De potestate sacerdotali secundum Gratianum : (continuatio)

(1)

Kazimierz Nasiłowski

De potestate sacerdotali secundum Gratianum : (continuatio)

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 19/3-4, 9-36

1976

(2)

Praw o Kanoniczne 19 (1976) nr 3—4

DE POTESTATE SACERDOTALI SECUNDUM GRATIANUM (continuatio)

C a p u t s e c u n d u m

DE DISTINCTIONS POTESTATUM PECULIARI RATIONE HABITA POTESTATIS SACRAMENTALIS NOMINE P O TE STA TIS D ISTR I-

BUENDI SACRO S ORDINES ET NOMINE OFFICII VOCATAE KAZIMIERZ NASIŁOWSKI

I. De elementis distinctions

P roblem a de potestate sacerdotali in oppositione in te r sententiam A ugustini supra re la tam et opinionem G ratian i consistens in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 ita a M agistro explicatur: „Sed n e A ugusti- num in hac sen ten tia penitus reprobem us, intelligam us aliud esse potestatem distribuendi sacros ordines, aliud esse executionem il- lius potestatis. Qui in tra u nitatem catholicae ecclesiae constituti sacerdotalem uel episcopalem unctionem accipiunt, o ffitiu m et executionem sui o ffitii ex consecratione adipiscuntur. Recedentes uero ab in teg ritate fidei, potestatem acceptam sacramento tenus re tin e n t, efjectu suae potestatis penitus p riu an tu r, sicut coniugati ab inuicem discedentes coniugium sem el initum non dissoluunt, ad opere tam en coniugali in u en iu n tu r alieni.”

U t dictum est, A u g u s t i n u s distinctionis in ter potestatem sacram entalem eam que inam issibilem ex ordinis sacram ento prove- nientem , et potestatem non sacram entalem atque am issibilem ex m andato Ecclesiae e x tra ordinis collationem dando dependentem im plicitam rationem habuit.

G r a t i a n u s autem potestatem sacram entalem ab A ugustino ad- missam non negat, immo sacram enta a quibusvis sacerdotibus in form a Ecclesiae celebrata ratione sacram enti valida esse asserens earn aperte agnoscit. Sed M agister neque ex isten tiam potestatis non sacram entalis ab A ugustino agnitam tollit, nam in oppositione con

tra Doctcrem ilium Ecclesiae in § 2 dicti p c. 97 C. I q. 1 adducta potestatem non sacram entalem sacerdotibus suspensis, degradatis vel depositis am itti asserit.

Ad hanc G ratian i opinionem de sacram entali et non sacram entali potestate com probandam nunc aliud argum entum accedit, scilicet

(3)

10 K. N asiłow ski [38]

ex § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1, ubi legim us: „Recedentes uero ab in teg ritate fidei, p o te sta te m acceptam sacram ento te n u s retin en t, e ffe c tu suae p o testa tis penitus p riu an tu r...” Non est enim dubium , quin M agister nom ine potestatis sacram ento ten us acceptae sacra- m entalem ordinis potestatem denotaverit. Significatio tam en effec- tu s potestatis sacram ento tenus acceptae eodem modo obvia non est.

A ugustinus in C. I q. 1 s. 97 potestatem sacram entalem nom ine iu ris d a ndi vocatam et in ordinatione insitam sacerdotibus haereticis non am itti probat. G ratianus vero in oppositione contra Doc- torem ilium Ecclesiae in § 2 dicti post p raefatam auctoritatem allata nullam potestatem sacerdotibus suspensis, degradatis vel depositis reliq ui asserit. Quia autem eadem potestas inam issibilis simul et am issibilis esse non potest, sequitur, u t in controversia in ter hos viros doctos agitata duplex potestas, alia nem pe sacram entalis et inam issibilis, alia vero non sacram entalis et am issibilis assignata sit.

Quia deinde in ipsa controversia duplex atqu e diversa potestas sacerdotalis, am issibilis nem pe et inam issibilis, ann otata est, etiam in solutione huius controversiae u traq u e potestas aliquatenus res- plend eat necesse est.

Q uapropter solutionem quaestionis in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 a G ratiano datam in nullo praeiudicantes duplex p raefatu m ele- m entum , i.e. potestatem sacram entalem eam que inam issibilem , et potestatem non sacram entalem eam que am issibilem in hac solu

tione contineri debere iam nunc concludere possumus, sive his sive aliis nom inibus elem enta ilia vocentur. Sine enim v eritatis p raeiu- dicio id en tita ti nom inum in casu identitas praefatoru m elem ento- ru m p raeferenda esse videtur.

In recta enim controversiae solutione idem obiectum ac in ipsa controversia atque om nia quaestionis agitatae elem enta opposita aliquo modo com prehendenda sunt, ita scilicet, u t au t unum quae

stionis p ertractata e elem entum totum , alteriu s vero tan tu m pars agncscatur, au t alio ex toto agnito aliud penitus non agnoscatur, aut utru m q u e sim ul vel agnoscatur vel re fu te tu r. Secus enim in- troductio diversorum controversiae elem entorum ratione destituta esset, plenus enim nexus vel ratio recta in te r ipsam controversiam et eiusdem solutionem intercedens nil intenderet, quo in casu solutio quaestionis nu lla esset.

Et re v era in solutione quaestionis in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 a G ratiano allata duo p ra efa ta potestatis sacerdotalis elem enta, aliud scilicet inam issibilitatis, aliud vero nota am issibilitatis prae- ditum , in verbis: „R ecendentes uero ab in teg ritate fidei, p o te sta te m acceptam sacram ento tenus r e tin e n t, e ffe c tu suae potestatis p e n i

tu s p riu a n tu r...” inesse concludendum est.

(4)

{3 9 ] De potestate sacerdotali 11 Ad quaestionem ig itu r nostram quod attinet, très sententias peculiari attentione dignas habem us, scilicet assertionem G ratiani de recedentibus ab Ecclesia potestatem sacram ento tenus acceptam retinentibu s, effectu vero suae potestatis p enitus privatis, sententiam A ugustini, secundum quam ius baptizandi et ordines confe- ren d i in ordinatione insitum non a m ittitu r, e t opinionem M agistri huic senten tiae in § 2 dicti p.c. 97 C. I q. 1 oppositam , secundum quam sacerdotibus suspensis, deg radatis vel depositis n u lla potestas sa crifica n d i et ordines conferendi re lin q u itu r.

His trib u s enuntiationibus com paratis necnon ratione habita eorum , quae de elem entis controversiae etiam in eiusdem solutione attendendis dicta sunt, non est dubium , quin verba in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 re lata: „Recedentes uero ab in teg ritate fidei, p o  te s ta te m acceptam sacram ento tenus r e tin e n t" , de sacram entali ordinis potestate, verba vero: „e ffe c tu suae potestatis penitus p ri- u a n tu r ” potestatem non sacram entalem respiciant, quam vis haec a lte ra potestas nom ine effectus potestatis sacram entalis vocata sit.

Sed in solutione quaestionis in § 3 dicti p.c. 97 C.. I q. 1 allata aliae quoque assertiones po nuntur, q uarum sensus obvius non est, q u ap ro p ter e t hae exam inandae sunt.

Eiusm odi d ifficultate iam prim a huius solutionis assertio laborat, quae est: „Sed ne A ugustinum in hac sententia penitus reprobem us, intelligam us aliu d esse potestatem d istribuend i sacros ordines, aliud esse executionem illius potestatis.”

Quaestio enim est, quid nom ine p o testa tis d istrib u e n d i sacros o r

d in es, quid vero nom ine ex secu tio n is hic a G ratiano denotatum sit.

Quia autem in ipso principio quaestionis de potestate sacerdotali solvendae et in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 allatae M agister distinctionem duorum elem entorum verbis: „aliud esse... a liu d esse...”

assignatorum ponit, u tru m distinctio haec in cuncto p raefato frag m enta in § 3 eiusdem dicti allato valeat, necne, m erito quaeri po

test. In hac quaestione solvenda im prim is ipse m odus distinguendi A. D e G r a t i a n i d i s t i n g u e n d i m o d o

M agister ope form ulae: „aliud est... aliud est...” unam distinctin- nem ex duobus elem entis constantem saepe assignat, u t in dicto p.c. 10 D. LX I est, ubi legim us: „Sed aliud est postulari, aliud eli- gi”. S im iliter legim us in dicto p.c. 21 C. IX q. 3: „Sed aliud est quod ex tem eritate assum itur presum ptionis, aliud quod ex neces

sitate g e ritu r k a rita tis”, et in dicto p.c. 42 C. X VII q. 4: „A liud est in suos... usus res ecclesiae conuertere... aliud est quod ex dispensatione k a rita tis hum anae in firm ita ti consulitur”. 1

a G ratiano in Decreto adhibitus exam inandus est.

