Z E S Z Y T Y N A U K O W E UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO SERIA PRAWNICZA
ZESZYT 102/2018 PRAWO 23
DOI: 10.15584/znurprawo.2018.23.1
Jan Ciechorski
ODPOWIEDZIALNOŚĆ SZPITALA PSYCHIATRYCZNEGO
ZA DZIAŁANIA WŁADCZE
Zagadnienia ogólne
Celem niniejszego opracowania jest określenie charakteru przyjęcia bez zgody do szpitala psychiatrycznego, a w konsekwencji wskazanie podstawy prawnej dochodzenia ewentualnych roszczeń z tym związanych. Starałem się udzielić odpowiedzi na następujące pytanie: Czy przyjęcie bez zgody do szpitala psychiatrycznego na podstawie art. 23 i 24 ustawy o ochronie zdrowia psychicz-nego (zatrzymanie w trybie art. 28 tej ustawy), a także zastosowanie przymusu bezpośredniego może być kwalifikowane jako wykonywanie władzy publicznej? Powyższe w sposób oczywisty wpływa na wybór kwalifikacji prawnej omawia-nego postępowania szpitala psychiatryczomawia-nego.
Podstawą wszelkich działań w medycynie jest zgoda pacjenta, co nie powinno budzić jakichkolwiek wątpliwości, skoro niekwestionowaną naczelną zasadą udzielania świadczeń zdrowotnych jest poszanowanie autonomii pacjenta1. Ewen-tualne naruszenie prawa do samostanowienia pacjenta stanowi przesłankę odpo-wiedzialności odszkodowawczej podmiotu wykonującego działalność leczniczą2. Odpowiedzialność ta jest ponoszona na zasadach przewidzianych w przepisach o odpowiedzialności deliktowej Kodeksu cywilnego.
1
Określa się ją jako zasadę prawa medycznego obok zasad: dobra chorego, ochrony godności człowieka – pacjenta oraz odpowiedzialności za czyn wyrządzający szkodę pacjentowi. P. Dzienis [w:]
Leksykon prawa medycznego, 100 podstawowych pojęć, red. A. Górski, Warszawa 2012, s. 282–283. 2
Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 160 ze zm.) jest nim podmiot leczniczy (przedsiębiorca, samo-dzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, jednostki budżetowe tworzone przez określone na-czelne i centralne organy administracji rządowej spełniające ustawowe wymogi, instytuty badaw-cze, fundacje i stowarzyszenia, których celem statutowym jest wykonywanie zadań w zakresie ochrony zdrowia i których statut dopuszcza prowadzenie działalności leczniczej, posiadające osobowość prawną jednostki organizacyjne stowarzyszeń, osoby prawne i jednostki organizacyjne Kościołów i związków wyznaniowych, jednostki wojskowe – w zakresie, w jakim wykonują dzia-łalność leczniczą) oraz lekarz lub pielęgniarka wykonujący zawód w ramach praktyki zawodowej.
Wskutek reform ustrojowych państwa przeprowadzonych w 1998 r. doszło również do radykalnych zmian w funkcjonowaniu systemu opieki zdrowotnej. Najważniejsze z nich to uzyskanie przez zakłady opieki zdrowotnej osobowości prawnej, przyporządkowanie tych zakładów poszczególnym jednostkom samo-rządu terytorialnego, a także wprowadzenie w miejsce finansowania poprzez budżetowanie uzyskiwania przychodów przez te placówki medyczne na podsta-wie umów o udzielanie świadczeń zdrowotnych zapodsta-wieranych z publicznym dys-ponentem składek na ubezpieczenie zdrowotne (do 2004 r. były to regionalne kasy chorych, a następnie Narodowy Fundusz Zdrowia). Ta przebudowa całego systemu opieki zdrowotnej (a szerzej: ochrony zdrowia) wywarła oczywisty wpływ na zasady ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej przez zakła-dy opieki zdrowotnej. Zgodnie art. 35b nieobowiązującej ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej3 samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego uzyskały osobo-wość prawną4 Uzyskanie samodzielności przez te zakłady w obrocie cywilno-prawnym uniemożliwiało dalsze traktowanie tych podmiotów jako stationes fisci i ponoszenie odpowiedzialności za szkody powstałe w wyniku ich działania przez Skarb Państwa na podstawie art. 417 (w brzmieniu sprzed 1 września 2004 r.).
Zarówno w orzecznictwie, jak i piśmiennictwie szeroko omówiono odpo-wiedzialność deliktową szpitala. Obecnie powszechnie przyjmuje się, iż w przy-padku tzw. błędu w sztuce medycznej czy też zwykłego niedbalstwa jest to od-powiedzialność na zasadzie ryzyka (art. 430 k.c.) przy koniecznym zawinieniu pracownika szpitala (art. 415 k.c.), natomiast w zakresie szkód wyrządzonych wskutek wadliwej organizacji udzielania świadczeń zdrowotnych podmiot ten pono-si odpowiedzialność za własne postępowanie, tzw. wina organizacyjna (art. 415 k.c., ewentualnie za postępowanie swego organu na podstawie art. 416 k.c.5). Jak trafnie stwierdził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 7 marca 2008 r.6,
3
T.j. Dz.U. z 2007 r., nr 14, poz. 89 ze zm.
4
Wbrew poglądom wyrażanym w orzecznictwie (wyrok SA w Krakowie z 12 lipca 2011 r., sygn. I ACa 569/11, OSA 6/2012) oraz w doktrynie (M. Dercz, T. Rek, Ustawa o działalności
leczniczej. Komentarz, Warszawa 2012, s. 15 i 53) wejście w życie ustawy z 15 kwietnia 2011 r.
o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 160 ze zm.) nie miało wpływu na status prawny tych jednostek.
5
Jak wskazał SA w Łodzi w wyroku z 28 lutego 2018 r., sygn. I ACa 902/17, LEX nr 2478531: „Odpowiedzialność zakładu leczniczego za zakażenia pacjentów oparta jest na kon-strukcji winy anonimowej lub organizacyjnej, co wynika ze specyfiki działania jednostek organi-zacyjnych, z którym to działaniem wiąże się szkoda. Konstrukcja ta pozwala zerwać personalną więź między działaniem lub zaniechaniem prowadzącym do powstania szkody a zarzutem niewła-ściwego zachowania się, poprzestając na ustaleniu, że niewątpliwie zawinił organ lub któryś z pracowników osoby prawnej. Tym samym wina zostaje odniesiona do dostrzeżonych wadliwości w działaniu zespołu ludzi lub funkcjonowaniu określonej struktury organizacyjnej”.
