Różnice w nasileniu i rozbudowie postaw religijnych grup młodzieży uczestniczącej i nie uczestniczącej w ruchu "Światło-Życie"

Władysław Nowicki

Różnice w nasileniu i rozbudowie

postaw religijnych grup młodzieży

uczestniczącej i nie uczestniczącej w

ruchu "Światło-Życie"

Studia Philosophiae Christianae 24/1, 61-73

1988

Studia Philosophiae Christianae

ATK 24 (1988) 1

WŁADYSŁAW N O W ICKI

RÓŻNICE W NASILENIU I ROZBUDOWIE POSTAW RELIGIJNYCH GRUP MŁODZIEŻY UCZESTNICZĄCEJ I NIE UCZESTNICZĄCEJ W RUCHU „SWIATŁO-ŻYCIE”

Treść: 1. W prow adzenie. 2. R uch „S w iatło-Ż ycie” — Geneza, s tr u k tu ra i cele. 3. O pis b a d a ń i zastosow ane m etody. 4. A naliza sta ty sty c zn a w y ­ ników b ad a ń p o sta w relig ijn y ch . 5. U w agi końcow e.

1. WPROWADZENIE

A rtykuł ten stanowi fragm ent większej całości dotyczącej badań nad oddziaływaniem ruchu „Sw iatło-Życie” (dalej — RSŻ) na formowanie się różnych cech osobowości \

W artykule tym usiłuję odpowiedzieć na pytanie, czy mło­ dzież z RŚŻ różni się od młodzieży z grupy kontrolnej inten­ sywnością i rozbudową postaw religijnych i czy te ew entualne zmiany spowodowane są oddziaływaniem RŚŻ.

Badania nad postawam i religijnym i w Polsce prowadzone są z pozycji dwóch nurtów : marksistowskiego i katolickiego. M ark­ sistowski p unkt widzenia prezentują tacy autorzy jak: Paw eł- czyńska (1961), Trybusiewicz (1964), Rembowski (1966). Obu- chowski (1973), Mika (1974), Nowak (1976), Mądrzycki (1977, 1980), Zych (1981).

„Studia marksistowskie — jak pisze badacz tej problem atyki J. Bazylak — cechuje duża oryginalność, konkretność i solid­ ność, ale są one obciążone zbytnio założeniami odgórnymi, 0 charakterze filozoficznym oraz socjologicznym. W rezultacie, niemal wszystkie te badania zm ierzają do potwierdzenia założe­ nia, że postaw y religijne są prostym następstw em w arunków życia ekonomiczno-społecznego, zwłaszcza klasowego, jakkol­ wiek zm iany w tych postawach dokonują się dosyć powoli 1 opornie” 2.

1 W. N ow icki, O d działyw anie ru c h u „ S w ia tło -Z ycie” na k szta łto w a n ie się p o sta w re lig ijn y c h i w artościujących m ło d zieży, W arszaw a 1986, m ps A rch iw u m ATK.

2 J. Bazylak, P o sta w y religijne i ich zm ia n y , w : S tu d ia z psychologii, ATK, W arszaw a 1983, t. I, 8.

N urt katolicki reprezentują tacy autorzy jak: W. Prężyna (1967, 1968, 1981), W. Piw owarski (1970, 1981), Z. Chlewiński (1973, 1982), R. Pomianowski (1976, 1978, 1979), S. E. Dobrza- nowski (1979), Cz. Walesa (1982), J. Bazylak (1981, 1982, 1984), J. M ariański (1983), S. Kuczkowski (1982), K. Ostrowska (1986).

Niżej zaprezentowane badania w yrastają z n u rtu badań pro­ wadzonych na uczelniach katolickich.

Jeżeli chodzi o teoretyczne zagadnienie postaw religijnych, to w zależności od szkoły psychologicznej, są one różnie defi­ niowane. W badaniach oparłem się na definicji W. Prężyny. W. Prężyna sądzi, że „... nie ma jakichś specyficznych pos­ taw religijnych. S tru ktura postaw y religijnej i postawy w ogóle jest analogiczna. O religijnym charakterze postawy decy­ duje tylko religijna treść przedm iotu” 3.

W konsekwencji do przyjętego stanowiska W. Prężyna de­ finiuje postawę religijną jako „względnie stałe, pozytywne lub negatyw ne ustosunkowanie się (intelektualno-przekonaniowe, em ocjonalno-motywacyjne i behawioralne) jednostki wobec nadprzyrodzoności” 4.

