B I B L J O T E C Z K A S P O R T O W A
Nr. 6
I N Ż . M. T. B O H A T Y R E W
. . . im i i n i r u n i i r u m r * '
JAK SAMEMU Z BUDOWAĆ i
el
PÓŁŚLIZGO^Ą PŁASKODENNĄ ŁÓDŹ WIOSŁOWĄ
W A R S Z A W A 1 9 3 3
G Ł Ó W N A K S I Ę G A R N I A W O J S K O W A
O M L
P R A W A P R Z E K Ł A D U I P R Z E D R U K U Z A S T R Z E Ż O N E
N r.7308/33. 2000. GŁÓWNA DRUKARNIA WOJSKOWA
S P IS R Z E C Z Y .
Str.
Przedm ow a...1
R o z d z i a ł I. Narzędzia, materjały i przyrządy. A. N a r z ę d z ia ... 5
W ykaz narzędzi, niezbędnych do budowy łodzi typu CNA 5 Zasadnicze wymiary łodzi typu C N A ... 12
Wykaz części składowych łodzi typu CNA . . . . 12
B. M a t e r j a ł y ... • ^ C. Przyrządy . ■ ... ... • ■ 18
R o z d z i a ł l l . Budowa kadłuba łodzi. A. Wykonanie części składowych, montowanie i okucie kadłuba... 22
S z t a b a ... 22
Kontrsztaba...23
Wręga, albo żebro głów ne...24
B o k i ...25
Montowanie k a d ł u b a ... 26
Żeberka denne 27
Str.
D n o ... 28
B u r t a ...29
Ławy, dziób, rufa i skrytka...29
O k u c ie ... 29
B. Uszczelnienie, malowanie i kitowanie łodzi . . . . 30
R o z d z i a ł III. Ster, dulki, wiosła, maszt i żagiel. Wykonanie wiosła s te r o w e g o ... 34
Wykonanie s t e r u ...35
D u l k i ...35
Wykonanie w io s e ł... 37
Maszt i żagiel . . . . . . . . . • • • 39
P o d ł o g a ...42
Sport wodny w Polsce w swoim rozwoju napotyka znaczne trudności z powodu większej ilości nieuregulo
wanych i płytkich dróg wodnych, wymagających zasto
sowania różnych typów lodzi, Zkolei wysokie ceny wio
ślarskiego taboru rasowego i półrasowego utrudniają uprawianie tego sportu na szerszą skalę.
Przeciętny amator, posiadający skromne zasoby pie
niężne, szuka rozwiązania zagadnienia taborowego w bu
dowie kajaka, ale kajak nie zawsze jednak moje zastą
pić łódź bardziej komfortową i nośną, nadającą się do rybołóstwa, polowania i wycieczek.
Chcąc dać zainteresowanym możność zbudowania łodzi odpowiedniej właśnie do wyżej określonych celów, skonstruowaliśmy łódź typu CNA.
„C N A “, przy niezwykłej taniości i prostocie budowy, odznacza się lekkością, wytrzymałością i wyjątkową sta
tecznością w użyciu, może być budowana w różnych wielkościach, na 1, 2 lub 3 pary wioseł, przy nośności od 3 do 8 osób. Większość tych łodzi została przez nas wypróbowana, tak, że wszystkie wskazówki i metody wykonania są sprawdzone praktycznie. Praktyka wyka
zała, że dla szerszego grona amatorów, jako tako wła
dających piłą, młotkiem i heblem, własnoręczna budowa łodzi nie nastręcza większych trudności.
Celem jak najszerszego wyjaśnienia techniki budowy dajemy, oprócz szczegółowych rysunków, także dokład
ny wykaz przyrządów, narzędzi i materjałów.
Zaznaczamy, że robót kowalskich (sporządzenie du
lek, klamer, zawiasów i t. p,), nie opłaca się wykonywać samemu: te rzeczy należy zamówić u kowala. Natomiast roboty stolarskie i malarskie bezwzględnie możemy wy
konać własnoręcznie.
Celem przyśpieszenia pracy, jest pożądany pomocnik.
Przystępując do pracy, musimy trzymać się bezwa
runkowo następujących zasad:
1) posiadać pierwszorzędny materjał i narzędzia w do
brym gatunku,
2) pracę wykonywać: systematycznie, sumiennie i do
kładnie,
3) pracować z zamiłowaniem.
