Prymat sumienia w polityce. Wykład prof. Rocco Buttiglione w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, 12 stycznia 2005 r.

E. Pietrzyk-Zieniewicz, MysÂlenie islamu, mysÂlenie islamem (o specyfice zachowan w kulturze muzuømanÂskiej); M. T. Staszewski, Stosunki wyzna- niowe w Republikach Czeskiej i Søowackiej (regulacje prawne z lat 1989- 1992); A. Szustek, Kilka uwag na temat Akcji Katolickiej w Polsce na przeøomie XX i XXI wieku; J. Szymanek, Stosunki panÂstwa ze zwiaÎzkami wyznaniowymi w sÂwietle postanowien Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.;

A. SzymanÂski, Zakres recepcji zasad i instytucji demokratycznych na grun- cie islamu; K. Urban, SÂwiadkowie Jehowy w Polsce w latach 1950-1963.

Przyczynek do likwidacyjnej tendencji w polityce wyznaniowej panÂstwa;

K. Urbaniak, System wyborczy na urzaÎd papiezÇa w sÂwietle Konstytucji Apostolskiej ¹Universi Dominici gregisº; A. Wierzbicki, Konflikty wyzna- niowe na Ukrainie.

DzieÎki pracy wymienionych autoroÂw powstaøa nie tylko liber amico- rum, odebrana ze wzruszeniem przez Jubilata, ale takzÇe publikacja ± na- lezÇy zÇywic takaÎ nadziejeÎ ± interesujaÎca dla obserwatoroÂw szeroko pojmo- wanych stosunkoÂw wyznaniowych w Polsce i sÂwiecie wspoÂøczesnym.

Beata GoÂrowska

PRYMAT SUMIENIA W POLITYCE

Wykøad prof. Rocco Buttiglione w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, 12 stycznia 2005 r.

W dniu 12 stycznia 2005 r. w Auli im. Stefana kard. WyszynÂskiego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego prof. dr Rocco Buttiglione wy- gøosiø wykøad pt. Prymat sumienia w polityce. Organizatorem spotkania byø dyrektor Instytutu Jana Pawøa II ks. prof. dr hab. Tadeusz StyczenÂ.

Warto zwroÂcic uwageÎ, zÇe od 1994 r. prof. Buttiglione jest doktorem ho- noris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, a do gøoÂwnych ob- szaroÂw jego badan nalezÇy mysÂl Karola Wojtyøy oraz zagadnienia zwiaÎzane z obecnosÂciaÎ chrzesÂcijan w zÇyciu politycznym.

Wygøoszony po polsku wykøad stanowiø wielowaÎtkowaÎ refleksjeÎ nad wystarczalnosÂciaÎ gwarancji wolnosÂci religijnej w prawie Unii Europej- skiej, realizacjaÎ zasady roÂwnouprawnienia w praktyce instytucji wspoÂlno-

towych, stosunkiem tychzÇe do wartosÂci oraz wynikajaÎcymi z tego zada- niami katolikoÂw. Praktycznym punktem odniesienia prowadzonych roz- wazÇan byøy wydarzenia z 2004 r., kiedy to rzaÎd Republiki Wøoskiej za- proponowaø, aby Rocco Buttiglione wszedø w skøad Komisji Europejskiej formowanej przez Jose M. Barroso, obejmujaÎc funkcjeÎ Komisarza ds.

WolnosÂci, SprawiedliwosÂci i BezpieczenÂstwa. Podczas przesøuchania w Parlamencie Europejskim, na wyrazÂne pytania ze strony deputowa- nych, Rocco Buttiglione stwierdziø, zÇe jego zdaniem homoseksualizm jest grzechem. Dodaø jednak, zÇe ocena ta nie ma zÇadnego znaczenia politycz- nego, poniewazÇ jest on jednoczesÂnie stanowczym zwolennikiem zasady niedyskryminowania osoÂb homoseksualnych. NalezÇy bowiem wyrazÂnie odroÂzÇnic poziom polityki i prawa od poziomu osaÎdu moralnego. Wobec tej wypowiedzi frakcje dysponujaÎce w Parlamencie Europejskim znaczaÎcaÎ liczbaÎ gøosoÂw zagroziøy jednak, zÇe w razie podtrzymywania kandydatury Rocco Buttiglione beÎdaÎ gøosowac przeciwko caøej Komisji. W konsekwen- cji sam zainteresowany zrezygnowaø z kandydowania, nie chcaÎc uniemozÇ- liwiac ukonstytuowania tego gremium.

