ISSN 1895 -3492 (wersja drukowana) ISSN 2353 -9747 (wersja elektroniczna) www.studiapoliticae.us.edu.pl
Niemiecki ruch identytarystów —
próba klasyfikacji ideologicznej
The Identitarians in Germany —
an attempt at an ideological classification
Agata Kałabunowska*
Abstrakt
Celem postawionym w artykule jest przy-bliżenie polskiemu czytelnikowi profilu ruchu niemieckich identytarystów oraz próba jego ideologicznej oraz politologicz-nej klasyfikacji. Autorka rozważa możli-wość umiejscowienia identytaryzmu na politycznym spektrum prawica — lewica, a także przedstawia korzenie ideologiczne ruchu w prądzie myślowym Nowej Prawi-cy. Następnie prezentuje genezę, metody działalności oraz rys ideologiczny niemie-ckiego odłamu identytarystów i próbuje wytłumaczyć popularność ruchu w tym kraju.
Słowa kluczowe: niemiecki ruch identyta-rystów, lewica, prawica, ideologia
* Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagielloń-skiego w Krakowie (a.kalabunowska@gmail.com)
Abstract
The article aims at presenting the ideologi-cal profile of the identitarian movement in Germany. It starts with a general overview of the issues with the classification of the identity movements in the classical politi-cal spectrum of left and right and then presents the origins of the identitarian ide-ology in the New Right. Finally, authoress describes in details the origins, tactics and ideological core of the German section of the movement, trying to explain its popu-larity in this country.
Key words: identitarian movement in Ger-many, lefts, rights, ideology
Wstęp
Pojawienie się ruchu identytarystów w Niemczech (Identitäre Bewegung Deutschland, IBD) stanowiło istotną zmianę na niemieckiej scenie nowych, po-zaparlamentarnych ugrupowań politycznych. Zadomowieni w RFN tradycyjni gracze polityczni, a także opinia publiczna, zaskoczeni zostali gwałtownością rozwoju ruchu i jego znaczną popularnością, zwłaszcza wśród młodego pokole-nia Niemców.
Ciekawa mieszanka ideologiczna, jaką prezentuje IBD, przedstawiana w bar-dzo nowoczesny i chwytliwy sposób, nadaje się do głębszej analizy politolo-gicznej, społecznej i ideologicznej. Celem postawionym w niniejszym artykule jest próba przeprowadzenia takiej analizy, a zarazem przedstawienie polskiemu czytelnikowi profilu ruchu, który w Polsce stawia swoje pierwsze kroki i któ-rego zagraniczny sukces stanowi dla obserwatorów życia politycznego swoistą zagadkę intelektualną. Warto zaznaczyć, że brak dostępnej literatury dotyczącej identytarystów dotyka nie tylko polskich odbiorców — wbrew pozorom stanowi to także problem w samych Niemczech. Przez długi czas identytaryści pozo-stawali niezauważeni zarówno przez dziennikarzy oraz naukowców, jak i przez oficjalne instytucje zajmujące się monitorowaniem radykalnych ugrupowań po-litycznych w RFN. Dopiero w 2014 roku powstał pierwszy oficjalny raport mi-nisterialny wzmiankujący o działalności IBD. Również niemieccy akademicy wydają się nie nadążać za zmianami zachodzącymi w szeregach tamtejszych radykałów. Ponadto wszelkie rzetelniejsze próby analizy profilu ideologicznego ruchu są często szybko i boleśnie krytykowane przez znanych badaczy ekstre-mizmu politycznego, którzy niestety nie uzupełniają tej luki w wiedzy o współ-czesnym społeczeństwie niemieckim własnymi publikacjami1.
Niniejszy artykuł składa się z trzech części. W pierwszej części podjęta zo-stanie próba zakwalifikowania IBD na politycznym spektrum prawica—lewi-ca. Następnie przybliżona zostanie geneza ruchu, wywodzącego się z ideolo-gii Nowej Prawicy. W kolejnej części zaprezentowana zostanie historia ruchu w Niemczech, uwaga skupiona będzie jednak głównie na rysie ideologicznym, symbolice i retoryce IBD. Mimo że nauka zawsze odnosi się do jedynie do ak-tualnego stanu rzeczy, warto podkreślić, że w przypadku zjawisk tworzących się w przestrzeni online — a do takich właśnie zalicza się współczesny fenomen identytaryzmu — konieczne jest zachowanie szczególnej uwagi co do aktualno-ści informacji. Pragnę zatem zaznaczyć, że niniejszy artykuł opiera się na stanie badań z początku 2017 roku.
1 Zob. m.in. recenzję pracy „Rechte Kulturrevolution. Wer und was ist die Neue Rechte von heute” autorstwa J. Brunsa, K. Glösel, N. Strobl, dokonaną przez A. Pfahl -Traughber: Die „Neue Rechte“, http://hpd.de/artikel/11574 (dostęp: 11.01.2017). „Nie każda cienka książka musi być koniecznie powierzchowna” — skwitował politolog.
Prawa czy lewa strona sceny politycznej?
Stojąc na stanowisku, że podział ideologiczny na polityczną lewicę i prawicę wciąż istnieje, mimo licznych burzliwych dysput nad koniecznością dokonywa-nia tego typu klasyfikacji, warto poświęcić chwilę uwagi problemom z zakwa-lifikowaniem indentytarystów do jednej z tych grup. Współczesne ruchy sku-piające się na kwestii tożsamości, w tym także niemiecki IBD, często w swoich deklaracjach ideowych podkreślają niezależność od mainstreamowej polityki, a co za tym idzie — od tradycyjnych podziałów na scenie politycznej. Cały ich polityczny i ideologiczny program opiera się, ich zdaniem, na kwestiach za-niedbanych przez tradycyjne partie. Zmęczeni takim stanem rzeczy aktywiści z kręgów identytarystycznych nie chcą być zatem postrzegani jako pionki w tej samej grze politycznej, której zasady tak silnie krytykują.
Alan Arwine i Lawrence Mayer w swojej pracy nad ruchami „tożsamościo-wymi” stwierdzają, że plasują się one poza tradycyjnie przyjętą logiką podziału na prawicę i lewicę. Podział ten miałby odpowiadać jedynie klasycznym partiom politycznym, opierającym się na społeczno -ekonomicznych konfliktach społecz-nych. Autorzy piszą: „[…] odnosimy się do tradycyjnej […] polityki, definiowanej poprzez tradycyjne spektrum lewica—prawica jako do polityki interesu”2. Ruchy
identytarystyczne miałyby wyrastać w luce powstałej poprzez odchodzenie od tak rozumianej polityki oraz spadające poparcie dla klasycznych partii. Partie należące do tego nowego typu ugrupowań politycznych „są definiowane nie poprzez prawi-cową bądź lewiprawi-cową orientację w ich tradycyjnym rozumieniu, co raczej poprzez identyfikację z kulturalnie lub etnicznie definiowaną społecznością bądź nacją”3.
Jako że pojęcia społeczności czy narodu same w sobie nie dają się zakwalifikować po jednej ze stron politycznego spektrum, ruchy skoncentrowane na tychże zjawi-skach również miałyby niejako mieć prawo pozostać poza prawicowo -lewicowo rozumianą polityką — konkludują badacze. Politykę tożsamości należy ich zda-niem mierzyć inną skalą aniżeli tradycyjna skala prawicowo -lewicowa. Ta nowa oś biec ma od szowinistycznego patriotyzmu po „subkulturalną secesję”4.