Jeśli chodzi o ustosunkowanie się intelektualne (poznawcze) w postawie religijnej, to jednostka może posiadać ogólną orien­ tację o Bogu i religii lub też może mieć szeroką wiedzę teolo­ giczną, na podstawie której potrafi wyodrębnić różne system y religijne i jasno określić przedm iot swojej postawy. Podobnie jest z elem entem emocjonalnym i behawioralnym. Pierw szy z nich może przebiegać od prostych emocjonalnych, zaintereso­ w ań do bogatych i złożonych uczuć wyższych, drugi objawiać się może prostym i reakcjam i albo też planowym i zorganizo­ w anym działaniem.

J. Bazylak, zgadzając się w zasadzie z powyższym stanowis­ kiem, uważa, że dość trudno jest ustalić k ryterium odróżnie­ nia, co jest postawą religijną, a co jakąś inną. Ostatecznie proponuje on trzy takie kryteria:

a) kry terium treści — ta postawa jest religijna, która ma religijną treść odniesienia (Bóg, dusza, życie wieczne, obja­ wienie, itp.);

b) k ry teriu m świadomości — ta postawa jest religijna, któ­ rą świadomość człowieka, a raczej grupy społecznej, określa jako religijną, np. jakaś czynność jest uważana za praktykę religijną, jakiś dram at za m isterium liturgiczne itp.;

s W. Prężyna, F unkcja p o sta w y re lig ijn e j w osobow ości człow ieka, KUL, Lublin 1981, 44.

c) kryterium znaków i symboli — o tym , co brać jako re­ ligijne, a co jako niereligijne, decydują znaki m iarodajne dla danego kręgu kulturow ego i społecznego. Wśród tych znaków największą rolę odgrywają znaki językowe. Postaw a religijna jest uznawana za taką dzięki znakom języka, które m ają cha­ rak ter religijny i określają granicę między postawą religijną a pozareligijną (np. ryty, sakram enty, sztuka sakralna, zwykłe określenia czy nazwy itp .)5.

Przedm iotem moich badań są postaw y religijne młodzieży. M ateriał badań stanowi 400 osób w wieku od 16 do 18 lat, tworzących dwie grupy: eksperym entalną i kontrolną.

RSŻ, jako model program u kształcenia współczesnego chrześ­ cijanina, istnieje około 20 lat. Można przyjąć, że jest to w y­ starczający okres czasu dla sprawdzenia jego efektywności. Dokonać tego można np. przez badanie postaw religijnych mło­ dzieży należącej do RŚŻ. Takie badania już istnieją i zostały przeze mnie przeprowadzone w 1984 r. O ile mi wiadomo nikt przedtem nie badał postaw religijnych młodzieży w RSŻ i nie analizował psychologicznych mechanizmów oddziaływania tegoż ruchu.

2. RUCH „SW IA T Ł O -Ż Y C IE ” — GENEZA, STR U K TU R A I CELE

Ruch „Sw iatło-Życie” stanowi zjawisko religijne, przyku­ wające uwagę nie tylko teologów lecz także m.in. psychologów i socjologów religii.

Dla badaczy interesujący jest fakt, że RSŻ, jako ruch reli­ gijny, skupia aktualnie znaczny odsetek młodzieży ze szkół średnich, a więc w takim wieku, w którym dorastająca mło­ dzież najczęściej stroni od grupy religijnej i jest przyciągana przez grupy konkurencyjne, których zasady postępowania wy­ kluczają nieraz praktycznie wierność Kościołowi (są to grupy przyjaciół, grupy zbierające się w celach rozrywkowych, grupy zawodowe itp .) 6.

Z dostępnych statystyk wynika, że w latach 1979— 1984 u- czestniczyło w oazowych rekolekcjach prowadzonych przez RSŻ około 300 000 młodzieży polskiej, poszukującej nowych dróg życia religijnego 7.

5 J . Bazylak, P o sta w y relig ijn e m ło d zie ży i ich zw ią ze k z w y b ra n y m i

e le m e n ta m i osobowości, A TK , W arszaw a 1984, 25.

6 P o r. H. C a rrie r, Rola grup odniesienia w in te g ra c ji p o sta w reli­

g ijn ych , w : P. H o u ta rt (red.): Socjologia religii, P a x , W arszaw a 1962, 133.

