Adam Poszewicki
Glosa do postanowienia z 26 lipca
2007 r. (sygn. akt IV KK 174
Studia Prawnoustrojowe nr 10, 223-227
2009
Glosa do postanow ienia z 26 lipca 2007 r.
(sygn. akt IV KK 174/04)
Teza p o stan o w ien ia z 26 lip ca 2007 (IV K K 174/04): O sob a r o z p o w s z e c h n ia j ą c a b e z r e je s tr a c ji w w ła ś c iw y m s ą d z ie o k r ę g o w y m d z ie n n ik lu b c z a so p ism o za p o ś r e d n ic tw e m I n te r n e tu z a r ó w n o w ó w c z a s, g d y p rz e k a z ta k i to w a r z y sz y p r z e k a z o w i u tr w a lo n e m u n a p a p ie r z e , sta n o w ią c in n ą e le k tr o n ic z n ą je g o p o sta ć , ja k i w ó w c z a s, gd y is tn ie je ty lk o w fo rm ie e le k tr o n ic z n e j w In te r n e c ie , w y c z e r p u je z n a m io n a p r z e stę p s tw a z a rt. 45 u s ta w y P r a w o p r a so w e .
1. G losow ane p o stan o w ien ie było n a przeło m ie lipca i s ie rp n ia 2007 r. p rz ed m io te m ożyw ionej d y sk u sji w śro d k a c h społecznego p rz e k a z u , przed e w szy stk im w d zie n n ik a c h i cz aso p ism ach o te m a ty c e ko m p u tero w ej, a ta k ż e n a różnego ro d z a ju d y sk u sy jn y ch fo rach in tern e to w y ch . Z am ęt, ja k i w ytw o rzy ł się dookoła niniejszego p o stan o w ien ia , dotyczył k w e stii rzekom ej k o nieczności re je s tra c ji każdej stro n y in te rn e to w e j ja k o p ra s y w sądzie okręgo- w y m 1 . C zęść d z ie n n ik a rz y p odnosiła la ru m , że p ań stw o p olskie w drodze precedensow ego o rzeczenia p ra g n ie ograniczyć w olność słow a w In tern ecie, n a k a z u ją c re je stra c ję każdej s tro n y in te rn e to w e j w sąd zie okręgowym . N ie do pełn ien ie tego „obow iązku” m iało być p o d sta w ą do z a sto so w an ia a rt. 45 u sta w y P raw o p ra so w e (Dz.U. z 1984 r., n r 5, poz. 24), przew idującego s a n k cję k a r n ą za w y d aw an ie d zien n ik a lu b czasopism a bez re jestracji. A rg u m en to wano, że p ostanow ienie niniejsze w prow adza bocznym i d rzw iam i quasi-poda- te k w postaci o płaty za re je strację (sic!)2. D y sk u sja dotycząca p ostanow ienia S ą d u N ajw yższego toczyła się, gdy jego u z a s a d n ie n ie n ie było o publikow ane a n i w form ie in te rn e to w e j, a n i w form ie d ru k o w a n ej3. Z a in tereso w an ie , k tó re tow arzyszyło glo so w an em u p o stan o w ien iu , p o tw ie rd z a je d n a k , j a k w ażne z p u n k tu w id ze n ia społecznego s ą k w e stie dotyczące p ra w a now ych tech n o lo gii, w ty m ta k ż e k w e stia sto so w an ia u sta w y P raw o p raso w e w o d n iesien iu do p ra s y in tern e to w ej.
1 S. Wikariak, Strony internetowe do rejestracji, „Rzeczpospolita” 2007, nr 201.
2 Obowiązek wniesienia opłaty sądowej w kwocie 40 zł wynika z art. 22 ustawy dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398) w związku z art. 20 ustawy - Prawo prasowe.