(5)

12 K. Nasiłow ski [40]

U t patet, in unoque casu de una tan tu m distinctione ex duobus elem entis constanti procul dubio agitur. Si igitu r in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 in potestate distinguenda de m ultiplici elemento ag eretur, hoc sive form ula: „aliud est... aliud est... aliud est...”, u t casus in dicto p.c. 2 C. XXX VI q. 1 h ab e tu r: „Aliud enim est fornicatio, aliud stuprum , aliud adulterium , aliud incestus, aliud ra p tu s” sive alia simili, qua ex pluribus, quam ex duobus distinctionis elem entis constaret, u t in dictio p.c. 24 C. X I q. 3 legimus:

„seiltentiae notatio m ultipliciter in telligitur. § 1. A liquando enim a rcetu r quis a lim inibus ecclesiae... uel teste conscientia... uel senten tia ecclesiastica... Hec sententia excom m unicatio uocatur... Est et alia sententia, que anathem a uocatur...” m ultipliciter assignan- dum esset.

B. D e u n a d i s t i n c t i o n e e x d u o b u s e l e m e n t i s c o n s t a n t i i n s o l u t i o n e q u a e s t i o n i s d e p o t e s t a t e a

G r a t i a n o p e r a c t a

1. De distinctione potestatis sacerdotalis in § 3 dicti p.c. 97 C. I q .l relata

In solutione quaestionis de potestate in § 3 dicti p.c. 97 C, I q. 1 allata, in ipso scilicet huius fragm enti principio b ip artita formula adhib etu r: „aliud esse... aliud esse...”, neque in cuncto praefato fragm ento alia form ula distinctionis datu r. Im p u tare autem Gra

tiano, qui in distinguendo praecellit, quod in § 3 p raefati dicti p ra e te r unam tan tu m distinctionem ex duobus elem entis constantem et expresse annotatam aliarum etiam distinctionum elementis expresse non assignatis usus sit, iniustum esse videtur. Unam ig itu r distinctionem in cuncta solutione quaestionis de potestate in § 3 eiusdem dicti data a G ratiano introductam esse, quapropter et attendend am esse, concludendum est, quam vis u tru m q u e ele- m entum distinctione hac assignatum uno alterove nom ine vocetur.

Distinctio enim ex duobus elem entis constans in solutione quaes

tionis de potestate in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 data sem el tantum expresse annotata est, scilicet in principio frag m enti praefato loco allati: „Sed ne A ugustinum in hac sententia penitus reprobem us, intelligam us aliud esse potestatem d istribuen di sacros ordines, aliud esse executionem illius potestatis.”

1 Ecce alii multiplicis distinctionis casus: d i c t u m i t r o d u c t o r i u m q. 1 C. XIX: „§ 2. ...sed erro r alius est personae, alius fortunae, alius conditionis, alius qualitatis” ; d i c t u m G r a t i i a n i p.c. 22 D. I l l dp.:

„Sicut enim karitas alia est incipiens, alia est perficiens, alia perfects:

sic et penitencia alia est incipiemtium, alia perficientium , alia perfecto-

ru m ”. •

(6)

,[41] De potestate sacerdotali

Haec tam en distinctio ita ibidem re p etita est: „Qui in tra u n itatem catholicae ecclesiae constituti sacerdotalem uel episcopalem unctionem accipiunt, offitium e t executionem sui offitii ex consecratione adipiscuntur. Recedentes uero ab in teg ritate fidei, potestatem acceptam sacram ento tenu s retin en t, effectu suae potestatis penitus p riu an tu r...”

De una autem eadem que distinctione in p raefato loco expresse posita et pluries rep etita ex eo com perim us, quod in prim o casu distinctio haec in star principii generalis pon itu r, quod diversis exem plis in secundo et tertio casu illu stra tu r.

Dum enim in prim o casu G ratianus distinctioncm potestatis dat, in secundo casu, quam potestatem catholici in Ecclesia in ordinatione sua accipiant, in tertio autem casu, quam potestatem sacerdotes ab Ecclesia recedentes retin e an t, qua vero p riv en tu r, explicat.

Ex eo igitur, quod distinctio in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 a G ratiano allata ex duobus ta n tu m elem entis constat et sem el posita p luries illu stra ta seu casibus pecuiiaribus applicata est, de unica distinctione in cuncta p aragraph o te rtia p ra efa ti dicti data eaque ex duobus tan tu m elem entis constanti concludendum est.

D einde A ugustinus -in C. I q. 1 c. 97 „ius d an d i” baptism um et ordines, quod in ordinatione inest, i.e. sacram entalem ordinis po

testatem , recedentibus ab Ecclesia non am itti asserit.

G ratianu s autem in § 2 dicti p.c. 97 C. I q. 1 A ugustino resistens sacerdotibus suspensis, degradatis vel depositis n ullam potestatem sacrificandi reliqui, degradatos vero episcopos potestatem sacros ordines largiendi non hab ere affirm at, quam vis potestas haec ex consecraticme proveniat.

Oppositio ig itu r in te r A ugustinum et G ratian um potestatem re- spiciens non contrario, sed contradictorio modo qui d icitur pro nu n- tia ta est. Ne autem M agister ratione suae oppositionis ita pron un - tiatae A ugustinum penitus re p ro b are v ideatur, in § 3 eiusdem dicti p raefatam quaestionem de potestate ope com prom issi solvit sacer

dotibus aliquid am itti aliquid vero non am itti asserens.

Id autem , quod sacerdotes non am ittun t, u t secundum A ugustinum , sic secundum G ratian u m sacram entalis potestas ordinis est, ab illo ius dandi baptism um et ordines, quod in ordinatione inest, ab isto vero potestas accepta sacramento tenus vocata, quae ex consecratione provenit. Secundum u tru m q u e viru m doctum potes

tas haec inam issibilis est. Potestas ig itu r sacram entalis u t controversiae in ter A ugustinum et G ratian um h abitae et in § 2 dicti p.c.

97 C. I q. 1 indicate, sic solutionis huius controversiae in § 3 eius

dem dicti datae unum elem entum est.

Deinde, quod sacerdotibus a m ittitu r, in oppositione contra A u

gustinum in § 2 p ra efa ti dicti potestas a G ratian o vocatur. P otes

tas haec, quia am ittitu r, non sacram entalis est. Quia autem contro-

(7)

14 K. Nasiłow ski [42]

versia in ter A ugustinum et G ratianum potestatem am ittendam et non am ittendam respicit, u t solutio quoque huius controversiae ope com prom issi in § 3 m em orati dicti peracta ad potestatem am ittendam et non am ittendam re fe ra tu r, necesse est

Cum ergo id, quod sacerdotibus a m ittitu r, in oppositione contra A ugustinum in § 2 dicti p.c. 97 C. I q. 1 potestas a G ratiano voce- tu r, id autem , quod in solutione huius controversiae in § 3 eiusdem dicti am itti dicitur, et effectus potestatis sacramento tenus acceptae vocatur, potestas sit necesse est.

Q uia autem in cuncta § 3 m em orati dicti uni ca distinctio datur tan tu m ex duobus elem entis constans, nem pe alio am issibili alio inam issibili, elem entum autem am issibile nom ine effectus potesta

tis sacram ento tenus acceptae vocatum potestas est, sequitur, ut idem elem entum am issibile in terd u m nom ine exsecutionis potestatis distribuendi sacros ordines, in terd u m vero nom ine exsecutionis officii appellatum potestatem quoque am issibilem i.e non sacra- m entalem , denotet.

Q uae argum entatio nostra ita abb reviari potest: Solutio contro

versiae in te r A ugustinum et G ratianum h abitae e t in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 a M agistro allatae haec est: Prim o, distinctio inter potestatem et exsecutionem illius potestatis, secundo, distinctio in

te r officium et exsecutionem officii, tertio, distinctio in ter potesta

tem et eiusdem effec tu m assignatur. De trib u s ig itu r casibus, sed tan tu m de duobus eiusdem distinctionis elem entis in p raefata solu

tione agitur.

Quia autem distinctio in solutione hac posita tan tu m form ula b ip artita: „aliud esse... aliud esse...” assignata est, de duplici di

stinctionis elem ento concludendum est. Quia deinde distinctio haec in prim o casu instar generalis principii ponitur, in secundo vero et tertio casu catholicorum et haereticorum sacerdotum ratione habita applicatur, de eadem distinctione in cuncta p aragraph o te rtia dicti p.c. 97 C. I q. 1 concludendum est.