Warto także zaznaczyć, że mimo wielu punktów wspólnych z linią ideolo-giczną skrajnej prawicy niemieckiej ruch IBD zyskuje poniekąd na radykalnym odcięciu się od grup prawicowo -ekstremistycznych, uprawianym na wzór przy-wołanej logiki ruchów „tożsamościowych”. Ze względu na zaszłości historycz-ne separowanie się od przymiotnika „skrajny” czy „ekstremistyczny” działa na korzyść nowych grup społecznych czy politycznych w Niemczech. Stosowanie
2 A. arwine, l. mayer: Identity Politics as an Alternative to Conservatism and Social
Democracy. Lewiston 2011, s. 6. To i wszystkie tłumaczenia z języka angielskiego i
niemie-ckiego, znajdujące się w niniejszym tekście, są mojego autorstwa. 3 Ibidem, s. 7.
w politycznej działalności retoryki skupionej na kulturze, narodzie, pielęgnowa-niu własnych tradycji i języka sprawia wśród obserwatorów ruchu wrażenie, że jest on w pewien sposób mniej radykalny czy niebezpieczny aniżeli inne ruchy skrajne działające obecnie na terenie RFN. Jest to jednak wrażenie mylne, gdy uświadomimy sobie, że rasizm, ksenofobia czy antysemityzm również koncen-trują się na niewinnie brzmiącym pojęciu nacji czy grupy etnicznej, które dla identytarystów są równie istotne. Bardzo cienka jest zatem granica tego rozróż-nienia. Niektórzy badacze podkreślają, że już sam termin „tożsamość” może w niemieckich realiach brzmieć podejrzanie. Tożsamość jako pojęcie sugeruje bowiem dewaluujące odgraniczenie od — przedstawianych często jako zagroże-nie — wszystkich „innych”5.
Nowa Prawica jako źródło ideologiczne ruchu i dalsze problemy
z jego klasyfikacją
Niezależnie od przekonań niemieckich identytarystów na temat ich własnej klasyfikacji na osi lewica—prawica, w naukach politycznych panuje przekona-nie, że ruch ten — podobnie jak inne narodowe odłamy „globalnego” ruchu identytarystów — ma swoje źródła w głównej mierze w prądzie myślowym No-wej Prawicy.
Termin „Nowa Prawica” został w Niemczech po raz pierwszy użyty w celu przeprowadzenia kategoryzacji ugrupowania politycznego Aktion Neue Rechte (Akcja Nowa Prawica)6. Ugrupowanie to działało w latach 1972—1974, a
po-wstało w wyniku rozłamu wewnątrz Nationaldemokratische Partei Deutschlands (Narodowodemokratycznej Partii Niemiec), którą od tego momentu aż po dzień dzisiejszy zalicza się do klasycznych partii „starej” skrajnej prawicy7. ANR
wy-raźnie nawiązywała do francuskiej Nowej Prawicy, a samo jej odłączenie od NPD nastąpiło w wyniku porażki poniesionej przez to ugrupowanie w wybo-rach parlamentarnych w 1969 roku8.
5 U. STark urreSTarazu: Neue Macht, neue Verantwortung, neue Identität? „Deu‑
tschlands Rolle in der Welt“ aus identitätstheoretischer Perspektive. „Zeitschrift für
Außen-und Sicherheitspolitik” 2015, Nr. 1, s. 174.
6 S. SalzBorn: Renaissance of the New Right in Germany? A Discussion of New Right
Elements in German Right ‑wing Extremism Today. “German Politics and Society” 2016,
No 2, s. 36. Warto dodać, że niektórzy badacze, jak cytowany w dalszej części opracowania M. Maciejewski, widzą w tym wydarzeniu jedynie jeden z elementów kreowania Nowej Pra-wicy, której zalążki ideologiczne pojawiły się już w Niemczech wcześniej.
7 R. STöSS: Die extreme Rechte in der Bundesrepublik. Opladen 1989, s. 141.
8 Porażka ta nota bene zakończyła tzw. II falę rozwoju skrajnej prawicy w Niemczech, która miała przybrać na sile ponownie dopiero w latach 80. i 90.
Niemieccy badacze przyjmują jako definicję Nowej Prawicy następują-ce stwierdzenie: prąd myślowy wewnątrz skrajnej prawicy, odwołujący się do ideologii rewolucji konserwatywnej czasów Republiki Weimarskiej, której ce-lem jest reorientacja przyjętego systemu wartości — choć nie wszyscy są co takiego podsumowania zgodni9. Nowoprawicowe partie, ruchy i wydawnictwa
skupiały się przede wszystkim na popularyzacji kwestii tożsamości narodowej10.
Za głównego teoretyka ruchu w RFN uznaje się Henninga Eichberga, którego dzieło Nationale Identität (Monachium 1978) stanowi główny punkt odniesie-nia dla wszystkich kolejnych ugrupowań powstałych pod szyldem niemieckiej Nowej Prawicy11. Lata świetności naukowych i politycznych dyskusji nad tym
prądem myślowym w Niemczech przypadają jednak dopiero na ostatnią dekadę XX wieku, głównie w kontekście pojawienia się na scenie politycznej partii Die Republikaner (republikanie).
Samuel Salzborn dywagując nad rozumieniem terminu „Nowa Prawica”, z jednej strony jako odnoszącego się do okresowych, czasowych zmian wewnątrz-prawicowego ekstremizmu, z drugiej zaś — w najwęższym ujęciu — do ruchów neoprawicowych, stwierdza, że wspólną cechą wszelkich prób wyjaśnienia Nowej Prawicy jest po prostu fakt jej odseparowania od prawicy „starej”. Zaznacza się ono zarówno pod względem organizacyjnym, strategicznym, jak i ideologicznym. Celami politycznymi tej odnowionej prawicy mają być zarówno intelektualizacja programu oraz przekazu politycznego, jak i dążenie do osiągnięcia kulturalnej hegemonii, budowanej na tych nowych intelektualnych podstawach12. Osiągnięcie
hegemonii kulturowej ma dokonywać się między innymi dzięki wykorzystaniu mediów i prasy w celu dotarcia do jak najliczniejszego grona odbiorców. Alain de Benoist, teoretyk francuskiej Nowej Prawicy, podsumowuje ten cel wyraźnie stwierdzeniem, że zwolennikom tego prądu myślowego chodzi przede wszystkim o przeprowadzenie „kulturalnej rewolucji z prawa”13. Nie rzecz więc zatem we
wprowadzeniu kilku zmian w prawicowym systemie myślenia, lecz w radykal-nej reorientacji jego całej polityczradykal-nej i społeczradykal-nej filozofii. Jak wykazane zostanie w dalszej części tekstu, jest to idea bardzo bliska niemieckim identytarystom.
Tak zarysowane dążenia ruchów Nowej Prawicy kontrastowały je wyraźnie z tradycyjnymi ugrupowaniami skrajnej prawicy, skoncentrowanymi w dużym stopniu na „niezintelektualizowanym” militaryzmie i działalności
9 A. Brauner ‑orThen: Die Neue Rechte in Deutschland. Antidemokratische und rassi‑
stische Tendenzen. Opladen 2001, s. 12.
10 Ibidem, s. 21.
11 G. henTgeS, g. kökgiran, k. noTTBohm: Die Identitäre Bewegung Deutschland (IBD)
— Bewegung oder virtuelles Phänomen? „Forschungsjournal Soziale Bewegungen“ 2014,
Nr. 3, s. 2.
12 Ibidem, s. 36—38.
13 M. maciejewSki: Z problematyki kształtowania się radykalnej prawicy w Niemczech
skiej. Nowoprawicowi aktywiści krytykowali także działalność parlamentarną starej prawicy i skupiali swoją uwagę na innych formach działalności politycz-nej, aniżeli tylko i wyłącznie ugrupowaniach parlamentarnych. Ta cecha wyraź-nie zaznacza się także w przypadku ruchu IBD.