7 Por. J . M ariań sk i, M ałe g ru p y szansą a postolstw a św ieckich, H om o

Ruch „Sw iatło-Życie”, który przyjął taką nazwę na I K rajo­ wej Kongregacji Odpowiedzialnych Ruchu w lutym 1976 r., znany przedtem jako ruch „Żywego Kościoła”, względnie po­ pularnie jako ruch „oazowy”, wywodzi się z prób wypraco­ w ania metody rekolekcji przeżyciowych dla m inistrantów, po­ dejm owanych w diecezji katowickiej w latach 1951— 1960 przez ks. Franciszka Blachnickiego. W tych latach została w ypraco­ wana specyficzna metoda Ruchu tj. metoda 15-dniowej oazy rek o le k cy jn ej8.

RŚŻ postawił sobie dwa zasadnicze cele:

— Współzawodnictwo w budowaniu i urzeczywistnianiu wspól­ noty Kościoła, co w praktyce sprowadza się do odnowy parafii wg idei Soboru W atykańskiego II.

— K ształtowanie dojrzałej religijnie osobowości członków wspólnoty ".

RSŻ dla realizacji postawionych celów posiada określoną stru k tu rę i m etody działania. Podstawową komórką organiza­ cyjną RSŻ jest mała grupa. K ilka lub kilkanaście takich grup tw orzy wspólnotę lokalną przy parafii. Lokalne grupy tworzą wspólnotę rejonową, a te z kolei tw orzą wspólnoty diecezjalne. Poszczególnym grupom przewodniczą anim atorzy i m oderato­ rzy.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że RSŻ nie uważa siebie za organizację. Proponowane zaś form y i stru k tu ry trak tu je z w ew nętrznym dystansem, jako konieczność życiową 10.

Podstawową metodą działania RSŻ są 15-dniowe rekolekcje wakacyjne, oparte w swoim układzie treściowym na rozważa­ niu historii zbawienia w porządku różańcowym oraz według schem atu roku liturgicznego.

Ich niew ątpliw ą wartością jest egzystencjalne zbliżenie do chrześcijaństw a i osobiste doświadczenie (przeżycie) jego isto­ ty, jednocześnie w dwóch wym iarach: nadprzyrodzonym (otw ar­ cie się na Boga) i doczesnym (otwarcie się na ludzi żyjących obok).

8 Zob. H. K n ap ik , K r ó tk i za ry s h isto rii ru c h u „ S w ia tło -Z ycie”, 1980,

1—14 (d ru k z w a rty odb ity n a m a łej poligrafii).

9 Zob. F. B lachnicki, E w angelizacja w procesie budow ania n o w e j p a ­

ra fii, „K oinonia” (B iuletyn odnow y p arafii), 2 (1978), 1, 40—43 (d ru k zw a rty , odbity te c h n ik ą m ałej poligrafii).

1 0 Zob. I. J . B artm iń scy , W sp ó ln o ty rodzinne ru c h u „S w ia tło -Z y c ie ”

(geneza — id e a — efekty), Z eszyty N aukow e K U L, 24 (1981) 2—4, 201

.

[5] POSTAWY RELIG IJN E MŁODZIEŻY 65

OPIS BADAŃ I ZASTOSOWANE METODY

Przedm iotem referow anych badań są postaw y religijne mło­ dzieży.

Zbadałem dwie grupy młodzieży: dwustuosobową grupę mło­ dzieży RŚŻ (grupa eksperym entalna), która co najm niej od dwóch lat uczestniczyła w tymże ruchu i dwustuosobową grupę młodzieży nie należącą do RŚŻ (grupa kontrolna). Ekspery­ m entem objęto tylko młodzież wierzącą i uczęszczającą na ka­ techizację. Z ogólnej liczby czterystu osób badanych, dwieście (200) osób stanow iły dziewczęta, a pozostałe dwieście — chłop­ cy·

N ajpierw w celu przeprowadzenia badań wytypowano losowo różne ośrodki duszpasterskie w Polsce, w takich miastach jak: Białystok, Mysłowice, Toruń, Warszawa.

Młodzież dobrano param i tak, aby każdej osobie z grupy eks­ perym entalnej odpowiadała osoba z grupy kontrolnej. Przy doborze wzięto pod uwagę dane uzyskane przy pomocy ankiety zamieszczonej w „Kwestionariuszu do badań nad religijnością” W. Piwowarskiego, a więc: płeć (w obydwu grupach było 100 dziewcząt i 100 chłopców), wykształcenie, typ szkoły, pocho­ dzenie społeczne. W ten sposób dane środowiskowe zostały dokładnie dobrane, a różne czynniki niemożliwe do uchwycenia przez ankietę, jak np. atm osfera panująca w domu, niw elują się w liczbie tak wielkiej, jaką przyjęto do badań. Również wiek i poziom umysłowy młodzieży są zbliżone, ponieważ ba­ daniami objęto młodzież w wieku od 16 do 18 lat, a ponadto badania testem OTK nie wykazały różnicy między obydwoma grupam i w poziomie inteligencji. Po dokonaniu obliczeń sta­ tystycznych okazało się, że obydwie grupy młodzieży nie róż­ nią się także pod względem statusu ekonomicznego rodziców i poziomu lęku.

