De potestate sacerdotali secundum Gratianum

Kazimierz Nasiłowski

De potestate sacerdotali secundum

Gratianum

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 21/1-2, 61-86

1978

Prawo Kanoniczne 21 (1978) nr 1—2

KAZIMIERZ NASIŁOWSKI

DE POTESTATE SACERDOTALI SECUNDUM GRATIANUM (c o n tin u a tio )

T itulus secundus

DE REGUŁA RIGORIS DISCIPLINAE SERVANDI NONNUMQUAM EX DISPENSATIONE MISERICORDIAE RELAXANDI AD AMBITUM NON SACRAMENTALEM SPECTANTI

C a p u t p r i m u m

De sanctionibus etiam illis severissim is ope regulae rigoris disciplinae moderandls

I. De oppositione inter sententiam Augustini et Anastasii et opinionem Gratiani reguła rigoris disciplinae fundata

D istinctio inter potestates in variis sacram entis adm inistrandis alio atque alio modo in sacerdotes convenisntes, im prim is autem di­ stinctio potestatis e x consecratione sacerdotali v e l episcopali pro- venientis in sacram entalem ordinis potestatem et potestatem non sacram entalem variis nom inibus a M agistro vocatam , ut e x se c u - tio p o te s ta tis d is tr ib u e n d i sa c ro s o rd in e s , e x s e c u tio o ffic ii, e t ef-

fe c tu s p o te s ta tis a c c e p ta e sa c r a m e n to te n u s, in fundam ento opposi­ t io n s inter opinionem G r a t i a n i et sententiam . A n a s t a s i i Papae II atque A u g u s t i n i a M agistro peractae s u n t 1.

De distinctionibus his agentes e x thesi G r a t i a n i i n d i e t o posita p.c. 96 C. I q. 1 allato: „Quod uero per hereticos sacram enta dignitatis m inistrata dicuntur carere e ffe c tu ...” et e x variis enuntiatis, quibus M agister suam thesin v e l im m ediate probat, v e l in quibus ea refert, quae ad eam probandam logice pertinent, praesertim e x am issibilitate exsecutionis, quae vocatur, et e x am is- sibilitate effectu s potestatis sacram ento tenus acceptae, nom ina haec prom iscue usurpata e t verbo e ffe c tu s in thesi Gratiani com - prehensa potestatem ecclesiasticam eam que am issibilem significa- re anim advertim us.

1 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 96 C. I q. 1; I n s c r i p t i o c. 97 C. I q. 1, et § 2 d i c t i G r a t i a n i post hanc auctoritatem.

62 K. N asiłow ski _[132]

D einde ut e x sacram ento ordinis, sic e x sacram entali eiusdem potestate non adim endis, neque am ittendis, neque minuenjdis a G r a t i a n o instar regulae cuiusdam principalis agnitis M agistrum om nes auetoritatum D ecreti s a n c t i o n e s , illas quoque severis- sim as in quosvis sacerdotes latas tantum ad sacram enti g r a t i a m e t p o t e s t a t e m s a c e r d o t a l e m n o n s a c r a m e n t a 1 e m eam que am issibilem , non vero ad ipsum ordinis sacram entum sa- cram entalem ve eiusdem potestatem inam issibilem spectare tenuisse concludim us.

Haec conclusio etiam r é g u l a r i g o r i s d i s c i p l i n a e ser- vandi interdum ex dispensatione m isericordiae relaxandi a G r a- t i a n o agnita, quae in auctoritatibus Decreti m ultum valet et tan­ tum ad disciplinam ecclesiasticam , i. e. sive ad corporis animiqua dotes siv e ad clericorum praerogativas non sacram entales, velut ad potestatem non sacram entalem , non vero ad ipsum validum v e l invalidum ordinis sacram entum eiusque sacram entalem pote­ statem spectat, c o m p r o b a r i p o t e s t .

G r a t i a n u s in principio et in § 1 d i c t i p. c. 97 C. I q. 1 sen- tentiam A u g u s t i n i de sacram entis haereticorum in se validis, inanibus vero ratione effectus, i. e. gratiae sacram entalis eis ab- latae exposuit. Deinde in § 2 eiusdem d i c t i A ugustino e x sim ilitudine baptism i et ordinis de potestate ordinationis ab haereticis collatae iudicanti aliam in sacram ento baptism i, aliam vero in sacram ento ordinis potestatem insitam esse affirm ans con- tradixit. Porro in § 3 eiusdem d i c t i M agister hanc suam opinio- nem ope distinctionis inter sacram entalem ordinis potestatem et potestatem non sacram entalem peractae atque exem p lis illustratae probavit. D enique in § 4 eiusdem d i c t i G ratianus ita scribit: „De his ergo, qui accepta sacerdotali potestate ab unitate catholicae ecclesiae recedunt, loquitur A ugustinus, non de illis, qui in scism a- te u el heresi positi sacerdotalem unctionem accipiunt; a l i o q u i n e s s e t c o n t r a r i u s C a l c e d o n e n s i c o n c i l i o , i n q u o o r d i n a t i a s y m o n i a c i s i n n u l l o p r o f i c e r e i u d i c a n t u r , e t I n n o c e n t i o , q u i o r d i n a t o s a c e ­ t e r i s h e r e t i c i s p e r p r a u a m m a n u s i n p o s i t i o - n e m s o l a m d a m p n a t i o n e m e t u u l n u s c a p i t i s a s s e c u t o s t e s t a t u r . ”

G r a t i a n u s tantum opinionem A ugustini in C. I q. 1. c. 97 re- latam auctoritatibus concilii C halcedonensis et Innocentii contra- riam in tellig i posse hic affirm at, et quomodo auctoritatibus his concilianda sit, ostendit. A t sive ratione sim ilitudinis sententiae A n a s t a s i i Papae II in D. X IX c. 8 relatae cum opinione A u - g u s t i n i, quam supra dixim us, sive ratione s i m i l i s o b i e c - t i o n i s ex utraque hac sententia contra opinionem Gratiani in d i c t u m p. c. 96 C. I q. 1 et in i n s c r i p t i o n e m c. 97 C. I

[133] De potestate sacerdotali _{6 3}

q. 1 introductae 2, etiam de sententia A nastasii idem ac A ugustini opinione M agistrum tenuisse concludendum est. Ad quod proban- dum im prim is opinio Gratiani de A nastasii Papae II sententia exa- m inanda est.

A u g u s t i n u s in C. I q. 1 c. 97 ut in baptism o, sic in ordina- tione ab haereticis collata „ius dandi” esse affirm at, nam „sicut bap- tism us in eis, ita ordinatio m ansit integra, quia i n p r e c i s i o n e fuerat uicium (quod u nitate pacis est correctum), non in sacram en- tis, que ubicum que sunt ipsa s u n t 3.” Qua de causa Doctor ille Ecclesiae ordinationem ab haereticis collatam tantum ratione eo- rundem ab Ecclesia s e p a r a t i o n i s , non vero ratione potestaitis non sacram entalis eis ablatae, inanem esse tenere existim ari possit. Cui sententiae A u gustini ita interpretandae M agister in § 4 d i c t i p. c. 97 C. I q. 1 positi e t supra relati auctoritatem concilii C halce- donensis, in qua „ordinati a sym oniacis i n n u l l o p r o f i c e r e i u d i c a n t u r”, et auctoritatem opponens Innocentii, qui ceteros haereticos in ordinatione extra Ecclesiam accepta ,‘s o l a m d a m- p n a t i o n e m et uulnus capitis assecutos testatur”, répugnât.

Secundum igitur G ratianum sim oniaci effectu suae ordinationis, i. e. g r a t i a sacram entali e t a d m i n i s t r a t i o n e officiorum sacerdotalium , congruenter cum significatione nom ini effectu s a Gratiano im posita et supra explicata, penitus privati esse sta- tuuntur.

Cum autem sim oniaci duplici suae ordinationis effectu, quem su­ pra dixim us, hanc ob causam carere a Gratiano intelligantur, quod a concilio Chalcedonensi in nullo proficere iudicantur, i. e. eo ipso dam nati sunt, Innocentius vero ceteros haereticos per pravam ordinis collationem s o l a m d a m n a t i o n e m assecutos esse a f f i r m a t , sequitur, u t sive sim oniaci, sive ceteri haeretici, q u i a d a m n a t i , utroque ordinationis suae effectu carere iudicati sint.