Przedstawione cechy ideologiczne zarysowują się wyraźnie w pismach związanych z ruchem Nowej Prawicy. W Niemczech były to (lub są do dziś) pisma „Criticón“ (Krytyka), „Wir Selbst“ (My sami), „Junge Freiheit“ (Młoda wolność), „Mut“ (Odwaga), „Sezession“ (Secesja) czy „Blaue Narzisse“ (Nie-bieskie narcyzy). Ich publikowanie stanowiło krok milowy na drodze do reali-zacji, jakim była chęć osiągnięcia kulturowej hegemonii. Ideologiczne zaplecze niemieckiej Nowej Prawicy stanowi również społeczność intelektualistów zgru-powanych w tzw. Thule Seminar, a także organizacje: Institut für Staatspolitk (którego nazwę można by przetłumaczyć jako instytut ds. polityki państwa) czy Bibliothek des Konservatismus (Biblioteka Konserwatyzmu). Warto zaznaczyć, że oprócz identytarystów, do współczesnych „wyznawców” ideologii Nowej Prawicy zalicza się w Niemczech obecnie także Pegidę oraz partię Alternatywa dla Niemiec, w nieodległej Austrii zaś — kontrowersyjną Wolnościową Partię Austrii14. Ich obecność na współczesnej scenie politycznej dowodzi ciągłej
ak-tualności tego prądu myślowego
W sferze praktycznej działalności ruchy Nowej Prawicy adaptowały pewne elementy tradycyjnie przypisywane ruchom lewicowym, co tym bardziej utrud-nia wspomutrud-nianą klasyfikację polityczną. Już sama chęć intelektualizacji ruchu wskazuje na takie lewicowe zapożyczenie. Innym jest na przykład dążenie do tworzenia luźniejszych i mniej zinstytucjonalizowanych form działalności15.
Również polscy badacze przestrzegają przed sugerowaniem się przymiotnikiem „prawica” w nazwie Nowej Prawicy. „Nie zawsze wymienione określenia traf-nie odzwierciedlają polityczny charakter ugrupowań nazwanych w ten sposób, bowiem niektóre z nich były bądź są raczej organizacjami lewicowymi niż prawicowymi — przynajmniej w tradycyjnym znaczeniu tego drugiego poję-cia” — pisze Marek Maciejewski16. Autor ten stwierdza ostatecznie, że w
re-aliach niemieckich Nową Prawicę należy umieścić pomiędzy „starą” prawicą a „skompromitowanym faszyzmem”17. W kontekście samego IBD prasa
nie-miecka podaje z kolei, że zajmuje on miejsce na ziemi niczyjej, która znajduje się na prawo od CDU18. Autorzy oficjalnej broszury informacyjnej landu Dolna
14 Zob. S. SalzBorn: Renaissance of the New Right…; j. BrunS, k. glöSel, n. STroBl:
Rechte Kulturrevolution. Wer und was ist die Neue Rechte von heute. Hamburg 2015.
15 G. henTgeS, g. kökgiran, k. noTTBohm: Die Identitäre Bewegung Deutschland…, s. 39.
16 M. maciejewSki: Z problematyki kształtowania się radykalnej prawicy…, s. 220. 17 Ibidem, s. 223.
18 V. weiß: Die Identitären. Nicht links, nicht rechts — nur national „Zeit Online“ 21.03.2013 — http://www.zeit.de/2013/13/Die -Identitaeren/komplettansicht (dostęp: 6.02.2017).
Saksonia zauważają z kolei większe podobieństwo do idei niemieckiego cesar-stwa w stylu Bismarcka aniżeli do socjalizmu narodowego czy neonazizmu19.
Zdania są zatem wyraźnie podzielone.
Autorka niniejszego tekstu stoi w tych dywagacjach na stanowisku, że ist-nieją silne podstawy do klasyfikacji niemieckiego IBD jako ugrupowania skraj-nie prawicowego. Dokładskraj-niejsza analiza działalności skraj-niemieckiego ruchu iden-tytarystów, dokonana w dalszej części tekstu, wskaże na wyraźne podobieństwa ideologiczne z prawicowym ekstremizmem. Warto jednak już w tym miejscu wspomnieć o wymienianych przez badaczy cechach, łączących identytarystów (jako członków odłamu Nowej Prawicy) z szerszą sceną skrajnie prawicową. Cechami tymi są: postulowanie prymatu niemieckich interesów narodowych20;
poszanowanie tradycji i kultury ojczystej; propagowanie tradycyjnego modelu rodziny, nacechowanego dodatkowo antyfeministycznie i homofobicznie; przy-wiązanie do społecznej hierarchizacji; volkistowska koncepcja społeczeństwa; tendencja do rewizjonizmu historycznego21. Niektórzy autorzy posuwają się
do stwierdzenia, że jest to jedynie nowe opakowanie dla starych haseł — toż-samość narodowa i etnopluralizm zastępują rasę i apartheid, a Volksgemein‑ schaft wyparta zostaje przez tzw. kolektyw22. Bliższa analiza historii i
działal-ności ruchu pozwoli rozjaśnić wskazane wątpliwości.
Identitäre Bewegung Deutschland
Niemiecki ruch identytarystów zaistniał w sferze publicznej w październi-ku 2012 ropaździerni-ku jako grupa na portalu społecznościowym Facebook. Powstał na wzór francuskiego Génération Identitaire, będącego z kolei młodzieżówką ruchu aktywistycznego Bloc Identitaire. To właśnie między innymi poprzez skojarze-nie z odpowiednikami francuskiej Nouvelle Droite i czerpaskojarze-nie z ich dorobku ideologicznego znajdujemy podstawy do zaklasyfikowania IBD wewnątrz prądu myślowego Nowej Prawicy. W grudniu 2012 roku we Frankfurcie nad Menem odbyło się pierwsze ogólnoniemieckie spotkanie członków ruchu. Identytary-ści przeanalizowali — krytyczną ich zdaniem — sytuację, w jakiej znajdują
19 Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport — Verfassungschutz: Iden‑
titäre Bewegung Deutschland (IBD). Ideologie & Aktionsfelder —
https://www.verfas-sungsschutz.de/de/oeffentlichkeitsarbeit/publikationen/pb -rechtsextremismus/publikatio nen -landesbehoerden -rechtsextremismus/broschuere -ni -2016 -11 -identitaere -bewegung -deut schland, s. 6 (dostęp: 15.01.2017).
20 M. maciejewSki: Z problematyki kształtowania się radykalnej prawicy…, s. 221. 21 S. SalzBorn: Renaissance of the New Right…, s. 45.
się dzisiejsze Niemcy i cała Europa. Podkreślano, że problemy wewnętrzne, jak na przykład spadek dzietności europejskich społeczeństw, pogłębiane są przez obecność „obcych”. Nawoływano do podjęcia aktywności pod prostym, dycho-tomicznym hasłem „rekonkwista lub Eurabia”, sugerując, że brak podjęcia ini-cjatywy mógłby oznaczać całkowity upadek europejskiej kultury, gospodarki i przede wszystkim tożsamości23. Podkreśla się, że tym spotkaniem IBD
zapo-czątkował swoje wyjście ze świata Internetu do realnej rzeczywistości.
W rok od rozpoczęcia działalności, w październiku 2013 roku, niemieckie ministerstwo spraw wewnętrznych raportowało istnienie ponad 50 lokalnych oddziałów IBD24. Od 2014 roku IBD zarejestrowane jest w Niemczech jako
stowarzyszenie25, prowadzi także fachowo redagowaną i atrakcyjną wizualnie
stronę internetową. Obecnie ich grono „fanów” na portalu społecznościowym Facebook liczy prawie 50 tys. osób26. Mimo że, jak wspomniano, identytaryści
dokonali znacznego postępu na drodze do wyprowadzania swojego ruchu ze świata wirtualnego do „realu”, wciąż centrum ich działalności aktywistycznej stanowi Internet. Z tego też powodu trudno doszukać się w niemieckiej litera-turze chociażby szacunkowych danych dotyczących faktycznej liczby członków ruchu. Akcje dokonywane w przestrzeni publicznej przez zaledwie kilku ak-tywistów, rozpropagowywane są i udostępniane przez setki kolejnych, działa-jących w Internecie. W prasie można doszukać się doniesień, jakoby w całych Niemczech działało około 400 członków IBD27.
