Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej1
1 Poniżej nie zawarto rozważań dotyczących rejestracji pojazdu mechanicznego czy obowiąz
kowego ubezpieczenia posiadacza pojazdu mechanicznego od odpowiedzialności cywilnej. Opi
sany przykład dotyczy wyłącznie odpowiedzialności sprzedawcy względem kupującego za wady rzeczy sprzedanej.
Jan Kowalski, uczeń jednego z krakowskich liceów, ukończył 18 lat i z tej okazji, za
raz po pozytywnie zdanym egzaminie na prawo jazdy, za otrzymane od rodziców i zarobione pieniądze postanowił kupić sobie samochód (do celów prywatnych).
Po kilku miesiącach poszukiwań dobrej oferty w dniu 25 stycznia 2016 r. nabył w komisie od Rafała Nowaka, prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą
„Komis Auto-moto Rafał Nowak", przedsiębiorcy wpisanego do Centralnej Ewiden
cji i Informacji o Działalności Gospodarczej, samochód marki Peugeot 307 za cenę 8000 zł. V7 umowie Jan oświadczył, że zapoznał się ze stanem technicznym po
jazdu i nie będzie z tego tytułu zgłaszać żadnych zastrzeżeń. Ponadto znalazły się w niej postanowienia, wedle których komis nie ponosi odpowiedzialności za wady ukryte ani wady prawne samochodu, a także, że komis nie udziela kupującemu gwarancji ani rękojmi. W dniu 10 lutego 2016 r. podczas kontroli pojazdu okazało się, że ma on nieszczelne przewody hamulcowe tylnego koła. Ta usterka została naprawiona od razu przez mechanika. dniu 22 lutego 2016 r. z silnika samo
chodu dały się słyszeć metaliczne stuki, o czym trzy dni później Jan poinformował Rafała telefonicznie. Rafał jednak odmówił naprawy samochodu, stwierdziwszy, że „widziały gały, co brały". W dniu 3 marca 2016 r. Jan zlecił mechanikowi gene
ralny przegląd samochodu. W jego wyniku wykryto obecność uszczelniacza do sil
nika w oleju silnikowym, co świadczyło o tym, że samochód miał zatarty silnik już w momencie sprzedaży. Jan zadzwonił do Rafała i zażądał naprawy samochodu.
Rafał jednak odmówił naprawy, twierdząc, że nic nie wiedział o wadzie silnika.
Ponadto podniósł, że Jan zapoznał się ze stanem technicznym pojazdu, a także przez miesiąc korzystał z samochodu. Poza tym, co podkreślił Rafał, podpisana przez Jana umowa sprzedaży zwalnia Rafała od wszelkiej odpowiedzialności za wady samochodu. Na polecenie Jana mechanik, u którego znajdowało się auto, dokonał wymiany tłoka silnika. Doprowadzenie samochodu do stanu używalności kosztowało Jana ok. 2000 zł. W dniu 22 marca 2016 r. Jan wysłał do komisu maila z oświadczeniem, że obniża cenę o koszt naprawy silnika i w związku z tym żąda zapłaty 2000 zł od Rafała. Nie otrzymał już jednak żadnej odpowiedzi.
Czy i jakie uprawnienia przysługują Janowi? (od wysłania maila minęło 21 dni)
Uwagi wstępne
Aby ustalić, czy i jakie uprawnienia przysługują Janowi, a także względem kogo może je realizować, należy wpierw rozstrzygnąć, jakie regulacje prawne będą właściwe do oceny zaistniałej sytuacji faktycznej.
Jak wynika z podanego wyżej stanu faktycznego, Jan zawarł z Rafałem umowę.
Obie strony umowy są względem siebie równorzędne (żadna ze stron nie ma wy
nikających z władzy publicznej uprawnień władczych w stosunku do drugiej2). To, że jedna ze stron jest profesjonalistą (Rafał), zaś druga nie (Jan), nie ma w tym kon
tekście znaczenia (nawet jeśli jedna ze stron praktycznie nie ma wpływu na treść umowy, co jest regułą w wypadku umów zawieranych masowo, to nadal nie tracą one równorzędnego statusu). Tym samym stosunek prawny wynikający z umo
wy będzie regulowany przez prawo prywatne (a nie publiczne). Jedną z istotnych zasad prawa prywatnego (cywilnego) jest zasada autonomii woli stron3, „według której osoba (fizyczna lub prawna) może własną mocą kształtować swoje stosunki prawne, oczywiście w granicach prawa, ale granice te są bardzo szerokie”4. W tym kontekście zasadnicze znaczenie odgrywa podział na przepisy bezwzględnie obo
wiązujące i względnie obowiązujące. Przepisy bezwzględnie obowiązujące to te, których zastosowanie nie może być wolą stron ani wyłączone, ani ograniczone.