6
„samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, uzyskujące osobowość prawną z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, ponoszą odpowie-dzialność deliktową jak każda osoba prawna na podstawie art. 415, 416, 429 i 430 k.c.” Powszechnie odrzuca się w orzecznictwie ponoszenie tej odpowie-dzialności kwalifikowanej jako wykonywanie władzy publicznej. Sąd Apelacyj-ny w Katowicach w wyroku z 18 sierpnia 2006 r.7 uznał: „Działalność usługowa w zakresie służby zdrowia nie jest działalnością z zakresu imperium. Jeśli jest ona wykonywana przez specjalnie do tego celu zakład opieki zdrowotnej, posia-dający osobowość prawną, to przepis dawnego art. 4201 § 2 k.c. nie daje wystar-czających podstaw do uznania pracownika takiej jednostki za osobę działającą na zlecenie organów jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków. W konsekwencji nie można rozstrzygać sprawy na podstawie dawnego art. 417 k.c. Prowadzi to do wniosku, że kwestię odpowiedzialności rozstrzygać należy na zasadach ogólnych, określonych w art. 430 k.c. w związku z art. 415 k.c.” Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z 13 maja 2005 r.8 przyjął, iż „spełniając za-dania publiczne, a do takich należy opieka zdrowotna wykonywana ze środków publicznych, zakłady opieki zdrowotnej utworzone przez organy administracji nie stają się organami władzy, gdyż nie kształtują w drodze przymusu sytuacji prawnej pacjentów. Dlatego odpowiedzialność zakładu opieki zdrowotnej w reżimie deliktowym opiera się na przepisach art. 416 k.c., ewentualnie w związku z art. 429 i 430 k.c.”
Wydaje się, że tak radykalne stanowisko nie jest dogmatycznie uzasadnione. Można wskazać przepisy art. 29 ust. 2 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalno-ści leczniczej, który ustanawia kompetencję dla szpitala (verba legis: również innego zakładu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju cało-dobowe i stacjonarne świadczenia zdrowotne) do zatrzymania pacjenta pomimo żądania jego wypisania zgłaszanego przez jego opiekuna ustawowego, jeżeli stan zdrowia tego pacjenta wymaga dalszego udzielania świadczeń zdrowotnych. W takim przypadku szpital ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce udzielania świadczeń zdro-wotnych. Zatrzymanie to może trwać do czasu wydania w sprawie orzeczenia przez sąd opiekuńczy. Niestety w komentarzach do ustawy o działalności leczni-czej nie poddano analizie kwalifikacji prawnej tego zatrzymania. W mojej ocenie należy uznać, iż w tym zakresie szpital dokonujący takiego zatrzymania – od-mowy wypisania pacjenta – wykonuje czynności władcze9.
7
Sygn. I ACa 620/06, LEX nr 269609.
8 Sygn. I CK 662/04, LEX nr 301781. 9
Uzasadnienie powyższej tezy będzie wynikać z dalszej części opracowania, z twierdzeń do-tyczących wykonywania władzy publicznej przez szpital psychiatryczny, które to per analogiam można odnieść do odmowy wypisania ze szpitala w trybie art. 29 ust. 2 ustawy o działalności leczniczej.
Psychiatria jest szczególną dziedziną medycyny, w której często dochodzi do przełamania woli osoby z zaburzeniami psychicznymi. Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego10 wprost przewiduje uprawnienie do podejmowania czynności wbrew woli pacjenta w następujących sytuacjach:
przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego w trybie nagłym (art. 23 ust. 1 oraz art. 24 ust. 1 ustawy),
zatrzymanie w szpitalu psychiatrycznym (art. 28 ustawy),
przymusowe leczenie oraz
stosowanie przymusu bezpośredniego.
Poza zakresem tematycznym niniejszego opracowania pozostaje stosowanie środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym sprawcy, który tempore criminis był w stanie niepoczytalności.
Przyjęcie bez zgody do szpitala psychiatrycznego
Na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przymusowe przyję-cie do szpitala psychiatrycznego może nastąpić w dwóch trybach: nagłym (art. 23 ust. 1 i art. 24 ustawy) oraz wnioskowym (art. 29 ust. 1 ustawy). Poza zakresem niniejszych rozważań pozostaje przyjęcie w trybie wnioskowym, gdyż wówczas następuje ono na podstawie postanowienia sądu opiekuńczego, który podejmuje wiążącą uczestnika decyzję po przeprowadzeniu przewidzianego w przepisach ustawy postępowania, a samo przyjęcie ma charakter wyłącznie wykonawczy. W konsekwencji w przypadku przyjęcia bez zgody w trybie wnioskowym szpital nie kształtuje samodzielnie sytuacji prawnej i faktycznej osoby tak przyjmowa-nej, tym samym nie może ponosić odpowiedzialności za zgodność z prawem tego przyjęcia. W doktrynie przesłanki przyjęcia w trybie nagłym dzieli się na medyczne (psychiatryczne) oraz behawioralne11. Do pierwszych z nich zalicza się chorobę psychiczną (w przypadku art. 23) oraz zaburzenie psychiczne (art. 24 ustawy). Co prawda w judykaturze podnosi się w ślad za nauką psychiatrii, iż pojęcie „choroba psychiczna” jest pojęciem anachronicznym, a prawidłowym określeniem jest „zaburzenie psychiczne”12. Powyższe zastrzeżenia można
zni-10
T.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 882 ze zm. (dalej: ustawa).
11
S. Dąbrowski, L. Kubicki, Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Przegląd
ważniej-szych zagadnień, Warszawa 1995, s. 34–39; J. Ciechorski, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 czerwca 2013 r., I ACa 361/13, OSP 4/2015.
12 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 14 marca 2016 r., sygn. II AKz 53/16, LEX
nr 2229232, w którym wskazano, że „osoba chora psychicznie to osoba wykazująca zaburzenia psychotyczne. W obecnie obowiązujących systemach diagnostycznych zrezygnowano z pojęcia «choroba psychiczna», uznając, że stosowanie tego terminu jest anachronizmem, który «może być przyczyną poważnych nieporozumień i nadużyć» (S. Pużyński – Psychiatria polska t. XLI, 2007,
welować, posługując się ustawowym synonimem choroby psychicznej, miano-wicie zaburzeniem psychotycznym.