O ile tych warunków dotrzymamy, dodatni wynik bę
dzie zapewniony.
Dając do użytku czytelnika ten pierwszy podręcznik, wybraliśmy umyślnie najprostszy typ łodzi.
— 3 —
Szlachetny sport wodny daje szczególnie wielkie za
dowolenie, gdy się go uprawia na statkach własnoręcz
nej budowy: w tym wypadku bowiem poddajemy próbie ogniowej nietylko nasze zdolności sportowe, ale uwi
doczniamy dodatnie cechy charakteru: pracowitość, zręczność i wytrwałość.
Autor.
R O Z D Z I A Ł I.
N A R Z Ę D Z IA , M A T E R JA Ł Y I P R Z Y R Z Ą D Y . A. Narzędzia.
Po ustaleniu miejsca budowy naszej łodzi (szopa lub podwórze) nabywamy niezbędne narzędzia. Kupujemy je tylko w firmie pierwszorzędnej, która daje rękojmię odpowiedniej jakości nabytego towaru.
Ograniczyliśmy zestaw narzędzi do najniezbędniej
szych, aby budowa łodzi tak prostej konstrukcji nie wy
magała większego kapitału zakładowego. W przyszłości, przy budowie innych typów, będziemy mieli możność uzupełnienia naszej narzędziowni.
W y k az narzędzi, niezbędnych d o budow y łodzi typu C N A (dow oln ej w ielkości).
Rysunek
Nr. Nazwa i wymiary Ilość Uwagi
1 piła stolarska, szeroka . . 1
2 spuszcz długości 470 mm . 1
3 równacz 185 mm . . . . 1
4 gładzik 185 mm . . . . 1
— 6 —
Rysunek
Nr. Nazwa i wymiary Ilość Uwagi.
5 s t r u g ... . 1
6 9“ kleszcze do gwoździ . 1
7 korba stolarska . . . . 1
8 młotek stolarski . . . . 1
9 świderek stalowy 3 mm . 1
10 śrubokręt długości 160 mm 1
11 świderek do korby 3 mm . t
12 dłuta ang. z trzonkiem:
W ... 1 1“ ... 1
13 ścisk drewniany 1 metrowy 1
14 ściski stalowe nr. 2 . . .
15 kątownik stalowy 400 mm 1
16 znacznik do drzewa . . . 1 drewniany
17 przymiar składany do 2 m 1
Rys. 1.
— 7 —
Rys. 2.
Rys. 3. Rys. 4.
Rys. 6.
w*.
— 8 —
Rys. 9.
Rys. 10.
Rys. 11.
Rys. 13.
Rys. 15.
Rys. 18.
Rys. 17.
W razie stępienia narzędzi, nie należy ich ostrzyć sa
memu, lecz dać to do wykonania specjaliście, w prze
ciwnym bowiem razie, nie mając wprawy, możemy ze
psuć najlepsze ostrza. Oprócz narzędzi stolarskich po
trzebne nam będą: dłutko do uszczelnienia, szpachtel i pendzle.
Rys. 16,
- 11 —
Uszczelniacz (dłutko) wykonywamy sami z kawałka buczyny lub grabiny — według rys. 18.
Szpachlę (rys. 19) z ostrzem szerokości 50 mm nabę
dziemy w sklepie. Tak samo kupimy trzy pendzle: jeden
Rys. 19.
większy, do gruntowania i pierwszego malowania, drugi, nieco mniejszy, do wykończenia i trzeci, specjalny, do lakierowania.
Zasadnicze wymiary lodzi typu „C N A ",
Nr.
L — dłu
gość mm
B — sze
rokość mm
H — wy
sokość mm
Ilość desek bocznych
Nośność osób
1 [43 5 0
!
1 880 300 1 3 — 4
2 [5 3 5 0 j 1100 400 2 4 — 6
3 16350 1250 450 2 5 — 7
4 1^7500 1550 550 3 6 — 8
U w a g a . Wiosła i dulki do wszystkich typów są jednakowe.
Do nr. 1 stosuje się 1 parę wioseł
» - 2 „ „ 1 „ „
>> •< ’ „ „ 2 pary „ - - 4 „ „ 3 „
W y k az części składow ych łodzi typu „C N A ".
1. Sztaba.
2. Kontrsztaba.
3. W ręga (żebro) główna.
4. Żebro denne pierwsze.
5.
6.
7.
8.
9.