Przepisy względnie obowiązujące kształtują zaś relacje między stronami wtedy, gdy strony nie uregulowały go w sposób odmienny albo niczego nie postanowiły (dotyczy to w szczególności prawa umów). Kategorią pośrednią - wykorzystywa
ną w szczególności w obrocie z udziałem konsumentów - są przepisy, których zastosowanie może być wyłączone wolą stron tylko w wypadku przyjęcia ure
gulowania umownego korzystniejszego dla strony wskazanej w tych przepisach (np. konsumenta)5.
2 Zob. U. E r n s t, A. R a c h w a ł, F. Z o 11, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2013, s. 28.
3 „W społeczeństwie wolnych ludzi podstawowe znaczenie ma autonomia woli, obejmująca swobodę nawiązywania i kształtowania stosunków prawnych przez równoprawne podmioty zgod
nie ze swoją wolą i na własną odpowiedzialność". Tak U. Ernst, A. Rachwał, F. Zoll, op. cit., s. 27.
4 Tak A. Wolter, J. Ignatowic z, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, War
szawa 2001, s. 33.
5 Ibidem, s. 83-85.
6 Dz. U. z 2016 r., poz. 380, ze zm.; dalej: k. c. lub Kodeks cywilny.
7 Dz. U. z 2014 r„ poz. 827, ze zm.; dalej: u. p. k. lub ustawa o prawach konsumenta.
H Dz. U. z 2016 r., poz. 555.
Podstawowym aktem prawnym dla polskiego prawa cywilnego (prywatnego) jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny6. Zgodnie z art. 1 k. c. Ko
deks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i oso
bami prawnymi. Kodeks cywilny nie wyczerpuje jednak całości regulacji prawa cywilnego, która zawarta jest w szeregu ustaw szczegółowych, np. ustawie z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta7 czy ustawie z dnia 16 września 2011 r.
o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego8. Ko
deks cywilny i ustawy szczegółowe (w obowiązującym brzmieniu) dotyczące pra
wa cywilnego (i nie tylko) można znaleźć i zapisać do wielokrotnego odtwarzania (za darmo) w bazie Internetowego Systemu Aktów Prawnych - ISAP (http: //isap.
sejm. gov. pl).
Przepisy prawa prywatnego, w tym te znajdujące się w Kodeksie cywilnym, zostały ukształtowane co do zasady w sposób nieróżnicujący podmiotów pra
wa cywilnego ze względu na ich status. Jeżeli zatem jakiś przepis wprost nie od
nosi się do skutków prawnych ze względu na szczególną kwalifikację podmiotu (np. przedsiębiorcy9, konsumenta10), to obowiązuje on powszechnie, czyli dla każ
dego uczestnika stosunków prawnych - każdego podmiotu11. Jeżeli więc - przy
kładowo - po dwóch stronach umowy są osoby fizyczne, które spełniają definicję konsumenta wynikającą z art. 221 k. c., to przepisy o szczególnej ochronie konsu
mentów nie znajdą do nich zastosowania (ustawodawca udziela bowiem ochrony konsumentom wobec przedsiębiorców, a nie innych konsumentów). Pojęcia kon
sumenta i przedsiębiorcy zostały w Kodeksie cywilnym zdefiniowane.
9 Przykładowo art. 3851 § 1 k.c. dotyczy stosunków między przedsiębiorcami i stanowi, że
„umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne"
111 Przykładowo art. 3831 k.c. reguluje stosunki między przedsiębiorcami a konsumentami i sta
nowi, że „przedsiębiorca nie może żądać od konsumenta opłaty za skorzystanie z określonego spo
sobu zapłaty przewyższającej poniesione przez przedsiębiorcę koszty w związku z tym sposobem zapłaty”.
11 Zob. U. Ernst, A. Rachwał, F. Zoll, op. cit., s. 32. Przykładowo art. 415 k.c. dotyczy wszystkich podmiotów prawa cywilnego i stanowi, że „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.