Identytaryści określają siebie jako młodzież bez pochodzenia migracyjnego (ohne Migrationshintergrund), która czuje, że współczesna mainstreamowa po-lityka nie oddaje ich polityczno -społecznych potrzeb. Ich zdaniem poprawność polityczna przesłoniła rządzącym prawdziwy obraz rzeczywistości i poprzez swoją tolerancję i otwartość na odmienności odwrócili się oni od prawdziwej niemieckiej oraz europejskiej tożsamości etniczno -kulturowej28. Z tego powodu
dążą usilnie poprzez kreatywnie przeprowadzane akcje w Internecie i w prze-strzeni publicznej do tego, by „odzyskać przestrzeń do dyskusji, zdominowaną
23 G. henTgeS, g. kökgiran, k. noTTBohm: Die Identitäre Bewegung Deutschland…, s. 7.
24 A. SPeiT: Revolution in neuem Gewand — http://www.bpb.de/politik/extremismus/ rechtsextremismus/180895/revolution -in -neuem -gewand (dostęp: 9.02.2017).
25 Głównie z powodów finansowych — nowa forma działalności umożliwiała ruchowi gromadzenie datków na swoją działalność. Zob. Niedersächsisches Ministerium für Inneres
und Sport…,, s. 15.
26 Stan: styczeń 2017.
27 A. Tieg: Identitäre Bewegung. Alarmstufe gelb. „Zeit Online” 30.08.2016 — http:// www.zeit.de/2016/36/identitaere -bewegung -hamburger -verfassungsschutz/komplettansicht (dostęp: 6.02.2017).
28 j. BrunS, k. glöSel, n. STroBl: Rechte Kulturrevolution. Wer und was ist die Neue
dotychczas przez lewicowo -liberalną hegemonię”29. Identytaryści wybierają dla
siebie na politycznym spektrum miejsce pozaparlamentarnego ruchu opozycyj-nego. Chcą za pomocą „pokojowego aktywizmu” i politycznego kształcenia szerzyć wartości, takie jak ojczyzna, wolność i tradycja30. Określają się także,
bardzo podobnie do zwolenników Pegidy, jako patriotycznych Europejczyków. Zdaniem identytarystów koniecznością staje się niezwłoczne podjęcie akcji oraz zaangażowanie jak największej liczby osób. Obecna sytuacja w Niemczech i — szerzej — w Europie jest według nich bardzo krytyczna. Europejska tożsamość chyli się ku upadkowi. Poczucie wspólnego zagrożenia niemieccy identytaryści podzielają z innymi europejskimi odłamami ruchu. Szczególnie bliską współ-pracę, ze względu na wspólnotę języka, prowadzą przede wszystkim z austria-ckimi identytarystami (Identitäre Bewegung Österreich)31.
Program i struktura ruchu celowo sformułowane są w sporym stopniu nie-jasno32. Wizja polityczna IBD zamyka się w sześciu hasłach, wymienionych
i dokładnie opisanych na ich oficjalnej stronie internetowej. Są to:
— utrzymanie tożsamości etnokulturowej — postulat wzmocnienia poczucia świadomości własnej tożsamości oraz odcięcia się od idei jednego świata; ochrona różnorodności narodów i kultur powinna — zdaniem członków ru-chu — stanowić podstawową zasadę współczesnego społeczeństwa;
— obrona „swojego” — zamykająca się w chęci przywrócenia „zdrowego” po-dejścia do patriotyzmu i umiłowania własnej ojczyzny; nota bene tym właś-nie postulatem identytaryści zbliżają się do wszystkich pozostałych prawico-wych ugrupowań skrajnych w Niemczech, których członkowie uważają, że polityczna poprawność panująca w tym kraju, a także wzgląd na zaszłości historyczne, wypaczyły rozumienie miłości do własnej ojczyzny; identyta-ryści piszą: „[…] chcemy, żeby każdy mógł otwarcie i szczerze przyznać się do swojej własnej kultury i tradycji, bez bycia posądzonym o wykluczenie i dyskryminację”;
— otwarta dyskusja nad tożsamością — postulat otwartej debaty nad kwestią tożsamości w jej XXI -wiecznym wydaniu — kwestią, wokół której zamyka-ją się „najważniejsze pytania współczesności”;
— „remigracja” — twierdzenie, że konieczne jest odsyłanie z Niemiec i Europy wszelkich nielegalnych imigrantów według humanitarnych standardów oraz tworzenie warunków umożliwiających odwrócenie obecnych tendencji mi-gracyjnych, określanych pejoratywnie mianem mieszanki ludności;
29 Was bedeutet der Begriff „Reconquista“? — https://www.identitaere -bewegung.de/ category/faq/ (dostęp: 6.02.2017).
30 Wer oder was ist die Identitäre Bewegung? — https://www.identitaere -bewegung.de/ category/faq/ (dostęp: 6.02.2017).
31 Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport…, s. 13. 32 V. weiß: Die Identitären…
— pomoc na miejscu — hasło również związane z polityką migracyjną, ozna-czające pomoc strukturalną i humanitarną dla krajów, z których imigranci masowo przybywają do Europy;
— bezpieczne granice — postulat ochrony granic przez europejskie państwa oraz ich suwerenności w tworzeniu własnej i konsekwentnej polityki gra-nicznej33.
Warto zaznaczyć, że wraz ze zmianą szaty graficznej strony internetowej IBD zmieniły się również publikowane tam wytyczne programowe. Poprzednio zamykały się one w czterech punktach, o zasadniczo tej samej treści. Podkreśla-no w nich jednak, o wiele mocniej niż obecnie, że cele ruchu są demokratyczne. Jedna z ówczesnych zasad — „0% rasizmu, 100% tożsamości” — szczególnie zapadła w pamięć opinii publicznej i jest często przytaczana, by streścić ideolo-gię identytarystów.
Znaczenie przywołanych postulatów oraz ich ideologiczne konotacje przy-bliżone zostaną w dalszej części tekstu. Warto tutaj wymienić jeszcze kilka dodatkowych definicji, podawanych na stronie IDB w zakładce pod nazwą „Często zadawane pytania” (FAQ), którą w pewnym stopniu można uznać za obronę przed często stawianymi identytarystom zarzutami. Ustosunkowują się oni w tym miejscu między innymi do pytań o to, czy są nastawieni przeciw-ko obcokrajowcom oraz czy są ugrupowaniem skrajnie prawicowym. Japrzeciw-ko od-powiedź na te wątpliwości czytamy, że IDB pragnie krytykować nie tyle imi-grantów (jako jednostki bądź grupy), ile polityczne elity, które stworzyły dla tychże imigrantów zachęty do przybycia na kontynent europejski, oraz całą ideę współczesnej polityki azylowej i migracyjnej, która doprowadziła do obecnego „azylowego obłędu”. Oprócz tak zarysowanej definicji negatywnej, identytary-ści piszą także: „[…] jest dla nas ważnym, aby oprócz krytyki bieżącej polityki, ponownie odbudować świadomy [dosł. pewny siebie] stosunek do własnej toż-samości etniczno -kulturowej […] bez popadania w odruchy ksenofobiczne”34.
