Wieczorkiewicz, Paweł Piotr
"Gdynia 1939. Relacje uczestników walk
lądowych", wstęp, wybór, komentarze
Wacław Tym, Andrzej Rzepniewski,
Gdańsk 1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 71/3, 653-654
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I 658
. Oryginalność i naukow a wartość wniosków, do jakich dochodzi autor, nie po
m niejsza a powiększa żal, że nie objął on badaniam i i innych nurtów politycznych
II Rzeczypospolitej, w tym przede wszystkim ludowców i konserw atystów . :
. - T. N.
Faschismusforschung. Positionen, Probleme, Polemik, red. D.
E i c h h o l t z , K. G o s s w e i l e r , Akadem ie-Verlag, Berlin 1980, s. 459. Omawiana praca zbiorowa jest istotnym wydarzeniem w historiografii NRD. Siedemnaście zaw artych w niej studiów stanow i bowiem podsumowanie dotych czasowego dorobku prowadzonych w tym k raju badań nad faszyzmem. Ich przed miotem jest głównie narodowy socjalizm i III Rzesza. Innym ruchom i państwom faszystowskim poświęcono stosunkowo niewiele miejsca. K onstrukcja pracy, oparta na podziale problemowym, zwięzłe ujęcia i w yraźne form ułowanie tez ułatw iają zapoznanie się ze stanow iskiem historyków NRD w w ielu spraw ach ważnych dla zinterpretow ania społecznej i ideologicznej treści omawianego zjawiska. Prace K. D r o b i s c h a o systemie terroru, K. P ä t z o l d a o polityce antyżydowskiej III Rzeszy oraz J. P e t z o 1 d a o narodzinach ideologii nazistowskiej wyróżniają się obszerną i ciekawą bazą źródłową. Poszczególne studia w większości nie za w ierają nowych hipotez, stanow ią natom iast dobre wprowadzenie do literatu ry przedmiotu, na którą się powołują. M ankam entem tej ostatniej w ydaje się ogra niczenie nieomal wyłącznie do prac niemieckojęzycznych. Nie zostały uwzględnio ne polskie monografie, których jest już niemało. W yraźne luki są widoczne także w w ykorzystaniu badań radzieckich, np. A. S. В ł a n к a i A. A. G a ł k i n a. Ten ostatni opracował m.in. problem stosunków między faszyzmem a klasą robotniczą ([w:]„Germanskij faszizm”, Moskwa 1967). W ykorzystanie tego m ateriału pozwo liłoby znacznie wzbogacić treść studium na ten sam tem at, zamieszczonego w om a w ianym dziele. Podobnie rzecz się ma w przypadku innych kwestii. Wiele z nich
zostało już tak lub inaczej opracowanych w różnych ośrodkach naukow ych na świecie, które zajm ują się badaniam i porównawczymi nad faszyzmem, jako zja wiskiem uniw ersalnym . D. E i c h h o l t z i K. G o s s w e i l e r konstatują we wprowadzeniu, że zawartość przygotowanego przez nich tom u ujaw nia pewne luki i kwestie nierozstrzygnięte w dotychczasowych badaniach naukowców NRD. Zaliczają do nich studia nad faszystowskim i rucham i i reżim am i w różnych k ra jach oraz próby typologii d y k tatu r faszystowskich. W ydaje się, że trzeba by zwrócić uwagę także na problem y k u ltu ry i niektóre aspekty systemów politycz nych, a zwłaszcza funkcjonow anie partii faszystowskiej, a p aratu propagandy oraz rolę armii. W łaśnie na ujaw nieniu problemów dyskusyjnych i dotąd niedostrze ganych polega w artość takich przeglądowych w ydawnictw, jak om aw iana tu praca. Wypada w tym m iejscu dodać, że polscy historycy nie zdobyli się, jak dotąd, na dokonanie takiego podsum owania własnych badań nad faszyzmem i systemami «dyktatorskimi.
J. H.
Gdynia 1939. Relacje uczestników walk lądowych, wstęp, wybór, kom entarze Wacław T y m , A ndrzej R z e p n i e w s k i , W ydawnictwo M orskie, G dańsk 1979, s. 678 + 7 map na wkładce.
Tom niniejszy stanow i kontynuację dwu zbiorów relacji i wspomnień doty czących obrony W ybrzeża w r. 1939 („W esterplatte”, oprać. Zb. F l i s o w s k i , ■wyd. VIII, W arszawa 1978; „O statnia reduta. Spraw ozdania z w alk i relację obroń
654 Z A P IS K I
ców H elu”, oprać. R. W i t k o w s k i , G dańsk 1973). Składa się z części w stępnej zaw ierającej historyczny zarys problem atyki pióra T y m a i R z e p n i e w s k i e - g o, a także inform acji na tem at relacji i relantów (ich dane biograficzne zaw ie rać ma kolejny tom cyklu, „Kępa Oksywska 1939”, znajdujący się w przygoto waniu), oraz dw u części zatytułow anych „Przed w ojną” i „W ojna” uzupełnionych krótkim i kom entarzam i autorów wyboru. Stanow ią one zasadniczy trzon pracy zaw ierając 54 wspom nienia, relacje, listy i spraw ozdania oficerów regularnych jednostek WP (także organizacji param ilitarnych jak Przysposobienie Wojskowe Kobiet) walczących w obronie Gdyni od 1 do 13 września 1939. Większość to m a teriały niepublikow ane (w tym najobszerniejsze pióra Тугца, wówczas w stopniu kapitana oficera sztabu w dowództwie Lądowej O brony Wybrzeża), pochodzące ze zbiorów autorów w yboru (31), Centralnego A rchiw um Wojskowego (8), Oddzia łu ZBoWiDu w Gdyni (6) oraz Wojskowego In sty tu tu Historycznego (3). Uzupeł niają je w spomnienia i relacje niemieckie w liczbie 7 (w tym 2 dotychczas nie publikowane z CAW). Aneks stanowią dokum enty wytworzone przez Komisję W eryfikacyjną Czerwonych Kosynierów w r. 1946. Książkę zamyka bibliografia i indeksy. Wzbogacają ją dodatkowo 64, w większości nieznane, zdjęcia oraz 9 (w tym 7 poza tekstem ) map.
Relacje zostały bardzo starannie opracowane (także stylistycznie). W ątpli wości budzi jedynie chronologiczny i tem atyczny układ, co powoduje wielokrotne pow tarzanie niektórych. Przedstaw iony tom daje poważny zasób m ateriału o obro nie Gdyni w r. 1939. Dopełniając dwa wspomniane w ydaw nictw a stw arza podsta wy do podjęcia badań nad działaniam i na Wybrzeżu — traktow anym i jako n a j lepiej udokum entowane w całej kam panii — nie tylko w kategoriach taktycz nych i operacyjnych, ale i znacznie ogólniejszych.
4
P. P. w.
Zapiski opracowali: Marian Dygo (M. D.), Jerzy Halbersztadt (J. H.), Rafal Kar piński (R. Κ.), Stefan Krzysztof Kuczyński (S. Κ. Κ.), Antoni Mączak (A. M.), Zbig niew Morawski (Z. M.), Tomasz Nałęcz (T. N.), Kazimierz Stembrowicz (K. S.), A n drzej Szwarc (A. S.), Jerzy Targalski (J. T.), Wojciech Tygielski (W. T.), Pawel Piotr Wieczorkiewicz (P. P. W.), Ewa Wipszycka (E. W.), Andrzej Wyrobisz (A. W.).