12 Zob. U. Ernst, A. R a c h w a ł, F. Zoll, op. cit., s. 34.
Odpowiedź
1. Skoro Jan ukończył 18 rok życia (stał się pełnoletni w rozumieniu art. 10 ust. 1 k. c. ), a brak jest informacji o jego ubezwłasnowolnieniu, to posiada pełną zdolność do czynności prawnych (tj. może samodzielnie nabywać prawa i zacią
gać zobowiązania, czyli kształtować stosunek cywilnoprawny). Ta sama konsta
tacja dotyczy Rafała.
Z opisanego wyżej stanu faktycznego wynika, że umowa zawarta przez Jana nie była związana bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową, a tym samym, że należy zakwalifikować go jako konsumenta na podstawie art. 22' k.c.
(o tym, czy daną osobę fizyczną potraktujemy jako konsumenta, rozstrzyga to, czy konkretna czynność prawna, np. umowa, której dokonuje, jest bezpośrednio zwią
zana z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby12). Z kolei Rafał prowa
dzi we własnym imieniu działalność gospodarczą (sprzedaje i kupuje samochody), a zatem należy go uznać za przedsiębiorcę w świetle art. 431 k.c.
2. Kodeks cywilny reguluje najbardziej typowe umowy cywilnoprawne (sprze
daż, darowizna, najem, dzierżawa, pożyczka, zlecenie itd.). W podanym stanie faktycznym umowa miała polegać na przeniesieniu własności samochodu za cenę. Umowa, w której jedna ze stron zobowiązuje się do przeniesienia własności rzeczy (np. samochodu), zaś druga zobowiązuje się do zapłaty za nią ceny, jest umową sprzedaży, o której mowa w art. 535 k.c.
Jeżeli umowa jest zawierana między przedsiębiorcą a konsumentem (nieza
leżnie, czy w lokalu jego przedsiębiorstwa, na odległość czy poza lokalem przed
siębiorstwa), obowiązki przedsiębiorcy określają także przepisy ustawy o prawach konsumenta (art. 1 pkt 1 u.p.k.).
3. Podsumowując dotychczasowe uwagi:
Jan i Rafał zawarli umowę sprzedaży, którą regulują przepisy prawa cywil
nego, w szczególności tytułu XI księgi trzeciej Kodeksu cywilnego - „Sprzedaż”.
Z uwagi na to, że Rafał jest przedsiębiorcą, a Jan zawarł umowę sprzedaży jako konsument, to znajdą również zastosowanie przepisy ustawy o prawach konsu
menta. Do oceny praw i obowiązków Rafała znajdą także zastosowanie przepi
sy dotyczące umowy komisu (tytuł XXIV księgi trzeciej Kodeksu cywilnego -
„Umowa komisu”).
4. Jan zawarł umowę sprzedaży z Rafałem i to on jest jej stroną, nawet jeśli samochód należał do kogo innego. Z perspektywy Jana nie ma zresztą znaczenia, kto był właścicielem, o ile tylko Rafał miał prawo przenieść własność samocho
du - wszelkie uprawnienia realizuje bowiem wyłącznie wobec sprzedawcy, czyli Rafała.
Na Rafale zgodnie z przepisami ustawy o prawach konsumenta, w szczególno
ści art. 8 u.p.k., ciążył szereg obowiązków informacyjnych. Zgodnie z art. 8 pkt 1, 4 i 5 u.p.k. najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta (Jana) woli związania się umową przedsiębiorca (Rafał) miał obowiązek poinformować konsumenta, o ile informacje te nie wynikają już z okoliczności, w sposób jasny i zrozumia
ły o: głównych cechach świadczenia, z uwzględnieniem przedmiotu świadczenia oraz sposobu porozumiewania się z konsumentem; sposobie i terminie spełnienia świadczenia przez przedsiębiorcę, stosowanej przez przedsiębiorcę procedurze rozpatrywania reklamacji oraz przewidzianej przez prawo odpowiedzialności przedsiębiorcy za jakość świadczenia13. W wykonaniu tych obowiązków Rafał po
informował Jana, że nie ponosi odpowiedzialności za wady ukryte i wady prawne rzeczy sprzedanej, nie udziela Janowi ani gwarancji, ani rękojmi (co do tego, czy takie zastrzeżenie umowne wiąże Jana - zob. dalsze uwagi).