Jak już wspomniałem m ateriał badań stanowiło 400 osób, tworzących grupy: eksperym entalną i kontrolną. Obydwie gru­ py poddane zostały psychologicznym badaniom w zakresie po­ staw religijnych przy zastosowaniu następujących metod: „Ska­ la postaw religijnych” 11 i „Kwestionariusz do badań nad reli­ gijnością” 12.

1 1 Zob. W. P rę ży n a , S ka la p o sta w relig ijn ych , Roczniki Filozoficzne,

16 (1968) 4, 75—89.

1 2 Zob. J. B ielecki, W yb ra n e m e to d y badania postaw w a rto ściu ją ­

cych i relig ijn ych , w : S. S iek (red.): W yb ra n e m e to d y badania osobo­ wości, A TK , W arszaw a, 1983, 415— 481.

Wyżej wymienione metody posiadają, ocenioną na próbach polskich, rzetelność i trafność.

Jako sposób oceny rzetelności „Skali postaw religijnych” (da­ lej —■ SR) obrano metodę powtórnego badania tej samej grupy osób, w tych samych warunkach. W artość liczbową rzetelnoś­ ci uzyskano przez obliczenie współczynnika korelacji Pearsona między w ynikam i tych samych osób podczas pierwszego i d ru ­ giego badania. Obliczony dla SR współczynnik korelacji wynosi r tt = 0,979; błąd standardow y (dla r) s=.005. W ynik jest sta­ tystycznie istotny (p<C.001).

Trafność SR obliczono korelując w yniki uzyskane w SR z wy­ nikam i „Kwestionariusza p rak ty k religijnych”. Współczynnik korelacji obliczono na podstawie danych pierw otnych, stosując wzór Pearsona: r = .669, p<.001.

Trafność skali obliczono także korelując w yniki uzyskane w SR i w „Skali hierarchii w artości”. Po zastosowaniu wzoru Spearm ana otrzymano następujący wynik: r tt = .84, p < .0 0 1 1S.

K westionariusz Piwowarskiego nie ma dotąd przeprow a­ dzonych większych badań nad jego w artością diagnostyczną. Z. Żywica obliczył korelację między w ynikam i badań tym K westionariuszem, a w ynikam i badań Skalą Prężyny. M ateriał badań stanowiła 100 osobowa grupa młodzieży (50 dziewcząt i 50 chłopców).

Badania te można traktow ać jako przybliżoną ocenę trafności zew nętrznej Kwestionariusza. Oto współczynniki korelacji:

SR — wiedza religijna r = .31 SR — ideologia religijna r = .61 SR — doświadczenie religijne r = .66 SR — p rak ty k i religijne r = .69 SR — wspólnota religijna r = .57 SR — moralność religijna r = .52

W szystkie współczynniki korelacji są istotne na poziomie ufności .01 u.

W. Nowicki badał trafność w ew nętrzną tegoż K w estiona­ riusza, obliczając interkorelacje między poszczególnymi jego param etram i. Współczynniki korelacji przedstawia niżej za­ mieszczona tabela:

1 8 Zob. W. P rę ży n a , dz. cyt., 1968, 83—87. 1 4 Por. J. Bielecki, dz. cyt., 1983, 66—67.

N azw y p a ra m e tró w Ideo­ logia relig. Do-św iad. relig. P ra k ­ ty k i relig . W spól­ n o ta relig. M oral­ ność relig. W iedza re lig ijn a .32** .36*** .27** 34* * * _.33*** Ideologia re lig ijn a .40*** .60*** .33*** .56*** D oświadcz. re lig ijn e — X .32** .37*** .45*** P ra k ty k i re lig ijn e — — X .53*** 5 4*** W spólnota re lig ijn a — — — X .51*** M oralność re lig ijn a — — — — X

T abela n r 1. p rz e d sta w ia ją c a in te rk o re la c je 6 p a ra m e tró w składow ych

„K w estio n a riu sza do b ad a ń n a d re lig ijn o śc ią”. W szystkie z a w a rte w ta b e li w arto śc i w sp ó łc zy n n ik a k o re la c ji (r) są isto tn e n a poziom ie ufności od . 0 1 do . 0 0 0 1 15.