In d i c t o autem p. c. 7 D. X IX posito A n a s t a s i u s Papa II a G r a t i a n o hac de causa reprehenditur, quod ordinatos ab

! D i c t u m G r a t i a n i p. c. 96 C. I q. 1: „Quod uero per hereticos sacram enta dignitatis m inistrata dicuntur carere effectu, inprobatur auctoritate Anastasii Papae, qui ordinationem Acacii, quamuis heretici, ita ratam approbat, ut etiam eis, quos post dampnationem suam bapti- zauit, uel ordinauit, in nullo ream personam nocuisse asserat. Sed hoc eum illicite, et non canonice, imo contra décréta suorum predecessorum et successorum fecisse, probat F elix et Gelasius, qui Acacium ante A na- stasium exeom municauerunt, et Hormisda, qui ab ipso Anastasio tertius eundem Acacium dampnauit. Unde etiam ab eoclesia Romana repudia- tur, et a Deo fuisse percussus legitur in gestis Romanorum Pontificum hoc modo: ’Anastasius (cf. D. X IX c. 9) secundus natione Romanus, etc.’ Require retro in tractatu decretalium epistolarum.”; I n s c r i p t i o c. 97 C. I q. 1: „Item obicitur illud A ugustini ad Parm enianum de hereticis etiam dampnatis.”

64 K. N asiłow ski [134]

A cacio haeretico post sen ten tia m in eum latam „acceptis offitiis rite fu n gi debere decreuit” 4.

E x eo, quod G r a t i a n u s de officiis ab ordinatis ab haeretico dam nato a c c e p t i s loquatur, efficitur, ut ordinationem ab eius- m odi haereticis collatam ratione sacram enti v a 1 i d a m esse te- nuerit.

E x eo autem, quod M agister A n a s t a s i u m Papam hac de causa reprehendit, quod iste ordinatos ab haeretico d a m n a t o officiis rite fungi debere decrevit, ordinatos ab haereticis dam natis o fficiis sacerdotalibus secundum Gratianum fungi non posse, i.e . adm inistrationem horum officiorum ratione huiusm odi dam nationis e is interdictam esse patet.

D einde in d i c t o p. c. 8 D. X IX allato G r a t i a n u s A n a ­ s t a s i u m rescriptum , quod supra dixim us, hanc ob rationem

illic ite e t non canonice dedisse affirm at, quod A cacius haereticus

iam d a m n a t u s seu e x c o m m u n i c a t u s e r a t 5. Sim iliter in d i c t o p c. 96 C. I q. 1 posito M agister opinionem suam de sacram ento ordinis ab haereticis m inistrato eoque effectu carenti auctoritate eiusdem A nastasii Papae in D. X IX c. 8 relata hanc ob causam im probari affirm at, quod Rom anus P on tifex ordinatio­ nem ab Acacio haeretico collatam e x t o t o approbavit cum A ca­ cius iam d a m n a t u s seu e x c o m m u n i c a t u s e s s e t 6. Haec

4 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 7 D. XIX: „Hoc autem intelligendum est de illis sanctionibus uel decretalibus epistolis, in quibus nec pre- cedentium Patrum decretis, nec euangelicis preceptis aliquid contra- rium inuenitur. Anastasius enim secundus fauore Anastasii im pera- fcoris, quos Acacius post sententiam in se prolatam sacerdotes u el Leui- tas ordinauerat, acceptis offitiis rite fungi debere decreuit, ita in- quiens...”

5 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 8 D. XIX: „Quia ergo illicite et non canonice, sed contra décréta Dei, predecessorum et successorum su- orum hec rescripta dedit, (ut probat F elix et Gelasius, qui Acatium ante Anastasium excom m unicauerunt, et Hormisdas, qui ab ipso Ana- .stasio tertius eundem Acatium postea dampnauit), ideo ab ecclesia Ro- mana repudiatur, et a Deo percussus fuisse legitur hoc modo...” — Hanc suam opinionem G r a t i a n u s probat auctoritate in D. X IX c. 9 relata (de cuius origine Friedbergius haec notât: Alger. III, 59. (gesta Rom. pontif.) Ex pontificali Rom. recte laudatur ab Ivone Decr. XIV. 40.): „Anastasius II, natione Romanus, fuit temporibus Teoderici regis. Eodem tempore m ulti clerici se a communione ipsius abegerunt, eo quod com m unicasset sine concilio episcoporum uel presbiterorum et clericorum cunctae ecclesiae catholicae diacono Tessalonicensi, nomine Fotino, qui communicauerat Acatio; et quia occulte uoluit reuocare Acatium, et non potuit, nutu diuino percussus est.”

6 D ic t u m G r a t i a n i p. c. 96 C. I q. 1; vide supra, pag. 83 nota 2. — C o r r e c t o r e s Romani ad verbum „Anastasius” D. X IX c. 9 hanc notam apposuerunt: „Anastasius: Caput hoc habetur quidem tomo secundo conciliorum in vita Anastasii: sed esse om nino confictum, cum ex m ultis allis argumentis, tum ex hoc m anifeste ostenditur, quod Aca­ cius (sicut Nicephorus lib. 16, c. 12. et Evagrius lib. 3 cap. 18. et seqq., et clarissim e Anastasius Bibliothecarius in Chronologia

testan-[135] De potestate sacerdotali 65

autem reprehensio in affirm atione Gratiani Romanum Pontificem hoc illic ite , e t n o n can on ice fecisse dicentis 7 consistât.

Quid autem G r a t i a n u s A nastasium reprehendens his verbis significaverit, e x ipso eorum contextu non patet. Significatio tam en horum verborum e x alio enuntiato enucleari potest, in quo M agi- ster verba n on ca n o n ice cum verbis e x in tu itu p ie ta tis comparât.

G r a t i a n u s enim ex auctoritate I n n o c e t i i Papae 1 8 cle- ricos ad ordinandum ab haereticis in vitos attractos et statim post eiusm odi ordinationem ad Ecclesiam redeuntes e x in tu itu p ie ta tis per m anus im positionem (quam reconciliatoriam esse alibi dem on- stravi) satisfactione data atque m edicina poenitentiae adhibita ple- rum que reform ari posse concludens sim ul de d a m n a t i o n e sim oniacorum eisque consentientium in auctoritatibus legi, de m e d i c i n a vero sim oniacis eo adhibenda, u t in suis ordinibus reform ari possint, expresse non legi affirm at, nisi quod in casu No- vatianorum et Donatistarum m inorum u tiq u e haercticorum non ca n o n ice , sed e x in tu itu p ie ta tis usurpatum est.

D einde M agister sim oniacos m inores haereticos esse e x eo insi- nuans, quod orthodoxam fid em ten en tes tantum gratiam Spiritus Sancti venalem esse credunt, e x sim ilitudine sim oniacorum cum N ovatianis in m inore eorum haeresi consistenti, id quod in casu N ovatianorum usurpatum est, etiam in casu sim oniacorum fieri posse, i. e. ut sim oniaci, licet co n o n ice in ordinibus suis reform andi non sint, e x in tu itu tam en p ie ta tis in iisdem ordinibus reform ari seu ad adm inistrationem eorum adm itti possint, c o n c lu d it9.

U t e x h is patet, verbo ca n o n ice r i g o r d i s c i p l i n a e ser- vandus generali m odo im positus, verbis autem e x in tu itu p ie ta tis

tur) tem pore Felicis III obiit, cui successit Gelasius, et Gelasio A na­ stasius, qui initio epistolae suae et c. 1 ad A nastasium imperatorem, Acacium mortuum iam et ante iudicem Christum una cum Felice ad- stare scripsit, ut G elasius quoque ante ipsum scripserat, et habetur in ­ fra 24. q. 2. c. nec quisquam (c. 4). Quomodo ergo potuit A nastasius de eo reuocando tractare, qui iam obierat?”