13 Obowiązki informacyjne sprzedawcy określa również art. 546 i art. 5461 k.c.
H Zgodnie z art. 556 k.c. „sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia)”
5. Wśród przepisów dotyczących umowy sprzedaży znajduje się dział II zaty
tułowany „Rękojmia za wady” w którym uregulowano kwestię odpowiedzialności sprzedawcy względem kupującego za wady rzeczy sprzedanej14, a także dział III
zatytułowany „Gwarancja przy sprzedaży”11 * * * 15. Udzielenie gwarancji ma charakter dobrowolny i skoro nie nastąpiło w opisanym przykładzie, kwestia ta zostanie dalej pominięta.
11 Pojęcie gwarancji zostało zdefiniowane w Dyrektywie 1999/44/WE Parlamentu Europejskie
go i Rady z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyj
nych i związanych z tym gwarancji (Dz.Urz. UE nr L 171 z 7 lipca 1999 r.). Zgodnie z art. 1 ust. 2 lit. e
„gwarancja oznacza każde zobowiązanie sprzedawcy lub producenta wobec konsumenta, podjęte bez dodatkowej opłaty, aby zwrócić zapłaconą cenę lub wymienić, naprawić czy potraktować w inny sposób towary konsumpcyjne, jeśli nie spełniają one specyfikacji określonej w oświadczeniu gwa
rancyjnym lub odpowiedniej reklamie”.
16 W odniesieniu do konsumenta przepis ten ma więc charakter bezwzględnie obowiązujący.
Jak stanowi art. 558 k.c., strony umowy sprzedaży mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jeżeli jednak kupują
cym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rę
kojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szcze
gólnych16. Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
W omawianym przypadku kupującym jest konsument, a zatem zastrzeżenie umowne dotyczące wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady było niedopuszczalne (innymi słowy, nie ma wpływu na zakres uprawnień Jana z tytu
łu rękojmi za wady).
Ten przypadek nie został odrębnie uregulowany przez przepisy szczególne, np. przepisy o komisie. O ile bowiem art. 770 § 1 k.c. stanowi o tym, że komisant nie ponosi odpowiedzialności za ukryte wady fizyczne rzeczy, jak również za jej wady prawne, jeżeli przed zawarciem umowy podał to do wiadomości kupującego (jednakże wyłączenie odpowiedzialności nie dotyczy wad rzeczy, o których komi
sant wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć), o tyle przepis ten - zgodnie z art. 770 § 2 k.c. - nie stosuje się, jeśli kupującym jest konsument.
6. Sprzedawca ponosi względem kupującego odpowiedzialność za wady fizyczne lub prawne rzeczy sprzedanej. Zgodnie z art. 5561 § 1 k.c. wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową (ustawa podaję tylko przykła
dy niezgodności rzeczy z umową). W szczególności rzecz sprzedana jest niezgod
na z umową, jeżeli:
art. 1) nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze wzglę
du na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
art. 2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupują
cego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
art. 3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
art. 4) została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
Wadę prawną definiuje zaś art. 5563 k.c., zgodnie z którym sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność
osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także jeżeli ogra
niczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzecze
nia właściwego organu; w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa (wada prawna).
Ze stanu faktycznego wynika, że samochód nie funkcjonował prawidłowo, ponieważ miał zatarty silnik. Auto to nie miało zatem właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na jego przeznaczenie (jako środek trans
portu). Zepsuty silnik jest więc niewątpliwie wadą fizyczną rzeczy.
7. Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przy
czyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili (art. 559 k.c.). Z chwilą wydania rzeczy sprzedanej przechodzą na kupującego korzyści i ciężary zwią
zane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rze
czy (art. 548 § 1 k.c.). Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy (art. 557
§ 1 k.c.). Jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupują
cego (art. 5562 k.c.). Tym samym ciężar udowodnienia okoliczności przeciwnej spoczywa na sprzedawcy.
Mając powyższe regulacje na względzie, należy zauważyć, że od wydania Ja
nowi samochodu do wykrycia wady nie upłynął rok, a zatem domniemywa się, że istniała ona w chwili wydania samochodu Janowi. Dodać przy tym trzeba, że Jan nie wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy z Rafałem. Nie została ona wykryta podczas przeglądu auta w lokalnej stacji diagnostycznej ani nie wskazał jej sprzedający. Nie ma też znaczenia dla przypisania Rafałowi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, czy wiedział on o wadzie, czy też była to wada ukryta.
8. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady jest ograniczona czasowo.
Zgodnie z art. 568 § 1 k.c. sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości - przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu.