Rzetelność K westionariusza Piwowarskiego zbadano metodą retestow ania tej samej grupy młodzieży (100 chłopców i 100 dziewcząt) w tych samych warunkach. Wartości liczbowe rze­ telności uzyskano przez obliczenie współczynnika korelacji P ear-

sona między w ynikam i tych samych osób z pierwszego i dru­ giego badania. Niżej zamieszczono współczynniki korelacji uzy­ skane dla poszczególnych param etrów : Wiedza religijna (r = .84). Ideologia religijna (r = .90), Doświadczenie religijne (r=.72), P raktyki religijne (r=.88), Wspólnota religijna (r=.70), Mo­ ralność religijna (r = .86). Wszystkie współczynniki korelacji są istotne na poziomie ufności: p<.001 1б.

Metody zastosowane do mierzenia postaw religijnych stano- ,w ią w ynik określonych założeń teoretycznych, według których w pełnej stru k tu rze religii wyróżnia się co najm niej 3 lub 4 param etry (wymiary). Według Tilanusa należą do nich: 1. rze­ czywistość nadprzyrodzona, 2. wspólnota religijna, 3. k ult sta­ nowiący odpowiedź na objawienie oraz 4. norm y moralne, wy­ nikające z w iary l7.

1 5 W. N ow icki, dz. cyt., 1986, 198. 1 6 Tam że, 199.

1 7 Zob. С. P. T ilanus, Z u m B e g riff u n d d en sozialw issen sch a ftlich en

Zarówno „Skala postaw religijnych” Prężyny, jak też i „Kwe­ stionariusz do badań nad religijnością” Piwowarskiego uwzg­ lędniają powyższe w ym iary religijności.

Przechodzę do analiz statystycznych i in terpretacji wyników badań.

4. ANALIZA STATYSTYCZNA WYNIKÓW BADAŃ POSTAW RELIGIJNYCH

Zasadniczym celem analizy statystycznej niniejszego roz­ działu jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: czy młodzież z RŚŻ (grupa eksperym entalna) różni się od młodzie­ ży z grupy kontrolnej nasileniem i rozbudową postaw reli­ gijnych.

W celu zbadania istotności różnicy, między omawianymi g ru ­ pami, zastosowano metodę statystyczną test „t — S tudenta” 1S. Do zastosowania tej metody przystąpiono po stwierdzeniu, że rozkłady liczbowe badanych populacji mieszczą się w gra­ nicach normalności (test K ołm ogorow a)19. Jak już wspomnia­ łem, postaw y religijne obydwu grup, mierzono „Skalą Religij­ ności” P rężyny i „Kwestionariuszem Religijności” Piw ow ar­ skiego.

Otrzym ano następujące w yniki liczbowe. Przedstaw iają je niżej zamieszczone tabele.

T ab ela 2. P rz e d sta w ia ją c a w y n ik i b a d a ń isto tn o ści różnicy w in te n ­ syw ności p o sta w y re lig ijn e j dziew cząt w gru p ach : e k sp e ry ­ m e n ta ln e j i k o n tro ln e j S k a la do b a d a ­ n ia p o sta w re lig ijn y c h W. P rę ż y n y g ru p a e k sp e ry m e n ta ln a g ru p a k o n tro ln a t Ni Xi Si n2 X2 S2 aoo 189,04 24,67 1 0 0 174,34 30,41 3,75***

Nj, N2 — liczebności, xi, x2 — śre d n ie ary tm ety c zn e , Si, S2 — o dchy­

le n ia sta n d a rd o w e , t — w spółczynnik te s tu „ t — S tu d e n ta ”

1 8 Zob. J. P. G uilford, P odstaw ow e m e to d y sta ty sty c z n e w psychologii

i pedagogice, tł. J. W ojtyniak, PW N , W arszaw a, 1964, 248n.

1S Zob. A. G óralski, M etody opisu i w n ioskow ania sta tysty czn eg o w psychologii, PW N, W arszaw a, 1974, 228n.