Również na pytanie o swoje rzekome ciążenie ku politycznemu ekstremizmo-wi, identytaryści odpowiadają zdecydowanym „nie”. „Postulujemy patriotycz-ną normalność dla Niemiec, która nie ma nic wspólnego z ekstremizmem czy rasizmem” — dodają35.
Do metod działania IBD należą przede wszystkim: rozdawanie ulotek i bro-szur; organizacja tzw. flash mobów; zakłócanie wydarzeń publicznych, podczas których propagowane są treści odmienne od tych, za którymi optuje sam ruch; okupacja instytucji i budynków publicznych; organizowanie demonstracji,
spot-33 Politische Forderung — https://www.identitaere bewegung.de/category/politische -forderungen/ (dostęp: 9.02.2017).
34 Seid ihr gegen Ausländer? — https://www.identitaere -bewegung.de/category/faq/ (dostęp: 9.02.2017).
35 Sind eure Ziele nicht rassistisch/extremistisch? — https://www.identitaere -bewegung. de/category/faq/ (dostęp: 6.02.2017).
kań, wykładów otwartych oraz wszelkie inne formy zaliczane do tzw. obywatel-skiego nieposłuszeństwa. Jeszcze do niedawna w niemieckiej prasie można było znaleźć stwierdzenia, jakoby ruch ograniczał się jedynie do zdobywania nowych zwolenników na portalu Facebook. Ich obecność w przestrzeni publicznej sta-wała się jednak z czasem coraz bardziej wyraźna. Wymienienie w tym miejscu kilku przykładów takich politycznych happeningów IBD pozwoli zrozumieć charakter ich działalności.
W czerwcu 2015 roku identytaryści okupowali jednocześnie dwa lokale par-tyjne należącego do koalicji rządzącej ugrupowania SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec). W Berlinie był to słynny Dom Willy´ego Brandta, w Hamburgu zaś — lokalny budynek partyjny. W obu tych lokalizacjach identytaryści rozłożyli plakaty z napisami, w których opowiadali się przeciwko polityce migracyjnej rządu. Akcja trwała zaledwie kil-ka minut i aktywiści ruchu rozpierzchli się jeszcze przed przybyciem policji36.
IBD zdał jednak z tego wydarzenia obszerną relację w Internecie, przyznając się tym samym do przeprowadzenia akcji. Jeszcze więcej uwagi przyciągnęła ich akcja wdrapania się na Bramę Brandenburską w sierpniu 2016 roku. Również tym razem akcja trwała zaledwie kilka minut, została jednak sfilmowana i roz-propagowana na szeroką skalę w Internecie. Aktywiści rozwiesili na Bramie symbole swojego ruchu oraz wielki plakat z napisem „Bezpieczne granice — bezpieczna przyszłość”. Na przeprowadzenie tego manifestu obrali szczególny dzień, jakim był dzień otwartych drzwi niemieckich instytucji rządowych, po-święcony w danym roku tematom integracji i imigracji37. Młodzi Niemcy
na-leżący do ruchu protestowali także przed siedzibą prezydenta ze sztandarami „Młodzież bez pochodzenia migracyjnego — zapomniana, ale nie bezbronna”38.
Zdarzyło im się także zakłócić nadawaną na żywo audycję radiową, poświęconą tematom związanym z religią, między innymi z problemem noszenia nakryć głowy przez muzułmańskie kobiety. Dyskutantów wyzwali, trzymając w rękach symbole ruchu, od kłamców i hipokrytów39.
W sierpniu 2016 roku aktywiści IBD w Hamburgu oraz w Dolnej Sakso-nii przeprowadzili happening odnoszący się do wydarzeń z nocy sylwestrowej 2015/2016 roku, kiedy to w Kolonii ogromna grupa imigrantów podczas zabawy
36 Rechtsextreme besetzen Balkon der SPD ‑Zentrale — http://www.spiegel.de/politik/ deutschland/spd -zentralen -in -berlin -und -hamburg -rechte -besetzen -balkon -a -1041130.html (dostęp: 1.02.2017).
37 „Identitäre” klettern auf das Brandenburger Tor — http://www.rbb -online.de/abends-chau/index.htm/doc=!content!rbb!rbb!politik!beitrag!2016!08!brandenburger -tor -besetzt - berlin -identitaere -bewegung.html (dostęp: 1.02.2017).
38 Großer Austausch — https://www.identitaere -bewegung.de/kampagnen/grosser -au stausch/ (dostęp: 1.02.2017).
39 N. al Saidi: Hip, internetaffin und aggressive. Deutschlandfunk 21.10.2016 — http:// www.deutschlandfunk.de/rechtsextreme -identitaere -bewegung -hip -internetaffin -und.724. de.html?dram:article_id=369227 (dostęp: 1.02.2017).
na otwartym terenie dopuściła się kradzieży i molestowania seksualnego wobec kobiet — Niemek i turystek. Akcja IDB przypominająca wydarzenia tej sylwe-strowej nocy polegała na ustawieniu obok siebie trzech dziewcząt — aktywistek ruchu. Pierwsza z nich, o przeciętnym, młodzieżowym wyglądzie, trzymała w rękach kartkę z napisem „Kobiety w Niemczech 2006”. Druga, reprezentująca kobiety z roku 2016, była ucharakteryzowana na kobietę pobitą i wykorzystaną. Trzecia zaś, reprezentująca czarną wizję przyszłości Niemiec, była od stóp do głów ubrana w muzułmańskie nakrycia głowy i ciała40. W październiku, w akcji
o podobnym charakterze, identytaryści rozdawali kobietom gaz pieprzowy do ich samoobrony przed atakami podobnymi do tych z wydarzeń w Kolonii.
Symbolika. Do najważniejszych symboli niemieckich identytarystów należy grecka litera lambda, której kontur widnieje w oficjalnym logo IBD w kolorze żółtym, na czarnym tle (te dwa kolory to znak rozpoznawczy ruchu). Symbo-lizuje ona tarczę żołnierzy spartańskich, na której również widniała ta grecka litera, jako pierwsza litera nazwy Lakonii — historycznej krainy, której stolicą była Sparta. W kontekście ruchu identytarystów mówi się o ich przywiązaniu nie tyle do tej mitologicznej krainy bądź ludu, ile do konkretnego wydarzenia z roku 480 przed narodzeniem Chrystusa, kiedy to mała grupa Spartan, zaopa-trzona we wspomniane tarcze, pokonała pod Termopilami armię Persów. Cho-dzi więc zatem o wiele barCho-dziej o mit heroicznej walki z obcą siłą i wrogimi wpływami, które grożą rodzimej tożsamości41. Ruch nawiązuje równie często
publikowanymi grafikami do amerykańskiego filmu 300, odnoszącego się do tych samych wydarzeń ze świata antycznego. Niemieccy dziennikarze komentu-ją ten symbol z wyraźną pogardą. W „Die Zeit“ czytamy na przykład: „Lambda znalazła w końcu drogę od krwawego, skandalicznego filmu hollywoodzkiego do samego centrum prawicowej polityki symbolicznej”42.