10. Rufa.
11. Dziób.
drugie.
trzecie.
czwarte.
piąte.
szóste.
12. Pokrywa schowku.
13. Burta.
14. Bok łodzi.
15. Dno.
16. Ława przednia.
17. Dolne gniazdo masztu.
18. Ława tylna.
19. Ster.
20. Zawiasy sterowe.
21. Dulki,
— 13 —
-tA.r
B. Materjały.
1. D r z e w o .
W łasności ogólne. Drzewo stosowane do naszych celów musi być zdrowe, bez sinicy, z możliwie małą ilo
ścią drobnych sęków, o warstwicach gęstych i równych, oraz nie powinno zawierać wiele wilgoci. Deski bezwa
runkowo nie mogą mieć pęknięć podłużnych, powstają
cych od zbyt gwałtownego suszenia.
G atunki drzew a: dąb. Rozróżniamy dwa gatunki: dąb pospolity i szypułkowy.
D ąb pospolity do naszych celów nie nadaje się: daje drzewo ciężkie, twarde, mało sprężyste; ścięty na wio
snę ma wielkie pory, jesienią zaś — mniejsze.
D ąb szypułkow y: daje drzewo nieco miększe niż dąb pospolity, o warstwach równiejszych, lżejsze i ściślejsze oraz dogodniejsze w obróbce.
Sosna: ma biel szeroki, żółtawy lub różowawy, drzewo sprężyste, łupliwe, doskonałe w obróbce, bardzo wytrzy
małe na zmiany temperatury; doskonale konserwuje się w wodzie.
Jo d ła : ma barwę żółtawo-białą, jest nieco miększa od sosny, ale więcej ciągła i sprężysta, posiada małą ilość sęków. Bardzo odporna na działanie wody.
Znajdujące się w handlu deski noszą nazwy następu
jące:
podłogowe, o grubości 45 mm półtorówki o grubości 40 mm
— 14 — stolarskie o grubości 32 mm szalówki o grubości 26 mm podsufitki o grubości 19 i 13 mm.
W y k az m aterjałów drzewnych.
1) M aterjały na stół roboczy (ładą) i koziołki: desek sosnowych, podłogowych II gatunku: 3 sztuki (0.12 m3) długości 3000 mm, szerokości 300 mm, grubości 45 mm;
łat sosnowych 100 X 160 mm — 16 m bieżących (0,256 m3).
U w a g a . Przed użyciem łat na budowę stołu roboczego i koziołków odciąć 4,5 metra (w jednym ka
wałku) na burtę i żebra.
2) M aterjały d o budow y łodzi nr. 1. N a boki', desek sosnowych szalówek I gatunku, sztuk 2 (0,078 m3) o wymiarach surowych (minim,): długości 4500 mm, szerokości 300 mm, grubości 26 mm (1” ).
N a dno: desek sosnowych, szalówek I gatunku, sztuk 5 (0,112 m3) o wymiarach surowych ( minim.): długości 4500 mm, szerokości 200 mm, grubości 26 mm ( 1“ ).
Razem desek sosnowych 0,19 m3.
Z obrzynków powyższych desek wykonamy: ławy, skrytkę, dziób i rufę.
N a wiosła: bali jodłowych I gatunku, sztuk 2 (0,036 m3), o wymiarach surowych (minim.): długości 3000 mm, szerokości 160 mm, grubości 75 mm ( 3“ ).
Razem desek jodłowych 0,036 m3.
— 15 —
N a sztabą i kontrsztabą: desek dębowych miękkich sztuk 1 (0,005 m3) długości 500 mm, szerokości 170 mm, grubości 55 mm.
N a żebro głów n e: desek dębowych miękkich sztuk 1 (0,012 m3 ) długości 900 mm, szerokości 200 mm, gru
bości 65 mm.
N a ster: desek dębowych miękkich sztuk 1 (0,004 m3) długości 1000 mm, szerokości 200 mm, grubości 20 mm.
Razem desek dębowych — 0,021 m3.
Z estaw ien ie ilości i w ydatków na m aterjały drzewne.
1) N a ładą i koziołki:
desek sosnowych II gatunku 0,12 m3 po 50 zł — 6,00 łat 100 X 160 sosnowych 0,256 m3 po 50 zł — 12,80
2) N a budową łodzi:
szalówek sosn. 1 gatunku 0,19 m3 po 80 zł — 15,20 bali jodłowych . . . . 0,036 m3 po 70 zł — 2,50 desek dębowych miękkich 0,021 m3 po 100 zł — 21,00
Razem — zł 57,50 Ceny wskazane należy uważać za orjentacyjne.