T ab ela 3. P rz e d sta w ia ją c a w y n ik i b a d a ń isto tn o ści ró żn icy w in te n ­ syw ności p o sta w y re lig ijn e j chłopców w g ru p ac h : ek sp ery ­ m e n ta ln e j i k o n tro ln e j S k ala do b a d a ­ n ia p o sta w r e ­ lig ijn y ch g ru p a e k s p e ry m e n ta ln a g ru p a k o n tro ln a Ni _Ki Si n2 x2 s 2 t 100 191,42 17,55 100 177,36 23,60 4,78**

Ni, N2 — liczebności, xi, x2 — śred n ie ary tm ety c zn e , Si, S2 — odchy­

le n ia sta n d ard o w e, t ■— w spółczynnik te s tu „t — S tu d e n ta ”

Dane z tabeli n r 2 i 3 wskazują, że zarówno dziewczęta jak i chłopcy z grupy eksperym entalnej ujaw niają większą inten­ sywność postaw y religijnej niż dziewczęta i chłopcy z grupy kontrolnej. Współczynnik istotności różnicy (t) testu „t — S tu­ denta” dla dziewcząt wynosi t = 3,75, p<.001, a dla chłopców t= 4,78, p<.001.

Jak już wcześniej wspomniałem intensywność postawy reli­ gijnej to stopień natężenia siły z jaką jednostka obstaje przy swoich przekonaniach (religijnych poglądach)20.

Z badań tą skalą w ynika również, że młodzież z RSŻ bardziej niż młodzież z grupy kontrolnej stoi w opozycji do takich twierdzeń, które: cuda oceniają jako złudzenie, istnienie Boga uważają za fikcję, a modlitwę za stratę czasu, spowiedź za po­ niżanie człowieka, niebo i piekło za w ytw ór ludzkiej wyobraźni, a liczenie na pomoc Bożą za stratę czasu.

Rozbudowa postawy religijnej została zmierzona „Kwestio­ nariuszem do badań nad religijnością” W. Piwowarskiego. K westionariusz zgodnie z przyjętym i założeniami teoretyczny­

mi (religijność posiada takie w ym iary jak: doktryna, wspólnota religijna, ku lt i norm y moralne wynikające z wiary) mierzy takie param etry postawy religijnej jak: Wiedza religijna, Ideo­ logia religijna, Doświadczenie religijne, P rak ty k i religijne, Wspólnota religijna, Moralność religijna.

Przyjm uje się, że ta osoba wierząca ma bardziej rozbudowa­ ną postawę religijną, która udzieli jak najwięcej trafnych od­ powiedzi na zaw arte w kwestionariuszu pytania, w poszcze­ gólnych param etrach.

W yniki otrzym ane za pomocą K westionariusza Piw owarskie­ go przedstaw iają niżej zamieszczone tabele:

T ab e la 4. P rz e d sta w ia ją c a w y n ik i b a d a ń isto tn o ści ró żn icy w p o sta w ac h re lig ijn y c h d ziew cząt w g ru p ac h : e k s p e ry m e n ta ln e j i k o n tro l­ n ej P a r a m e tr y p o sta w y re lig ijn e j g ru p a e k s p e ry m e n ta ln a g ru p a k o n tro ln a t Ni X i Si n2 X2

s

2 W iedza re lig ijn a Ideologia re lig ijn a 1 0 0 38,52 13,31 1 0 0 29,14 11,67 5,30*** 1 0 0 53,30 11,30 'ł-Ł o o 1 48,13 10,99 3,28** Dośw iadcz. re lig ijn e P ra k ty k i re lig ijn e W spólnota r e lig ijn a M oralność re lig ijn a 1 0 0 19,72 5,83 1 0 0 17,20 6 , 1 0 2,99** 1 0 0 69,00 11,77 1 0 0 63,03 11,75 3,59** 1 0 0 36,71 9,27 1 0 0 35,62 1J1 , 0 2 0,76 1 0 0 33,04 9,89 1 0 0 310,31 9,31 2,03*

Ni, N2 — liczebności, Si, S2 — odch y len ia sta n d a rd o w e , X i, x2 — śred n ie

ary tm ety c zn e , t — w spó łczy n n ik te s tu „t — S tu d e n ta ”

W yniki z tabeli n r 4 wskazują, że dziewczęta z grupy eks­ perym entalnej uzyskały wyższe, statystycznie istotne wyniki, w porów naniu z dziewczętami z grupy kontrolnej, w takich param etrach religijności jak: Wiedza religijna (t = 5,30, p<.001); Ideologia religijna (t = 3,28, p<C01); Doświadczenie religijne (t=2,29, p<.01), P rak ty k i religijne (t = 3,59, p<.01), Moral­ ność religijna (t = 2,03, p<.05).

Z tabeli w ynika także, że jedynie w param etrze „Wspólnota religijna” nie ma różnicy między dziewczętami z obydwu grup.

