Wady wymowy
O wadach wymowy można mówić wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od tej normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem.
Należy odróżnić wady wymowy od nieukończonego rozwoju mowy, który charakteryzuje się wymową właściwą dla wcześniejszych okresów życia dziecka.
Warunkiem poprawnego wymawiania głosek są sprawne narządy mowy, bowiem realizacja każdej głoski wymaga określonego układu artykulacyjnego i pracy określonych mięśni. Terapia logopedyczna często obejmuje zabiegi i ćwiczenia uaktywniające niezbędne do artykulacji narządy i mięśnie.
Dziecko 6-7 letnie powinno prawidłowo i wyraźnie wymawiać wszystkie głoski, nie mylić ich, nie pomijać, nie zamieniać. Dziecko w tym okresie powinno już swobodnie budować zdania poprawne pod względem gramatyki i składni.
Zaburzenia mowy, opóźnienie rozwoju mowy przyczyniają się do powstawania trudności w nauce, przy czym podkreślić należy, że niepowodzenia w nauce przyczyniają się do powstawania zaburzeń mowy. Dzieci z wadami wymowy popełniają te same błędy w czytaniu i w pisaniu, które wykazują w mowie spontanicznej. Zaburzenia mowy niejednokrotnie są przyczyną powstawania stresu, utrudniają dzieciom kontakty z rówieśnikami, wreszcie prowadzą do lęku przed mówieniem – logofobii.
Znaczna grupa dzieci rozpoczynających naukę w szkole ma mniejsze lub większe niedobory w zakresie mowy, a zatem:
niską sprawność narządów mowy (często: brak pionizacji języka i utrwalona tendencja do wysuwania języka pomiędzy zębami);
niewłaściwy sposób oddychania;
wadliwy zgryz;
zaburzony słuch fonematyczny (często: mylenie głosek opozycyjnych dźwięczne-bezdźwięczne: p - b, k - g, f – w);
zaburzenia analizy i syntezy słuchowej;
słaba wyrazistość i zbyt szybkie tempo mowy (mowa niestaranna, mało zrozumiała);
Do najczęściej występujących wad wymowy u dzieci poniżej 6 – 7 roku życia, wymagających interwencji logopedy, zalicza się dyslalie o charakterze deformacji (zniekształcenia) głosek, w wyniku czego powstają dźwięki nie należące do zasobu głosek języka polskiego. Są to między innymi:
− Seplenienie międzyzębowe – dotyczyć może głosek s, z, c, dz; ś, ź, ć dź, sz, ż, cz, dż w czasie wymowy język wsuwa się między zęby;
− Seplenienie boczne – dotyczy wymienionych powyżej głosek, język ułożony jest niesymetrycznie, dźwiękom towarzyszy charakterystyczne nieprzyjemne dla ucha brzmienie,
− Seplenienie wargowe – dotyczy także wyżej wymienionych głosek, język nie bierze udziału w ich wymowie. Głoski wymawiane są wargami charakterystycznie wysuniętymi do przodu, jak przy dmuchaniu;
− Reranie – dotyczy głoski r – zamiast drgań czubka języka głoska ta może być wymawiana poprzez drgania języczka, warg, policzków;
− Ubezdźwięcznianie – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych, np. bada = pata, domek = tomek; woda = fota, żaba = szapa;
− Nosowanie – głoski nosowe: m, mi, n, ni, ę, ą – wymawiane są jak ustne i odwrotnie – ustne z poszumem nosowym;
Wszelkie zastępowanie głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi, będące przejawem nieukończonego rozwoju mowy (jeśli występuje poniżej 6–7 roku życia) NIE JEST WADĄ WYMOWY!
Dyslalie o charakterze paralalii (zamiany) głosek trudniejszych do wymówienia głoskami łatwiejszymi to najczęściej:
- seplenienie – dotyczy głosek: syczących: s, z, c, dz , sowa = szowa, siowa, zebra = żebra, ziebra, cebula = czebula, ciebula, dzbanek = dżbanek, dźbanek,
szumiących: sz, ż, cz, dż, szafa = safa, siafa, żaba = zaba, ziaba, czapka = capka, ciapka, dżem = dzem, dziem,
ciszących: ś, ź, ć, dź
siano = sano, szano, ziemia = zemia, żemia,
ciasto = casto, czasto, dziadek = dzadek, dżadek;
- nieprawidłowa realizacja głoski r – głoska może być zastępowana głoską l, j
lub opuszczana np. rak = jak, lak, .ak;
ryba = jba, lyba, .ba;
- wadliwa wymowa głosek k, g – głoski te mogą być zastępowane głoskami
t, d, np. kot = tot, gęś = dęś, kredka = tretta.
U dzieci powyżej 7 roku życia do wad wymowy zalicza się dyslalię o charakterze deformacji głosek oraz wymowę charakteryzującą się zamianą głosek trudniejszych łatwiejszymi, gdyż w SIÓDMYM ROKU ŻYCIA ROZWÓJ MOWY DZIECKA POWINIEN BYĆ ZAKOŃCZONY OD STRONY ARTYKULACYJNEJ.
Dzięki komunikacji poznajemy siebie, innych ludzi, wszystko co nas otacza. Gdy rozwój mowy dziecka nie przebiega prawidłowo pojawiają się problemy, które utrudniają mu realizowanie różnorodnych zadań, zaspokajanie własnych potrzeb.
Konsekwencje wadliwej wymowy przejawiają się zarówno w sferze poznawczej jak i emocjonalnej, co dodatkowo utrudnia osiąganie sukcesów szkolnych.
Opracowanie:
Joanna Kozłowska, Logopeda Szkoła Podstawowa Nr 84 w Warszawie