O ile materjał zakupujemy stopniowo, należy pomyśleć o należytem jego przechowaniu, przedewszystkiem za
bezpieczając go od bezpośredniego działania opadów atmosferycznych i promieni słonecznych. W tym celu należy złożyć deski pod dachem w miejscu przewiew- nem.
— 16 —
2. M a t e r j a ł y ż e l a z n e . G w oździe żelazne, kwadratowe:
Nr. 20 — 3” około 200 sztuk — 2,5 kg.
Nr. 19 — 2” około 200 sztuk — 1 kg.
Razem 3,5 kg po 1,50 zł. — 5,25.
Rys. 20.
Śruby do drzewa: z główkami płaskiemi, długości 40 mm około 40 sztuk po 3 gr. — zł 1,20;
Rys. 21.
z główkami okrągłemi rys. 21, długości 20 mm około 40 sztuk po 2 gr. — zł, 0,80.
Razem śruby — zł 2,00.
Ż elazot płaskie 30 X 40 mm 1 kg (1 m), 0 12 mm — 2,5 kg (2,5 m),
półokrągłe 8 X 4 mm — 0,5 kg (1,5 m), 0 10 mm — 0,2 kg,
& 5 mm — 0,1 kg.
Razem żelaza 4,3 kg — zł 2,85.
— 1? —
3. M a t e r j a ł y m a l a r s k i e .
Pokost lniany gotowany . , kg 3 po 1,50 zł 4,50 t e r p e n t y n a ... 0,5 „ 1,00 „ 0,50 kreda szlamowana . . . . 3 „ 0,30 ,, 0,90 lakier powozowy specjalny . ,, 2 „ 6,00 „ 12,00 min ja o ło w ian a... 2 ,. 2,00 „ 4,00 ochra jasna ... 0,5 „ 1,00 „ 0,50 sadza kalcynowana . 0,5 „ 3,00 „ 1,50 emalja biała, gotowa . 1 „ 6,50 „ 6,50 emalja seledynowa, jasna 0,5 „ 6,50 „ 3,65 emalja czerwona, cynobrowa 0,5 „ 6,50 „ 3,65 farba olejna gotowa, szaro-stal. 1 „ 3,80 „ 3,80 Razem zł 41,50
4. M a t e r j a ł y r ó ż n e .
W krętki pierścieniowe do steru, sztuk 2 po gr. 20 zł 0,40 zawiasy czarne, zwykłe . . . „ 2 50 1,00 skobel do kłódki , . , , , „ 1 75 0,75 łańcuch zwykły 4 mm o długo
ści 1,5 metra „ 1 2,00
blacha mosiężna miękka, do obicia wioseł, gru
bości 1 mm, o wymiarach 150 X 300 mm . . „ 2,00 skóra miękka do obicia wioseł — 250 X 250 mm „ 2,00 gwoździki tapicerskie, za . . . 0,20 papier szklany, 5 ark u szy ... ... „ 0,50 pakuły konopne czesane do uszczelnienia, za . . „ 2,00 śs|Bss**Ma Razem zł 10,85
m ter■ KAj$yuiorowSj
i 5 . puU ^ i^t-ęhoiy leó. |
— 18 -
Z estaw ien ie w ydatków na materjały.
N a przyrządy (stół roboczy i koziołki):
d rzew o ... zł 18,80 gwoździe 0,5 k g ...„ 0,75 Razem . . . zł 19,55 N a łódź:
drzew o... zł 39,30 gwoździe i ś r u b y ... ... 6,50 ż e l a z o ... 2,85 farby i l a k i e r y ... , 4 1 , 5 0 inne m a t e r ja ł y ... 10,85
Razem . . . zł 101,00 Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że cena rynkowa łodzi tego typu, jaki zamierzamy budować, wynosi zł 390 loco stocznia, wówczas zobaczymy, jak wiele oszczędzamy, wykonywając wszystkie roboty własnoręcznie. W pew
nych wypadkach, mając możność nabycia materjałów po cenach hurtowych, obniżymy koszty Budowy łodzi jeszcze o 15 do 20% , t. j. do zł 80,
C, Przyrządy.
O ile posiadamy dość środków na urządzenie war
sztatu, zakupimy przedewszystkiem stół stolarski (rys.