Distinctiones enim in secundo et tertio casu allatae applicationem sive catholicis sive haereticis unicae distinctionis in prim o casu relatae constituunt. E lem enta ig itu r in applicatione distincta eadem esse ac elem enta in prim o casu distincta existim anda sunt, i.e.

potestas sacros ordines distribuendi eadem atqu e officium, eadem quoque ac potestas sacram ento tenus accepta est. Exsecutio vero potestatis sacros ordines distribuendi eadem ac exsecutio officii, eadem etiam est ac effectus potestatis sacram ento tenus acceptae.

Quia autem obiectum controversiae et eiusdem elem enta singula eadem in ipsa controversia ac in eius solutione esse debent, et quia in controversia in te r A ugustinum et G ratianu m agitata duo ele

m enta insunt, potestas nem pe inam issibilis et potestas amissibilis, eadem duo elem enta etiam in solutione quaestionis in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 data inesse debent.

(8)

[43] De potes ta te sacerdotali 15 P rim um ig itu r elem entum , quod inam issibile est, in p ra efa ta con- troversiae solutione nom inibus: potestas distrïbuendi sacros ordines, ojjicium , et potestas accepta sacramento tenus vocatum idem ac in ipsa controversia ius dandi baptism um vel ordines potestas est.

Secundum vero elem entum , quod am issibile est, quodque in m e- m orata solutione nom inibus: exsecutio potestatis distribuendi sac

ros ordines, exsecutio officii, et effectus potestatis sacramento ten us acceptae vocatum est, eadem potestas est, ac potestas sacrificandi vel sacros ordines largiendi sacerdotibus suspensis, degradatis vel depositis non relinquenda, de qua in obiectione contra A ugustinum in § 2 dicti p.c. 97 C. I q. 1 a G ratiano allata serm o est.

Ut autem ex inam issibilitate unius potestatis, sive in ipsa con

troversia sive in eius solutione annotata, de sacram entali eiusdem potestatis charactere, sic ex am issibilitate alteriu s potestatis, sive in ipsa controversia sive in eius solutione conspicua, de huius po

testatis ch aractere non sacram entali concludendum est.

2. De com paratione distinctionis potestatis sacerdotalis in dicto p.c. 97 C. I q. 1 et in dicto p.c. 37 C. X X I V q. 1 relatae Cum G ratianus in dicto p.c. 97 C. I q. 1 distinctionem potestatis sacerdotalis ratione h abita sacram enti baptism i, E ucharistiae, et ordinis peregerit, in dicto p.c. 37 C. X X IV q. 1 eandem distinctio

nem ration e h ab ita potestatis ligandi e t solvendi ponit.

Quia autem ex sim ilitudine utriu sq u e distinctionis non solum de eius elem entis, verum etiam de ipsa potestatis sacerdotalis notione a G ratiano h ab ita facilius concludi potest, u triu sq u e distinc

tionis tex tu s una sim ul referim us.

T h e s i s G r a t i a n i D ictum p.c. 96 C. I q. 1:

„Quod uero p e r hereticos sacra- m enta dignitatis m in istrata di- cu n tu r carere ejjectu...”

Dictum p.c. 37 C. XXIV q. 1:

„His auctoritatibus perspicue m on stratur, quod, ex quo aliquis contra fidem ceperit aliqua docere, nec deicere aliquem ua- let nec dam pnare.”

O b i e c t i o h u i c t h e s i a G r a t i a n o s u s c e p t a e t e x a u c t o r i t a t e A u g u s t i n i d e s u m p t a

Inscriptio c. 97 C. I q. 1: Dictum p.c. 37 C. XXIV q. 1:

,,Item obicitur illud A ug u stin i „§ 1. O bicitur tam en illud A u -

(9)

ad P arm enianu m de hereticis etiam dam pnatis:” C. I q. 1 c.

97:

„Quod quidam dicunt, baptism a, quod accepit, non am ittit qui re - cedit ab ecclesia, ius tam en dandi, quod accepit, am ittit, m ultis modis ap aret fru stra et in an iter dici. § 1. Prim o, quia nulla os- ten d itu r causa, cur ille, qui ip

sum baptism um am ittere non po

test, ius dandi am itte re possit.

U tru m que enim sacr am entum est, et quadam consecratione hom ini d a tu r utrum qu e, illud, cum baptizatur, illud, cum ordi- natur... § 3. Sicut autem in baptism o est quod per eos dari po

ssit, sic in ordinatione ius dandi est...”

stini: ,Recedentes a fide nec ba

ptism a, nec beptizandi potestatem am ittu n t.’ ”

S t a t u s q u a e s t i o n i s s e u Dictum p.c. 97 C. I q. 1:

.,§ 2. O pponitur autem huic senten tiae A ugustini: Potestas dan

di baptism um , ,et ius consecrandi dom inicum corpus, e t largiendi sacros ordines, plurim um in te r se d ifferu nt. Suspenso enim uel deposito sacerdote, nulla ei re- lin q u itu r potestas sacrificandi.

Sacram entum tam en baptism i non solum a sacerdote deposito uel laico catholico, uerum etiam ab heretico uel pagno si m ini

stratu m fuerit, nulla re iteratio - ne uiolabitur; nulla autem ra tio sinit, u t in ter sacerdotes ha- b ean tu r, qui de m anibus laici uel pagani oleum sacrae (imo exe- crandae) unctionis assum unt.N on ergo consequenter colligitur, ut, si recedentibus a fide ius baptizandi re lin q u itu r, potestas etiam

p r o b l e m a t i s i n d i c a t i o Dictum p.c. 37 C. XXIV q. 1:

„§ 1 .... Cum ergo sacerdotalem unctionem u traq u e potestas, baptizandi uidelicet et excom m unicandi, sequatur, a fide reeeden- tes aut u tram q u e retinebu nt, au t u traq u e careb un t.”

(10)

[45] De potestate sacerdotali 17 d istribuen di sacros ordines eis

re lin q u a tu r, quam uis u tru m q u e consecratione proueniat. D egradatus enim episcopus potestatem largiendi sacros ordines non h a

bet, facultatem b aptizandi tarnen non am isit.”

S o l u t i o q u a e s i o n i s : D i s t i n c t i o p o t e s t a t i s s a c e r d o t a l i s

Dictum p.c. 97 C. I q. 1: Dictum p.c. 37 C. XXIV q. 1:

„§ 3. Sed ne A ugustinum in hac „§ 1 ... Sed a liud est potestas senten tia penitus reprobem us, offitii, aliu d executio.”

intelligam us a liu d esse potesta

tem d istrib uen di sacros ordines, a liu d esse executionem illius po

testatis.”

A p p l i c a t i o d i s t i n c t i o n i s e i u s q u e e x p l i c a t i o Dictum p.c. 97 C. I q. 1:

„§ 3 .... Q ui in tra u n itatem catholicae ecclesiae cosstituti sacerdotalem uel episcopalem unctionem accipiunt, o f f i t i u m et e x e c u t i o n e m su i o f f it ii ex con

secratione adipiscuntur. Rece- dentes uero ab in teg ritate fidei, p o t e s t a t e m a c c e p t a m S a cra m e n  to t e n u s r e tin e n t, e f f e c tu suae p o t e s t a t i s p e n i t u s p r iu a n t u r , sicut coniugati ab inuicem discedentes coniugium sem el initum non dissoluunt, ab opere tam en coniugali in u en iu n tu r alieni.”

Dictum p.c. 37 C. X X IV q. 1:

„§ 1 ... P leru m qu e o ffitii p o te sta s u el accipitur, u elu ti a m onachis in sacerdotali unctione, uel accepta sin e su i e x ecu - tio n e r e tin e tu r , u elu ti a suspensis, quibus a m m in istra tio in te r- d ic itu r, potestas n o n a u fe rtu r.

A fide itaqu e recedentibus po

testas non adim itur, sicut rede- untibus non red d itu r, ne non hom ini, sed sacram ento iniuria u id eatu r fieri. U nde ab hereticis baptizati uel ordinati, cum ad u n itatem fidei catholicae redie- rin t, si fo rte in tu itu ecclesiasticae pacis in suis re cip ian tu r or- dinibus, non ite ra b itu r sacra- m entum , quod in form a eccle

siae p ro b ab itu r m inistratu m , sed p e r inposition em m anus p resta- b itu r u irtu s sacram enti, que ex

tra ecclesiam n u lli docetur esse

2 — P ra w o K anoniczne

(11)

18 K. N asiłow ski [46] collata. Cum ergo u traq u e potestas in hereticis re m an eat (sci

licet potestas baptizandi et ex- eom m unicandi; KN), si hereticus catholicum uel alium hereticum excom m unicauerit, u t in conm u- nionem suae heresis illum de- ducat, quia iniqua est sentencia, pondéré caret. § 2. Quod si in catholicum p ra u e uiuentem , uel in hereticum flagiciis uel facino- ribus deditum , u t alias ad recte u iuendi norm am u terqu e redeat, sentenciam dederit, an uterque, an hereticus tan tu m eius senten

cia ten eatu r, m erito querendum u idetur? P otest autem dici, ca

tholicum sentencia heretici m i

nim e teneri. Non enim potest oris gladio fe rire quem accusare u el in quem testificari non ualet.