Chłopcy natom iast w grupie eksperym entalnej w porów na­ niu z chłopcami z grupy kontrolnej uzyskali wyższe, statystycz­ nie istotne wyniki we wszystkich badanych param etrach re­ ligijności (tabela n r 5). I tak w param etrze „Wiedza religijna” t = 7,42, p<C.001; „Ideologia religijna” t = 6,22, p<.001; „Do­ świadczenia religijne” t =5,21, p<.001; „P raktyki religijne” t = 7,15, p<C.001; „Wspólnota religijna” t = 3,32, p<.01 oraz „Moralność religijna” t = 5,20, p<.001.

T ab e la 5. P rz e d sta w ia ją c a w y n ik i b a d a ń isto tn o ści ró żn icy w p o sta w ac h relig ijn y ch chłopców w g ru p ac h : ek sp e ry m e n ta ln e j i k o n tro l­ n e j P a r a m e try p o sta w y re lig ijn e j g ru p a ek s p e ry m e n ta ln a g ru p a k o n tro ln a t Νχ XI

Si

n2 x2

s

2 W iedza re lig ijn a 1 0 0 41,13 12,54 1 0 0 27,31 14,40 7,24*** Ideologia re lig ijn a 1 0 0 55,78 7,57 1 0 0 47,20 11,53 6,2 2*** D oświadcz. re lig ijn e 1 0 0 19,79 5,65 1 0 0 15,54 5,88 5,21*** P ra k ty k i re lig ijn e 1 0 0 68,13 1 0 , 1 2 1 0 0 55,62 14,26 7,15*** W spólnota re lig ijn a 1 0 0 36,25 6,92 1 0 0 32,67 8,27 3,32** M oralność re lig ijn a 1 0 0 35,60 7,65 1 0 0 28,79 10,61 5,21***

Ni, N2 — liczebności, Sj, S2 — odch y len ia sta n d a rd o w e , X i, x2 — śred n ie

ary tm ety c zn e , t — w spó łczy n n ik te stu „ t — S tu d e n ta ”

W oparciu o badania kwestionariuszem Piwowarskiego mo­ demy twierdzić, że młodzież z RŚŻ posiada większy zakres

wiedzy religijnej niż młodzież z grupy kontrolnej.

W skali „Ideologia religijna” różnica między badanym i gru­ pami polega na tym, że młodzież RŚŻ trafniej niż młodzież z grupy kontrolnej udziela odpowiedzi na takie pytania jak np.: Czy wierzysz, że Bóg jest Stwórcą całego świata i ludzkości?, Kim według ciebie jest Jezus Chrystus? Czy wierzysz w to, że po śmierci oczekuje człowieka wieczna nagroda lub ka­ ra?

Jeśli chodzi o skalę: „Doświadczenie religijne”, to młodzież z RŚŻ częściej niż grupa kontrolna przeżywa stany odczucia bliskości Boga i z tej racji ma większe poczucie bezpieczeństwa w trudnych sytuacjach życiowych.

W kolejnym param etrze (Praktyki religijne) młodzież z RŚŻ posiada większy niż grupa kontrolna zakres: ilość, rodzaj i jakość spełnianych praktyk religijnych, zwłaszcza jeśli chodzi o uczestnictwo we Mszy św., spowiedź i modlitwę.

P aram etr: „Wspólnota religijna” różnicuje tylko chłopców obydwu grup. Chłopcy należący do RŚŻ przejaw iają większe

niż chłopcy w grupie kontrolnej tendencje do wspólnej mod­ litwy, bardziej interesują się i angażują w spraw y parafii.

W yniki badań w param etrze: „Moralność religijna” wskazu­ ją, że młodzież z RŚŻ oznacza się większym niż grupa kon­ trolna rygoryzm em m oralnym w zakresie takich problemów jak:

sakram entalność i trwałość małżeństwa, ocena swobody sek­ sualnej, praktykow anie ascezy i abstynencji, poszanowanie własności pryw atnej i społecznej, wychowanie religijne dzie­ ci.

5. UWAGI KOŃCOWE

Zaprezentowane wyżej badania eksperym entalne potwierdza­ ją wcześniejsze przypuszczenia, że młodzież z RŚZ posiada bardziej intensyw ne i rozbudowane postaw y religijne niż mło­ dzież wierząca, ale nie zrzeszona w żadnym ruchu odnowy religijnej.

W yniki przeprowadzonego eksperym entu z dużym prawdopo­ dobieństwem pozwalają sądzić, że korzystne zmiany w posta­ wach religijnych w grupach badanej młodzieży, zostały spo­ wodowane form acyjnym oddziaływaniem ruchu „Swiatło-Ży­ cie”.