Prelegent zwroÂciø uwageÎ, zÇe jego wypowiedz zostaøa wyrazÂnie spro- wokowana przez pytajaÎcych i nie on wprowadziø do publicznej dyskusji søowo ¹grzechº. JednoczesÂnie zauwazÇyø, zÇe jego stwierdzenia byøy tylko powtoÂrzeniem tresÂci zawartych w nauczaniu KosÂcioøa, do ktoÂrego on na- lezÇy. Katechizm KosÂcioøa Katolickiego rzeczywisÂcie okresÂla akty homo- seksualne jako nieuporzaÎdkowane z samej swej natury, dodajaÎc, izÇ ¹w zÇadnym wypadku nie beÎdaÎ mogøy zostac zaaprobowaneº (nr 2358).

Przedstawiona sytuacja staøa sieÎ pretekstem do postawienia szeregu pytan dotyczaÎcych zaøozÇenÂ, na podstawie ktoÂrych budowany jest prawny i polityczny porzaÎdek Unii Europejskiej. Znaczenie opisanych wydarzen istotnie wykracza bowiem poza ramy niesprawiedliwosÂci wyrzaÎdzonej jednemu czøowiekowi.

Rocco Buttiglione zadaø prowokacyjne pytanie, czy stanowisko czeÎsÂci Parlamentu Europejskiego nie powinno byc odczytywane w kategoriach daÎzÇenia do ustanowienia ¹nowej inkwizycjiº. ZwroÂciø uwageÎ na fakt, zÇe deputowani nie interesowali sieÎ prezentowanym przez niego programem politycznym. Skoncentrowali sieÎ raczej na osaÎdzie dokonanym przez jego sumienie. Trudno sieÎ nie zgodzic z tezaÎ, zÇe w ten sposoÂb doszøo do zøa- mania zasady stojaÎcej u podstaw spoøeczenÂstw demokratycznych, ktoÂra nakazuje otoczyc maksymalnaÎ ochronaÎ sfereÎ wewneÎtrznej wolnosÂci kazÇ- dego czøowieka. DzieÎki przestrzeganiu tej reguøy osoby majaÎce roÂzÇne po-

glaÎdy moralne mogaÎ zÇyc w jednej wspoÂlnocie politycznej jako obywatele o roÂwnych prawach.

NasteÎpnie prelegent skoncentrowaø uwageÎ na pytaniu, czy zaistniaøa sytuacja nie oznacza, izÇ chrzesÂcijanie w Unii Europejskiej saÎ obywatelami drugiej kategorii? Søusznie podkresÂliø, zÇe jego wypowiedz przed Parla- mentem Europejskim stanowiøa jedynie ¹minimum tego, co powinien powiedziec czøowiek wierzaÎcyº. DostrzegajaÎc w stanowisku przyjeÎtym przez czeÎsÂc deputowanych ¹oczywisty fakt dyskryminacji chrzesÂcijanº, Rocco Buttiglione postawiø postulat daÎzÇenia do takiego zreformowania reguø posteÎpowania Parlamentu, ktoÂre uniemozÇliwi podobne naduzÇycia w przyszøosÂci. W zwiaÎzku z tym wezwaø wszystkich ludzi wierzaÎcych do obrony ¹ich prawa do bycia roÂwnouprawnionymi obywatelami Europy jutraº.