Aby mogło dojść do przyjęcia bez zgody na podstawie art. 23 ustawy, w czasie przyjęcia musi zostać stwierdzona choroba psychiczna. Jak wskazuje się w literaturze, powinno to mieć charakter niewątpliwy13. Wobec tak stawiane-go wymogu można zgłosić uzasadnione zastrzeżenia, iż postulowana pewność zdiagnozowania zaburzenia psychotycznego będzie w zasadzie zachodziła w dwóch przypadkach: 1) jeżeli osoba przyjmowana wcześniej była leczona psychiatrycznie z diagnozą zaburzeń psychotycznych lub 2) gdy objawy są na tyle ewidentne, że pozwalają już w czasie badania podczas przyjęcia postawić taką diagnozę. Wydaje się, iż takie przypadki należeć będą do rzadkości. Tym samym realizacja stawianego wymogu pewności stwierdzenia choroby psychicz-nej prowadziłoby do drastycznego ograniczenia tego typu przyjęcia. Wydaje się, iż należy ograniczyć ten wymóg do bardzo wysokiego prawdopodobieństwa istnienia choroby psychicznej, której to przyjęcie dotyczy. Nie można przy tym zapominać, iż badanie dokonywane przy przyjęciu odbywa się w specyficznych warunkach izby przyjęć, gdzie lekarz często nie może poświęcić pacjentowi odpowiedniej ilości czasu, tym samym diagnoza „przyjęciowa” z definicji będzie weryfikowana późniejszym badaniem w warunkach oddziału. Natomiast od-miennie ustawodawca ujął omawianą przesłankę przy przyjęciu w trybie art. 24 ust. 1 ustawy. Nie jest bowiem wymagana pewność stawianej diagnozy przy przyjęciu w zakresie wskazania konkretnej przyczyny, a jedynie zachodzenie wątpliwości co do ich charakteru. Innymi słowy, osoba przyjmowana na tej pod-stawie musi cierpieć na zaburzenia psychiczne w rozumieniu art. 3 pkt 1 ustawy, jednak nie można stwierdzić w czasie przyjęcia, czy zaburzenia te mają charak-ter psychotyczny. W konsekwencji przyjąć należy, że niepewność diagnozy sta-nowi cechę konstrukcyjną przyjęcia w trybie art. 24 ustawy.
Jak już wskazałem, drugą grupę przesłanek tworzą przesłanki behawioralne dotyczące zachowania osoby przyjmowanej bez zgody przed tym przyjęciem. Ustawodawca w tym przypadku nie wprowadził różnic pomiędzy przyjęciem na podstawie art. 23 ust. 1 i art. 24 ust. 1. W obu przypadkach konieczne jest stwierdzenie, iż jej dotychczasowe zachowanie wskazuje, że ze względu na cho-s. 299–308); aktualnie preferowany jest termin «zaburzenie psychiczne» obejmujący wszystkie zaburzenia przebiegające z objawami psychotycznymi: omamami, urojeniami, ciężkimi zaburze-niami nastroju i emocji”. Można podzielić powyższe zastrzeżenia Sądu Apelacyjnego, jednak podkreślić należy, że zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 1 ustawy zaburzenie psychiczne jest określeniem zbiorczym obejmującym zarówno zaburzenia psychotyczne, jak i upośledzenie psy-chiczne, a także inne zakłócenia czynności psychicznych. Zaaprobowanie cytowanego poglądu prowadziłoby do zatarcia różnicy między przesłankami psychiatrycznymi przyjęcia na podstawie art. 23 ust. 1 a art. 24 ust. 1 ustawy.
13
robę psychiczną (odpowiednio: zaburzenie psychiczne) zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. W orzecznictwie trafnie zauważa się, że w omawianych przepisach nie jest konieczne dokonanie przez osobę, której przyjęcie dotyczy, czynu zagrażającego swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a wystarcza samo bezpośrednie zagrożenie takim po-stępowaniem14. Lekarz realizujący przyjęcie w omawianych trybach dokonuje ustaleń dotyczących zaistnienia przesłanek behawioralnych na podstawie wy-wiadu przeprowadzonego z pacjentem oraz informacji uzyskanych od innych osób: rodziny pacjenta (jeżeli towarzyszy mu podczas przyjęcia), zespołu Ra-townictwa Medycznego (jeżeli był przewieziony karetkę), a nawet policjantów (w przypadku asysty Policji), Co prawda lekarz, dokonując tych ustaleń, powi-nien krytycznie oceniać przekazywane mu wiadomości, jednak nie można wy-magać, aby w tym celu „przeprowadzał postępowanie wyjaśniające”15. Również i w tym przypadku nie sposób wprowadzać obowiązku, aby ustalenia dotyczące przesłanki behawioralnej zawsze były zgodne z rzeczywistością, ponieważ szpi-tal nie może ponosić odpowiedzialności chociażby za celowe przekazanie fał-szywych informacji przez osoby zainteresowane przyjęciem danej osoby do szpi-tala psychiatrycznego.
Wyżej omówione przesłanki przyjęcia można określić jako merytoryczne przesłanki przyjęcia bez zgody do szpitala psychiatrycznego w trybie nagłym. Z kolei wymogi formalne takiego przyjęcia zostały określone w przepisach art. 23 ust. 2–5 ustawy (w przypadku przyjęcia na obserwację mają one wprost zastosowanie na podstawie odesłania zawartego w art. 24 ust. 3 ustawy). Aby przyjęcie to było zgodne z powołanymi przepisami, musi go dokonać lekarz psychiatra po uzyskaniu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry lub psychologa (art. 23 ust. 2). Lekarz ten obowiązany jest poinformować pa-cjenta o przyczynach przyjęcia oraz przysługujących mu prawach (art. 23 ust. 3 ustawy). Z kolei w art. 23 ust. 4 zd. 1 ustawy wprowadzono kontrolę wewnętrz-ną tego przyjęcia, której dokonuje ordynator/lekarz kierujący oddziałem poprzez jego zatwierdzenie w terminie do 48 godzin od chwili przyjęcia. W przypadku niezatwierdzenia przyjęcia bez zgody ma on obowiązek podjęcia decyzji o wypi-saniu pacjenta ze szpitala. W sytuacji zatwierdzenia na kierownika szpitala
psy-14
Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 23 listopada 2016 r., sygn. I ACa 1155/15, LEX nr 2188830: „W świetle powołanego już art. 23 ustawy o ochronie zdrowia psy-chicznego brak jest podstaw do łączenia oceny zaistnienia zagrożenia z rozmiarem poniesionych przez osobę pokrzywdzoną obrażeń, zwłaszcza skoro ustawodawca niejako «penalizuje» już samo zaistnienie zagrożenia – jego ryzyka, a nie jego faktyczne zaistnienie”.