224 Orzecznictwo i glosy
2. P o sta n o w ien ie b ędące p rz ed m io te m glosy j e s t doniosłe z p u n k tu w i d zen ia sto so w an ia u s ta w y P raw o prasow e, stan o w i bow iem p rz e d sta w ie n ie p o g ląd u S ą d u N ajw yższego w k w e stii obow iązku re je stra c ji w sąd zie okręgo w ym dzienników lu b czasop ism w y d aw an y ch w form ie elek tro n iczn ej i p u b li kow anych w In tern ecie. Z naczenie om aw ianego p o stan o w ien ia p o tw ie rd z a ją w ypow iedzi p rz ed staw icieli d o k try n y p ra w a 4. Z ag a d n ien ie obow iązku re je s tra c ji d zien n ik ó w i c z aso p ism w y d a w a n y c h w In te r n e c ie je s t, zgo dn ie z u z a s a d n ie n ie m , zasad n iczy m prob lem em d y sk u to w an y m w glosow anym orzeczeniu. K w estią, k tó ra w p o cz ątk ach fu n k cjo n o w an ia I n te r n e tu b u d ziła spore k o n tro w e rsje zarów no w d o k try n ie n a u k in fo rm aty czn y ch , j a k i p ra w nych, było objęcie cy b e rp rz e strz e n i re g u la c ją p ra w n ą . O becnie n ie m a ż a d ny ch w ątpliw ości, że In te r n e t podlega re g u la cji p ra w n ej, w ty m ta k ż e u s t a w ie P ra w o p ra s o w e . Z p o g lą d e m ty m k o re s p o n d u je s ta n o w is k o S ą d u N ajw yższego w yrażone w p o sta n o w ie n iu z 26 lipca 2007 r. S ąd N ajw yższy u z n a je bow iem , słu szn ie pow ołując się n a b rz m ie n ie a r t. 7 u st. 2 p k t 1 p ra w a prasow ego, że u s ta w a ta m a za sto so w an ie n ie ty lk o w p rz y p a d k u trad y cy jn ej p ra s y d ru k o w an ej, ale ta k ż e p ra s y w y daw an ej w In tern ecie.
S tan o w isk o re p re z e n to w a n e p rzez S ą d N ajw yższy w y n ik a z w y k ład n i lite ra ln e j cytow anego p rz ep isu . W św ietle p rzep isó w p ra s a oznacza p u b lik a cje periodyczne, k tó re n ie tw o rz ą za m k n ię te j, jed n o ro d n e j całości, u k a z u ją się nie rzadziej niż ra z do ro k u i s ą o p atrz o n e sta ły m ty tu łe m albo n azw ą, n u m e re m bieżącym i d a tą , a w szczególności: d zien n ik i i czasop ism a. P ra s ą , zgodnie z p rz e p ise m a r t. 7 u s t. 2 p k t 1 in f i n e , s ą ta k ż e w szelkie istn ie ją ce i po w stające w w y n ik u p o stę p u tech niczneg o śro d k i m asow ego p rz e k a z y w a n ia , upo w szech n iające p u b lik acje periodyczne za pom ocą d ru k u , w izji, fonii lu b in n ej te c h n ik i rozp o w szech n ian ia. U staw o d a w ca p rz ew id ział m ożliwość p o stę p u i rozw oju technologicznego środków społecznego p rz e k a z u , dlatego też w y ra ził wolę objęcia defin icją p ra s y ta k ż e ty c h środków p rz e k a z u , k tó re nie były z n a n e w m om encie w ejścia w życie u s ta w y P raw o prasow e. Skoro ustaw o d a w ca u z n a ł, że p ra s a m oże być w y d a w an a w form ie in n ej niż tr a d y cyjny d ru k , n ie pow inno w ięc być ża d n y ch w ątpliw o ści co do tego, iż d z ie n n i ki lu b czaso p ism a b ę d ą m ogły w ychodzić ta k ż e w form ie in n ej n iż tra d y c y jn a fo rm a d ru k o w a n a.