Jeżeli kupującym jest konsument, a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu.
W terminie roku, licząc od dnia stwierdzenia wady, kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny z powodu wady rze
czy sprzedanej (art. 568 § 3 k.c.). Upływ terminu do stwierdzenia wady nie wy
łącza wykonania uprawnień z tytułu rękojmi, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił (art. 568 § 6 k.c.).
Jan kupił używany samochód. Nawet gdyby przyjąć, że postanowienie umowy zawartej między Janem i Rafałem potraktuje się jako maksymalne ograniczenie czasowe odpowiedzialności za wady, tj. skrócenie czasu trwania rękojmi do roku,
to jednak wada została stwierdzona przed upływem tego terminu (wadę zauwa
żono przy okazji generalnego przeglądu samochodu).
9. Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady (art. 561 § 1 k.c.). Sprzedawca jest wtedy obo
wiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsąd
nym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego (art. 561 § 2 k.c.).
Sprzedawca może jednak odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo jeżeli w porównaniu z drugim możliwym sposo
bem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów (art. 561 § 3 zdanie pierwsze k.c.).
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może również (bez uprzedniego żą
dania wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady) złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocz
nie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie (art. 560. § 1 zdanie pierwsze k.c.). Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady (art. 560. § 1 zdanie drugie k.c.).
Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprze
dawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wy
miany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprze
dawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę nie
dogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia (art. 560
§ 2 k.c.). Zgodnie z art. 560 § 3 k.c. obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady. Stosownie zaś do art. 560 § 4 k.c. kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.
Jeżeli kupujący będący konsumentem zażądał wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być obniżona, a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa się, że żądanie to uznał za uzasadnione (art. 5615 k.c.).
Jeżeli z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej kupujący złożył oświadcze
nie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny, może on żądać naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady, choćby szkoda była następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie pono
si odpowiedzialności, a w szczególności może żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów (art. 566 § 1 zdanie pierwsze k.c.).
Jan prawidłowo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny. Rafał nie mógł już „za
blokować” tego uprawnienia Jana, ponieważ odmówił uprzednio naprawy samo
chodu. Rafał nie odpowiedział też na oświadczenie Jana o obniżeniu ceny, a zatem w świetle art. 5615 k.c. uznał za uzasadnione oświadczenie Jana i wynikające z nie
go żądanie zapłaty 2000 zł.
* Jeżeli Rafał nie zapłaci Janowi tej kwoty, Jan będzie mógł wystąpić do sądu prze
ciwko Rafałowi z powództwem o zapłatę, które zostanie rozpoznane w postępo
waniu uproszczonym17 (co oznacza m.in. to, że pozew składa się na formularzu urzędowym dostępnym na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedli
wości18). Sądem właściwym jest sąd, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, lub sąd miejsca wykonania umowy (art. 27 § 1 i art. 34 k.p.c.).
* W pozwie Jan powinien dokładnie określić swoje żądanie, a także przytoczyć okoliczności faktyczne, które to żądanie uzasadniają (art. 187 § 1 k.p.c.). Jan mógłby samodzielnie złożyć pozew lub udzielić pełnomocnictwa rodzicom do jego reprezentacji (art. 87 § 1 k.p.c.). Mógłby też zwrócić się o pomoc do stu
denckich poradni prawnych (np. Studenckiej Poradni Prawnej UJ) lub uzyskać poradę w jednym z punktów nieodpłatnej pomocy prawnej19.
17 Zob. art. 505' pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.
z 2014 r., poz. 101, ze zm„ dalej: k.p.c.).
IK Zob. [on-line], https://bip.ms.gov.pl/pl/formularze/formularze-pism-procesowych-w-poste powaniu-cywilnym/, 15 1 2017.
19 Zob. kazus: ochrona danych osobowych.
2U Dz.U. z 2015 r., poz. 184, ze zm.; dalej: u.o.k.k.
10. Gdyby Rafał odpisał mailowo, że np. nie ponosi odpowiedzialności z ty
tułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, to sytuacja Jana byłaby gorsza. To, o ile powinna być obniżona cena, stałoby się przedmiotem sporu pomiędzy Janem i Rafałem, który musiałby rozstrzygnąć sąd. Aby ustalić kwotę, o jaką cena samo
chodu zostanie obniżona, konieczna jest wiedza specjalistyczna, dlatego należa
łoby zamieścić w pozwie wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego - rzeczoznawcy samochodowego (art. 278 § 1 k.p.c.).