7 D i c t a G r a t i a n i p. c. 8 D. X IX et p. c. 96 C. I q. 1; vide supra, pag. 84 nota 5 et pag. 83 nota 2. «

8 C. I q. 1 c. I l l — Innocentii Papae epist. ao. 414 scr.

9 D i c t u m G r a t i a n i p. c. I l l C. I q. 1: „Tales plerumque ex intuitu pietatis reform at catholicae m anus inposito cum satisfactio­ ne et m edicina penitentiae; sed dampnationem symoniacorum et eorum, qui eis consenserunt, legim us, m edicinam uero autenticam ex hac heresi nominatim non legim us, nisi quod, sicut usurpatum est in Nouacianis u el Donatistis, minoribus utique hereticis, non cononice, sed ex intuitu pietatis, ita etiam ex his posse fieri colligim us, ideo etiam, quia alior- sum per amnia orthodoxam habent fidem , nisi quod Spdritum sanctum credunt esse uenalem- Et, ut ait B. A ugustinus (C. I q. 1 c. 97), heretici cum redierint, qua parte se sciderint ab ecclesia, curentur, qua uero parte adheserint, cognoscantur.”

66 K. N asiłow ski {136]

excep tio e x hac generali reguła canonica in d i s p e n s a t i o n e m i s e r i c o r d i a e consistens significata est.

G r a t i a n u s igitur A nastasium ordinatos ab Acacio haeretico ad officia sacerdotalia in Ecclesia adm inistranda adm ittentem hoc

non canonice fecisse dicens Rom anum Pontificem hac de causa

reprehendit, quod iste e o m o d o id fecit, ut regulam generalem rigoris disciplinae in receptione clericorum ab haereticis ordina- torum servandi prorsus non curare videatur, non vero hanc ob rationem , quod iste ordinatis ab haeretico officiis sacerdotalibus rite fungi posse decrevit.

Hoc etiam alio m odo dem onstrari potest. E tenim G r a t i a n u s i n d i c t o p. c. 7 D. X IX adiuncto epistolam decretalem A n a - s t a s i i in c. 8 eiusdem D istinctionis relatam introducens in ea „precedentium Patrum decretis” et „euangelicis preceptis aliquid contrarium ” inveniri dicit. In d i c t o autem post eandem aucto- ritatem annexo G ratianus A nastasium „contra décréta Dei, prede- cessorum et successorum suorum ” rescriptum dedisse tenet.

A nim advertendum est L e o n e m Papam in epistoła in D. XIV c. 2 relata 10 sim ilibus verbis usum esse: „S itu t quedam sunt, que n u l l a r a t i o n e c o n u e l l i p o s s u n t , ita m ulta sunt, que aut pro necessitate tem porum (nota Friedb.: rerum: orig.), aut pro consideratione etatum oporteat t e m p e r a r i ; illa conditione seruata, ut in his, que u el dubia fuerint aut obscura, id nouerim us sequendum , quod n e c p r e c e p t i s e u a n g e l i c i s c o n t r a ­ r i u m , n e c d e c r e t i s s a n c t o r u m P a t r u m i n u e - n i a t u r a l i e n u m . ”

Cum autem G r a t i a n u s A nastasii epistolam evangelicis prae- ceptis et Patrum decretis contrariam esse tenens sim ilibus verbis utatur atque Leo Papa, qui de constitutionibus sive pro necessitate rerum, sive pro consideratione aetatum tem perandis disserit, cum deinde M agister hanc Leonis Papae auctoritatem in quaestione de d i s p e n s a t i o n e im pertienda p o n a t11 eam que ut exem plum r i g o r i s constitutionis ad tem pus r e l a x a n d i a ffe r a t12, Gra- tianum A nastasium Papam praecepta evangelica et décréta Pa­ trum hanc ob rationem offendere tenuisse, quod iste r i g o r e m d i s c i p l i n a e ecclesiasticae m o d o g e n e r a l i , licet ad casum particularem coarctato, non vero instar exceptionis e x régula gene­ rali rigoris disciplinae servandi r e l a x a v i t , concludi licet.

E x eo autem , quod A nastasius Papa hanc ob rationem a Gratiano

10 D. XIV c. 2 — Leonis Papae epist. ao. 458 vel 459 scr.

11 D i c t u m i n t r o d u c t o r i u m D. XIV: „Verum hoc in una eadem que persona intelligitur. Ceterum an in diuersis eadem dispan- satio locum habeat, uidelicet, ut com mittam us minora, ne alii grauiori- bus im plicentur, m erito queritur.”

“ D i c t u m G r a t i a n i p. c. 1 D. XIV: „Oonsuetudinis autem uel constitutionis rigor nonnumquam relaxatur. Unde Leo Papa ait...”

[137] D e potestate sacerdotali 6 7

reprehensus est, quia rigorem disciplinae enervans ordinatos ab A cacio haeretico iam dam nato n u lla laesionis portione attingi posse generali, non vero exceptionali m odo decrevit, d uplex in vestigatio- n is nostrae obiectum , scilicet enuntiata de clericis d a m n a t i s et r é g u l a r i g o r i s disciplinae servandi atque exceptiones ex ea satis apparet.

n . De severissim is sanctionibus in sim oniacos latis

U t constat e x d i c t o p c. 8 D. X IX e t e x d i c t o p. c. 96 C. I q 1 posito, ubi G ratianus A nastasium Papam rescriptum de nulla laesione ordinatos ab A cacio attingenti earn ob rationem illicite et non canonice dedisse affirm at, quia A cacius haereticus iam d a m ­ n a t u s seu e x c o m m u n i c a t u s erat, et e x i n s c r i p t i o n e c. 97 C. I q. 1 c um hi s d i e t i s comparata, in qua obiectio ex auctoritate A ugustini earn ob rationem desum pta esse ostenditur, quod D octor ille E cclesiae ordinationem etiam ab h aereticis d a m ­ n a t i s collatam integram m anere tenet, n o m i n e d a m n a t o - r u m e t i a m e x c o m m u n i c a t i a M agistro com prehensi esse intelliguntur.

E x affirm atione autem Gratiani principio d i c t i p. c. 3 D. X X V positi: „Nunc autem per singulos gradus ordine récurrentes, qui, e x quibus ordinibus, in quem gradum conscendere possint; q u i p o s t l a p s u m u a l e a n t r e p a r a r i , u el non; quibus c u l - p i s a proprio gradu m ereantur deici; quo accusante, quibus testi- ficantibus possint c o n u i n c i ; cuius s e n t e n t i a s i n t s o- l u e n d i u e l d a m p n a n d i , breuiter considerem us” dam natos v e l excom m unicatos ad adm inistrationem officiorum sacerdotalium nequaquam adm ittendos esse constat.

G ratianus postquam in d i c t o i n t r o d u c t o r i o C. I casum posuit episcopi sim oniace ordinationem conferentis, qui „apud m e - t r o p o l i t a n u m suum accusatus et conuictus s e n t e n t i a m i n se d a m p n a t i o n i s accepit” in dicto p. c. 16 C. I q. 1 s a n c - t i o n e s enum erat in sim oniacos latas 13 e x auctoritatibus excerp- tas, quae sunt:

13 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 16 C. I q. 1: „Quia ergo auctoritate Leonis Papae sym oniaci non nisi spiritum m endacii accipiunt; secun­ dum Gregorium apud symoniiacos sacerdotium non subsistât, benedictio eorum in m aledictionem conuertitur, apud eos m anet anathem a dandi et accipiendi, cum sancti non sint nec in Christi corpore constitute cum sint m aledicti, nec sanctificare alios possunt, nec Christi corpus tradere uel accipere, nec benedicere aliis ualent; secundum Ambrosium uero anathem atis obprobrio condempnantur, atque a participatione cor- poris et sanguinis Christi alienantux, cum accipiatur aurum et lepra detur, oum inexp iab ilis sit culpa uenditi m inisterii; secundum Calce- donense concilium ex tali ordinatione nichil proficere iudicantur; se­ cundum Gelasium Sym onis dam pnatione i n u o l u u n t u r ; secundum G

re-68 K. N asiłow ski [1 3 8 ]

A m b r o s i i (+397): „i n e x p i a b i 1 i s sit culpa uenditi m ini- sterii” u ;

C o n c i l i i C h a l c e d o n e n s i s (451): „ex tali ordinatione n i c h i l p r o f i c e r e i u d i c a n t u r ” 13;

G e l a s i i Papae (492— 496): „Sym onis d a m p n a t i o n e inuoluun tu r” 16;

G r e g o r i i Papae (590—604): „apud sym oniacos s a c e r d o - t i u m n o n s u b s i s t i t ” 17; „benedictio eorum in m aledictionem conuertitur” 18;

gorium Nazanzenum in sacro ordine perm anere aut reuocari nulla ra- tione possunt, ab Elizeo lepra perfunduntur, a Petro in perdicionem damipnantur, a Christo uero de tem plo eiciuntur: quid aliud sym oniacus sym oniaco in sua ordinatione potest conferre, nisi quod Innocentius de ceteris hereticis testatur, dicens (epist. XVIII. ad Alexandrum, cap. 3.)...” — C o r r e c t o r e s Romani ad huius dicti verba: „non subsi­ stit” hanc notam apposuerunt: „Non subsistit: Simoniaci recipiunt qui- dem characterem, sed sunt ipso facto suspensi. Ita ratione habita usus vere dici potest ipso rum sacerdotium non subsistere, ac propterea recti- ssim e B. Gregorius 1. 10 epist. 33 Victori episcoipo scribens, sim onia- cam ordinationem vocat illicitam et effectu carentem .”