3. B iorąc pod uw agę pow yższe, za słu sz n y n a le ż y u z n a ć pogląd S ąd u Najw yższego: „jest rz ecz ą b ez sp o rn ą, że d zien n ik i i czaso p ism a p rzez to, że u k a z u ją się w form ie p rz e k a z u in tern e to w eg o , n ie tr a c ą zn a m io n ty tu łu p r a sowego, i to zarów no w ów czas, gdy p rz e k a z in te rn e to w y to w arzy szy p rz e k a zowi u trw a lo n e m u n a p ap ie rz e , d ru k o w a n e m u , stan o w iąc in n ą , e le k tro n ic z n ą jego p o stać w sy stem ie on line, ja k i wów czas, gdy is tn ie je tylko w form ie 4 J. Barta, R. Markiewicz, Rejestracja e-dzienników i czasopism, „Rzeczpospolita” 2007, nr 236; L. Gardocki, Strona www.sn.pl nie jest dziennikiem ani czasopismem, „Rzeczpospolita” 2007, nr 208.
elek tro n ic zn ej w In te rn e c ie , ale u k a z u je się perio d y czn ie”. S am fa k t p u b lik o w a n ia p ra s y w In te rn e c ie n ie pozb aw ia tak ieg o w y d aw n ictw a p rz y m io tu bycia p ra s ą . A nalogicznie, fa k t w y d a w a n ia d z ie n n ik a lu b czaso p ism a jak o w y d aw n ictw a in tern e to w eg o n ie pozbaw ia tego w y d aw n ictw a p rz y m io tu b y cia d zien n ik iem lu b czasopism em . R e z u lta te m tego je s t objęcie d zienników lu b czasopism w yd aw an y ch w form ie elek tro n ic zn ej dyspozycją a r t. 20 p ra w a prasow ego, a co za ty m idzie - konieczn ością re je stra c ji tak o w y ch we w łaśc i w ym m iejscow o sąd zie okręgow ym .
Zgodzie się n a le ż y ze zd a n ie m w yrażon ym p rzez S ąd N ajw yższy, że In t e r n e t ja k o ta k i nie podlega żadnej re je s tra c ji i p o w inien być tra k to w a n y ja k o sposób p rz e k a z u inform acji, z re s z tą b ard zo ró żn orod ny ch5. R zekom a konieczność re je s tro w a n ia I n te r n e tu wywodzi się z błędnego tra k to w a n ia go tylko i w yłącznie ja k o p o p u la rn y c h s tro n WWW, k tó re z kolei b łęd n ie u to ż s a m ia się z in te rn e to w y m i d z ie n n ik a m i lu b czaso pism am i. J a k w iadom o, s tro ny WW W to je d e n ze sposobów p rz e k a z y w a n ia inform acji w In te rn e c ie , ale n ie jedyny. P ow szechne j e s t przecież p rz e sy ła n ie d ro g ą in te rn e to w ą k o re spondencji, k o rz y sta n ie z u s łu g telefo n ii in te rn e to w e j Voice over IP, tra n s f e r plików p rz y pom ocy p ro to k o łu F T P lu b G o ph er i innych. D latego też S ąd N ajw yższy w sk az u je w p ro st, że obow iązkiem re je s tra c ji nie je s t objęty każd y m a te r ia ł p u b lik o w an y w In te rn e c ie w jak iejk o lw iek form ie, lecz tylko d z ie n nik i, czyli zgodnie z a r t. 7 u s t. 2 p k t 2 ogólnoinform acyjne d ru k i periodyczne lu b p rz e k a z za pom ocą dźw ięk u oraz dźw ięk u i o b razu , u k a z u ją c e się częściej niż ra z w tyg o d n iu , a ta k ż e czasop ism a, czyli w ro z u m ie n iu u s ta w y P raw o p raso w e d ru k i periodyczne u k a z u ją c e się n ie częściej niż ra z w ty go dn iu , a nie rzadziej niż ra z w roku.