Si enim quos diuina testim onia non secuntur, quia ex tra ecclesiam sunt, pondus hu m ani testi- m onii p erd id e ru n t aduersus eos, qui in ecclesia esse uiden tu r, nec aduersus eosdem ecclesia- sticae auctoritatis pondus habere poterunt qui ab eius fide disces- sisse pro b ati sunt, atque ideo ab ecclesia su n t condem pnati. In hereticum autem potestatem ha

bere u id etu r hereticus, sicut et diabolus potest in m alis, tam - quam in suo pecore.”

U t ex hac com paratione patet, in u troque casu, i.e. in verbis

§ 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1: „intelligam us aliud esse potestatem di- stribuen di sacros ordines, aliud esse executionem illius p otestatis”, et in verbis § 1 dicti p.c. 37 C. XXIV q. 1: „Sed aliud est potestas offitii, aliud executio” de una eadem que potestatis sacerdotalis di- stinctione agitur.

In utroqu e enim dicto sim ilis est thesis a G ratiano defensa, quae ad efficientiam officiorum sacerdotalium ab haereticis adm in istra- torum re fe rtu r, sim ilis obiectio ex au ctoritate desum pta A ugustini

(12)

,[47] De potestate sacerdotali 19 ex inam issibilitate sacram enti baptism i de inam issibilitate potestatis baptism um et ordines conferendi concludentis, sim ilis quoque problem atis solvendi explicatio est. M agister enim sive in dieto p.c. 97 C. I q. 1 sive in dieto p.c. 37 C. X X IV q. 1 problem a ope distinctionis potestatis sacerdotalis solvendum intendit, et sim ilem in utroqu e dicto distinctionem potestatis sacerdotalis dat, a p o tes

ta te d istrib u e n d i sacros o rdines, i.e. potestate officii, ex se c u tio n e m h u iu s p o te sta tis secernens.

Hanc autem potestatis distinctionem in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 in casu sacerdotum in Ecclesia o rdin atoru m et sacerdotum h a e re ti- corum, in § 1 autem dicti p.c. 37 C. X X IV q. 1 in casu p resby tero- rum m onachorum et sacerdotum haereticorum considérât. In p rio re tarnen dicto de distinctione potestatis sacerdotalis potius g enerali modo, in posteriore autem de eadem distinctione ratio ne h ab ita potestatis ligandi et solvendi disserit.

Non est dubium , quin u tru m q u e noc frag m entu m de potestate sacerdotali distinguenda sim ile sit. Q uia autem frag m entum § 1 dicti p.c. 37 C. X X IV q. 1, quod distinctionem potestatis in potestatem officii et exsecutionem statim sequitur, a verbo „p leru m q ue”

incipit, ex quo de explicatione eiusdem distinctionis com perim us, et analogico fragm ento in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 contento res

ponded ubi de officio et exsecutione officii ab o rd in atis in Ecclesia catholica ex ipsa consecratione accipiendis, atqu e de recedentibus ab Ecclesia potestatem sacram ento tenus acceptam retinentibu s, effectu vero suae potestatis penitus p riv atis serm o est, de un a eadem que distinctione potestatis sacerdotalis ex duobus tan tu m elem entis constanti variis casibus applicatis atque diversis nom inibus vocatis in u tro q u e m em orato dicto agi concludendum est.

P rim um ig itu r p ra efa ta e distinctionis elem entum , quod nom inibus: potestas sacros ord in es d istrib u e n d i, o ffic iu m , potestas sacra

m e n to te n u s accepta (§ 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1), o ffic ii potestas, p o testa s (§ 1 dicti p.c. 37 C. X X IV q. 1), vocatur, unu m idem que elem entum est. S im iliter et secundum eiusdem distinctionis ele

m entum , quod .nominibus: ex secu tio p o testa tis d istrib u e n d i sacros ordines, e x secu tio o ffic ii, e ffe c tu s p o testa tis acceptae sacram ento te n u s (§ 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1), ex secu tio , e x secu tio p o testa tis o ffic ii, a d m in istra tio , v ir tu s sa cra m en ti, p o n d u s, vocatur, et expres- sionibus designatur: ca th o licu m s e n te n tia h aeretici m in im e te n e ri, n o n p o test oris gladio fe rire , n ec ecclesiasticae a u cto rita tis p ondus h a b ere p o te ru n t, p o testa s (§ 1 dicti p.c. 37 C. X X IV q. 1), unum idem que elem entum est.

Ex p ra efa ta ig itu r com paratione prim um elem entum distinctionis potestatis sacerdotalis in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 nom inibus: p o  te sta s d istrib u e n d i sacros ordines, o ffic iu m , et p o testa s accepta sacram ento te n u s, vocatum sacram entalem ordinis potestatem earn-

(13)

20 K. Nasiłow ski [48]

que inam issibilem , secundum vero eiusdem distinctionis elemen- tum nom inibus: exsecutio potestatis distribuendi sacros ordines, exsecutio offici, et effectus potestatis acceptae sacramento tenus, ibidem vocatum potéstatem non sacram entalem eam que amissibi- lem denotare concludendum est.

Quam vis talis significatio u triusque elem enti distinctionis potes

tatis sacerdotalis a G ratiano peractae iam ex ipsa expositionis Ma- g istri stru c tu ra certa sit, quia tarnen u tru m q u e elem entum diversis nom inibus vocatur, quorum significatio quia scientiae canonisti- cae m agni m om enti est, et quia aliis quoque rationibus in enuntiationibus G ratiani fundatis dem onstrari potest, u triu squ e praefati elem enti nom ina singula sive locorum p arallelorum sive termio- logiae M agistri ratione h ab ita nunc ulteriu s exam inanda sunt.

II. De potestate sacros ordines distribuendi seu de potestate sacramento tenus accepta

De potestate sacros ordines d istribuendi et de potestate sacra

m ento tenus accepta in § 3 dicti G ratiani p.c. 97 C. I q. 1 ita legim us: „Sed ne A ugustinum in hac sententia penitus reprobemus, intelligam us aliud esse potestatem distribu end i sacros ordines, aliud esse executionem illius potestatis... Recedentes... ab integritate fidei, potestatem acceptam sacram ento tenus retin en t, effectu suae potestatis penitus p riu an tu r...”

Quia autem G ratianus quaestionem exam inans, q u aliter episcopi et ceteri clerici in fra constituti ord in ari d e b e a n t2, auctoritates af- fert, ex quibus varios ordinis gradus episcopo conferendos esse cognoscim us3, et ordinatum ab episcopo, quem episcopum esse certum non est, iterum ordinandum esse a s s e r it4, atq u e tantum episcopos ius consecrandi, i.e. ordines conferendi, habere affirmat, chorepiscopos autem nonnisi ordines diaconatu inferiores conferre posse d ic it5, necnon potestatem , de qua in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 disserit, sacram ento tenus acceptam vocat, non est dubium, q uin M agister in lau d ata p aragrapho de potestate sacros ordines distribuend i disserens im prim is sacram entalem ordinis potestatem in m ente habuerit.

Hanc autem sacram entalem ordinis potestatem G ratianu s adeo inam issibilem esse tenet, u t etiam haereticis am itti non possit, dum scribit: „Recedentes uero ab in teg ritate fidei, potestatem acceptam sacram ento tenu s retin en t...”

2 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 1 D. XXIII.

3 D. X X III cc. 7—8, 11, 14—19; D. XXV c. 1 § 9; cf D. LXV et LXVII.

4 D i c t u m introductorium D. LXVIII et dictum G ratiani p.c. 2 D.

LXVIII.

5 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 3 D. LXVIII.

(14)

(49] De potestate sacerdotali 21 Haec tarnen sacram entalis potestas secundum G ratianu m tan tu m ad or dines episcopatus et presbyteratus conferendos ex ten d itu r.