22), którego budowa znacznie ułatwia obróbkę poszcze
gólnych części składowych łodzi. Odpada wtedy wyda
tek w sumie zł 6,00 na deski 13o łady roboczej.
Przeważnie jednak zasoby finansowe amatora są tak małe, że musimy się zadowolić prowizoryczną ładą ro
boczą, na której budowę wykaz materjałów został po
dany na str. 14.
_ 19 —
Rys. 22.
W upatrzonem miejscu budowy, przy ścianie, w od
stępie 0,5 metra od niej, wkopujemy w ziemię 3 słupki, sporządzone z łat (rys. 23).
W ysokość słupka od poziomu ziemi powinna wynosić 1 metr. Do ściany przybijamy krótkie kawałki łaty CCC.
O ile ściana jest murowana, wówczas takie same słupki wkopujemy również i od ściany. Zwierzchu łączymy je beleczkami poprzecznemi aaa. Końce beleczek muszą nieco wystawać poza zewnętrzną krawędź słupków. Do utworzonych w ten sposób kozłów przybijamy deski 45 milimetrowe. W lewym zewnętrznym końcu stołu umo
cowujemy t. zw. jaskółczy ogon, którego zadaniem bę
dzie przytrzymywanie obrabianego przedmiotu. Celem
Rys. 23.
— 20 —
— 21 —
zapewnienia sobie sztywności łady, przybijemy listwy 11, wycięte z pozostałego kawałka deski. W ten sposób stół roboczy będzie wykończony.
K oziołki. Celem ulżenia sobie w pracy przy monto
waniu łodzi i uchronienia się przy malowaniu od brudu i kurzu sporządzamy sobie specjalne koziołki (rys. 24).
Użyjemy do tego celu reszty łat, pozostałych od budowy stołu. Wymiary i forma zewnętrzna są wyraźnie widocz
ne na rysunku, tak, że bliższych wyjaśnień udzielać nie będziemy.
R O Z D Z I A Ł n.
B U D O W A KA D ŁU BA Ł O D Z I.
— A. Wykonanie części składowych, montowanie i okucie kadłuba.
Sztaba (1) i) Do wykonania sztaby użyjemy deski dębowej, wyciętej z całego kawałka zakupionej dębiny.
Obcinamy sztukę z zapasem tak, aby zostawić dookoła pewną ilość materjału na obróbkę. W stanie surowym sztaba będzie miała następujące wymiary: długości — 500 mm, szerokości — 55 mm, wysokości — 90 mm.
Kawałek ten wygładzamy do następujących wymiarów ścisłych: długości — 500 mm, szerokości — 48 mm, wy
sokości — 83 mm.
Na płaszczyźnie sztorcowej odrysowujemy profil szta
by (rys. 25) (dokładne wymiary bierzemy z rysunku na arkuszu rozkładanym) i według tego profilu zbieramy zgrubsza strugiem części aa, dłutem natomiast bb. Na
stępnie całość wygładzamy do ścisłych wymiarów. Szta
ba wtedy przybierze wygląd taki, jak na rys. 26.
*) Numeracja odpowiada numeracji „Wykazu części składowych łodzi typu „CNA" (patrz str. 12).
— 23 —
K ontrsztaba (2). Wycinamy kawałek dębiny o wy
miarach surowych długości — 500 mm, szerokości 75 mm, wysokości — 35 mm.
Rys. 25.
Rys. 26.
W dalszym ciągu postępujemy w ten sam sposób, jak przy obróbce sztaby. Wymiary obrobionej deski, przed wyrysowaniem profilu, będą następujące: długość 500 mm, szerokość — 70 mm, wysokość — 50 mm.
— 24 -
W ręga albo żebro głów ne (3). Żebro główne nadaje łodzi w danej konstrukcji jej kształt zasadniczy. Deskę dębową obrabiamy na gładko ze wszystkich stron do ścisłych wymiarów: długości — 800 mm, szerokości — 180 mm, grubości — 60 mm.
Odrysowujemy kształt wręgi według rys. 27 i zbędne części wycinamy piłą. Następnie obrabiamy heblem i dłu
tem (1“ ) krawędzie. Zwracać należy szczególną uwagę na jednakowy kąt nachylenia końców żebra (a), który nie powinien przekraczać 8 stopni. W górnej części gru
bość żebra wynosi 40 mm. Przy budowie łodzi o więk
szych wymiarach, jak np. nr. 2, 3 lub 4, kiedy boki ro
bimy z 2 lub 3 desek (sposobem „Klinker ), ksztatł bocznych wyłogów żebra będzie nieco odmienny, a mia
nowicie według rys. 28. (Szczegółowe wymiary takich łodzi powiększonych znajdują się na str. 12).