U podstaw takiej konkluzji leży następujący tok rozumowa­ nia:

Jeżeli istnieją dwie jednorodne grupy młodzieży o podob­ nych param etrach społecznych, ekonomicznych, zdrowotnych i psychicznych i jedna z tych grup przez dwa lata jest poddana w RŚŻ intensywnem u, system atycznem u oddziaływaniu w kie­ runku zmian postaw religijnych i jeżeli po zbadaniu tych po­ staw w obydwu grupach w ystępują różnice w ich intensyw ­ ności i rozbudowie, to można z dużym prawdopodobieństwem wnioskować, że zmiany te zostały spowodowane oddziaływ- niem RŚŻ.

Jest to rozumowanie zgodne zarówno z kanonam i J. Milla jak też z ich uwspółcześnioną w ersją stosowaną w badaniach hu ­ m anistycznych 21.

Szczupłość miejsca, przeznaczonego na niniejszą publikację, ograniczyła możliwość przedstawienia poruszonej problem atyki w nieco szerszym kontekście. Wszystkich zainteresowanych tą problem atyką odsyłam do mojej rozpraw y doktorskiej zaty­ tułow anej „Oddziaływanie ruchu „Sw iatło-Życie” na kształto­ wanie się postaw religijnych i w artościujących młodzieży”.

21 Zob. R. M ay n tz i w spółautorzy, W p ro w a d ze n ie do m e to d socjologii em p iryc zn ej, PW N, W arszaw a, 1985, 216—221.

UNTERSCHIEDS IN DER STEIGERUNG UND IN DER ENTWICKLUNG DER RELIGIÖSEN HALTUNGEN VON JUGENDGRUPPEN

Z u sam m en fassu n g

Dieser Artikel bildet ein Fragm ent des grosseren Teils, der die U ntersuchungen über die Beeinflussung der Bew egung „Licht-Leben” auf die Gesteltung von verschiedenen Charaktermarkmalem anbetrifft.

Die B ew egung „ L ich t-L eb e n ” b e k a n n t v o rh e r als die B ew egung „der lebendigen K irc h e ” sta m m t aus den A usarbeitungsprobein d er M ethode von B u ssübungen fü r die M in stra n te , diese P ro b e n w e rd e n in den J a h re n 1951— 1960 vom P rie s te r F ran ciszek B lachnicki u nternom m en.

Im A rtik e l v ersu c h e ich a u f solche F ra g e zu a n tw o rte n : ob die Ju g e n d au s d er B ew egung ,L ic h t-L e b e n ” sich von d e r J u g e n d au s d er K o n tro ll- g ru p p e in d er In te n s itä t un d in d er E n tw ick lu n g d er religiösen H a ltu n ­ gen u n te rsc h e id e t u n d ob diese ev e n tu e lle n Ä n d eru n g en d u rch B eein­ flussung d er B ew egung „L ich t-L eb en ” v e ru rsa c h t sind.

Das U n terh u c h u n g sm aten ia l — das sind 400 P erso n en : die zw eihun- dertige (200) Ju g e n d g ru p p e , die w enigstens se it 2 J a h r e n an dar B ew e­ gung „L ich t-L eb e n ” tailgenom m ein h a t (E x p erim en talg ru p p e) u n d 200- -P e rso n e n -Ju g a n d g ru p p e , die k e in e r religiösen B ew egung geh ö rte (Kon- tro llgruppe). M it dem E x p e rim e n t h a t m a n n u r die g lau b en d e Jugend, un d w elche an den R e lig io n su n terrich ten te iln a h m , um fasst.

Die oben g e n a n n te n Ju g e n d g ru p p e n in A lte r ab 16 bis 18 Ja h re n , w u rd e n psychologisch g etestet, bei A nw endung folgender M ethoden: „S kala der religiösen H a ltu n g e n ” von W. P rę ż y n a u n d „Ein F ragebogen zu U n tersu c h u n g en n e b e r die R elig io sitaet” von W. P iw ow arski. Die U n tersu c h u n g en h ab e n v o rh h erig e V erm u tu n g e n b estätig t, dass die zur B ew egung „L ich t-L eb e n ” gehörende Ju g e n d im V ergleich m it der Jugend, die die K orntrollgruppe b ild e t; m e h r in te n siv e u n d en tw ick elte Religiom- sh a ltu n g e n h a t u n d dass diese Ä n d eru n g en in g rö sserem M asse d urch v o rteillh afte n E influss d er B ew egung „L ich t-L eb e n ” v e ru rsa c h t sind.