D z ie n n ik a m i lu b czaso p ism am i in te rn e to w y m i b ę d ą tylk o ta k ie s tro n y in te rn e to w e , k tó re p o jaw iają się w form ie ko lejnych n u m eró w w określonej je d n o stce czasu. W zależności od in te rw a łu u k a z y w a n ia się ta k a s tro n a b ę dzie albo d z ie n n ik ie m , albo cz aso p ism e m . P o d k re ś lić je d n a k należy, że w p rz y p a d k u p ra s y w yd aw anej w In te rn e c ie p ojaw ia się tru d n o ś ć z o k re ś le niem in te rw a łu u k a z y w a n ia się. In te rn e to w e d z ie n n ik i lu b czaso p ism a ce chuje zdecydow anie w ięk sz a łatw o ść w p u b lik o w an iu jak ieg o k o lw iek m a te ria łu prasow ego niż w p rz y p a d k u p ra s y w yd aw an ej trad y c y jn ie . D latego też k w e stią o tw a rtą , nie p o ru sz o n ą w u z a s a d n ie n iu glosow anego p o stan o w ien ia j e s t to, czy k a ż d a a k tu a liz a c ja in tern e to w eg o d z ie n n ik a lu b czaso p ism a b ę
dzie m ogła być u z n a n a za w yd an ie nowego n u m e ru czaso pism a. M a to szcze gólne znaczen ie w p rz y p a d k u dzien n ik ó w lu b czasop ism w y d aw an y ch tylko i w yłącznie w form ie elek tro n ic zn ej, chy ba że ta k i d z ie n n ik lu b czasopism o u k a z u ją się w form ie tzw. n e w sle tte ra , czyli m a te ria łó w ro z sy ła n y ch pocztą e le k tro n ic z n ą do p re n u m e rato ró w , k tó ry c h częstotliw ość j e s t najczęściej o k re
226 Orzecznictwo i glosy
ślo n a odgórnie przez redagu jąceg o ta k i n ew sle tte r. Z d ru g iej je d n a k strony, rzeczony n e w s le tte r odpow iada w w ięk szym sto p n iu słow nikow ej definicji b iu le ty n u , a te n z kolei n ie j e s t objęty obow iązkiem re je s tra c ji w sądzie. W ątpliw ości ta k ie n ie is tn ie ją w p rz y p a d k u , gdy w y d an ie elek tro n ic zn e cza so p ism a tow arzy szy w y d a n iu p ap iero w em u , a ta k ż e wtedy, gdy d z ie n n ik lub czasopism o in te rn e to w e n ie u k a z u ją się ja k o in te ra k ty w n a s tro n a in te rn e to w a, ale tylko ja k o p lik za w iera ją cy o k reślo n e in form acje tek sto w e i graficzne.