14 C. I q. 1 c. 16 — Ambr. in Lc: „Cito turpem sequitur lepra m erce- dem, et pecunia male quesita corpus animamque commaculat. § 1. V i­ des, quia facto auctoris successdo dampnatur heredis. Inexpiabilis est enim culpa uenditi m inisterii, et uindicta gratiae celestis transit in po- steros. Denique Moabitae et ceteri non intrabunt in ecclesiam Dei us­ que in terciam et quartam generationem, tamdiu uidelicet, (ut sim pli- cius interpretemur), donec culpam auctorum m ultiplicis successio gene- raitionis aboleret. Sed cum illi, qui in Deum ydololatriae errore deliq u e- runt, in quartam generationem uideantur esse m ulctati, profecto durior uidetur esse sententia, qua Giezi semen usque in eternum dampnatur, pro cupiditate habendi prophetica auctoritate presertim cum Dominus noster Iesus Christus per lauacri regenerationem dederit omnibus re- m issionem peccatorum. Cur ergo Giezi sem en in eternum dampnatur, nisi ut uiciorum magis quam generis sem en intelligas? Sicut enim qui filii prom issionum sunt existim antur in sem en bonum, ita etiam qui erroris sunt existim antur io sem en malum. Nam et lu dei ex pâtre diabolo sunt, non utique carnis successione, sed criminis. Ergo omnes cupidi, omnes auari Giezi lepram cum diuitiis suis possident, et maie quesita mercede nom tarn patrimonii facultatam , quam thesaurum crim i­ num congregarunt eterno supplicio et breui fructu.”

15 C. I q. 1 c. 8 — can. 2 conc. Chalcedonensis ao. 451 hab.

lj C. I q. 1 c. 6 — Gelas. Papae epist. ao. 494 scr.: „Quos constiterit indignos m eritis, sacram m ercatos esse precio dignitatem , comudctos opor- tet arceri, non sine periculo facinus taie patrantes, quia dantem pariter et accipientem dampnatio Sym onis, quam sacra lectio testatur, inuoluit.”

17 C. I q. 1 c. 2. — Greg. Papae epist. ao. 599 scr.: „Quicumque studet precii datione sacrum ordinem peroipere, sacerdos non est, sed concupi- scit inaniter tantummodo dici.”

18 C. I q. 1 c. 4 — Greg. Papae epist. ao. 599 scr.: „Benedictio illi in m aledictionem conuertitur, qui ad hoc, ut fiat hereticus, promouetur.”; C. I q. 1 c. 13 — Greg. Papae epist. ao. 599 scr.: „Cum liqueat hanc he- resim ante omnes radice pestifera subrepsisse, atque in ipsa sua origine apostolica esse detestacione dampnatam, cur non cauetur? cur non

per-[139] De potestate sacerdotali 69

C o n c i l i i T o l e t a n i VIII (ao. 653 hab.; auctoritas in D ecreto Am brosio adscripta); „ a n a t h e m a t i s obprobrio condem pnantur, atque o participatione corporis et sanguinis C hristi alienantur” 19;

T a r a s i i Constantinop. Episcopi (epist. ao. 787 scripta; auctoritas in D ecreto Gregorio Nanzanzeno adscripta): „ in s a c r o o r d i n e p e r m a n e r e a u t r e n o u a r i n u l l a r a t i o n e p o s s u n t , ab Elizeo lepra perfunduntur, a Petro in p e r d i c i o n e m dam p- nantur, a Christo uero de tem plo eiciu n tu r” 20;

H u m b e r t i Cardinalis (+ 1063; auctoritas in D écret^ Leoni Papae adscripta): „sym oniaci non n isi spiritum m endacii acci- piunt” 21;

P a s c h a l i s I (epist. supposita; auctoritas in D ecreto G regorio Papae adscripta): „apud eos m anet a n a t h e m a dandi et acci- piendi, cum sancti non sint nec in Christi corpore constituti, cum sint m a l e d i c t i , n e c s a n c t i f i c a r e a l i o s p o s s u n t , n e c C h r i s t i c o r p u s t r a d e r e u el accipere, nec ben ed i- cere aliis ualent” 22.

U t patet, in sim oniacos g r a v e s p o e n a e im positae sunt,

qui-penditur, quia benediictio illi in m aledictionem conuertitur, qui ad hoc, ut fiat hereticus promouetur?”

" C. I q. 1 c. 7 — c. 3 conc. Toletani VIII ao. 633 hab.: „Reperiuntur quamplurimi, negotiatione m uneris mercari u elle gratiam Spiritus sancti, dum illi precium donant, ut pontificalis ordinis sublimAtatem accipiant, obliti uerborum Pétri, qui dixit ad Sym onem (Act 8, 20): ’Pecunia tua tecum sit in perdicione, quoniam existim asti donum Dei pecunia p ossi- dere.’ Proinde quia et usitatum est tantum malum, et frequenter extat m ucrone succisum , nos quoque huic uoilneri canceroso ignitum (quod superest adhuc) inicimus ferrum, decernentes omnino, ut, quicumque deinceps pro accipienda diuini doni dignitate quodlibet premium detectus fuerit obtulisse, ex eodem tem pore se nouerit anathematis obprobrio condempnatuim, atque a participatione corporis et sanguinis Christi alie- num, ex quo ilium constat execrabile Christo perpetrasse flagitium . Quod si aliquis eius accusator extiterit, ille, qui hune ordineim munerum fuerit datione lucraitus, et suscepto honoris gradu priiuetur, et in m ona- stenio sub perenni peniteintia trudatur. Illi uero, qui hac causa munerum acceptores extiterin-t, si clerici fuerint, honoris su i am issione mulctentur, si uero ladoi, perpetuo anathem ate condem/pnentur.”

20 C. I q. 1 c. 11 — Tarasii epist., quae est inter acta conc. Nic. II ao. 787 hab. Sed Gratianus hoc loco secutus est Alger. III, 31, 32 et vid en - tur quidem verba inde a: „Nam Spiritus sancti” ab ipso Algero confecta esse.

21 C. I q. 1 c. 1 — caput hoc ex responsione Humberti Cardinalis (+1063) de sim oniacis, c. 4, desumptum est: „Gratia si non gratis da­ tur uel accipitur, gratia non est. Sym oniaci autem non gratis accipiunt: igitur gratiam, que m axim e in ecclesiasticis ordinibus operatur, non accipiunt. S i autem accipiunt, non habent; si autem non habent, neque gratis, neque non gratis cuiquam dare possunt. Quid ergo dant? pro- fecto quod habent? quid autem habent. spiritum utique mendatdi. Quomodo hoc probamus? quia si spiritus ueritatis (testante ipsa uerita- te — Mt 10 — de qua procedit) gratis accipitur, proculdubio spiritus m endatii esse conuincitur, qui non gratis accipitur.”

70 K. N asiłow ski

[

140

]

bus aut s a c e r d o t i u m n o n s u b s i s t e r e, aut a n a t h e - m a esse, aut d o m n a t i o , aut officiorum sacerdotalium a d m i - n i s t r a t i o i n t e r d i c t a sancitur.

E x sanctionibus in a u c t o r i t a t i b u s D ecreti in sim oniacos latis, ut: „sacerdos non est” 23, „sacerdotes esse non possunt” 2i, „suscepto honoris gradu priuetur, et in m onasterio sub perenni pe- nitentia trudatur” 2S, „inexpiabilis est en im culpa uenditi m ini- sterii... Ergo om nes cupidi, om nes ajuari G iezi lepram cum diuitiis suis possident, et m ale quesita m ercede non tam patrim onii facul- tatem , quam thesaurum crim inum congregarunt eterno supplicio et breui fructu” 26, „in sacro ordine n u lla ratione de cetero perm a- nere aut reuocari posse dubium non est” 27, de i r r e v o c a b i l i harum poenarum indole concludendum est.