15
Tak słusznie stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 17 listopada 2016 r., sygn. I ACa 838/16, LEX nr 2185531: „Trzeba bowiem wskazać, że lekarz decydujący o przyjęciu do szpitala nie prowadzi dochodzenia w celu ustalenia prawidłowości zdarzeń wynikających z wywiadu uzyskanego od osób, które przewożą agresywnego pacjenta do szpitala”.
chiatrycznego został nałożony obowiązek powiadomienia o tym fakcie sądu opiekuńczego miejscowo właściwego ze względu na siedzibę szpitala w terminie 72 godzin od przyjęcia. Wszystkie wyżej opisane czynności muszą zostać odno-towane w dokumentacji medycznej pacjenta (art. 23 ust. 5 ustawy).
W przypadku przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby za zgodą prze-widzianą w art. 22 ust. 1 ustawy, która to osoba ją cofnęła, a jej zachowanie wskazuje, że zachodzą okoliczności uzasadniające jej przyjęcie w trybie art. 23 ust. 1 ustawy, może ona zostać zatrzymana w szpitalu psychiatrycznym. Do tego zatrzymania mają zastosowanie przepisy art. 23 ust. 2–3 ustawy. Analizując art. 28 ustawy, nie można pomijać ograniczeń zeń wynikających, a dotyczących zastosowania zatrzymania w szpitalu psychiatrycznym. Po pierwsze, może ono dotyczyć wyłącznie pacjenta przyjętego za zgodą, po drugie, muszą zaistnieć zarówno przesłanki medyczne, jak i behawioralne przyjęcia w trybie art. 23 ust. 1 ustawy. Taka redakcja tego przepisu wyłącza jego zastosowanie wobec osób przyjętych na obserwację (art. 24 ustawy) nawet po zdiagnozowaniu u obserwanta zaburzeń psychotycznych.
Przymus bezpośredni
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego taksatywnie określa formy przy-musu bezpośredniego, które mogą być użyte wobec pacjenta. Zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 6 ustawy przez przymus bezpośredni należy rozumieć: 1) przytrzymanie (którym jest doraźne, krótkotrwałe unieruchomienie osoby z użyciem siły fizycznej); 2) przymusowe zastosowanie leków (przez co należy rozumieć doraźne lub przewidziane w planie postępowania leczniczego wpro-wadzenie leków do organizmu osoby – bez jej zgody); 3) unieruchomienie (obezwładnienie osoby z użyciem pasów, uchwytów, prześcieradeł lub kaftana bezpieczeństwa); 4) izolację (umieszczenie osoby pojedynczo w zamkniętym i odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu).
Ustawodawca wskazał także przyczyny, w razie zaistnienia których przymus bezpośredni może być użyty. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy może to nastąpić wyłącznie w przypadkach wyraźnego dopuszczenia jego zastosowania w przepi-sach ustawy oraz gdy osoba z zaburzeniami psychicznymi:
1) dopuszcza się zamachu przeciwko:
– życiu lub zdrowiu własnemu lub innej osoby, lub – bezpieczeństwu powszechnemu, lub
2) w sposób gwałtowny niszczy lub uszkadza przedmioty znajdujące się w jej otoczeniu, lub
3) poważnie zakłóca lub uniemożliwia funkcjonowanie zakładu leczniczego lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej.
Przy czym zastosowanie przymusu bezpośredniego w formie unieruchomie-nia lub izolacji może nastąpić wyłącznie w przypadkach określonych w pkt 1 i 2. Od 1 stycznia 2018 r.16 wprowadzono rudymentarne zmiany w zasadach sto-sowania przymusu bezpośredniego zgodnie z ustawą o ochronie zdrowia psy-chicznego. Przede wszystkim ustawodawca wprost dopuścił stosowanie przymu-su bezpośredniego w innych szpitalach niż tylko psychiatryczne. Nadto radykal-nie zaostrzył wymogi dotyczące przedłużenia stosowania przymusu: każdorazo-we przedłużenie zastosowania unieruchomienia lub izolacji wymaga opinii leka-rza specjalisty psychiatry, natomiast po dwukrotnym przedłużeniu o dalszym stosowaniu tych form przymusu może zadecydować wyłącznie specjalista psy-chiatra (po uzyskaniu opinii drugiego specjalisty psychiatry).
Przepisom tym można postawić zarzut sprzeczności z zasadą zaufania do państwa i stanowionego przezeń prawa poprzez wprowadzenie obowiązków zasadniczo niemożliwych do realizacji. Przy obecnej zbyt małej liczbie lekarzy psychiatrów nie sposób wykonać wprowadzonych wymogów. Może to powo-dować nieprzestrzeganie tych obowiązków, co rodzi odpowiedzialność odszko-dowawczą. Wydaje się, że prawodawca nie miał świadomości, iż expressis verbis przyznając szpitalom niepsychiatrycznym uprawnienie do stosowania przymusu bezpośredniego, jednocześnie poddał je wymogom dotyczącym przedłużania jego stosowania, ponieważ w tym zakresie przepisy ustawy nie rozróżniają (lege non distinguente) szpitali psychiatrycznych od niepsychiatrycznych.
Przymusowe leczenie
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego w art. 33 dopuszcza przeprowa-dzenie wobec osoby przyjętej bez zgody niezbędnych czynności leczniczych mających na celu usunięcie przyczyn przymusowego przyjęcia. Już z brzmienia tego przepisu wynikają ograniczenia w jego stosowaniu. Po pierwsze, wprowa-dzono kryterium niezbędności podejmowanych czynności leczniczych. Nadto muszą być one nakierowane na uzyskanie celu w postaci usunięcia przyczyn przyjęcia bez zgody. W konsekwencji poza zakresem przedmiotowym omawia-nego uprawnienia pozostaje leczenie schorzeń somatycznych. Do tych przypad-ków (innych niż zaburzenia psychotyczne) będą miały zastosowanie przepisy ustawy z 5 grudnia 1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty17. Jednocześnie ze wskazanego kryterium niezbędności wynika ograniczenie interwencji me-dycznych do wyłącznie takich, które są konieczne do uzyskania celu, o jakim
16
Ustawa z 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego oraz nie-których innych ustaw (Dz.U. poz. 2439).