Równie ważne i symboliczne znaczenie ma używanie na określenie poli-tycznego celu ruchu terminu „rekonkwista”. Słowo to było używane w historii, by nazwać średniowieczny okres walki chrześcijan z muzułmanami służącej uwolnieniu Półwyspu Iberyjskiego spod wpływów tych drugich. W jej wyniku większość innowierców musiała opuścić tereny ówczesnej Hiszpanii. Pojęcie re-konkwisty występuje w większości artykułów prasowych w Niemczech, odno-szących się do problematyki ruchu IDB, urastając w opinii publicznej do rangi ich znaku rozpoznawczego. Identytaryści tłumaczą ten poniekąd militarystycz-ny termin takimi słowami: „[…] z pewnością nie znajdujemy się obecnie w żad-nej bezpośredniej militarżad-nej konfrontacji, mimo to dominuje obecnie poprzez ideologię multikulti duch samodestrukcji. Jest to więc przede wszystkim walka
40 Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport…, s. 41. 41 A. SPeiT: Revolution in neuem Gewand…
o idee, pojęcia i polityczne pozycje”43. Niezależnie od siły przytoczonej
argu-mentacji ruchu, ścisłe nawiązywanie do historii antycznych i średniowiecznych wojen prowadzonych przeciwko zagrażającym „obcym”, z jednej strony nasuwa podejrzenia o nadużywanie skojarzeń historycznych do własnych celów, z dru-giej zaś wyraźnie przypomina taktykę stosowaną przez wszystkie ugrupowania skrajnie prawicowe. Wystarczy tu jedynie dla przykładu powołać się na polskich narodowców, lubujących się w nawiązywaniu do polskiej tradycji powstańczej czy też do historii Żołnierzy Wyklętych. Dla niezorientowanego odbiorcy są to hasła bardzo chwytliwe, sprawiające wrażenie, że ruch nawiązujący do tak chwalebnych postaci i momentów w historii narodu czy świata nie może działać w niesłusznej sprawie.
Wszystkie przywołane symbole i hasła znajdują praktyczne zastosowanie wśród członków ruchu pod postacią tzw. wlepek lub koszulek z nadrukami. Oprócz wymienionych głównych motywów, często pod wpływem bieżących wydarzeń powstają nowe, szybko rozdawane lub udostępniane inne formy gra-ficzne. Przykładem może być tutaj zupełnie odmienna interpretacja przez ruch wydarzeń związanych z zamachem terrorystycznym na redakcję francuskiego pisma „Charlie Hebdo” ze stycznia 2015 roku. Podczas gdy głównym hasłem wyrażającym wówczas solidarność z ofiarami zamachu, z ideą wolności słowa oraz całym państwem francuskim, był slogan „Je suis Charlie” („Jestem Char-lie”), identytaryści obrali wówczas alternatywne hasło „Je suis Charlie Mar-tel” („Jestem Charles’em Martelem” tzn. Karolem Młotem). Umiłowanie przez członków IBD postaci władcy państwa Franków związane jest z jego walką z Saracenami, jak określano w starożytności Arabów. Również liczba oznacza-jąca rok, w którym odbyła się największa bitwa tej arabsko -frankońskiej wojny, 732 ma dla ruchu symboliczne znaczenie44. Te wyszukane skojarzenia
historycz-ne i kulturowe stanowią zdecydowany przełom w symbolice skrajnie prawico-wej, w której główne znaczenie odgrywały dotychczas powiązania z postacią Hitlera bądź znakami nazistowskimi.
Rys ideologiczny. Wszystkie zarysowane akcje protestacyjne, treść identy-tarystycznych wpisów w Internecie, ich argumentacja i symbolika skupione są wokół kilku istotnych pojęć, które postaram się pokrótce przybliżyć. Często są one explicite wyłożone w programie polityczno -społecznym IBD, część zaś po-zostaje ukryta w programowej retoryce. Zwracają jednak na nie uwagę badacze niniejszego tematu.
Kluczowa idea ruchu — tożsamość — ma dla jego zwolenników hierarchicz-ne znaczenie. Najistotniejszym składnikiem tożsamości ludzkiej jest tożsamość rozumiana w kontekście regionalnym jako przywiązanie do własnego miasta
43 Was bedeutet der Begriff „Reconquista“?
lub wsi. Na tym poziomie tak bardzo krytykowana przez IBD różnorodność wydaje się paradoksalnie elementem korzystnym. „Dialekty, zwyczaje, obycza-je i regionalne historie kształtują tę tożsamość w szczególności”45 — piszą na
swojej oficjalnej stronie. Kolejnym poziomem jest tożsamość narodowa, rozu-miana jako przywiązanie do własnego narodu lub państwa. Absolutyzacja tego poczucia tożsamości w myśl dogmatycznego nacjonalizmu zostaje jednak przez ruch odrzucona. Tożsamość narodowa dopełnia niejako pierwszą i najważniej-szą tożsamość regionalną. Dopiero w dalszej kolejności znajduje się tożsamość cywilizacyjna, w przypadku Niemiec — tożsamość europejska46.
Jednym z istotnych elementów identytarystycznej wizji porządku społecz-nego jest Befreiungsnationalismus — nacjonalizm uwalniający. Ma on stanowić symptom żywotności zdrowych narodów, których celem powinno być poszuki-wanie swojej własnej ludowej, etnicznej tożsamości w oderwaniu od uniwersa-lizmu narzucanego przez zewnętrzne siły47. Idea ta przenika niemal wszystkie
treści, które propagują identytaryści. W przypadku RFN tamtejszy ruch bije na alarm — szerzy wizje zbliżającej się katastrofy i unicestwienia narodu nie-mieckiego przez ogromny zalew przybyszów z zewnątrz, ale także poprzez pielęgnowany przez lata specyficzny, w pewnym stopniu wstydliwy stosunek Niemców do własnej tradycji narodowej, określany często w literaturze mianem Selbsthass — dosłownie: nienawiść do siebie.
To specyficzne podejście do idei narodu warunkuje spojrzenie identytary-stów na grupy ludzkie w ogóle. Wskazuje się, że Nowa Prawica, tak jak każdy inny odłam skrajnej prawicy, zakłada nierówność ludzi — jedynie uzasadnie-nie tej uzasadnie-nierówności zmienia się z podstawy rasowej na etniczną48. Takie
założe-nie ideologiczne występuje wśród identyrystów pod pojęciem etnopluralizmu. Uznawane jest ono niekiedy za jedyny nowatorski element wprowadzony przez Nową Prawicę do ideologii skrajnie prawicowej, dlatego warto poświęcić mu w tym miejscu więcej uwagi.
Etnopluralizm ma odróżniać się od biologicznego rasizmu innym propono-wanym sposobem segregacji ludzi. Podstawę do wartościowania jednostek sta-nowi w tym wypadku nie identyfikacja rasowa, ale przynależność do konkretnej grupy etnicznej bądź kulturowej. Sposobem zaś eliminacji jednostek nieakcep-towanych w przyjętej wizji społeczeństwa jest z kolei nie eksterminacja, lecz se-gregacja w myśl zasad etnopluralizmu49. W myśl tej idei zakłada się, że narody
i grupy etniczne stanowią zamknięte systemy, które pod żadnym pozorem nie
45 Was heißt für euch eigentlich „Identität“? — https://www.identitaere -bewegung.de/ category/faq/ (dostęp: 6.02.2017).
46 Ibidem.
47 G. henTgeS, g. kökgiran, k. noTTBohm: Die Identitäre Bewegung Deutschland…, s. 3.
48 S. SalzBorn: Renaissance of the New Right…, s. 41. 49 Ibidem.
powinny się mieszać ani żyć wewnątrz jednego społeczeństwa, lecz zasiedlać osobne, rozgraniczone terytoria50. Powinna zatem nastąpić etniczna
homogeni-zacja przestrzeni geograficznych tak, aby każda grupa mogła żyć w przestrzeni przewidzianej tylko dla niej.
Stąd blisko już do haseł w stylu „Polska dla Polaków”, „Niemcy dla Niem-ców” czy „Turcja dla Turków”, postulujących etniczną lub narodową czystość wewnątrz współczesnych państw. Ruch identytarystów nie odżegnuje się od przypisywanej mu wrogości wobec obcych. Wręcz przeciwnie, tłumaczy, że w „postrzeganiu każdego »my« zamyka się zawsze postrzeganie »innych«”51.