M agister enim hos tan tu m ordines sacram entales esse asserit. Epi- scopi ig itu r h aeretici secundum G ratianum tan tu m ordinem episco

patus et p resb y teratu s valide conferre possunt, ordines vero non sacram entales, i.e. diaconatum et ordines eo inferiores invalide trib u u n t, idcirco M agister eos, qui ordines non sacram entales ab haereticis acceperunt, n ih il accepisse, et ita ordinatos ad Ecclesiam redeuntes in eodem ordine, si alias digni fu erin t, ordinandos esse a f f ir m a t6.

Cum ig itu r G ratianus in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 de potestate sacros ordines distribuendi, quam a fide recedentes non am ittun t, loquatur, eum de sacram entali ordinis potestate disserere procxal dubio concludendum est.

De hac sacram entali potestate haereticis non am itten da nom ine potestatis officii vel sim pliciter potestatis vocata in dicto p.c. 37 C. XXIV q. 1, quod, u t d em onstratum e s t 7, sive ra tio n e distinctio

n s in te r potestatem et exsecutionem , sive ratio ne applicationis eiusdem distinctionis ibidem paractae dicto p.c. 97 C. I q. 1 sim ile est, G ratian us ita scribit: ,,A fide itaqu e recedentibus potestas non adim itur, sicut redeu n tib u s no n red d itu r, ne non hom ini, sed sacra- m ento in iu ria u id eatu r fie ri.”

Q uia secundum G ratian um sacram entalis ordinis potestas h aere

ticis am itti non potest, cum ig itu r M agister in § 4 dicti p.c. 97 C. I q. 1 asserat: „De his ergo, qu i accepta sacerdotali potestate ab u n itate catholicae ecclesiae recedunt, loquitur A ugustinus...”, eum sub nom ine potestatis sacerdotalis etiam hic de eadem sacram entali ordinis potestate disserere concludendum est.

6 Dictum G ratia ni p.c. 23 C. I q. 7: „...queritur de his, qui ab here- t'icis ordinati sunt, si ad unitatem catholicae m atris ecclesiae ab heresi redieriin/t, utrum dm eodem ordine iterum ualeant ordinari? „Semel enim cansecratus” (ut ait B. Gregorius) „iterum corns ecrari non debet”

(D. LXVIII c.l.). § 2. Item saoram enta, que ab hereticis in form a eccle

siae m im stran tu r (sicut Augustinus testatur) reite rari non debent, ne non homini, sed isacramento uideatur iniuria fieri (C. I q. 1 c. 97; vide supra, pag. [9] § 3. Sed illud G regorii de his intelligitur, qui consecratio- nem sacerdotalem uel episcopalem acceperunt, qui aut per m anus rnpo- sitionem, cum ad 'ecclesiam redeunt, effectuim suiae unctionis accipiunt, a u t ab eius ammimistratione perpetuo cessare iubentur. Simdliter illud Augustini de eadem m istica unctione et de sacram ento baptism atis intel

ligitur. § 4. Sunt autem in ecclesia alii ordines, qui sine sacramentali unctione, sola episcopi benedictione, cum quadam uasorum uel indu- m entorum distributione prestantur; ut sunt Leuitae et ceteri infra eos constituti. Hi quamuis ab hereticis ordinentur, tarnen ad ecclesiam redeuntes in eodem ordine (si alias digni fuerint) ab ecclesia ordinentur, nec fiet in eis reiteratio m uneris, cum nichil ab hereticis eis docea- tu r fudsse collatum .”

7 Vide supra, pag. 15—20.

(15)

22 K. Nasiłow ski [50]

Hoc etiam ex eo patet, quod A ugustinus, quem G ratianus hic provocat, de potestate ordinis sacram entali eaque inam issibili lo

quitu r, ergo et G ratianus A ugustinum explicans de eadem potesta

te disserere intelligendus est.

Deinde fragm entum allatum tex tu m § 3 eiusdem dicti sequitur, in quo de potestate sacram ento tenus accepta serm o est, ergo nulla m entione facta aliam potestatem denotanti nom ine potestatis sacerdotalis potestatem sacram entalem hic denotatam esse procul dubio intelligendum est.

Quia autem , u t ex su pra dictis patet, nom ine p o testa tis officii sacram entalis ordinis potestas a G ratiano appellata est, cum Ma

gister in inscriptione c. 21 C. XVI q. 1 monachos sacerdotalium.

o ffic io ru m p o te sta te m habere a s s e ra t8, eum de m onachorum sa

cram entali potestate disserere constat.

Haec autem sacram entalis ordinis potestas secundum Gratianum v aria officia sacerdotalia com prehendit. In dieto enim p.c. 19 C.

X VI q: 1 legim us:

,,... M onachi autem , et si in dedicatione sui p resbiteratu s (sicut et ceteri sacerdotes) predicandi, b a p tiza n d i, p en ite n c ia m dandi, pe- ccata re m itte n d i, b en eficiis ecclesiasticis p e r fr u e n d i rite potestatem accipiant, u t am plius et perfectius agant ea, que sacerdotalis officii esse sanctorum P atru m constitutionibus conprobatur: tam en exe- c u tio n e m suae potestatis non habent, nisi a populo fu e rin t electi, et ab episcopo cum consensu abbatis o rdinati.”

U t patet, in inscriptione c. 21 C. XVI q. 1 de potestate sacerdo

taliu m officiorum, in dieto autem p.c. 19 C. XVI q. 1 de potestate sacerdotalis officii serm o est, quae in dedicatione presbyteratus accipitur. Quia autem dedicatio p re sb y te ra tu s ab in stitu tio n e hic distincta est, procul dubio sacerdotalem unctionem dénotât. Potes

tas ergo sacerdotalium officiorum, vel sacerdotalis officii, sacra

m entalis esse atque officia praedicandi, baptizandi, poenitentiam dandi, peccata rem ittend i, immo et beneficiis ecclesiasticis perfru

end i com prehendere a G ratiano existim atur.

S acram entalis autem potestas variorum sacerdotalium officiorum hic enum eratorum non alia est, nisi potestas sacros ordines distribuendi, de qua in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 serm o est, nam utraque p ra e fa ta potestas ab exsecutione simili modo distinguitur.

Sim iliter, et quidem easdem ob rationes, de potestate baptizandi et excom m unicandi dicendum est, nam nom ina: potestas o fficii, et potestas b a p tiza n d i a tq u e e x c o m m u n ic a n d i in dieto p.c. 37 C. XXIV q. 1 prom iscue adhibentur.

Sen tentia autem ab episcopo haeretico lata in eodem dicto pon

d é ré carere dicitur non ratione potestatis sacram entalis in tali 8 Inscrśptio c. 21 C. XVI q. 1: „Quod uero sacerdotalium offitiarum potestatem habeant (monachi; KN), testatu r Ambrosius...”

(16)

[51] De potestate sacerdotali 23 episcopo quasi deficientis, sed ratione vel in iq uitatis eiusm ondi senten tiae vel ratio ne ligandi eos, qui pro p rii subditi non sunt, i.e. ob potestatem non sacram entalem deficientem , ex his enim conditio- nibus sententiae v aliditas p a rite r dependet.

Cum autem initio, p arag rap h o prim a, et secunda auctoritatis A ugustini in C. I q. 1 c. 97 re la tae de potestate sacram entali ordinem conferendi serm o sit, G ratianus au tem cum A ugustino dispu- tans in § 3 dicti post hanc autoritatem de potestate sacros ordines distribuendi, et de potestate sacram ento tenus accepta loquatur, non est dubium , quin sim ilibus his nom inibus etiam ipse sacram en ta

lem ordinis potestatem appallaverit.

N eque ex oppositione contra A ugustinum in § 2 dicti p.c. 97 C. I q. 1 relata, ubi legitur: „D egradatus enim episcopus p o te sta  te m la rg ien d i sacros ord in es n o n h a b e t” cum assertione in § 3 eiusdem dicti: „Sed ne A ugustinum in hac sententia penitus rep ro - bem us, intelligam us aliud esse potestatem d istribu end i sacros or

dines, aliud esse executionem illius p otestatis” com parata arg um en tum contra sacram entalem characterem nom ine potestatis d istrib u endi sacros ordines assignatum desum i potest. U t enim dem on- stratu m est, de alia in § 2. scilicet non sacram entali, de alia vero in § 3 eiusdem dicti, scilicet sacram entali, potestate agitur, quam - vis sim ili nom ine potestatis vocata.

Nom ine ig itu r p o te sta tis sacros ord in es d istrib u e n d i, et p o testa tis sa cra m en to te n u s acceptae in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1, im mo et nom inibus: p o testa s 9, p o testa s sacerdotalis 10, potestas o f f i c i i 11, po- testas sa cerd o ta liu m o ffic io ru m 12, potestas p raedicandi, b a p tiza n d i, p o e n ite n tia m d andi, peccata r e m itte n d i, b en eficiis ecclesiasticis p e r fr u e n d i13, potestas b a p tiza n d i et e x c o m m u n ic a n d iu in aliis G ratian i enu ntiationibus sacram entalem ordinis potestatem appel- latam esse concludendum est.