17
wcześniej była mowa. Podkreślić należy, iż celem tym nie jest wyleczenie pa-cjenta, a uzyskanie takiej poprawy, która pozwala na uzasadnioną prognozę, że po wypisaniu ze szpitala pacjent nie będzie stanowił źródła bezpośredniego za-grożenia dla swego życia lub życia bądź zdrowia innych osób. Kolejnym ograni-czeniem w podejmowaniu przymusowego leczenia jest wyłączenie osób z zabu-rzeniami psychicznymi przyjętych na obserwację w trybie art. 24 ust. 1, co zostało wprost wskazane w art. 33 ust. 4 ustawy. W przypadku tych osób interwencja medyczna jest możliwa jako zastosowanie przymusu bezpośredniego w postaci przymusowego podania leku oczywiście po spełnieniu przesłanek zawartych w art. 18 ust. 1 ustawy. Natomiast udzielanie świadczeń zdrowotnych innych niż z zakresu psychiatrii jest możliwe na zasadach ogólnych określonych w przepi-sach ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty.
Zaznaczyć należy, że omawiany przymus leczenia nie ma zastosowania do świadczeń zdrowotnych o podwyższonym ryzyku określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 24 kwietnia 2012 r. w sprawie wykazu świadczeń zdrowot-nych stwarzających podwyższone ryzyko18. Powołane rozporządzenie do takich zabiegów zalicza: 1) punkcję podpotyliczną lub lędźwiową w celu pobrania pły-nu mózgowo-rdzeniowego lub podania leków oraz 2) leczenie elektrowstrząsa-mi. W tych przypadkach konieczna jest dodatkowa zgoda pacjenta, co uniemoż-liwia wykonanie tych świadczeń na podstawie uprawnienia do przymusowego leczenia. Powyższe świadczenia mogą być wykonane bez zgody pacjenta wy-łącznie po uzyskaniu wcześniejszej zgody zastępczej sądu.
Odpowiedzialność za wykonywanie władzy publicznej
Wyżej opisane czynności, do których wykonywania uprawniony jest szpital psychiatryczny na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, uzasad-niają rozważenie, czy właściwa jest ich kwalifikacja jako wykonywanie władzy publicznej, a w konsekwencji czy szpital korzystający z przyznanych mu kompe-tencji może ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 417 k.c.
Artykuł 417 § 1 k.c. wymienia następujące przesłanki odpowiedzialności od-szkodowawczej za szkody wynikające z wykonywania władztwa publicznego:
wykonywanie władzy publicznej powierzonej w przepisach ustaw,
niezgodność z prawem jej wykonywania,
szkoda powstała przy wykonywania tych czynności,
adekwatny związek przyczynowy między wykonywaniem władzy publicznej a powstałą szkodą.
Podstawową przesłanką jest oczywiście samo uznanie danych czynności za działania władcze. Wykonywanie władzy publicznej stanowi criterium divisionis
18
szczególnej odpowiedzialności podmiotów ją wykonujących od pozostałych przypadków ponoszenia odpowiedzialności deliktowej. Zgodnie z rudymentar-nym w tym zakresie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 18 grudnia 2001 r.19 przez podmioty wykonujące władzę publiczną należy uznawać nie tylko organy władzy w znaczeniu konstytucyjnym, a więc władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą, ale również inne podmioty, które wykonują tę władzę w wyniku powierzenia lub przekazania im tych zadań. Jak wskazał Trybunał w powołanym judykacie: „Wykonywanie władzy publicznej dotyczy wszelkich form działalno-ści państwa, samorządu terytorialnego i innych instytucji publicznych, które obejmuje bardzo zróżnicowane formy aktywności. Wykonywanie takich funkcji łączy się z reguły, chociaż nie zawsze, z możliwością władczego kształtowania sytuacji jednostki. Dotyczy to obszaru, na którym może dojść do naruszenia praw i wolności jednostki ze strony władzy publicznej”.
Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie20 trafnie wskazuje się, iż wy-mienione na wstępie czynności podejmowane bez zgody pacjenta stanowią do-tkliwą i głęboką ingerencję w podstawowe prawa i wolności jednostki. Jak oczywiście słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 14 października 2016 r.21, odpowiedzialność odszkodowawcza nie wiąże się z każdym działaniem będącym wykonywaniem władzy publicznej, a jedynie tylko z takim, które jest narusze-niem konstytucyjnych praw i wolności, konstytucyjnych zasad wykonywania władzy publicznej, a także obowiązków zawartych w przepisach ustawowych oraz aktach wykonawczych. W konsekwencji należy odróżnić szkody wyrządzo-ne w ramach wykonywania przyznanych uprawnień od szkód powstałych w rezultacie naruszenia przyznanych kompetencji. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 23 maja 2013 r.22: „Zachowanie niezgodne z prawem to takie zachowanie sprzeczne z porządkiem prawnym, polegające na sprzecz-ności z zakresem kompetencji organu, sposobem jego postępowania i treścią rozstrzygnięcia wynikającego z wzorca ustawowego a jego działaniem rzeczy-wistym”.
19
Sygn. SK 18/00, OTK 2001/8/256.
20
M. Balicki, Przymus w psychiatrii – regulacje i praktyka, „Prawo i Medycyna” 1999, nr 1; J. Ciechorski, Odpowiedzialność szpitala psychiatrycznego za śmierć pacjenta w wyniku
samobój-stwa w świetle orzecznictwa, „Prawo i Medycyna” 2016, nr 4; idem, Glosa do postanowienia SN z 6.08.2014 r., V CSK 145/14, „Glosa” 2016, nr 2; idem, Glosa do wyroku SA w Białymstoku z 21.03.2014 r., I ACa 834/14, „Prawo i Medycyna” 2015, nr 1; idem, Glosa do wyroku SA w Katowicach z 27.06.2013 r., I ACa 361/13, OSP 2015, nr 4; idem, Glosa do postanowienia SN z 11.05.2012 r., II CSK 678/11, „Prawo i Medycyna” 2013, nr 1–2; idem, Glosa do wyroku SA w Szczecinie z 31.01.2013 r., I ACa 766/12, „Palestra” 2014, nr 10; tenże, Przyjęcie osoby bez jej zgody do szpitala psychiatrycznego na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego – uwagi w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, EPS 2018, nr 4.
21
Sygn. I CSK 707/15, LEX nr 2151401.