W myśl etnocentryzmu identytaryści nie skupiają się na poszukiwaniu elemen-tów wspólnych pomiędzy grupami etnicznymi, narodowymi czy religijnymi, lecz na podkreślaniu i pielęgnowaniu różnic. Egalitaryzm, propagowany w pro-gramie krytykowanej silnie przez IBD lewicy, zostaje radykalnie odrzucony. Nie ma więc w takiej ideologii miejsca na jakiekolwiek pokojowe współżycie różnych grup etnicznych wymieszanych na konkretnym terytorium. Dopiero dokładne oczyszczenie i odseparowanie od siebie poszczególnych grup wewnątrz społe-czeństw lub państw pozwala, zdaniem identytarystów, żyć wszystkim w zgodzie i harmonii. Wszyscy imigranci, „mieszający” się w struktury społeczne danego narodu, uznawani są za element niekorzystny dla tegoż narodu. Stanowią oni bowiem zagrożenie na niemalże wszystkich polach życia społecznego, a przede wszystkim zagrożenie dla tożsamości lokalnej i narodowej. W przypadku RFN, w kontekście tzw. kryzysu migracyjnego, zagrożenie dla tożsamości niemie-ckiej upatrywane jest w napływającej społeczności muzułmańskiej o cechach odmiennych od tradycyjnie rozumianej społeczności niemieckiej. Wyjaśnia to zasadność przypisywania ruchowi przymiotnika islamfeindlich, oznaczającego tyle co: nastawiony wrogo wobec islamu. Jedną ze swoich kampanii IBD nazwał sloganem „Wielkiej wymiany” („Der Große Austausch“). Jest to określenie pe-joratywne, składające się, zdaniem działaczy ruchu, na obecny kryzysowy stan, w jakim znajdują się RFN i inne kraje europejskie. „Wielka wymiana” oznacza powolny proces, w którego wyniku rdzenne zamieszkałe na danym terenie spo-łeczeństwo zostaje wypierane i zmienione poprzez imigrację z regionów poza-europejskich52. W centrum akcji przeprowadzanych pod tym hasłem od
pierw-szej połowy 2015 roku stoi polityka migracyjna, która rozprasza i „rozpuszcza” ideę regionalnej i narodowej tożsamości53. Ponadto nie stanowi ona rozwiązania
problemów demograficznych, jakie doskwierają obecnie społeczeństwu niemiec-
50 G. henTgeS, g. kökgiran, k. noTTBohm: Die Identitäre Bewegung Deutschland…, s. 3.
51 Was heißt für euch eigentlich „Identität“? — https://www.identitaere -bewegung.de/ category/faq/ (dostęp: 9.02.2017).
52 Was meint der Begriff „Großer Austausch“ und we ist schuld daran? — https://www. identitaere -bewegung.de/category/faq/ (dostęp: 9.02.2017).
kiemu. W przesadny dosyć sposób identytaryści dowodzą, że przedłużanie się takiego stanu rzeczy sprawi, że niedługo „Niemcy staną się mniejszością we własnym kraju”54.
Krytycy idei etnopluralizmu podkreślają, że nie odróżnia się on w zasadzie od rasizmu i definiują go krótko jako „rasizm bez rasy”. Inni z kolei proponują tu wprowadzenie określenia „rasizm kulturowy”55. Mimo że nacisk w
przypad-ku idei etnopluralizmu położony jest na inną linię klasyfikacji społecznej, wciąż mamy do czynienia z retoryką podziałów i dychotomicznym spojrzeniem na świat. Wszyscy nienależący do konkretnej grupy etnicznej — w tym przypad-ku Niemców (co ważne — Niemców bez pochodzenia migracyjnego) — przed-stawieni są jako wrogowie, jako grupa gorsza. Podobnie jak w odniesieniu do innych grup skrajnych, do wrogów identytaryści zaliczają także prasę i elity polityczne, przypisując im w pewnym stopniu odpowiedzialność za obecny stan rzeczy.
Jak zauważamy, punkt ciężkości zostaje w przypadku etnopluralizmu prze-sunięty na inną kategorię podziału, wciąż jednak brakuje refleksji nad tym, że jednostka reprezentować może sobą o wiele więcej, aniżeli sugerowałaby to jej przynależność do konkretnej, dezawuowanej, większej grupy osób. Identytary-ści w swoim etnopluralizmie stoją na stanowisku stricte antyindywidualistycz-nym. W centrum ich ideologii stoi nie jednostka, ale społeczność, rozumiana najczęściej jako grupa etniczna. Takie spojrzenie na człowieka i społeczeństwo w realiach niemieckich jest ponadto nacechowane ideą volkizmu.
Podobnie jak wcześniej istniejące odłamy radykalnie prawicowe, również identytaryści proponują rozwiązania społeczne, gospodarcze i polityczne, okre-ślane mianem „trzeciej drogi” („Der Dritte Weg“). Różnica w porównaniu ze „starą” skrajną prawicą polegać ma jednak na innej zawartości merytorycznej tego stwierdzenia. Podczas gdy pomiędzy II wojną światową a upadkiem ko-munizmu w Niemczech mowa była o pośrednich rozwiązaniach pomiędzy ka-pitalizmem a komunizmem, o tyle obecnie „trzecia” — i do tego etnokulturowa — „droga”, polegać ma na homogenicznej koncentracji narodów europejskich i europejskiej kultury wobec zagrożenia ideą heterogenicznego i pluralistyczne-go społeczeństwa56.
Istotnym elementem ideologii ruchu jest również metapolityka rozumiana jednak w specyficzny sposób, nie tyle jako teoria filozoficzna, ile jako miejsce, w którym polityka jest uprawiana. Identytaryści twierdzą, że właśnie metapoli-tyka, jako „przedpolityczna przestrzeń”, stanowi ich pole operacyjne. Przedsta-wiciele IBD wychodzą z założenia, że polityka nie musi być uprawiana jedynie w parlamencie i tylko za pomocą tej formy działalności publicznej, jaką jest
54 Großer Austausch…
55 Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport…, s. 23. 56 Ibidem, s. 21.
partia polityczna, lecz może rozgrywać się w przestrzeni kulturowej, na uli-cach i w mediach57. W tak zarysowanej przestrzeni przedpolitycznej niemieccy
identytaryści, w myśl idei metapolityki, realizują przywołane założenia ideolo-giczne.
Obserwacja przez Urząd Ochrony Konstytucji. Ze względu na szerzone przez IBD hasła ruch znalazł się pod obserwacją odpowiednich niemieckich urzędów, których zadaniem jest monitorowanie wszelkich zachowań niebędą-cych w zgodzie z niemiecką konstytucją. Na początku 2014 roku dolnosaksoń-ski odłam IBD znalazł się pod obserwacją lokalnego oddziału Urzędu Ochrony Konstytucji pod pretekstem wykazywania „dążeń skrajnie prawicowych”. Bro-szura informacyjna Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Sportu landu Dolna Saksonia była jednym z pierwszych oficjalnych dokumentów, w którym zwra-cano uwagę na nowy problem, jakim było powstanie nowego ugrupowania o po-glądach skrajnych.
Od sierpnia 2016 roku ruch obserwowany jest przez Urząd Ochrony Konsty-tucji (Bundesamt für Verfassungsschutz, BfV) także na szczeblu federalnym. Jest to między innymi oznaka uznania problemu działalności ruchu za problem ogólnoniemiecki, a nie ograniczony do konkretnego niemieckiego regionu. Ba-dacze skrajnych ugrupowań w Niemczech wiedzą jednak, że pojawienie się na liście ugrupowań obserwowanych przez BfV zamyka bardzo często dalsze drogi rozwoju partii bądź ruchów. Jak do tej pory BfV nie podjął jeszcze żadnych kroków, mających na celu rozwiązanie ruchu, ustalono jedynie poszlaki wska-zujące na silne dążenia identytarystów do wykroczenia poza zasady porządku konstytucyjnego. Mają się one opierać przede wszystkim na zniesławieniu osób o pochodzeniu migracyjnym oraz azylantów58.