Sanctiones eiusm odi, sed propter loci angustias illa e tantum , quae authenticis textib u s continentur, regulae rigoris disciplinae servandi, exceptionis ex hac régula, e t opinionis Gratiani ea in re ratione habita nunc exam inandae sunt.

HI. De sanctionibus ope regulae rigoris disciplinae servandi ad tem pus e x d isp e n sa tio n m isericordiae relaxandi m oderandis

A. S e c u n d u m A m b r o s i u m

A m b r o s i u s , secundum quem culpa vendinti m inisterii in ex ­ piabilis est, cupidi autem et avari non tam patrim onii facultatem , quam thesaurum crim inum aeterno supplicio et brevi fructu con­ gregant 28, regulae generalis r i g o r i s disciplinae servandi atque exceptionis e x hac régula variis causis iu stificatae conscius fuisse videtur, nam rigorem iu stitia e agnoscit, dum dicit: „Qui enim Christum annuntiat, a b o m n i u i t i o r u m i n c e n t i u o p r e s t a r e s e d e b e t a l i e n u m ” 29.

Quod autem attinet ad e x c e p t i o n e m e x eadem régula, haec anim advertenda sunt: G r a t i a n u s postquam thesin de laicis in episcopos non eligen d is auctoritatibus p r o b a v it30, exem pla eorum affert, q u i e x laicis in episcopos electi sunt, quae ita explicat, ut ecclesiasticae p r o h i b i t i o n e s proprias causas habeant, quibus

23 C. I q. 1 c. 2; vide supra, pag. 88 nota 17. 24 C. I q. 1 c. 12.

25 C. I q. 1 c. 7; vide supra, pag. 89 nota 19. 26 C. I q. 1 c. 16; vide supra, pag. 88 nota 14. 27 C. I q. 1 c. 11.

28 C. I q. 1 c. 16; vide supra, pag. 88 nota 14.

29 D. X X XV c. 8 — Ambr. in lib. de H elia et ieiunio.

so D i c t u m i n t r o d u c t o r i u m D. LXI et principium dicti Gra­ tiani p. c. 8 D. LXI.

[141] De potestate sacerdotali 71

cessantibus et ipsae prohibitiones c e s s a n t 31 Hanc sententiam M agister auctoritate A m brosii probat dicentis neophytum ordinari prohibitum esse, ne superbia extollatur, neophyto autem ordinando, qui hum ilitate sacerdoti necessaria im butus est, vitium non im pu- tatur, nam c a u s a ordinationem suscipiendam prohibens non am plius a d e s t32.

A nim advertendum e st etiam i u s t i t i a m m o d e r a t i o n e t e m p e r a n d a m esse Am brosio persuasum fuisse 33.

B. S e c u n d u m G e l a s i u m P a p a m

G r a t i a n u s auctoritatibus C. I q. 1 c. 9, C. I q. 7 c. 2 34, et Innocentii Papae decreto 35 aliisque auctoritatibus fu ltu s sim oniacos i r r e p a r a b i l i t e r d a m n a r i i u s s o s esse tenens atque sententiam suam inter cetera auctoritate L e o n i s Papae IV pro­ bans 36 hanc severissim am atque generalem regulam d i s c i p l i ­ n a e ecclesiasticae ad tem pus e x dispensatione m isericordiae r e- l a x a n d a m esse dicit. Ecclesia enim m ultorum c r i m i n a d a m n a b i l i a pro tem pore, pro persona, intuitu pietatis v el necessitatis v e l utilitatis e t pro even tu rei t o 1 e r a t.

Rigorem autem disciplinae interdum pro te m p o re relaxandum G r a t i a n u s auctoritate G e 1 a s i i Papae probat, „qui cum ne­ cessitate tem poris uideret Italicam ecclesiam propter b elli fam isque incursionem fere om nium clericorum offitio destitutam , adeo ut plerisque populis subsidia regendarum deessent animarum, c o n ­ c e s s i t de m onachis u el de laicis clericos assum i...” 37

In epistolis a Gratiano indicatis G e 1 a s i u s Papa affirm at se necessaria rerum dispositione constrictum canonum paternorum décréta 1 i b r a r e, ,,ut ea que presentium necessitas tem porum restaurandis ecclesiis r e l a x a n d a deposcit” te m p e r e t38, atque „priscis... pro sua reuerentia m anentibus in stitu tis (que, ubi nulla rerum u el tem porum perurget angustia, r e g u l a r i t e r c o n u e - n i t c u s t o d i r i ) ”, ratione ecclesiarum clericorum m inisteriis de- stitutarum etiam de laicis clericos assum i c o n c e d i t 39.

31 In § 1 et § 2 d i c t i G r a t i a n i p. c. 8. D. LXI. 32 D. LXI c. 9.

33 D. I dp c. 47 — Ambr. De poenit.

34 C. I q. 1 c. 9 — pertinent haec ad B asilii (+379) epistolam ad

suffraganeos quam edidit Berengarius: „Qui per pecunias quemquam

consecrauerit, uel ab alio consecratus est, alienus a sacerdotio sit.”; C. I q. 7 c. 2 — ex prima actione conc. Nie. II ao. 787 hab.

35 C. I q. 1 c. 73 — Innocent. Papae epist. ad A lexandrum ep. c. a. 415 scr.

38 C. I q. 7 c. 5 — Leonis Papae IV epist. c. a. 850 scr. 37 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 5 C. I q. 7.

38 C. I q. 7 c. 6 — Gelas. Papae epist. ao. 494 scr. 39 D. LV c. 1 — Gelas. Papae epist. ao. 494 scr.

1 2 K. N asiłow ski [142]

Ecce G e l a s i u m Papam principium generale a Patribus insti- tutum et regulariter custodiendum , quo rigor disciplinae ecclesia- sticae servatur, ab eiusdem rigoris relaxatione in casu extraordi- nario peculiaribusque adiunctis et spéciales ob rationes per agenda d istinxisse m anifesto patet.

In casu a G e l a s i o exp licate de cleriris ex laicis non assum en- dis agitur. S im ilis régula a G r a t i a n o in quaestione de laicis in episcopos non eligen d is con sid eratu r40 atque auctoritatibus, quae m aiore ex parte ante tem pus G elasii scriptae sunt, ibidem probatur.

Etenim I n n o c e n t i u s Papa I eum m agistrum fieri, qui num - quam discipulus fuit, eum que episcopum fieri, qui in nullo gradu um quam sacerdoti obsecutus erat, m iserum esse a sse r it41.

C e l e s t i n u s Papa quaerit, quid profuturum sit clericos per singula officia m ilitasse, si sacerdotes e x laicis requirantur, qui saeculo vacantes et om nem ordinem ecclesiasticum nescientes saltu praepropero in alienum honorem transcendere et reverentia eccle- siasticae d i s c i p l i n a e calcata transire am biunt, et laicos ad ordinem clericorum adm itti p r o h i b e t 42.

L e o Papa affirm at principatum am bitu occupatum , etiam si m o- ribus atque actibus non offendat, ipsius tam en v i t i i s u i e x e m p l o p e r n i c i o s u m esse, atque difficile esse, ut bono ex itu ea peragantur, quae m alo principio inchoata s u n t 43. Romanus P on tifex praeceptum Pa u 1 i A postoli (I Tim 5, 22) provocans m a- num cito nem ini im poni iubentis in cuiuspiam persona hoc prae- term ittendum non esse dicit, quod i n s t i t u t i s generalibus con- tinetur, nec honorem ilium legitim um putandum esse tenet, qui contra divinae legis praecepta collatus sit. S a n c t i o n e s enim Patrum de sacerdotum electione agentium eos sacris adm inistratio- nibus i d o n e o s censuerunt, quorum om nis aetas a puerilibus exordiis usque ad perfectiores annos per singula disciplinae eecle- siasticae stipendia seu officia cu cu rrisset44. Romanus P on tifex sta- tuit, ne apostolica et canonica décréta violarentur neve his ecclesia regenda crederetur, qui legitim arum institutionum nescii a sum mis principium habere volunt, ab infim is autem increm entum non sum unt is .

Sim iliter in concilio L a o d i c e n s i i i i n episcopos elig i prohi- bentur, quos m ulto ante nota probabilisque vita non com m endat 46.