22
Z uwagi na szczególny charakter omawianego przepisu trzeba przesłanki w nim wymienione wykładać w sposób ścisły. Powyższe twierdzenie dotyczy również interpretacji niezgodności z prawem. Tym samym omawianej niezgod-ności z prawem nie należy utożsamiać z bezprawniezgod-nością w rozumieniu cywilno-prawnym, która stanowi niewątpliwie szerszą kategorię obejmującą nie tylko – jak w przypadku niezgodności z prawem – sprzeczność z normami prawa stano-wionego, ale i z zasadami współżycia społecznego. Uwzględnienie tychże zasad będzie możliwe wówczas, gdy dany przepis wprost odsyła do ocen pozapraw-nych. Zaznaczyć trzeba, że w doktrynie oraz orzecznictwie prezentowane są także odmienne stanowiska.
Nie powinno budzić wątpliwości, iż zakres przedmiotowy art. 417 § 1 k.c. obejmuje wyłącznie takie naruszenie przepisów prawa przy wykonywaniu wła-dzy publicznej, które wyrządziło szkodę. Jednak szkodę tę należy ujmować sze-roko poprzez objęcie nią zarówno szkody majątkowej, jak i krzywdy. Za przyję-ciem krzywdy jako objętej obowiązkiem reparacyjnym za działania niezgodne z prawem przy wykonywaniu władzy publicznej przemawia brak wskazania w art. 448 k.c. zasady odpowiedzialności, której indemnizacja w nim przewi-dziana dotyczy. Uważam, iż brak jest podstaw do zawężania jego zastosowania do zasady winy. Takie też stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w postano-wieniu z 31 sierpnia 2017 r.23, wskazując, że „artykuł 448 k.c. przewidujący zadośćuczynienie pieniężne w razie naruszenia dóbr osobistych nie odnosi się do za-sad odpowiedzialności sprawcy i nie sposób z treści samego przepisu art. 448 k.c. wywieść winy jako przesłanki tej odpowiedzialności”. Zaś zgodnie z zasadą lege non distinguente skoro ustawodawca nie wprowadził ograniczeń w odpo-wiedzialności za naruszenie dóbr osobistych, nie jest właściwe wprowadzanie takiego ograniczenia w drodze wykładni. Za możliwością ponoszenia odpowie-dzialności na podstawie art. 448 k.c. w przypadku niezgodnych z prawem dzia-łań władczych opowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 26 marca 2017 r.24, uznając: „Odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 448 k.c. za wy-rządzenie krzywdy przy wykonywaniu władzy publicznej nie jest zależna od winy, czyli iż oparta jest na przesłance niezgodności z prawem”. Jeszcze wyraź-niej wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 14 października 2016 r.25, trafnie podkreślając, iż „wynikający z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP i art. 417 k.c. obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działa-nie władzy publicznej obejmuje także szkodę działa-niemajątkową (krzywdę) w ujęciu art. 448 k.c.” Reasumując, przyjąć trzeba, że obowiązek indemnizacji za
nie-23 Sygn. V CSK 590/16, LEX nr 2401838. 24 Sygn. II CSK 320/16, LEX nr 2288090. 25 Sygn. I CSK 707/15, LEX nr 2151401.
zgodne z prawem wykonywanie uprawnień władczych obejmuje wszystkie szkody, jakich doznał dany podmiot poddany temu oddziaływaniu.
Ostatnią przesłanką odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez nie-zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej jest adekwatny związek przyczynowy między powstałą szkodą a sprzecznym z prawem wykonywaniem czynności władczych. Pomiędzy tymi zdarzeniami konieczny jest taki związek kauzalny, w którym normalną przyczyną szkody jest naruszenie prawa przez podmiot wykonujący władzę publiczną. Niezgodne z prawem wykonywanie działań władczych musi stanowić konieczną przesłankę powstania szkody. Tym samym nie każde naruszenie przepisów przy wykonywaniu uprawnień władczych będzie skutkowało odpowiedzialnością odszkodowawczą. Powyższe twierdzenie wprost wynika z delimitacyjnej roli związku przyczynowego wprowadzonej bezpo-średnio w art. 361 k.c. Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w powo-ływanym już wyroku z 14 października 2016 r.: „Bezprawność działania oznacza naruszenie przez władzę publiczną przepisów prawa, ale tylko takie naruszenie, które stanowiło warunek konieczny do powstania szkody i którego normalnym na-stępstwem w danych okolicznościach jest powstanie szkody”.
Kwalifikacja czynności podejmowanych w szpitalu psychiatrycznym
bez zgody pacjenta
Powyższe przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej władzy publicz-nej należy odnieść do wyżej opisanych działań szpitala psychiatrycznego wyko-nywanych bez zgody pacjenta. Jak już wcześniej wskazałem. zarówno przyjęcie bez zgody do tego szpitala, zatrzymanie, leczenie bez zgody, jak i zastosowanie przymusu bezpośredniego należy traktować jako działania władcze, ponieważ w sposób jednostronny kształtują sytuację prawną i faktyczną pacjenta. Jedno-cześnie nie można pomijać okoliczności, iż czynności wyżej opisane służą nie tylko dobru osoby, wobec której są wykonywane, chociaż w piśmiennictwie podkreśla się, że „paradoks etyczny postępowania psychiatrycznego polega na tym, że psychiatrzy muszą przejściowo ograniczyć upośledzoną już autonomię psychicznie chorej jednostki, aby uwolnić ją od patologicznych barier i ułatwić odbudowę psychologicznej i fizycznej wolności”26. Czynności te są również przedsiębrane w interesie ogólnym. Jak się wskazuje, z przesłanek behawioral-nych wynika stwarzanie bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia inbehawioral-nych osób27, nie tylko dla życia własnego osoby, której dotyczą. Nadto podnosi się, że
26
S. Dąbrowski, L. Kubicki, Ustawa o ochronie…, s. 47.
27
J. Ciechorski, Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 marca 2014 r.,
„police power (władza policyjna) dotyczy obowiązku władzy zapewnienia ochrony obywatelom np. przed niebezpiecznymi zachowaniami chorych psy-chicznie, jednak zapewnienie tej ochrony odbywa się kosztem wolności osobistej pacjenta. Dlatego też podejmowanie decyzji o przymusowej hospitalizacji wiąże się każdorazowo z dylematem : prawo jednostki versus konieczność leczenia”28.