III. De officio

Secunda quaestio de significatione nom inis officii est, in distin- cticne potestatum in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1, nem pe in hoc frag - mento: „Qui in tra u n itatem catholicae ecclesiae constituti sacerdotalem uel episcopalem unctionem accipiunt, o ffitiu m et e x e c u  tio n e m su i o ffitii ex consecratione ad ip iscu n tu r” a G ratiano adhibi- ti.

9 In dictas G ratiani p.cc. 19, 25, 36, 40 C. XVI q. 1, et in dicto Gratda- ni p.c. 37 C. XXIV q. 1 supra, pag. 17—18 relato.

10 In § 4 dicti G ratiani p.c. 97 C. I q. 1; vide supra, pag. 21.

11 In dicto G ratiani p.c. 37 C. I q. 1; vide supra, pag. 17.

12 In inscriptione c. 21 C. XVI q. 1; vide supra, pag. 22. nota 8.

13 In dicto G ratiani p.c. 19 C. XVI q. 1.; vide supra, pag. 22.

14 In § 2 dicti G ratiani p.c. 37 C. XXIV q. 1; vide supra, pag. 22.

(17)

C ongruenter cum opinione supra re la ta de nom inibus in memo- rato § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 adhibitis: potestas sacros ordines distribuendi, officium, et potestas sacram ento tenus accepta, unum idem que elem entum distinctionis a G ratiano ibidem datae, i.e.

potestatem sacram entalem eam que inam issibilem , significantibus, nom ine officii eandem potestatem sacram entalem in casu a G ra

tiano denotatam esse concludendum est. U tru m autem ré v éra ita sit necne, nunc inq uirendu m est.

A. D e p o t e s t a t i s c u i u s d a m e t o b l i g a t i o n i s n o t a i n n o t i o n e o f i c i i i n s i t a

Nom ine officii in au ctoritatib us D ecreti potestatem et obligatio- nem quam dam denotatem esse iam sup ra an im ad v e rtim u s.14a Nunc autem , u tru m de notione officii potestatis cuiusdam atque obliga

tionis nota p raed ita eadem G ratian i opinio sit necne, quaestio est.

1. De obligationis nota

Quod a ttin e t ad obligationis notam in nom ine officii insitam , G ratianu m clericos e x officio episcopo suppositos esse asserere ani- m advertendu m e s t 1S, idcirco M agistrum nom ine officii notam obli

gationis com prehendi tenuisse, atque persuasionem eius hac in re ab auctoritatibus D ecreti non d iffe rri concludendum est.

Deinde iam ex eo, quod ex suppositione m inoris officii m aiori officio clericorum de obligatione in m inori officio insita concludi possit, etiam e converso: ex m aiorum officiorum m inoribus officiis praepositione de potestate in m aioribus officiis insita conclu

dendum e s t 16.

14a Nempe in tomo secundo huius operis.

15 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 26 C. X I q. 1: „Cum ergo his omnibus auctoritatibus clerici an te eiuilem iudicem denegentur producendi, cum (nisi prius depositi, uel nudati fuerint) curiae non sunt representandi, patet, quod ad secularia dudieia clerici non sunt pertrahendi. § 1. His ita respondetur: Clerici ex offitio su n t subpositi episcopo, ex possessio- nibus prediorum inperatord Bunt obnoxii. Ab episcopo unctionem, deci- mationes et prim itias accipiunt; ab inperatore uero predorium posse

s s io n s nanciscuntur. Unde Augustinus ait super Iohannem: „Quo iure Uillais defandis? diuino, an hum ano etc.?” Require in principio, ubi d if

ferentia designatur in ter ius n atu rae et ius constitution is (D. VIII c. 1).

Quia ergo u t predia possideantur inperiali lege factum est, patet, quod clerici ex prediotfum possessionibus imperatori sunt obnoxii”.

16 D i c t u m introductonium D. XXI: „...Mdnistri ueiro sacrorum ca- nonum et decretorum Pontificurn sunt summi Pontifices et infra presu- les atque reliqui sacerdotas, quorum institutio in uetari tes tarn en to est inchoata, et din nouo plenius consummiata. § 1. Summi endm Pontifices, et minores sacerdotes a Deo sunt instituti per Moysen (Ex 28, 1; P aral

(18)

[53] De potestate sacerdotali 25 25; 2, 23), qui ex precepto Domini Aaron in sum m um pontificem, iilios uero eiius lUnxit in minores sacerdotes. Postea Dauid, cum miinisteiria do- mus Domini aimpldai'et, danitores et cantores instituit. Porno Salomon quendam modum exoroizandi inuenit, quo demones adiurati ex obsessis corporiibus pellerentur; huic offitio mancipati exorcistae uocati sunt, de quibus Dominus din euaingelk) (Le 11, 19): „Si ego in Beelzebub eicio demonia, filiii uestri (exorcistae uideiicet) in quo aieiunt?” Hec omnia in noue testam ento ecclesia im itata habet suos ianitores, quos hostiarios appellamus. Pro eantoribus lectores sAmul et cantores 'instituit. Exor- cistas autem nomine antiquo et offitio permanente recepit. Pro filiis uero Aaron omnes in fra sum m um pontificem sacerdatium adm inistran

tes su n t consecrati. § 2. In ter eos quendam discretio seruata est, ut alii appellentur sim pliciter „sacerdotes”, alii „archipresbiteri”, alii „oorepi- scopi”, alii „episeopii”, a li „archiepiscapi” seu „m etropolitate”, alii „pri

m ates”, alii „patriarchae”, alii „summi Pontifices”. § 3. Horum discretio a gentilibus miaxiime introducta est, qui suos flam m es alios sim pliciter flamines, alios archiflarnines, alios protoflam ines appellabant. Simpliai- te r uero mai or urn et m inorum sacerdotum discretio in nouo testam en

to a b ipso Christo sum psit exordium, qui X II. apostolos tanquam m aio- res sacerdotes, et LXXII. discipulos quaisi ;minores sacerdotes instituit.

Petrum uero quasi in sum m um sacerdotem elegit, dum ei pre omnibus et pro omnibus claues regni eelorum trib u it, et a se petra P e tri sibi nomen im posait, atque pro eius fide se specialiter rogasse, testatus est, et u t eeteirois confirm arêt siubiunxit dicens (Le 22, 32); „Ego pr-o te ro - gaui, Petre, u t non deficiat fides tua, et tu aliquando oonuersus confir

ma fra tres tuos.” Hanc eadem form am apostoli secuti in singulis ciuita- titous episcopos et presbiteros ordinauerunt. Leuitas autem ab apostolis cirdinatos legimus, quorum maximum fuit B. Stephanus (Act 6): subdia- conos et acolithos procedente tem pore ecclesia sibi oonstituit”.

Dispositionen! graduum ordinis hierarchical« G ratiano notam esse ex eo cognoscimus, quod iste in D. X X III, postquam auctoritatem de ele- ctione Romani Pontificis (c. 1) et aliorum praelatorum (c. 2—6) praem isit, auctoritates tractantes de ordinando episcopo (c. 7), presbytero (c. 8), interiectis praescr&ptis de usu indum entorum in ordinis collatione re- cipiendorium (c. 9—10), de ordinando diaeono (c. 11), presbytero et dia- cono (c. 12—13 [palea], c. 14), subdiacono (c. 15), acolito (c. 16), exorci- sta (c. 17), lectore (c. 18) ostiario (c. 19), et psalm ista (c. 20) ex ordine référât.