11. Zadania w zakresie ochrony praw konsumentów wykonują m.in. samorzą
dy terytorialne oraz organizacje konsumenckie (art. 37 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów20). Zadania samorządu powia
towego w zakresie ochrony praw konsumentów wykonuje powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. Zgodnie z art. 42 ust. 1 u.o.k.k. do zadań rzecznika kon
sumentów należy (m.in.): zapewnienie bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego i informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentów; występowanie do przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów. Jak sta
nowi art. 42 ust. 4 u.o.k.k., przedsiębiorca, do którego zwrócił się rzecznik kon
sumentów, jest obowiązany udzielić rzecznikowi wyjaśnień i informacji będących przedmiotem wystąpienia oraz ustosunkować się do uwag i opinii rzecznika.
Zgodnie z art. 45 ust. 2 u.o.k.k. organizacje konsumenckie mają w szczegól
ności prawo do prowadzenia nieodpłatnego poradnictwa konsumenckiego oraz
udzielania nieodpłatnej pomocy konsumentom w dochodzeniu ich roszczeń, chyba że statut organizacji stanowi, że działalność ta jest wykonywana odpłatnie.
Konsument może dowiedzieć się o danych teleadresowych właściwego rzecz
nika konsumentów lub organizacji konsumenckiej na stronie internetowej Urzę
du Ochrony Konkurencji i Konsumentów (https://uokik.gov.pl/kontakt.php).
Jan będzie mógł zwrócić się do miejskiego rzecznika konsumentów w Krako
wie (http://www.bip.krakow.pl/?dok_id=1287). Rzecznik będzie mógł zwrócić się bezpośrednio do Rafała o wyjaśnienia i informacje dotyczące zawartej z Janem umowy.
13. Podsumowując:
Jan może żądać zwrotu części ceny samochodu. W tym celu może pozwać Rafała o zapłatę. Jan może zwrócić się do miejskiego rzecznika konsumentów w Krakowie z prośbą o udzielenie pomocy prawnej, w tym o pomoc w kontaktach z Rafałem.
Zarys scenariusza zajęć
Głównym celem zajęć jest zapoznanie uczniów z podstawowymi środkami praw
nymi służącymi ochronie kupującego będącego konsumentem.
Cele szczegółowe:
- rozróżnienie przedsiębiorcy i konsumenta;
- wskazanie instytucji (podmiotów) odpowiedzialnych za ochronę praw konsu
mentów (w szczególności znajdowanie w sieci teleinformatycznej wiarygod
nych informacji o przysługujących konsumentom prawach, w tym zapoznanie ich z serwisem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: https://prawa- konsumenta.uokik.gov.pl);
- ustalenie źródła uprawnień konsumenta będącego kupującym;
- rozpoznanie treści umowy sprzedaży i jej stron;
- identyfikacja podstawowych uprawnień konsumenta będącego kupującym przyznanych mu w kodeksie cywilnym (rękojmia za wady);
- rozróżnienie rękojmi od gwarancji.
Zadania podstawowe:
1. Praca w grupach
Klasę należy podzielić na cztery grupy, każda z grup powinna opracować odpo
wiedzi na zadane im pytania. Następnie grupy przedstawiają odpowiedzi:
GRUPA 1:
1) Kim jest konsument?
2) Dlaczego konsument zasługuje na szczególną ochronę?
Ad 1. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej (przede wszystkim - umowy) niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (konsumentem może być więc w pew
nych przypadkach przedsiębiorca; np. adwokat prowadzący kancelarię prawną będzie konsumentem w relacji do sprzedawcy sprzętu komputerowego).
Ad 2. Na przykład dlatego, że nie ma takiej wiedzy o nabywanym towarze, jaką posiada przedsiębiorca. W konsekwencji ustawodawca próbuje wyrównać szanse konsumenta na uczciwą transakcję.
GRUPA 2:
1) Na czym polega umowa sprzedaży? (na podstawie stanu faktycznego)
2) Czy tylko umowa sprzedaży określa prawa i obowiązki jej stron? (na podstawie stanu faktycznego)
Ad 1. Upraszczając, sprzedawca przenosi własność rzeczy, zaś kupujący płaci za tę rzecz cenę. W stanie faktycznym umowę taką zawarł Jan z Rafałem.