— 25 —
Dolna krawędź żebra powinna być zupełnie równa i dopiero po umocowaniu boków nadaje się jej kształt łukowaty.
B oki (14). Gdy mamy już przygotowane podstawowe części składowe łodzi, któremi są: sztaba, kontrsztaba i żebro główne, przystępujemy do obróbki boków. Na boki bierzemy 2 deski sosnowe o grubości 1“ (26 mm)
i szerokości minimalnej 300 mm i długości 4500 mm.
Obrabiamy je na gładko do grubości 22 mm i szeroko
ści 295 mm według rys. 29.
Obcinając końce, otrzymujemy właściwy kształt i po
chylenie boków, od czego zkolei całkowicie zależy wy
gięcie całego kadłuba łodzi i jej właściwości emersyjne (emersją dynamiczną nazywamy wynurzenie łodzi w cza
sie biegu pod działaniem nacisku wody na pochyłe pod pewnym kątem dno. Na zjawisku tem jest oparta budo
Rys. 28.
— 26 —
wa ślizgowców. Łodzie typu CNA też posiadają czę- ściowo powyższą właściwość i dlatego noszą nazwę p ó ł ś l i z g o w y c h . Ułatwia to w wysokim stopniu wiosłowanie i zmniejsza zanurzenie w biegu).
M ontow anie kadłuba. M ając gotowe części 1, 2, 3 i 14, przystępujemy do składania całości.
Na deskach bocznych ściśle oznaczamy linję środkową c (rys. 29). W tych punktach umocowujemy trzema śru
bami (z każdej strony) żebro głów ne. Dolna część żebra powinna wystawać o 10 mm poniżej dolnej krawędzi de
ski, Przed umocowaniem dna ścinamy heblem występu
jące części tak, że spód wręgi staje się łukowaty (wy
pukły), Przed przykręcaniem śrub należy posmarować minją miejsca styków desek z żebrem. Śruby, posmaro
wane mydłem, wkręcać do nawierconych poprzednio otworów 3 milimetrowych. Główka śruby powinna wejść głęboko w drzewo (na 2 do 3 mm). Dociągamy ją przy pomocy śrubociągu z korbą. Przy pracach powyższych podtrzymujemy boki i wręgę długim ściskiem. Należy zwracać szczególną uwagę na to, aby boki były umoco
wane absolutnie poziomo, co sprawdzamy, ustawiając c
90
Rys. 29.
— 27 —
na koziołkach, przy pomocy linji i wagi wodnej (kosztuje 3 —- 4 zł) (rys. 30).
Łódź nasza ma teraz formę sanek. Boki leżą do siebie czyć sztabę i kontrsztabę, Zgodnie z rysunkiem na ar
kuszu rozkładowym, najpierw przykręcamy śrubami je den bok sztaby i kontrsztaby, a następnie drugi. Z e śru
bami postępujemy w ten sam sposób, jak poprzednio.
Końce sztaby i kontrsztaby muszą nieco wystawać poza krawędzie desek bocznych, zgóry 120 — 130 mm, zdo- ściwą po przybiciu burty, a dolną obcinamy podczas umocowania dna.
Widzimy teraz, że łódź nasza otrzymała właściwą for
mę i odpowiednie wygięcia boków i dna. W ielkość tego wygięcia zależy od kąta ścięcia końców desek bocznych.
Ż eb erk a denne (4-—9 ). Obracamy teraz kadłub do góry dnem i ustawiamy na koziołkach celem wbudowa
nia żeberek dennych. Jest ich razem 6 sztuk, o przekroju poprzecznym 30 X 30 mm. Na ich sporządzenie uży-
równolegle i ściśle na jednym poziomie. Możemy dołą-
Rys. 30.