De potesitatis atque obligationis cuiusdam nota in nomine officii ànsita ex his etiam G ratiani enuntiationibus concludi potest: D i c t u m G ra

tiani p.c. 43 C. I q. 1: „Ecce cum honoris periculum euadant, ut cetera sacramenta sacerdotaliter administrare permittantur, ab hoc solo non modo pro heresi uel qualibet m aiori culpa, sed etiam pro negligentia remouentur. In quibus omnibus sollicite notandum est, quod sa-eïameo- tum sacerdotalis promotaonis p re ceteris omnibus magis accurate et digne dandum uel acoipiendum est, quia nisi ita collatum fuerit, eo desinet esse ratum quo non fuerit rite perfectum. Cetera enim sacra- m enta uinicuique propter se dantur... Istud solum non propter se so

lum, sed propter alios datur, et ideo necesse est, ut uero .corde im m - daque ocnsidentia, quantum ad se, sum atur, guaintuim ad alios uero non solum sine om ni oulpa, sed etiam sine omni infam ia, propter fratru m scandalum , ad quorum utilitatem , non solum ut presint, sed etiam u t prosint, sacerdotium da tu r”; Dictum G ratiani p.c. 44 C. I q. 1: ,,Re- uera enim, qui ad hoc eliguntur, ut ceteris presint, sicut p reordinatur digmitate, sic preminere debent sanctitate. Alioquin cur ceteris prefe- runtur, qui n u lla m eritorum gratia a ceteris assum untur?”; Dictum G ratiani p.c. 95 (palea) C. I q. 1: „Cum uita sacerdotum eucharistiae

(19)

26 К. N asiłow ski [54]

necessaria esse dicitur, non consecrationi, sed effectui intelligendum est; non enim effeotum confert salutis ei, quem m érita faciunt indi- gnum... Quod uero sacerdos, etiamsi m alus sit, tarnen pro of fit io suae dignitatis gratiam transfundat hominibus, testatu r Augustinus in lib.

questionum ueteris test, (liber apocryphus; с. 11)... Dictum Gratiani p.c. 39 C. II q. 7: „§ 2. ffis ita respondetur: Christus, quam uis esset pastor suarum ouium, quas uerbo et exemplo pascebat, tarnen quantum ad offitiorum distributionem (ex qua hodie in ecclesia alii presunt aliis, unde quidam prelati quidam subditi uocantur) in populo illo pastorale m unus non garebat. Mistica enim et uisibili unetione nec in regem, nec in sacerdotem unctus erat, que solae in illo populo personae prelaturae Damen sifoi uendicabant. Non ergo ex hac auctoritate subditi probantur adm ittendi in accusatione prelatorum , sed tantum ostanditur, quod auditores eos reprehendere possunt, et in eos testiiicari, qui cum offitia ecclesdastica non habeant, uerbo tarnen et exemplo quoscumque ualent lucrari Deo satagumt.”; Dictum G ratiani p.c. 41 C. II q. 7: „§ 3. Sed notandum est, quod duae su n t personae, quibus m undus iste regitur, regalis uidelioet et sacerdotalis. Sicut reges presunt in causas seeuli, ita sacerdotes in causis Dei. Regum est corporalem inrogare penam, sacer- dotum spiritualem inferre uindictam... § 4. Sicut ergo Achaz a Domir.o lepra percussus est, quii sacerdotum offitia usurpare uoluit, sic sacerdo- tibus et prophetis regum offitia usurpare non licuit. Nathan ergo pro- pheta, cum regem redarguit, suum executus est offitium , in quo erat rege superior, non usurpauit regis offitium, in quo erat rege inferior;

mcnuit eum, ut per peniitantiam peceata sua expiaret, non tulit in eum sententiam , qua tam quam adijlter et homicida m orti addiceretur. § 5.

Sic et B. Am brosius inperatorem excom m unicauit, et ab eeclesiae in- gressu prohibuit. § 6. Sicut enim non sine causa iudex gladium portât, ita non sine causa claues ecclesiae sacerdotes accipiunt. Ille porta-t gla

dium ad um diatam m alefactorum , laudem uero bonorum, isti claues ha- bent ad exclusionem excom m unicatorum et reconciliationem peniten- tium . Hoc ergo exemplo subditi probantur reprehemdendi a prelatis, non prelati a subditis.” ; Dictum G ratiani p.c. 40 C. XVI q. 1: „...Hoc idem datur intelligi ex uerbis B. Siluestri, quii obedientiam minorurn erga maiores assignainis ait: „Abbas hostiario, monachus abbaiti sit sub- ditus”, supra in tra c ta tu ordinandorum . O stendit ergo leronim us, quod sim pliciter monachis nichil liceat agere sine oonsilio presbiterorum . Nec offitium docendi sibi assum ere liceat sine auctoritate clericorum, nisi [forte] diuina gratia intus conmoniti, sicut B. Gregorius refert in dialogo de B. Benedicto, qui hominies m antis Cassini ad fidem adduxit, et aram Apollinis, que ibi erat ereota, subuertit; et de quodam Equicio, cui an

gélus in somniis apparuit, et eum ad predicandum miisit, qui, cum de uicio linguae conqueretur, angelus flebotomo linguam eius tetigiit, et totum iucium illud curauit... § 2. Ecce sufficienter m onstratum est, quod monachis presbiterii honore decoratis, a populo electiis, ab episcopo institutis, eadem liceant, que et aliis sacerdotibus. Probatur hoc etiam ex sim ilitudine consecrationis. Non enim in consecratione eorum aliud dicitur, et aliud in consecratione aliorum. Utrisque enim in commune a Domino benedictionem iinfundi eroiscopus obnixe deposcit. Et dum consecrat, cunctis sacerdotibus singillatim dicit: „Consecrentur et san- ctificentur, Domine, manus istae, ut quicquiid consecrauerint consecra- tu m sit, et quecumque benedixerint benedicta sint”. Ecce comunis est benedictio. Unde ligitur dduortium? Sicut ergo in benedictione utrique com m unem nanciscuntur potestatem , ita in institutione communiter as- secuntur potestatis executionem. § 3. Ceterum absque episcoporum licen- tia non solum monaichis, sed etiam omnibus generaliter cleriais potestatis executio interdicitur.”; Dictum G ratiani p.c. 8 C. XVIII q. 2: „Ecce

(20)

[55] De potestate sacerdotali 2. D e p o t e s t a t i s nota

27

Ex variis G ratian i enuntiationibu s M agistrum nom ine officii potestatem denotasse concludi potest.

G ratianus enim expressione pro officio vel ex officio saepe uti- tu r, qua potestatem quam dam denotat. Et sic secundum M agistrum peccator sacram entorum m inister catholicus, non vero haereticus,

in Tolletano concilio dicitur, quod sacerdotes abbates et alia offitia in- stitu e re debeant. B. Gregorius e t Pelagius prohibent, dicentes, abbatem a fratribus suae congregatiouiis eligendum et ordinandum . Quomodo ergo hec ta n ta diuersitas ad concordiam reuocabitur? Sed sciendum est, quosdam monachos esse indom itae ceruicis et effxenatae superbiae, quos dum abbates ad religionem cogere uoluerint, in eorum deiectione conspirant, et alium moribus suiiis conuenientem sibi preficere conten- dunt, quales erant illi, qui im necem B. Benedicti conspirasse leguntur.

Pro huiuscemodi constitutum est, ut abbates et alia offitia per sacerdotes instituantur.”; Dictum G ratiani p.c. 25 C. X X III q. 5: „Preterea, sicut principibus et potestatibus fidem et reuerentiam exhibere cogimur, ita seculariutn digniitatum amministratoribus defendendarum ecclesiarum nécessitas incumbit...”; Dictum G ratiani p.c. 4 C. XXIV q. 1:

„§ 1. ...Siicut autem ex eo, quod Apostolus a it (I Cor 5, 13): „F rater”, et ex his, que de fiidilibus et infidelibus supposuit, apparet, non nisi fidelem exooimimunicandum, ita ex eo, quad fidelibus tantum hoc scri- bitur, uel potius, quia sicut ille qui benedicit, maior est eo, cui benedi- citur, ita qui ex offitio maledicit maior est eo, cui maledicitur, liquido constat, eum, qui ab in teg ritate catholieae fidei receddt, maledicendi uel benedicendi potestatem m inim e habeire. Catholicum namque, utpate su- periorem se, meledicere non ualet; in alienum a fide, tam quam in sibi equalem , sentancdam dare non potest. Hec autem , que de hereticis, atq u e scismatiais, uel excomimunicatis dicta sunt, uidelicet, quod ligandi uel soluendi potestatem non habeant, m ultarum auctoritatibus proban- tu r.”; Dictum G ratiani p.c. 16 C. XXV q. 1: „§ 1. ...In premissis ergo capitulas aliis inponitur nécessitas obsequendi: summis uero Pontifici- bus ostenditur dnesse auctoritas obseruandi, ut a se tra d ita obseruando aliis non contem pnenda dem onstrent, exemplo Christi, qui sacram enta, que ecclesiae seruanda m andauit, prim um in se ipso suscepit, ut ea in se ipso sanctifiearet. O portet ergo prim am sedem, ut diximus, obse- ru a re ea, que m andauit decemendo, non necessitate obsequendi, sed au cto ritate inperandi... § 2. ...Sacri siquidem canones ita aliquid con- stitunt, ut suae dnterpretationis auctoritatem sanctae Romanae ecclesiae reseruent. Iipsd nam que soli canones ualant interpretari, qui ius con- dendi eos habent. Un,de in nonnullis capitulis conciliorum, cum aliquid obseruand'um decernitur, statim subinterfertur: „Nisi auctoritas Rem a- nae ecclesiae inperauerit aliter”, uel: „saluo tarnen in omnibus i'ure sanctae Romanae ecclesiae”, uel: ..salua tarnen in omnibus apostoliica au ctoritate”. ...Cum ergo aliqua priuilegia ab Apostolioo aliquibus con- ceduntur, etsi oonitra generalem legem aliquid sonare uiideantur, non tam en contra ipsam aliquid oancedere intelliguntur, cum ipsius legis auctoritate priuiilegia singulorum penes m atrem omnium ecclesiarum reseruentur...”