Pierwsza ze wskazanych wyżej przesłanek jest niewątpliwie spełniona, gdyż kompetencje do takiego postępowania zostały wprost wyrażone w przepisach ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Aby szpital psychiatryczny ponosił odpowiedzialność na podstawie surowego reżimu określonego w art. 417 § 1 k.c., postępowanie osób, za które ponosi odpowiedzialność, musi naruszać wymogi formalne lub materialne przewidziane w przepisach ustawy dla poszczegól-nych zakresów podejmowaposzczegól-nych działań. Wśród naruszenia wymogów mate-rialnych przyjęcia bez zgody lub zatrzymania należy wymienić niestwierdze-nie choroby psychicznej (art. 23 ust. 1 oraz art. 28 ustawy) lub zaburzenia psy-chicznego (art. 24 ustawy), a także brak podstaw do przyjęcia, iż zachodzą prze-słanki behawioralne tego postępowania, czyli bezpośredniego zagrożenia dla życia osoby, wobec której czynności te są wykonywane, lub życia lub zdrowia innych ludzi. Naruszenie wymogów formalnych będzie miało miejsce wówczas, gdy przyjęcia bez zgody (zatrzymania) dokona lekarz niebędący psychiatrą, ordynator/ lekarz kierujący oddziałem nie zatwierdzi tego przyjęcia lub zatwierdzi z na-ruszeniem terminu określonego w art. 23 ust. 4 zd. 1 ustawy, ewentualnie nie nastąpi natychmiastowe nakazanie wypisania ze szpitala w przypadku nieza-twierdzenia przyjęcia bez zgody, niezawiadomienie lub zawiadomienie narusza-jące termin wskazany w art. 23 ust. 4 zd. 2 ustawy przez kierownika szpitala psychiatrycznego. W przypadku zaś wykonywania przymusu bezpośredniego przesłanki merytoryczne zostały wskazane w art. 18 ust. 1 ustawy, tym samym ich naruszeniem będzie jego zastosowanie przy ich braku lub zastosowanie unie-ruchomienia albo izolacji, jeżeli pacjent poważnie zakłóca lub uniemożliwia funkcjonowanie szpitala (art. 18 ust. 6 ustawy). Natomiast naruszenie wymogów formalnych zastosowania przymusu bezpośredniego będzie miało miejsce wów-czas, kiedy podjęcie decyzji o zastosowaniu przymusu bezpośredniego nastąpi przez inną osobę niż lekarz lub pielęgniarkę. Jednak należy podkreślić, iż nie-zgodne z prawem będzie zadecydowania o jego zastosowaniu przez pielęgniarkę w sytuacji, gdy istnieje obiektywna możliwość natychmiastowego podjęcia tej decyzji przez lekarza (art. 18a ust. 6 ustawy).
Zastosowanie przymusu bezpośredniego należy uznać za bezprawne w na-stępujących przypadkach: niezaprzestania stosowania przymusu pomimo nieza-twierdzenia przez lekarza lub zanieza-twierdzenia dalszego stosowania przymusu
28
T. Popławski, A. Kejna, J. Rymaszewska, Hospitalizacja bez zgody pacjenta jako źródło
przez lekarza bez osobistego badania pacjenta (art. 18a ust. 7 ustawy), narusze-nia zasady proporcjonalności ustanowionej w art. 18 ust. 8 zd. 2 ustawy, nieode-brania osobie, wobec której stosowany jest przymus, przedmiotów niebezpiecz-nych, jeżeli wskutek tego osoba ta wyrządziła sobie krzywdę, braku sprawdzania co 15 minut stanu fizycznego pacjenta przez pielęgniarkę (art. 18a ust. 3 usta-wy). Dalsze możliwe naruszenia związane są z podejmowaniem decyzji o prze-dłużeniu stosowania przymusu bezpośredniego: po pierwsze, jego przedłużeniem na okresy dłuższe niż 6-godzinne (art. 18a ust. 8 ustawy), po drugie, przedłuże-niem przez lekarza stosowania przymusu bez uzyskania opinii lekarza psychiatry (art. 18a ust. 8 w zw. z ust. 10 ustawy), po trzecie, przedłużeniem stosowania przymusu powyżej 16 godzin przez lekarza niebędącego psychiatrą (art. 18a ust. 9 ustawy), po czwarte, nieuzyskaniem przez lekarza psychiatrę opinii innego psy-chiatry przy przedłużeniu przymusu powyżej 16 godzin (art. 18a ust. 9 w zw. z ust. 10 ustawy), niezawiadomieniem ordynatora/lekarza kierującego oddziałem o przymusie, który trwa powyżej 24 godzin (art. 18 ust. 11 ustawy).
W przypadku podjęcia leczenia bez zgody pacjenta na podstawie art. 33 ustawy jego bezprawność może zaistnieć w trzech zakresach: 1) przeprowa-dzenia leczenia wbrew zakazowi zawartemu w art. 33 ust. 4 ustawy, czyli wobec osoby przyjętej na obserwację w trybie art. 24 ust. 1 ustawy; 2) przekroczenia granic przymusowego leczenia – co oznacza podjęcie leczenia w szerszym zakresie niż tylko w celu usunięcia przyczyn przyjęcia bez zgody; 3) podjęcia czynności, na wykonanie których wymagana jest dodatkowa zgoda pacjenta.
Podkreślenia wymaga okoliczność, iż niepodjęcie przymusowych działań wobec osoby, która wypełnia przesłanki takiego postępowania, też będzie skut-kowało odpowiedzialnością odszkodowawczą szpitala psychiatrycznego, jeżeli tylko zaniechanie spowoduje szkodę u tej osoby lub też u osób trzecich.
W przypadku działań władczych wykonywanych przez szpital psychiatrycz-ny szkodą będzie z reguły krzywda pacjenta polegająca na naruszeniu jego pra-wa do autonomii, poczucia godności, prapra-wa do samostanowienia. Nie można zapominać, iż przymusowe umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym stanowi w istocie pozbawienie wolności, a co najmniej jej ograniczenie. Może to skut-kować poczuciem bezradności, osamotnienia czy ogólnie krzywdy.
Skutki przyjęcia odpowiedzialności szpitala psychiatrycznego
na podstawie art. 417 k.c.
Zakwalifikowanie przymusowego przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, zatrzymania, leczenia bez zgody oraz zastosowania przymusu bezpośredniego jako wykonywania władztwa publicznego wywołuje daleko idące implikacje.
Przede wszystkim odpowiedzialność za niezgodne z prawem wykonywanie wła-dzy publicznej jest niezależna od winy danego podmiotu czy też jego pracowni-ków, ponieważ ma ona charakter obiektywny. Tym samym nie jest konieczne zawinienie pracowników szpitala psychiatrycznego.