40 D i c t u m i n t r o d u c t o r i u m D. LXI. 41 D. LXI c. 4 — Innocent. Papae epist. ao. 416 scr. 42 D. LXI c. 7 — Celestini Papae epist. ao. 429 scr. 43 C. I q. 1 c. 25 — Leonis Papae epist. c. a. 446 scr.

44 D. LXI c. 5 — Leonis Papae epist. ao. 446 (?) scr.; cf. D. LXXVIII c. 3.

45 D. LXI c. 8 — Leonis Papae epist. ao. 446 (?) scr.

46 D. LXI c. 6 — c. 12 conc. Laodicen. int. a. 343 et a. 381 hab.; cf. D. X X IV c. 4.

[143] De potestate sacerdotali ₇₃

G r a t i a n u s autem postquam has et alias post G elasium latas adduxit leges, e x quibus laicos in episcopatum eligi prohibitos esse constat, etiam c o n t r a r i a e x e m p l a affert, eorum scilicet, qui ut N icolaus, Severus, et Am brosius e x laicis in episcopos electi sunt.

Hane dissim ilitudinem in disciplina ecclesiastica servanda Ma­ gister ita explicat: p r o h i b i t i o n e s ecclesiasticae proprias causas habent, quibus cessantibus et ipsae prohibitiones c e s s a n t . Prohibitionis enim laicos in episcopos eligendi haec c a u s a est, quod laici ecclesiasticis disciplinis per ordinem non eruditi exem pla religionis aliis praestare nesciunt, quae in se ipsis experim ento non didicerunt. Cum ergo aliq-uis laicus sua perfectione clericalem v i- tam transcendat, ut Nicolaus, Severus, et Am brosius, eius electio in episcopum rata haberi potest. Id M agister enuntiatione A m ­ b r o s i i p ro b a t47, in qua Doctor ille Ecclesiae, ut dictum est, neophytos ordinari hanc ob rationem prohibitos esse testatur, ne in superbiam extollantur, sim ul tam en addit, si hum ilitas sacer- dotio necessaria adsit, u b i c a u s a n o n c o h a e r e a t , v i - t i u m n o n e s s e i m p u t a n d u m 48.

A liud exem plum rigoris disciplinae e x dispensatione m isericor- diae relaxandi, scilicet p ie ta tis in tu itu , G ratianus in i l l i t e r a t i s e t c o r p o r e v i t i a t i s i n d i c a t 49, de quibus G e l a s i u s Papa statuit, ut, si taies ordinati essent, ultra non prom overentur, sed satis haberent officia, quae possident, pro nim ia m i s e r a - t i o n e sibi esse concessa 50.

Haec autem perm issio ex régula generali prohibitionibus anno- tata de illiteratis et corpore vitiatis ad clerum non prom ovendis 51 et divinis m inisteriis non a p p lican d is52 e x c e p t i o e s t 53.

47 D i c t u m G r a t i a n i p . c. 8 D . LXI. 46 D. LXI c. 9 — Ambr. epist. ao. 396 scr. 49 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 11 C. I q. 7. 50 C. I q. 7 c. 12 — Gelas. Papae epist. ao. 494 scr.

51 D. X X X V I c. 1 — Gelas. Papae epist. ao. 394 scr.: „Illiteratos, aut aliqua parte corporis im minutos nullus présumât ad clerum promouere, quia litteris carens sacris non potest esse aptus offitiis, et uitiosum ni- chil Deo prorsus offerri legalia precepta sanxerunt.” ; cf. notam C o r- r e c t o r u m ad hoc caput appositam.

52 D. L c. 59 — Gelas. Papae e p ist ao. 494 scr.: „Non confidat quis- quam pontificum fas esse... corpore uiciatos... diuinis seruituros m ini- steriis.”

53 Sim ilis casus habetur in epistolis G elasii in D. LIV c. 9, c. 10, c. 11, et c. 12 relatis, ubi de clericis servili conditione obnoxiis agitur, et in epistola in D. LXXVII c. 9 relata, in qua legim us: „Que tam en eate- nus indulgenda credim us ut ecclesiis ab hac occasione cessantibus ca- nonum paternorum uetus forma seruetur.” — Nota C o r r e c t o r u m : „Ecclesiis: Haec m ulto plenius a Gelasio exponuntur: Ut illis, inquit, ecclesiis, quibus infestatione bellorum v e l nulla penitus, v el exigua re- m anserunt m inisteria, renoventur, quatenus bis Deo propitio restitutis, in ecclesiasticis gradibus subrogandis canonum paternorum vêtu s forma.

7 4 К. N asiłow ski

(

144

]

G r a t i a n u s postquam casus rigoris disciplinae relaxandi in- dicavit, has ob causas quaedam in Ecclesia t o l e r a r i dicit, quae eisdem causis cessantibus pia s e v e r i t a t e vindicantur. Quando autem toleranda, quando vero resecan d a. sint, M agister auctoritate G e 1 a s i i Papae ostendit 5i, qui illa nonnum quam concedenda esse, quae, in ceteris integritate servata, sola nocere non possunt, illa vero, quae sine m anifesta decoloratione recipi non possunt, stricte praecavenda esse tenet, e t dicit: „Et si ea ipsa, que nullo detrim ento aliquociens i n d u l g e n d a creduntur, u el rerum uel tem porum cogit intuitus, u el acceleratae prouisionis excusat res- pectus, quanto m agis illa n u l l a t e n u s s u n t m u t i l a n d a , q u e nec ulla necessitas, nec ecclesiastica prorsus extorquet utilitas? A liquando enim pro necessitate u el ecclesiae u tilitate m utilantur e t l a x a n t u r p r e c e p t a c a n o n i c a” 55.

Cum autem statim post haec G ratianus scribat: „Breuiter osten- dim us, qui r e u e r t e n t e s a b h e r e s i i n s u i s o r d i n i - b u s u a l e a n t r e c i p i , u el qui non” 56, concludendum est M agistrum m ultarum auctoritatum diligenti analysi peracta con- gruenter cum canonum praescriptis opinione antiquitus accepta seu E cclesiae traditione firm iter fundatis in clericis e x haeresi ad Ecclesiam redeuntibus ad officia sacerdotalia adm inistranda adm it- tendis d u o stricte observanda esse tenuisse, scilicet r e g u 1 a m g e n e r a l e m p r o h i b i t i o n i b u s annotatam , secundum quam taies clerici ad officia in Ecclesia adm inistranda adm ittendi non sunt, et e x c e p t i o n e m e x hac régula dispensationem m i- sericordiae significantem , secundum quam in casibus particularibus m odo extraordinario variis causis iustificato iidem clerici ad o ffi­ cia sacerdotalia in Ecclesia adm inistranda adm itti possunt.

C. S e c u n d u m G r e g o r i u m P a p a m

G r e g o r i u s Papa sim oniace ordinatum s a c e r d o t e m n o n e s s e , sed tantum sacerdotem se dici inaniter concupiscere affir- m a t S7. Quia autem G regorius sim oniam haeresin esse t e n e t 58, san- ctiones i n s i m o n i a c o s eodem m odo a c i n c e t e r o s h a e

-se-rvetur, nec contra eos ulla ratione praevaleait, quod pro aocidentis defectus rem edio providetur, non adversus scita maiorum nova lege proponitur, ceteris ecclesdiis ab hac occasione cessanfcibus, quas non si­ m ili clade vastatas pristinam facietndis ordmationibus convenit tenere sententiam .” — Gratianus in dicto p. c. 20 С. XVI q. 1 anim advertit G e l a s i u m in auctoritate hac monachos ex dispensatione defensores fieri permittere.

54 D i с t u m G r a t i a n i p. c. 22 С. I q. 7.

55 С. I q. 7. 23 — Gelas. Papae epist. ao. 494 scr. 56 In § 1 d i c t i p. c. 23 С. I q. 7.

57 C. q. 1 c. 2; vide supra, pag. 88 nota 17. 58 С. I q. 1: c. 13, c. 27 § 2, c. 28, et с. 117.

[145] De potestate sacerdotali 75

r e t i c o s ab eo latae in telligen d ae sunt. E tenim Rom anus P on tifex consuetudinem , sive de prim atibus constituendis sive de ceteris capitulis contra fidem catholicam n ih il agere et im m otam perm a- nere g e n e r a l i t e r a g n o s c e n s eos, qui e x D onatistis ad episcopatum perveniunt, plebis sibi com m issae curam gerere s i - n i t , ad dignitatem vero prim atus provehi p r o h i b e t 59.