K o n k lu d u jąc te n fra g m e n t ro z w aża ń n a d p o stan o w ien ie m S ą d u N ajw yż szego z 26 lip ca 2007 r., stw ierd zić należy, że w brew obaw om w y ra żan y m w d y sk u sja c h w sp o m n ian y ch n a w stęp ie do niniejszej glosy, nie k a ż d a s tro n a in te rn e to w a je s t objęta obow iązkiem re je stra c ji. S tro n a sk le p u in te rn e to w e go, au k cji in te rn e to w e j, p a m ię tn ik in te rn e to w y (tzw. blog), d y sk u sy jn e forum in te rn e to w e czy serw is społecznościow y n ie s ą w św ietle u s ta w y P raw o p r a sowe a n i d zien n ik a m i, a n i czasopism am i, nie p o d leg ają w ięc re je s tra c ji, co po śred n io w y n ik a z b rz m ie n ia u z a s a d n ie n ia glosow anego p o stan o w ien ia. P o dobnie z re s z tą n ie k a ż d y m a te r ia ł w y d a w an y w form ie p apiero w ej — ja k w sk az u je J . Sobczak - je s t p r a s ą (więc ta k ż e d z ie n n ik a m i i czasopism am i). N ie s ą n ią „k a le n d arz e, p ro g ra m y te a tr a ln e , p o ra d n ik i czy też poszczególne pozycje se rii w ydaw niczych, n a w e t u k az u ją ce się w sta ły c h od stęp ach cza- s u ”6. W y k ład n ia ro z szerz ając a przep isó w p ra w a prasow ego, n a k ła d a ją c a obo w iązek re je s tro w a n ia w sąd zie okręgow ym w szy stk ich bez w y ją tk u stro n in tern e to w y ch , by łab y sp rz ecz n a p rz e p isa m i u s ta w y P raw o prasow e, k tó re w y ra źn ie w sk azu je, że tylko d zien n ik i i czaso p ism a p o d leg ają sądow ej re je strac ji. W n a w ią z a n iu do san k c ji k a rn e j p rz ew id zian ej a r t. 45 p ra w a p ra s o wego b y łab y ta k ż e sp rz ecz n a z p o d staw o w ą d la p ra w a k arn eg o z a s a d ą z a k a zu analog ii. W y k ład n ia ta k a w n ie u z a s a d n io n y sposób ro z szerzy łab y k rą g osób objętych d efinicją d z ie n n ik a rz a z a r t. 7 u st. 2 p k t 5 p ra w a prasow ego, co spow odow ałoby n a p rz y k ła d ro z sz e rz e n ie k rę g u osób o bjęty ch ta je m n ic ą d z ie n n ik a rs k ą n a mocy a r t. 180 § 2 k o d e k su p o stęp o w a n ia k arn eg o (Dz.U. z 1997 r., n r 89, poz. 555).
4. S ąd N ajw yższy w u z a s a d n ie n iu do glosow anego p o sta n o w ie n ia powo łuje się ta k ż e n a r a ti o le g is p rzep isó w dotyczących obow iązku sądow ej re je stra c ji dzienników i czasopism , p o d k re śla ją c, że p rz ep isy n a k a z u ją c e sądow ą re je stra c ję p ra s y w p o staci d zien nikó w i czaso pism m a ją n a celu ochronę odbiorcy, ta k by odbiorca m iał pew ność, że m a do cz y n ien ia z ty m ty tu łe m , k tó ry p ra g n ie nabyć. W y k ład n ia celow ościow a a r t. 20 p ra w a prasow ego w sk az u je n a to, że d zien n ik i i czaso p ism a in te rn e to w e s ą p o d d an e obow iąz kow i re je stra c ji w sąd zie okręgow ym n a tej sam ej zasad zie, j a k d zien n ik i i czaso p ism a trad y cy jn e. C elem re g u la cji ustaw ow ej je s t w ięc ochrona p rz ed nieuczciw ą k o n k u re n cją. O ch ro n a t a j e s t je d n a k w zn aczn y m sto p n iu o g ra n i
czona, p rz ed e w szy stk im ze w zględu n a fa k t, że w p o stęp o w a n iu re je s tro wym , zgodnie z a rt. 21 p ra w a prasow ego, s ą d okręgow y b a d a jed y n ie, czy n a ry n k u praso w y m istn ie je ty tu ł p raso w y id en ty cz n y ze zgłoszonym do zareje- s tro w a n ia 7, a jed n o cz eśn ie w p o stęp o w a n iu re je stro w y m n ie sto su je się p rz e pisów u s ta w y z d n ia 16 k w ie tn ia 1993 o zw alcza n iu nieuczciw ej k o n k u re n c ji8 (te k s t je d n . Dz.U. n r 153, poz. 1503). Ten s ta n rzeczy je s t w yjątkow o n iek o rz y s tn y z p u n k tu w id ze n ia istn ie ją cy ch n a ry n k u dzien n ik ó w lu b czasopism . B ardzo cz ę sta j e s t bow iem p ra k ty k a w p ro w a d z a n ia n a ry n e k nowego ty tu łu , k tó ry je s t podobny do istniejąceg o ju ż n a ry n k u . J e ż e li now y ty tu ł ró żn i od ty tu łu istniejąceg o choćby z n a k p rzestank ow y , są d zgodnie z p ra w e m p ra s o w ym po w in ien ta k i ty tu ł za rejestro w ać. D z ie n n ik i i czaso p ism a w y daw an e w form ie in te rn e to w e j s ą dodatkow o n a ra ż o n e n a p ro ced er c y b e r s q u a ttin g u ,
czyli nieleg aln eg o za jm o w an ia dom en in tern e to w y ch , n a k tó ry c h u m ieszc za ne s ą d z ie n n ik i i czaso p ism a in tern e to w e.