Ad 2. Nie, poza umową należy przede wszystkim sięgnąć do przepisów Kodek
su cywilnego, ale także ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta.
GRUPA 3:
1) Co to jest rękojmia za wady rzeczy sprzedanej?
2) Czym się różni rękojmia od gwarancji?
Ad 1. Rękojmia jest szczególną podstawą odpowiedzialności sprzedawcy (nie tylko przedsiębiorcy) wobec kupującego za wady (fizyczne lub prawne) rzeczy sprzedanej (art. 556, art. 5561 i art. 5563 k.c.).
Ad 2. O ile podstawą dla rękojmi jest ustawa, o tyle gwarancja to dobrowolne zobowiązanie przedsiębiorcy udzielane na podstawie oświadczenia gwarancyjne
go, które określa obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy towar nie ma właściwości określonych w oświadczeniu. Zwykle gwarancji udziela producent rzeczy (choć może jej udzielić też sprzedawca), zaś rękojmia dotyczy odpowiedzialności samego sprzedawcy (a nie producenta).
GRUPA 4:
1) Kim jest przedsiębiorca?
2) Wskaż w opisanym stanie faktycznym przedsiębiorcę/przedsiębiorców.
Ad 1. W pewnym uproszczeniu przedsiębiorca jest osobą fizyczną lub jed
nostką organizacyjną (np. spółką prawa handlowego), prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Co istotne z perspektywy prze
pisów prawa cywilnego, kwalifikacja danej osoby jako przedsiębiorcy nie jest za
leżna od jej wpisania w rejestrze prowadzonym dla przedsiębiorców (np. w Kra
jowym Rejestrze Sądowym czy Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej).
Ad 2. W stanie faktycznym przedsiębiorcą jest tylko Rafał.
2. Metoda sokratyczna
Nauczyciel stawia fałszywe tezy, zadaniem uczniów jest wykazać ich fałsz i spró
bować sformułować tezy prawdziwe (mogą przy tym korzystać z telefonów z do
stępem do sieci teleinformatycznej w celu uzyskania niezbędnych informacji).
1) „Sprzedawca ponosi odpowiedzialność w ramach rękojmi za wady rzeczy sprzedanej tylko przez 3 miesiące. Po tym terminie od jego dobrej woli zależy, czy uwzględni reklamację kupującego"
Ad 1. Zgodnie z art. 568 § 1 zdanie pierwsze k.c. zasadą jest, że sprzedaw
ca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat.
2) „Rękojmia za wady nie dotyczy rzeczy używanych”.
Ad 2. Rękojmia za wady obejmuje również rzeczy używane. Stosownie jed
nak do art. 568 § 1 zdanie drugie k.c., jeżeli kupującym jest konsument, a przed
miotem sprzedaży jest używana rzecz (ruchoma), odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupują
cemu. Trzeba zwrócić uwagę na to, że Jan nabył samochód używany.
3) „Rękojmia dotyczy sytuacji, w której sprzedana rzecz nie ma wady”
Ad 3. Rękojmia nie dotyczy takiej sytuacji. Sprzedawca ponosi bowiem odpo
wiedzialność wyłącznie za rzeczy wadliwe, chyba że umówił się z kupującym na rozszerzenie swojej odpowiedzialności, co również jest dopuszczalne (zob. po
nownie art. 556 k.c.).
3. Przykłady (case-study)
Uczniowie mają ocenić poniższe zastrzeżenia sprzedawców.
„Po odejściu od kasy reklamacji nie uwzględnia się”
Co do zasady tego typu wyłączenie - jeśli miałoby prowadzić do wyłączenia od
powiedzialności z tytułu rękojmi - nie wywołuje skutków prawnych. Należy jed
nak pamiętać o tym, że w wypadku sprzedaży tradycyjnej towar niewadliwy pod
lega zwrotowi wyłącznie wtedy, gdy taką możliwość przyznaję sprzedawca (i na warunkach przez niego określonych).
- wskaż podstawę prawną (można korzystać z telefonów) (art. 558 § 1 zdanie drugie k.c.)
„Kupujący oświadcza, że dokładnie zapoznał się ze stanem technicznym nabywa
nego samochodu i nie ma do niego żadnych zastrzeżeń”.
Brak zastrzeżeń kupującego nie wyłącza automatycznie odpowiedzialności sprze
dawcy, nie działa tu w pełni zasada „widziały gały, co brały” Jeżeli jednak konsu
ment wie o wadzie w chwili zawarcia umowy sprzedaży (np. kupuje przecenione ubranie z tzw. skazą), to sprzedawca zwolniony jest od odpowiedzialności z tytu
łu rękojmi.