OdpowiadajaÎc na pytanie o przyczyny zaistniaøej sytuacji, prelegent dostrzegø je w cheÎci upokorzenia chrzesÂcijan i zniecheÎcenia ich do zaan- gazÇowania w ksztaøtowanie reguø obowiaÎzujaÎcych w Unii Europejskiej zgodnie z wymogami wyznawanej przez nich wiary. PodkresÂliø, zÇe w ten sposoÂb chciano roÂwniezÇ pokazacÂ, zÇe wykluczenie odwoøania sieÎ do Boga w konstytucji europejskiej bynajmniej nie wynika z przypadkowych oko- licznosÂci, lecz jest raczej znakiem daÎzÇenia do narzucenia ideologii opartej na zasadach relatywistycznych.

Podczas wykøadu sporo uwagi posÂwieÎcono kwestiom zwiaÎzanym z ochronaÎ maøzÇenÂstwa i rodziny, uznajaÎc je za centralny problem wspoÂø- czesnych panÂstw europejskich. Rocco Buttiglione zwroÂciø uwageÎ na ist- nienie wpøywowego lobby, daÎzÇaÎcego do narzucenia wszystkim panÂstwom czøonkowskim Unii Europejskiej tzw. pro-active action (aktywnej promo- cji homoseksualnego stylu zÇycia) oraz uznania za maøzÇenÂstwo zwiaÎzkoÂw pomieÎdzy osobami tej samej pøci. Tendencje te w logiczny sposoÂb wiaÎzÇaÎ sieÎ z odrzucaniem tradycyjnego modelu rodziny. Tymczasem prosta ana- liza danych demograficznych prowadzi do wniosku, zÇe jest to dla Europy jedno z najwieÎkszych zagrozÇenÂ.

BazujaÎc na dotychczasowych dosÂwiadczeniach, prelegent zwroÂciø uwageÎ na prawdopodobienÂstwo, izÇ roÂwniezÇ w przyszøosÂci ¹antyrodzinne lobby w Parlamencie Europejskim beÎdzie staraøo sieÎ wywrzec presjeÎ na parlamenty narodowe, przypisujaÎc sobie uprawnienia, ktoÂrych nie posia- daº. Tymczasem zgodnie z obowiaÎzujaÎcym stanem prawnym instytucje wspoÂlnotowe nie saÎ uprawnione do podejmowania dziaøanÂ, ktoÂre majaÎ za przedmiot kwestie zwiaÎzane z maøzÇenÂstwem i rodzinaÎ. W zwiaÎzku

z tym prelegent zwroÂciø sieÎ o poparcie jego inicjatywy, aby do Traktatu UstanawiajaÎcego KonstytucjeÎ dla Europy doøaÎczyc deklaracjeÎ interpreta- cyjnaÎ, w ktoÂrej zostaøby potwierdzony fakt, izÇ definiowanie maøzÇenÂstwa i rodziny oraz problematyka zwiaÎzana z ochronaÎ zÇycia ludzkiego nalezÇaÎ do sfery peønej suwerennosÂci poszczegoÂlnych panÂstw czøonkowskich.

W ostatniej czeÎsÂci wykøadu zostaøa podjeÎta waÎtpliwosÂcÂ, czy w konteksÂ- cie wszystkich zaistniaøych zdarzen oraz opisanych tendencji chrzesÂcijanie mogaÎ sieÎ jeszcze z EuropaÎ utozÇsamiacÂ. Udzielona odpowiedz nabiera szczegoÂlnego znaczenia w konteksÂcie rozpowszechniajaÎcej sieÎ w Polsce tendencji do wycofywania sieÎ z zaangazÇowania w sprawy publiczne. Wo- bec wyzwanÂ, jakie stojaÎ przed EuropaÎ w najblizÇszej przyszøosÂci, wycofanie sieÎ ze zmagan o jej ksztaøt byøoby jednak powazÇnym bøeÎdem. Prelegent zwroÂciø uwageÎ, zÇe nie jest wspoÂøczesÂnie mozÇliwe budowanie pomysÂlnosÂci jednego panÂstwa w oderwaniu od pozostaøych. RoÂwniezÇ przyszøosÂc Polski jest sÂcisÂle zwiaÎzana z przyszøosÂciaÎ innych panÂstw europejskich.