5. W św ietle przytoczonych w nin iejszej glosie faktów , p ogląd S ą d u N a j wyższego n a k w e stie re je s tra c ji w y d aw an y ch w In te rn e c ie dzien n ik ó w lub czasopism u z n a ć n ależ y za słuszny. N ie istn ie je bow iem powód, d la którego In te r n e t i p u b lik o w an e w n im d zien n ik i lu b czaso p ism a m iały b y n ie zostać objęte d z ia ła n ie m p ra w a prasow ego, w szczególności obow iązkiem re je stra c ji in te rn e to w y c h dzien n ik ó w lu b czasopism . Je d n a k ż e w ziąć n a le ż y pod uw agę, że u s ta w a P raw o p raso w e j e s t w d o k try n ie u z n a n a z w ielu w zględów za a k t p ra w n y b ard zo n ieudany. J e d n y m z n ich je s t to, że tzw. rew o lucja in te rn e to w a, p o ró w n y w an a n ie k ie d y do G utenb erg ow skiego w y n a la z k u d ru k u , zdaje się p rz e ra s ta ć zdolności p rz ew id y w an ia ustaw odaw cy. S ąd N ajw yższy m a je d n a k obow iązek doko n y w an ia w y k ład n i p ra w a obow iązującego, n ie m oże sa m tw orzyć p ra w a n o n r a ti o n e im p e r ii, s e d im p e r io r a ti o n is . D latego ko n iecz n a je s t now elizacja p ra w a prasow ego, u s u w a ją c a w szelk ie niejasn o ści dotyczące re je s tra c ji, a ta k ż e fu n k c jo n o w a n ia in te rn e to w y c h d zien n ik ó w i czasopism , chociażby te w sk a z a n e w nin iejszej glosie. N ow elizacja ta k a je s t n ie z b ę d n a ze w zględu n a w y n ik a ją c ą z k o n sty tu cy jn ej z a sa d y d e m o k ra ty cz nego p a ń s tw a p ra w a z a sa d ę ochrony z a u fa n ia o b y w a te la do p a ń s tw a i s ta n o w ionego p rzez n ie p ra w a. O becne b rz m ie n ie u s ta w y P raw o p raso w e odnośnie do o m aw ian y ch za g a d n ie ń , pom im o p rz e d sta w ie n ia przez S ąd N ajw yższy klarow nego sta n o w isk a , p o zo staw ia w ciąż zb yt w iele n iejasn o ści d la p o te n cjalnego w ydaw cy in tern e to w eg o d z ie n n ik a lu b czaso pism a. S form ułow anie propozycji d e leg e fe r e n d a w y k ra cza poza z a k re s n in iejszej glosy.
A d a m P o s z e w ie c k i
7 Postanowienie SN z dnia 1 grudnia 1997 r., III CKN 443/97, OSNC 1998, nr 5, poz. 88, także „Monitor Prawniczy” 1998, nr 6, poz. 4.
8 Postanowienie SN z dnia 5 marca 2002 r., I CKN 540/00, OSNC 2003, nr 2, poz. 29, także „Biuletyn SN” 2002, nr 7, poz. 12.