- wskaż podstawę prawną (można korzystać z telefonów) (art. 557 § 1 k.c.)
Dodatkowo uczniowie przy wykorzystaniu np. telefonów z dostępem do sieci tele
informatycznej mają za zadanie wyszukać w sieci przykłady postanowień umow
nych wyłączających lub ograniczających w sposób niedozwolony odpowiedzial
ność sprzedawcy (przedsiębiorcy) względem kupującego (konsumenta). Chodzi o to, by uczniowie byli w stanie zidentyfikować umowę sprzedaży i wskazać w niej te postanowienia, które potencjalnie mogą być dla nich niekorzystne (przy tym zadaniu wystarczy intuicja prowadzącego zajęcia). Celem tego ćwiczenia jest tak
że wyczulenie uczniów na zagrożenia płynące z niekorzystnie ukształtowanych stosunków umownych (wykształcenie w nich intuicji właściwej dla ostrożnego i świadomego konsumenta).
Informacje dostępne na dedykowanym konsumentom portalu: https://prawakon- sumenta.uokik.gov.pl.
Nauczyciel zleca uczniom zlokalizowanie wybranych tematów na portalu.
Przykładowo: posiłkując się informacjami na stronie, uczniowie mają odpowie
dzieć na pytanie, czy konsument (kupujący) ma prawo żądać od przedsiębiorcy (sprzedawcy) otwarcia pudełka z urządzeniem elektrycznym (np. robotem ku
chennym) w celu sprawdzenia jego kompletności, a także czy ma prawo żądania umożliwienia jego podłączenia i sprawdzenia jego działania w sklepie (https://
prawakonsumenta.uokik.gov.pl/prawo-do-informacji/sprzedaz-rzeczy/).
Warto podczas zajęć wykorzystać filmy oraz schematy graficzne udostępnione na portalu - w szczególności, aby wyjaśnić, jakie uprawnienia przysługują kupu
jącemu w ramach rękojmi (wymiana, naprawa, obniżenie ceny i odstąpienie od umowy).
Zadanie uzupełniające:
Celem tego zadania jest zwrócenie uczniom uwagi na umowy sprzedaży zawiera
ne za pośrednictwem aukcji internetowych, a także (ogólnie rzecz biorąc) umowy zawierane na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Ponadto istotne jest, by uczniowie byli świadomi, że odpowiedzialność w ramach rękojmi za wady nie jest specyficzna wyłącznie dla obrotu konsumenckiego, lecz dotyczy również ob
rotu profesjonalnego i pozakonsumenckiego (np. między uczniami).
1.Umowa sprzedaży rzeczyw serwisie aukcyjnym
- Czy to jest umowa sprzedaży, do której znajdują zastosowanie m.in. przepisy kodeksu cywilnego o rękojmi za wady? (Tak).
- Czy ochrona jest inna? (Częściowo tak; należy uwzględnić w szczególności przepisy ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta; umowa taka jest bowiem przykładem umowy zawartej na odległość).
- Czy adresatem reklamacji w ramach rękojmi za wady sprzedanej rzeczy jest serwis aukcyjny? (Co do zasady nie, sprzedawca; serwis aukcyjny może jednak np. udzielić gwarancji).
2.Umowyzawarta na odległość ipoza lokalem przedsiębiorstwa
- Czy można zwrócić niewadliwy przedmiot? (Tak; realizacją tzw. prawa do namysłu jest odstąpienie od umowy na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta).
- Kto płaci koszty zwrotu niewadliwego przedmiotu w razie odstąpienia od umo
wy przez konsumenta? (To zależy od umowy, z jaką mamy do czynienia: przy umowie zawartej na odległość zasadą jest obciążenie tymi kosztami przedsię
biorcy [art. Tl i 32 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta], zaś przy umowie zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa zasadą jest obciążenie tymi kosztami konsumenta [art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o pra
wach konsumenta]).
3.Umowa sprzedaży (obrót nieprofesjonalny i pozakonsumencki)
Czy kupujący jest chroniony na podstawie tzw. rękojmi? (Tak; wtedy jednak co do zasady regulacja właściwa dla ochrony konsumentów nie znajdzie zastosowania, chyba że co innego będzie wynikało z umowy łączącej strony).