In D istinctione X LV G r a t i a n u s verba P a u l i A postoli (I Tim 3, 2) episcopum percussorem esse non debere tenentis exp lican s auctoritatem eiusdem G r e g o r i i adducit i n r e g i - m i n e E c c l e s i a e d i s c i p l i n a m c u m m i s e r i c o r d i a , d i s t r i c t i o n e m c u m m o l l i c i e p i e t a t i s , s e v e r i t a - t e m c u m l e n i t a t e , a s p e r i t a t e m c u m b e n i g n i- t a t e , v i r g a m d i s t r i c t i o n i s c u m m a n n a d u l c e - d i n i s , v i g o r e m c u m a m o r e , z e l u m c u m p i e t a t e v e l a m o r e , s e v e r i t a t e m c u m m i s e r i c o r d i a , z e ­ l u m s e v e r i t a t i s c u m i g n e a m o r i s , s e v e r i t a t e m c u m p i e t a t e , l e g a t i o n e m f o r t e m c u m m e d i a - t i o n e a d m i r a b i l i , g l a d i u m c u m p r e c i b u s iungere com m endantis 60. G r a t i a n u s postquam variis c r i m i n i b u s i r r e t i t o s in sacerdotes ordinandos non esse auctoritatibus dem onstravit, de eiusm odi sacerdotibus, an post peractam poenitentiam in propriis ordinibus rem anere e t ad altiöres gradus prom overi possint, quae- stionem ponit. Qua in quaestione M agister im prim is variis crim ini­ bus irretitos m ultis auctoritatibus a propriis ordinibus deici, et a prom otione ad m aiores ordines prohiberi p ro b a t61.

G r e g o r i u s Papa sacerdotes 1 a p s o s in ordine suo revocari prohibet, nam si licentia ad suum ordinem revertendi lapsis con- ceditur, v i g o r d i s c i p l i n a e c a n o n i c a e f rangitur, qua de causa poenam in eos ad tem pus dilatam sentire eos oportet 62. Idem tarnen P on tifex presbyterum quendam lapsum n u l l a r a t i o n e in sacro ordine aut perm anere aut revocari posse decernens, cum clerico quodam , qui crim en suum facile confessus est, m i t i u s agendum esse s ta tu it63. Severissim ae sanctiones a Gregorio saepe latae s u n t M.

G r a t i a n u s autem postquam auctoritates sacerdotes in sacro ordine perm anere, aut revocari posse p r o h i b e n t e s adduxit, auctoritates etiam refert, quibus eiusm odi sacerdotibus post

per-59 D. XII c. 8 — Greg. Paipae epist. ao. per-591 scr.; D. X I c. 6. ,0 D. XLV c. 9 — Greg, in Moral.

61 D i c t u m i n t r o d u c t o r i u m D. L. 62 D. L. c. 1 — Greg. Papae epist. ao. 595 scr. 83 D. L c. 3 — Greg. Papae epist. ao. 598 scr.

M D. L. c. 9, 10, et c. 11 — Greg. Papae epistolae ao. 594 et ao. 597 scriptae.

76 K. N asiłow ski _[1461

actam poenitentiam proprios gradus licite administrare et ad altiores conscendere c o n c e s s u m e s t , m ultos quoque ex haeresi ad E cclesiam redeuntes in suis ordinibus receptos, alios etiam ad epi- scopalem gradum promotos esse explicans 65.

In hom ilia inter auctoritates has relata G r e g o r i u s eis, qui in confusione infirm itatis iacent, auctoritatem praedicandi d a n d a m n o n e s s e , sed in bono opere surgentes ad praedicandum m i t- t e n d o s e s s e d i c i t 66.

G r a t i a n u s in suo D ecreto discordantium canonum concor- diam dem onstrans inter 1 a p s o s, quos tim or proprii gradus am it- tendi et am bitio celsioris gradus assequendi ad poenitentiam cogit, quosque sacri canones i r r e c u p e r a b i l i t e r d e i c i e n d o s esse s ta tu u n t67, et lapsos, qui pro delictis suis digne poenitent, q u i- que secundum auctoritatem G r e g o r i i et H i e r o n y m i gra­ dum pristinae dignitatis r e c i p e r e p o s s u n t , d istin g u it68.

E x adductis auctoritatibus M agister desidiosos et négligentes, non vere poenitentes, reparandos non esse, atque v i g o r e m i u s t i t i a e circa d elinquentes servandum , circa poenitentes vero m i s e r i c o r d i t e r r e l a x a n d u m esse, v e l eos, quorum cri- m ina m anifesta sunt a sacris ordinibus d e i c i e d o s , eos vero, quorum delicta occulta sunt, satisfactione sécréta peracta in pro- priis ordinibus r e t i n e n d o s esse c o n c lu d it69.

G r a t i a n u s s i m i l i t e r auctoritatibus D ecreti fultus eos, qui necessitate hom inem o c c i d e r u n t , poenitentia peracta e t officio et com m unioni r e d d i70, casu vero hom inem occidentes in proprio gradu e x d i s p e n s a t i o n e rem a n e r e 71, si autem ira com m oti aliquem interfecerint, perpetuo d e p o n e n d o s esse a s s e r it72.

D einde e x auctoritate G r e g o r i i Papae docentis Deum Petro Apostolo, quem cunctae Ecclesiae praeferri disposuerat et eum C hristum negare perm isit, m agnae p i e t a t i s . d i s p e n s a t i o n e id fecisse, ut is, qui pastor Ecclesiae futurus erat, in sua culpa disceret, qualiter aliis m i s e r e r i d e b e r e t73, Gratianus exem plo B. Pétri lapsos post dignam poenitentiam non solum propria o ffi­ cia retinere, verum etiam ad maiora conscendere posse o ste n d it7t.

tJ D i c t u m G r a t i a n i p. c. 12 D. L.

66 D. L c. 17 — Greg, in Ez; cf. D. L c. 18 — Greg. Moral. 67 D i c t u m G r a t i a n i p . c. 24 (palea) D. L. 68 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 28 D. L. 69 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 32 D. L. 70 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 35 D. L. 71 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 36 D. L. 72 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 38 D. L. 73 D. L. c. 53 — Greg. hom. in Evang. Me 16. 74 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 52 D. L.

[14 7 ] De potestate sacerdotali 77

P raeterea M agister poenitentiam solem nem p ergen d am 75 nulli um quam clericorum concedi, qua de causa huiusm odi poenitentes ad clerum adm ittendos p r o h i b i t u m e s s e a n im a d v ertit76, e t apostatas quoque ad clericatus officium a d m i t t e n d o s n o n e s s e a ffir m a t77.

G r a t i a n u s quaestionem exam inans de presbyterorum filiis ad sacra officia non adm ittendis 78 ait perm issionem filio s sacerdo- tum ordinandi e x d i s p e n s a t i o n e introductam esse, quod autem e x dispensatione introducitur ad consequentiam r e g u 1 a e trahi non posse d ic it 79.

D einde in q. 1 C . I G r a t i a n u s thesin suam spiritualia em ere esse peccatum probans inter cetera auctoritates G r e g o r i i adducit, in quibus, ut supra anim adversum est, Rom anus P on tifex eum , qui pretio dato se ordinari perm iserit, s a c e r d o t e m n o n e s s e , sed tantum sacerdotem inaniter dici concupiscere 80 et be- nedictionem illi in m aledictionem converti a ffir m a t81.

U t e x aliis auctoritatibus, sic e x epistoła G r e g o r i i dicentis avaritiam idolorum servitutem esse atque earn in honoribus eccle- siasticis dandis non praecaventes in fid elitatis p e r d i t i o n i subici, etiam si fidem tenere v id e a n tu r 82, G r a t i a n u s ut ceteros hae- reticos, sic sim oniacos a fide d eficere atque quod de aliis haereti- cis decernitur, etiam de sim oniacis statutum esse intelligendum c o n c lu d it83.

M agister thesin suam de nulla spirituali g r a t i a sim oniacis cooperanti exem plum a Christo sum ens non v a n d ito ii v e l em enti,, sed eis, qui nescientes aderant, dona suae gratiae conferenti ad hos tantum c o a r c t a t , qui s c i e n t e s a sim oniacis sacram enta accipinut, eis vero, qui i g n o r a n t i a d u c t i a sim oniacis sacra­ m enta suscipiunt, effectu m gratiae i m p e r t i r i probat.