Drugą konsekwencją uznania tego postępowania za działania władcze w ro-zumieniu art. 417 § 1 k.c. jest możliwość ponoszenia przez ten podmiot odpo-wiedzialności na zasadzie słuszności (art. 4172 k.c.). Przesłanki ponoszenia od-powiedzialności za tzw. szkody legalne są takie jak we wcześniej omówione z art. 417 § 1 z tą różnicą, że brak jest bezprawności postępowania podmiotu wykonującego władzę publiczną. Ustawodawca nie wprowadził innych przesła-nek tej odpowiedzialności, w konsekwencji nie mogę podzielić stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z 27 listopada 2014 r.29, w którym stwier-dził on: „W sytuacji, gdy szkoda pozostaje w związku ze zgodnym z prawem zachowaniem osoby prawnej, która ma określony budżet i obowiązek wyko-nywania świadczeń zdrowotnych na rzecz innych osób, brak podstaw, aby na-wet w drodze analogii można było stosować art. 4172 k.c.”. Takie twierdzenie nie jest prawidłowe, ponieważ wprowadza przesłanki nieznane ustawie. Nadto razi stanowczością i generalizacją. W żaden sposób nie można odrzucić a limine możliwości ponoszenia odpowiedzialności za szkody legalne przez szpital psy-chiatryczny30.
Podsumowanie
Reasumując powyższe rozważania, podnieść trzeba, iż szpital psychiatrycz-ny może ponosić odpowiedzialność zarówno na zasadzie niezgodności z prawem w przypadku wykonywania wyżej analizowanych czynności władczych, które podejmowane są bez zgody pacjenta, oraz na zasadach ogólnych w pozostałych sytuacjach przyjęcia do szpitala psychiatrycznego i udzielania świadczeń zdro-wotnych z zakresu opieki psychiatrycznej. Przyjąć należy, że przyjęcie bez zgo-dy, zatrzymanie w szpitalu psychiatrycznym, leczenie bez zgody oraz zastoso-wanie przymusu bezpośredniego stanowią klasyczne przejawy wykonywania władzy publicznej przez osobę prawną31.
29
Sygn. IV CSK 141/14, LEX nr 16500298.
30
Szerzej : J. Ciechorski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2014 r.,
IV CSK 141/14, „Prawo i Medycyna” 2017, nr 1. 31
Podobnie: B. Janiszewska, A. Wnukiewicz-Kozłowska, O odszkodowawczych aspektach
przymusowej hospitalizacji psychiatrycznej, „Prawo i Medycyna” 2016, nr 2. Odmiennie, według
mnie nietrafnie: Z. Banaszczyk, O odpowiedzialności za szkody wyrządzone pacjentom szpitali
Bibliografia
Balicki M., Przymus w psychiatrii – regulacje i praktyka, „Prawo i Medycyna” 1999, nr 1. Ciechorski J., Glosa do postanowienia SN z 11.05.2012 r., II CSK 678/11, „Prawo i Medycyna”
2013, nr 1–2.
Ciechorski J., Glosa do postanowienia SN z 6.08.2014 r., V CSK 145/14, „Glosa” 2016, nr 2. Ciechorski J., Glosa do wyroku SA w Białymstoku z 21.03.2014 r., I ACa 834/14, „Prawo i
Medy-cyna” 2015, nr 1.
Ciechorski J., Glosa do wyroku SA w Katowicach z 27.06.2013 r., I ACa 361/13, OSP 2015, nr 4. Ciechorski J., Glosa do wyroku SA w Szczecinie z 31.01.2013 r., I ACa 766/12, „Palestra” 2014, nr 10. Ciechorski J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 marca 2014 r., sygn. I
ACa 834/13, „Prawo i Medycyna” 2015, nr 1.
Ciechorski J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 czerwca 2013 r., sygn. I
ACa 361/13, OSP 2015, nr 4.
Ciechorski J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2014 r., IV CSK 141/14, „Prawo i Medycyna” 2017, nr 1.
Ciechorski J., Odpowiedzialność szpitala psychiatrycznego za śmierć pacjenta w wyniku
samobój-stwa w świetle orzecznictwa, „Prawo i Medycyna” 2016, nr 4.
Ciechorski J., Przyjęcie osoby bez jej zgody do szpitala psychiatrycznego na podstawie ustawy
o ochronie zdrowia psychicznego – uwagi w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka,
EPS 2018, nr 4.
Dąbrowski S., Kubicki L., Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Przegląd ważniejszych
za-gadnień, Warszawa 1995.
Dercz M., Rek T., Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, Warszawa 2012. Duda J., Komentarz do ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, Warszawa 2012.
Dzienis P. [w:] Leksykon prawa medycznego, 100 podstawowych pojęć, red. A. Górski, Warszawa 2012.
Popławski T., Kejna A., Rymaszewska J., Hospitalizacja bez zgody pacjenta jako źródło
odczuwa-nia przymusu, „Psychiatria Polska” 2005, nr 1.
S t r e s z c z e ni e
Na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego szpital psychiatryczny może dokonać w określonych przypadkach przyjęcia pacjenta bez jego zgody. W uzasadnionych sytuacjach może być zastosowany nawet przymus bezpośredni w celu dokonania tego przyjęcia. W moim przeko-naniu kompetencję tę należy traktować jako wykonywanie władzy publicznej przez szpital psy-chiatryczny, ponieważ w sposób jednostronnie władczy określa on prawa i obowiązki takiego pacjenta. W konsekwencji za ewentualne szkody wyrządzone poprzez to przyjęcie powinien pono-sić odpowiedzialność na podstawie art. 417 k.c. albo art. 4172
k.c. Nie ma bowiem żadnych pod-staw, aby tak głęboką ingerencję w podstawowe prawa człowieka nie kwalifikować jako wykony-wania władzy publicznej.
Słowa kluczowe: przyjęcie bez zgody do szpitala psychiatrycznego, wykonywanie władzy
RESPONSIBILITY OF THE PSYCHIATRIC HOSPITAL FOR ACTION
S u m ma r y
Under the Mental Health Act, a psychiatric hospital may, in certain cases, admission a patient without his consent. In justified situations, even direct coercion may be applied to make this ad-mission. In my opinion, this competence should be treated as the exercise of public authority by a psychiatric hospital, because in a one-sided ruling manner it defines the rights and obligations of such a patient. Consequently, for any damage caused by this acceptance should be liable under Art. 417 k.c. or art. 4172 k.c. There is no basis for such a deep interference in basic human rights that does not qualify as the exercise of public authority.
Keywords: Admission without consent to a psychiatric hospital, exercise of public authority, direct