(21)

28 K. N asiłow ski [56]

quidquid „pro officio suo” facit, ratum e s t 17, officium au tem se

cundum G ratianum idem est ac auctoritas 18.

P otestatem in officio contentam haec verba G ratiani indicant:

„Cum ergo P etru s p otuit ex o ffitio re p ellere querelas, sed noluit, non hoc exem plo coguntur p re la ti suscipere reprehensionem sub- d ito ru m ” 19. Haec enim enuntiatio M agistri in au cto ritate G regorii P apae fu n d atu r, in qua de potestate officii serm o e s t 20.

Secundum G ratianum sententia p ra elati ex officio lata iudiciario ordine servato vim suam r e tin e t21. U t autem sententia ra ta sit, auctoritas earn proferendi nesessaria e s t 32. Ilium autent, qui ex officio m aledicit, i.e. excom m unicationis sententiam profert, G ra-

17 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 75 C. I q. 1: „Sed hoc de peccatore tantum catholico, non heretico intelligendum est. Qui quiequid cum fide pro offitio suo facit licet indignus, tarnen diiuina gratia cooperante ra

tu m esse creditor (Nota Friedb.: conceditur: EG). Alioquin si de here- ticis dictum intelligitur, ipse sibi contrarius esset, cum dicat in Oseae:

„Sacrificia eorum etc.” (Hier, in Amos c. 5). Et alibi...”; D i c t u m G r a t i a n i p.c. 95 (palea), C. I q. 1; vide supra, pag. 25—26 nota 16.

18 D i c t u m G r a t i a n i p.c. C. 31 C. II q. 7: „Quia ergo non omnes episcopi sunt episcopi, presbiteri a Daniele puero iudicantur, sal infa- tuatum a porcis conculcatur, et qui dicit: P ax uobiscum, plerum que non columba, sed coruus rep u tatu r: patet, quod non sem per pro offitio uel auctoritate personae ab accusatione est cessandum, imo contra prauos est agendum, cum omnis persona crim inaliter peccans alteretur, et (ut ita dicam) capite m inor legibus censeatur. Qui enim facit peccatum seruus est peccati tam in pena quam in culpa.”

19 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 40 C. II q. 7.

20 C. II q. 7 c. 40 — epist. Greg, ao 301 scr.: „Petrus potestatem re- gni acceperat, et tarnen idem apostolorum primus querimoniae contra eum a fidelibus factae, cur ad gantes intrasset, non ex potestate offitii, (qua posset dicere, oues pastorem suum non accusent nec reprehen- dant,) sed auctoritate diuinae uirtutis, qua gentiles acceperant Spiritum sanctum , respondit.”

21 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 7 C. I l l q. 7: „...Multi etiam alii tam in ueteri testam ento quam in nouo inueniuntur, quorum 'uita cum es:set blasphemabilis, tam en eorum sententia, quia ex offitio suo seruata iudii- ciarii ordinis integritate processit, inueniiur seruata. Unde et Dominus ait in euangelio (Mt 23, 2): „Super cathedram Moysi sederunt scribe et Pharisei etc.” Hinc liquido constat, quod mali pastores... sibi ipsis no- cent... subditis uero prosunt... Ac per hoc, dum ab ecclesia tollerati fuerint, eorum iudkdum subterfugers non licet.”

22 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 2 C. V q. 4: „Quod uero absque sino- dali audientia epdsoopus dampnari prohibetur, sine praiudicio Romanae sedis intelligi oportet, q ue sua auctoritate quosque ualet dampnare uel dampnatos absoluere. Unde Gelasius (C. IX q. 3 c. 16); „Ipsi sunt cano- nes etc.” infra causa: „Sententia excommunicationis notatus.” § 1. Item A drianus (c. 8): „Saluo Rom anae ecclesiae in omnibus prim atu, m ani

festum est, quod ilia, que sunt p er unam quam que prouinciam ipsius prouinciae sinodus dispenset, sicut Niceno constat esse decretum concilio...”

(22)

[57] De potestate sacerdotali 29 tian us eo m aiorem esse dicit, cui m aledicitur, verbo „m aiorem ” potestatem assignatam esse intelligens 23.

M agister pastores anim arum ratione distributionis officiorum et pastoralis officii praelatos subditorum suorum esse t e n e t u , sacer- dotes ratione sui officii regibus superior es esse a s s e rit25, officio Sedis Apostolicae tanquam com petentis iudicis episcopos sedibus sim oniace occupatis rem overi posse affirm a t 26, nom ine officii ca- thedram episcopalem 27, vel locum regim inis d e n o ta t28, vel alicuius civitatis episcopum esse 29, vel episcopatum habere d e s ig n a t30.

Cum G ratianus in § 3 dicti p.c. 97 C. I q. 1 asseruerit: „Qui in tra u nitatem catholicae ecclesiae constituti sacerdotalem uel epi

scopalem unctionem accipiunt, offitium et executionem sui offitii 23 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 4 C. XXIV q. 1: vide supra, pag. 27 nota 16.

24 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 39 C. II q. 7; vide supra, pag 26 nota 16 25 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 41 C. II q. 7 :Vide supra, pag. 26 nota 16.

20 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 6 C. I l l q. 1: „...Illi ergo, quorum ele- ctio uiciosa est, uel qui a clero non sunt electi, uel a populo expetiti, uel qui per symoniam inrepserumt, notn sunt habendi in ter episcopos, et ideo, si a sediibus, quas teuere uidebantur, expulsi fuerint, non pos- su n t restdtutionem ipetere ante, quam uocentur ad causam... Sed hoc in eo tantum casu intelligitur, quo aposolica sedes per uiolentiam occupa- tur, quo casu iudex non inuenitur, cuius offitio ille apostaticus possit excludi..."

27 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 11 C. VII q. 1: „Ecce his aucitoritatibus -patenter ostenditur, quod episcopo uiuente alius superordinari non po

test, nee etiam pro edus egritudine. Sed iliud Gregorii intelligendum est, quando ille, qui egrotat, alium sibi substitui nan rogat. Ceterum, quando aliquis uel senectute, uel dnfirmdtate grauatus susceptum offitium am- m inistrare non ualet, sd alium sibi substitui petierdt, rationabiliter fieri potest. Unde in eadem eapitulo (Nota Friedb.: ex epist. Greg. M. ao 601 scr., ex qua c. 1 C, VII q. 1 desum ptus est) sequdtur: „Si uero idem Iohannes fortasse pro molestia sua petierit, u t ab episcopi (Nota Friedb.:

episoopii: CF; episcopali: A; episoopatus: orig.) honore debeat uacare, eo petitionem dante scripto, cencedendum est; aliter id facere non ualemus. „Hinc 'etiam B. A ugustinus episcopo sUo nondum defuncto, sed senectute grauato, cathedram episcopalem suscepit.”

28 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 16 C. VII q. 1: „Ecce, quod episcopo petente, precibus etiam papuld, infirm itate grauato alius possit subro- gari, patenter m onstratur. Senectute autem grauato non suooessor, sed coadiutor darf debet, qui ei decedenti in locum regiminis succedat. Sic A ugustinus dicitur accessiisse, non successisse Yppanensium episcopo.”

29 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 41 C. VII q. 1: „Eece in quibus casibus episcopo uiuente alius potest ei substitui, quam quam secundum rei u eri- tatem non uiuente episooipo talis probetur suceedere. Translatus enim ab una ciuitate ad aliam desinit esse episcopus illius ciuitatis, a qua transfertur, atque icleo qui huic succedit non uiuenti, sed defuncto quodammodo episcopo p ro b atu r substitui.”

30 D i c t u m G r a t i a n i p.c. 42 C. VII q. 1: „...Est etiam alius casus, in quo episcopus uiuente episcopo substituitur. Cum enim aliquis reli- cta priori cathedra sua auctoritate ad aliam tra n sie n t, si alius ei sub- stitutus fuerit, licet ille prioris ecclesiae episcopus esse non deiserit, substitutus tarnen episcopatum habebit."