G r a t i a n u s huic th esi obiectionem e x eo eductam , quod saepe sinistra principia ad felices ex itu s perveniunt, u t si pecunia per sim oniam acquisita pauperibus profutura erogetur, re- f u ta n s 84 inter cetera auctoritates G r e g o r i i adducit, in quibus pecuniam , quae pro sacris ordinibus datur, in bona opera eroga- tam n o n p r o f i c e r e , s a c r i f i c i o vero e x scelere obiato

,s D i c t u m G r a t i a n i p. c. 61 D. L. 76 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 64 D. L. 77 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 68 D. L. 78 D i c t u m i n t r o d u c t o r i u m D. LVI. 79 D i c t u m G r a t i a n i p . c. 12D. LVI. 80 C. I q. 1 c. 2; vide supra, pag. 88 nota 17.

81 C. I q. 1 c. 4 et c. 13; viide supra, pag. 88 nota 18. 82 C. I q. 1 c. 20 — Greg. Papae epist. ao. 601 ser. 88 Principium d i c t i G r a t i a n i p. c. 22 C. I q. 1. 84 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 24 C. I q. 1.

78 K. N asiłow ski (148]

D ei iracundiam non placari, sed i r r i t a r i 85, in anima sim oniaci ordinatoris et ordinati v u 1 n u s letale infigi, neque sacerdotio eum dignum esse, cui praem iorum copia, non vero actionis m érita suffragantur, ex sim onia vero sacerdotes non proficere, sed p o- t i u s p e r i r e , quod vulnerato pastore nem o ovibus curandis m edicinam adhibet, sim oniacum autem sacerdotem , cuius r a d i x gravi peste infecta est, nullum de se fructum producturum esse legim us 86.

M agister inter cetera his auctoritatibus G r e g o r i i fultus ex sinistro sim oniacorum principio n ullum felicem exitum , n u l l u m f r u c t u m p r o d u c i, sed m aiorem adhuc calam itatem in futuro tim endam esse t e n e t 87.

E x actoritatibus autem A u g u s t i n i sacram enta instar lucis et puri flu v ii per lapideos canales ad fertiles areolas pervenientis ab im m undis coinquinari non posse d ie e n tis88 G r a t i a n u s sim oniacos sacram entum ordinis sibi quidem i n u t i l i t e r et per- niciose habere, aliis vero u t i l i t e r et salubriter adm inistrare concludit. E x hoc autem sacram enta haereticorum non solum ra- tione form ae, sed etiam ratione effectus v e r a esse patet.

Huic tamen. conclusioni de ordinatione sim oniacorum etiam e f f e- c t u m producenti G r a t i a n u s reluctatur inter sacram enta n e­ cessitatis et sacram enta dignitatis distinguens. Sacram enta necessi­ tatis quia saluti necessaria, et quia nec iterari nec am itti possunt, illic ite accepta post peractam poenitentiam rata esse perm ittuntur. S a c r a m e n t u m v e r o o r d i n i s , quia digne, dignis, e t a di- gnis adm inistrai! debet, illicite datum sacram entum dignitatis in eo sensu d e s i n i t , u t n o n v e r i t a s s a c r a m e n t i, s e d t a n ­ t u m o f f i c i u m i l l u d a d m i n i s t r a n d i v el loco v e l tem ­ pore vel prom otione c e ' s s e t 89,

D einde exam inatis aliquibus quaestionibus postquam G r a t i a ­ n u s thesi suae de sacram ento ordinis ab haereticis m inistrato eoque e f e c t u c a r e n t i ex auctoritate A n a s t a s i i 90 et A u g u s t i n i 91 obiecit, et quomodo obiectiones hae refellendae essent, o ste n d it92, sacram enta quorum vis sacerdotum indignorum, etiam haereticorum , i n s e s a n c t a e t v e r a e s s e , r a t i o ne autem sui e f f e c t u s i.e. deficientis gratiae sacram entalis et

85 C. I q. 1 c. 27 — Greg. Papae epist. ao. 599 scr.

86 C. I q. 1 c. 28 — Greg. Papae epist. ao. 599 scr.; cf. etiam C. I q. 1 c. 116 et c. 117.

87 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 28 C. I q. 1. 88 C. I q. 1 c. 30; cf. etiam C. I q. 1 cc. 29, 31—39. 89 D i c t u m G r a t i a n i p. c. 39 C. I q. 1.

^ D i c t u m G r a t i a n i p. c. 96 C. I q. 1; vide supra, pag. 83 nota 2. 91 I n s c r i p t i o c. 97 C. I q. 1; ibidem.

92 D i c t u m G r a t i a n d p. c. 96 (vide supra, pag. 83 nota 2) et § 4 d i c t i p. c. 97 C. I q. 1; vide supra, pag. [11].

[149] De potestate sacerdotali 79

adm inistrationis eorum interdicta i r r i t a , non vera et dam m an- da d id solita esse c o n c lu d it93. G ratianus hoc in ter cetera aucto- ritate G r e g o r i i Papae probat c o n s e c r a t i o n e m ab A ria- nis peractam s a c r i l e g a m esse d ic e n tis 94.

Hanc sententiam G ratiani iis, quae M agister de officio saora- m entum ordinis adm inistrandi am ittendo v e l de p r o h i b i t i o - n i b u s ecclesiasticis iustas ob causas c e s s a n t i b u s dixit, si- m ilem et cum en u n tiatis G r e g o r i i Papae concordare et generali régula rigoris disciplinae servandi ad quorum vis sacer- dotum indignorum , etiam haereticorum , sacram enta tantum ratio- n e eorum effectu s reprobanda spectanti fundatam esse patet.

D. S e c u n d u m c o n c i l i u m T o l e t a n u m VIII In concilio T o l e t a n o VIII, in quo sim oniace ordinati a n a- t h e m a t i s s e n t e n t i a c o n d e m n a n t u r , a participatione Eucharistiae alieni e t suscepto honoris gradu privandi esse sta- tu u n tu r 95, ratio distinctionis inter rigorem disciplinae et dispen- sationem m isericordiae in his verbis: „Inconm utabilis idem que sem ­ per existen s D ei sum m i natura sua sepe in sacris litteris legitur m utasse promissa, et p r o m i s e r i c o r d i a t e m p e r a s s e s e n t e n t i a m ” 96 habenda esse videtur.

E. S e c u n d u m T a r a s i u m C o n s t a n t i n o p o l i t a n u m E p i s c o p u m

T a r a s i u s evangelica atque Patrum auctoritate fu ltu s sim o­ niace ordinatos e x sacerdotali ordine excidisse, quam quam nom ine sacerdotium sortiti sunt, eosque falso nom en istud conferre pro­ bat et haeresi M acedonii peiores esse affirm at, atque sententiis Patrum eos a s a c e r d o t i o o m n i n o a l i e n o s , om nes autem prom otiones ecclesiasticas interventu pecuniae factas irritas esse t e n e t 97. Idem tam en Tarasius m ultos e x h a e r e s i r e d e u n - t e s i n s u i s o r d i n i b u s r e c e p t o s e sse, ergo ordinatos ab haereticis sim ili m odo recipiendos esse, q u o n i a m o r d i - n a t i o e x D e o e s t , in actione I concilii N icaeni II d ixisse

83 In § 7 d i c t i p. c. 97 C. I q. 1 paulo infra relata. 94 C. I q. 1 c. 72; cf. C. X X IV q. 1 c. 42.

95 C. I q. 1 c. 7 — c. 3 conc. Tolet. VIII ao. 653 hab.

96 C. X X II q. 4 c. 9 — c. 2 conc. Tolet. VIII ao. 653 hab.; cf. sim ilem A m b r o s i i sententiam in C. X X II q. 4 c. 8 et c. 12 relatam.

97 Fragmentum epist. T a r a s i i ad Hadrianum Papam ao. 787 scriptae a C o r r e c t o r i b u s Romanis in nota ad c. 21 C. I q. 1 apposita in nova transi atione datum; cf. C. I q. l e . 21; cf. etiam fragm enta epistola- rum T a r a s i i in C. I q. 7 c. 2 relata atque a Friedbergio in notis ad hoc caput appositis indicata.