Podsumowanie
Pojawienie się na niemieckiej scenie politycznej nowego ruchu, określające-go siebie jako patriotyczną alternatywę, nastręcza licznych problemów zarówno dla politologów, jak i dla pozostałych obserwatorów życia politycznego. W ar-tykule przytoczono wiele argumentów wskazujących na trudności z lokalizacją ruchu na tradycyjnym spektrum politycznym. Sam IBD uważa się za
nowoczes-57 Was ist inter dem Begriff „Metapolitik“ zu verstehen? — https://www.identitaere-be wegung.de/category/faq/ (dostęp: 6.02.2017).
58 Bundesamt für Verfassungsschutz beobachtet „Identitäre Bewegung Deutschland“ — https://www.verfassungsschutz.de/de/aktuelles/zur -sache/zs -2016 -001 -maassen -dpa -2016 -08 (dostęp: 9.02.2017).
ne, pozapolityczne rozwiązanie, a ten stan zawieszenia w niemieckiej przestrze-ni publicznej działa w pewien sposób na ich korzyść. Mimo licznych wysiłków podjętych w celu nadania ruchowi swoistej merytorycznej lekkości niemieckie służby bezpieczeństwa ujawniły w ich ideologii wiele elementów skrajnych. Jak wskazują przytoczone argumenty, po głębszej analizie programu IBD, są one wyraźnie dostrzegalne.
Dychotomiczna wizja świata szczególnie zbliża koncepcję IBD do innych skrajnych ugrupowań prawicowych. Prasa, polityczne elity, imigranci, koncerny międzynarodowe, obce „nie -niemieckie” wpływy znajdują się na ich celowniku jako wyjątkowi wrogowie. Choć metody działalności politycznej i sposoby pro-pagowania obranej wizji porządku społecznego sprawiają wrażenie bardzo no-woczesnych, idee kryjące się w projekcie identytarystów, niewiele odbiegają od znanych z historii, nastawionych wrogo ugrupowań radykalnych. Przypisywa-ny identytarystom, szczególnie rozwinięty „online marketing“59 przykuwa być
może uwagę niemieckiej młodzieży, szerzone treści stanowią jednak potencjalne zagrożenie dla systemu demokratycznego. Mimo że identytaryści, podobnie jak członkowie innych ruchów skrajnej prawicy, uznają patriotyzm i umiłowanie oj-czyzny za główne cele działania, udało im się uwspółcześnić obraz radykalnych ruchów prawicowych. IBD obchodzi się bez formalnego biura prasowego oraz bez sporej liczby aktywistów. Skupienie na użytkownikach Internetu stanowi klucz do popularności ruchu i zapewnia im poczucie zaangażowania ze strony osób, które niechętnie wychodzą na ulice w celu obrony własnych poglądów, chętnie dzielą się jednak nimi w świecie wirtualnym. Identytaryści zapowia-dają, że będą działać tak długo, aż ich żądania zostaną spełnione przez rząd, a ich idee wejdą do codziennej działalności politycznej. Jeśli uznać te słowa za pewnik, możemy liczyć się z tym, że jeszcze przez długi czas będziemy o iden-tytarystach słyszeć. Warto zatem mieć świadomość, jakie elementy ideologiczne kryją się w ich chwytliwym programie społeczno -politycznym.
Bibliografia
Wydawnictwa zwarte
arwine a., mayer l.: Identity Politics as an Alternative to Conservatism and Social
Democracy. Lewiston 2011.
Brauner ‑orThen A.: Die Neue Rechte in Deutschland. Antidemokratische und
rassistische Tendenzen. Opladen 2001.
BrunS j., glöSel k., STroBl N.: Rechte Kulturrevolution. Wer und was ist die Neue
Rechte von heute? Hamburg 2015.
PFahl ‑TraughBer A.: Rechtsextremismus in der Bundesrepublik. Monachium 2006.
STöSS R.: Die extreme Rechte in der Bundesrepublik. Opladen 1989. Artykuły w czasopismach naukowych
henTgeS g., kökgiran g., noTTBohm K.: Die Identitäre Bewegung Deutschland
(IBD) — Bewegung oder virtuelles Phänomen? „Forschungsjournal Soziale Bewegungen“ 2014, Nr. 3.
maciejewSki m.: Z problematyki kształtowania się radykalnej prawicy w Niemczech
po II wojnie światowej. „Politeja” 2004, nr 2.
SalzBorn S.: Renaissance of the New Right in Germany? A discussion of New Right
Elements in German Right ‑wing Extremism Today. “German Politics and Socie-ty”, 2016, No 2.
STarT urreSTarazu U.: Neue Macht, neue Verantwortung, neue Identität? „Deu‑
tschlands Rolle in der Welt“ aus identitätstheoretischer Perspektive. „Zeitschrift für Außen - und Sicherheitspolitik“ 2015, Nr. 1.
Źródła internetowe
al Saidi N., Hip, internetaffin und aggressiv. Deutschlandfunk 21.10.2016 — http://www.deutschlandfunk.de/rechtsextreme -identitaere -bewegung -internetaffin -und.724.de.html?dram:article_id=369227 (dostęp: 1.02.2017). Bundesamt für Verfassungsschutz beobachtet „Identitäre Bewegung Deutschland“ —
https://www.verfassungsschutz.de/de/aktuelles/zur -sache/zs -2016 -001 -maassen - dpa -2016 -08 (dostęp: 9.02.2017).
„Identitäre” klettern auf das Brandenburger Tor. Rundfunk Berlin—Brandenburg 27.08.2016 — http://www.rbb -online.de/abendschau/index.htm/doc=!content!r bb!rbb!politik!beitrag!2016!08!brandenburger -tor -besetzt -berlin -identitaere -be wegung.html (dostęp: 1.02.2017).
Identitäre Bewegung Deutschland — https://www.identitaere -bewegung.de (dostęp: 6.02.2017).
Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport — Verfassungschutz, Identi‑ täre Bewegung Deutschland (IBD). Ideologie & Aktionsfelder — https://www.ver fassungsschutz.de/de/oeffentlichkeitsarbeit/publikationen/pb -rechtsextremismus/ publikationen -landesbehoerden -rechtsextremismus/broschuere -ni -2016 -11 -iden titaere -bewegung -deutschland (dostęp: 15.01.2017).
PFahl ‑TraughBer A.: Die „Neue Rechte“. Humanistischer Pressedienst — http://hpd. de/artikel/11574 (dostęp: 11.01.2017).
Rechtsextreme besetzen Balkon der SPD ‑Zentrale. Spiegel Online 29.06.2015 — http://www.spiegel.de/politik/deutschland/spd -zentralen -in -berlin -und -rechte -besetzen -balkon -a -1041130.html (dostęp: 1.02.2017).
SPeiT A.: Revolution in neuem Gewand. Bundeszentrale für politische Bildung — http://www.bpb.de/politik/extremismus/rechtsextremismus/180895/revolution -in- neuem -gewand (dostęp: 9.02.2017).
Tieg A.: Identitäre Bewegung. Alarmstufe gelb. Zeit Online 30.08.2016 — http:// www.zeit.de/2016/36/identitaere -bewegung -hamburger -verfassungsschutz/kom-plettansicht (dostęp: 6.02.2017).
weiß V.: Die Identitären. Nicht links, nicht rechts — nur national. Zeit Online 21.03.2013
— http://www.zeit.de/2013/13/Die -Identitaeren/komplettansicht (dostęp: 6.02. 2017).
Agata Kałabunowska, studentka III roku studiów doktoranckich z dziedziny nauk politycznych w Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