Rocco Buttiglione wyraziø gøeÎbokie przekonanie, zÇe polityka potrze- buje chrzesÂcijanÂskiego sÂwiadectwa, uwzgleÎdniajaÎcego tresÂci zawarte w na- uczaniu spoøecznym KosÂcioøa katolickiego. DzieÎki temu mozÇliwy stanie sieÎ powroÂt do podstawowych wartosÂci, od ktoÂrego zalezÇne jest zachowa- nie dorobku europejskiego, zagrozÇonego m.in. przez rozpowszechniajaÎcy sieÎ islam. WyciaÎgajaÎc wnioski z demokratycznych reguø przyjeÎtych we wspoÂøczesnych spoøeczenÂstwach europejskich, prelegent wezwaø do zaan- gazÇowania w zÇycie publiczne, a w szczegoÂlnosÂci do uczestnictwa w roÂzÇno- rodnych debatach publicznych: ¹wieÎkszosÂc podejmuje bowiem zazwyczaj søuszne decyzje, o ile tylko zostanie odpowiednio poinformowanaº. W ten sposoÂb zostaøa podkresÂlona nie tylko odpowiedzialnosÂc ciaÎzÇaÎca na polity- kach, ale roÂwniezÇ zadania stojaÎce przed sÂwiatem nauki.

Wygøoszony wykøad staø sieÎ okazjaÎ do dyskusji, ktoÂraÎ poprowadziø ks.

prof. dr hab. Andrzej Szostek. Wielokrotnie podkresÂlano w niej potrzebeÎ zaangazÇowania w ksztaøtowanie europejskiego porzaÎdku w duchu solidar- nosÂci z Rocco Buttiglione. Na szczegoÂlnaÎ uwageÎ zasøuguje wypowiedz abpa prof. dr. hab. JoÂzefa ZÇycinÂskiego, ktoÂry zwroÂciø uwageÎ na dokonu- jaÎce sieÎ starcie dwoÂch wizji Europy. Jedna nawiaÎzuje do tradycji tego kontynentu, w znaczaÎcej mierze chrzesÂcijanÂskich, a druga do ¹popraw- nosÂci politycznejº. W tym konteksÂcie podzieÎkowaø za to, zÇe do funkcjo- nujaÎcych kategorii ¹eurosceptykoÂwº oraz ¹euroentuzjastoÂwº zostaøa do- dana kategoria ¹eurosÂwiadkoÂw sumieniaº.

Wykøad Rocco Buttiglione oraz dyskusja po nim koncentrowaøy sieÎ na zadaniach ludzi wierzaÎcych wobec procesoÂw integracji europejskiej. Za- gadnienia te wiaÎzÇaÎ sieÎ sÂcisÂle z problematykaÎ podejmowanaÎ przez naukeÎ prawa wyznaniowego. Jednym z zasadniczych celoÂw unormowan z tego zakresu jest przeciezÇ zagwarantowanie kazÇdemu czøowiekowi wolnosÂci posteÎpowania zgodnie ze swoim sumieniem (o ile oczywisÂcie nie narusza to uzasadnionych interesoÂw spoøecznych, wynikajaÎcych z koniecznosÂci ochrony bezpieczenÂstwa i porzaÎdku publicznego, zdrowia i moralnosÂci oraz praw i wolnosÂci innych osoÂb). Aby to byøo mozÇliwe, potrzebne jest takie uksztaøtowanie systemu prawnego, w ktoÂrym wybory dokonywane przez jednostkeÎ, a dotyczaÎce kwestii o charakterze sÂwiatopoglaÎdowym, nie beÎdaÎ pociaÎgac za sobaÎ negatywnych konsekwencji w posiadanym przez niaÎ zespole uprawnienÂ. Prawo wspoÂlnotowe zawiera szereg norm, ktoÂre zakazujaÎ dyskryminacji ze wzgleÎdu na religieÎ lub sÂwiatopoglaÎd.

Zdarzenia zwiaÎzane z propozycjaÎ, aby Rocco Buttiglione wszedø w skøad Komisji Europejskiej, sÂwiadczaÎ jednak, zÇe przewidziane dotaÎd gwarancje nie saÎ wystarczajaÎco skuteczne.

Piotr Stanisz