łu 10— 20 mm. Górnej części nadajemy formę wła-
— 28 —
jemy kawałka łaty, pozostałego od budowy stołu i kozioł
ków. Krawędzie górne należy zlekka sfazować. Dosto
sujemy według rysunku poszczególne żeberka do boków, łącząc śrubami. Należy pamiętać, aby dolna krawędź (jak u żebra głównego) wystawała nieco poza kraj de
ski bocznej. Żeberka przy dziobie i rufie wystają tylko 0 50 mm. Po wyżej opisanych czynnościach równamy wszystkie wystające części, ścinamy wystające końce sztaby i kontrsztaby, smarujemy krawędzie minją i przy
stępujemy do przybijania dna.
D no (15), Na dno wybieramy zdrowe równe deski, bez sęków i pęknięć. Wygładzamy je dokładnie i, zaczy
nając od środka łodzi, układamy dno. Do żebra główne
go przykręcamy je śrubami, natomiast do boków i żebe
rek przybijamy gwoździami. W ystające od wewnątrz końce gwoździ zaginamy, wpuszczając je całkowicie w drzewo. Przy wbijaniu gwoździ do żeberek od spodu należy albo podłożyć słupek, albo podtrzymywać ręką, w przeciwnym bowiem razie żeberko może pęknąć.
Gwoździe wbijamy w odstępach 50 — 80 mm. Tak samo wkręcamy śruby. Przy umocowaniu dna do boków na
leży uważać, aby gwoździe nie wyłaziły z desek naze- wnątrz łodzi. Zepsuje to całość, powodując pęknięcia 1 zadraśnięcia.
Deski dna, znajdujące się bliżej boków, obcinamy na formę kadłuba z pewnym zapasem (do 10 mm) celem uniknięcia pęknięcia przy przybijaniu. Wykańczamy dno, wyrównywając jego powierzchnię i boczne krawę
dzie heblem. Na tem pracę przy dolnej części łodzi koń
29 -
czymy i obracamy ją znowu dnem do dołu. Należy teraz przybić burtę.
Burta (13). Wycinamy ją z łaty, którą uprzednio od
cięliśmy przy sporządzaniu stołu i koziołków. Wycinamy pasy drzewa o wymiarach w stanie surowym: długość — 4500 mm, szerokość -— 50 mm, grubość — 35 mm i obra
biamy do wymiarów: szerokość — 45 mm, grubość ■— 35 mm, zewnętrzne kraw ędzie zaokrąglić.
Umocowawszy burtę gotową do górnej krawędzi boku łodzi przy pomocy ścisków stalowych, przybijamy ją gwoździami nawylot, zaginając wystające końce tak, jak przy żeberkach dennych.
Końce burty obcinamy szerokiem dłutkiem, jak na ry
sunku.
Ł aw y (16 i 18), dziób (11), rufa (10) i skrytka (12).
T e części składowe sporządzamy z kawałków desek, po
zostałych przy wykonaniu dna. Prace te osobnych wy
jaśnień nie wymagają. Drzwiczki skrytki należy umoco
wać na zawiasach dopiero po ukończeniu malowania.
O kucie. Sztabę należy z przodu okuć żelazem półokrą- głem. Przykręcamy je śrubami (o płaskich główkach), po nawierceniu otworów w odstępach 60 mm. W górnej części sztaby zaginamy żelazo tak, aby tworzyło pierś
cień, do którego umocowujemy łańcuch. Jeżeli przed okuciem żelazo cynujemy, wówczas umocowujemy je na miejscu dopiero po ukończeniu malowania, w przeciw
nym zaś razie — zaraz po gruntowaniu.
— 30 —
B. Uszczelnienie, malowanie i kitowanie łodzi.
Po ukończeniu wszystkich prac stolarskich, związa
nych z montowaniem łodzi, przystępujemy do jej uszczel
nienia i malowania.
Oczyściwszy wnętrzne z odpadków drzewa, wiórów i kurzu, przedewszystkiem musimy całość zagruntować.
Przygotowujemy do tego bardzo rzadką farbę z oleju lnianego (pokostu), z lekką domieszką ochry jasnej.
Farbą tą malujemy całą łódź dookoła, nazewnątrz i we
wnątrz, nie pozostawiając najmniejszej cząstki niepoma- lowanej. Po 12 godzinach możemy przystąpić do uszczel
nienia. Rozpoczynamy pracę od zewnętrznej strony dna, ułożywszy odpowiednio łódź na koziołkach. Skręcamy z pakuł konopnych, oczyszczonych i czesanych, rodzaj sznura, grubości odpowiadającej szczelinie i, uderzając lekko drewnianym młotkiem po uszczelniaczu, wbijamy sznur do szczeliny. Uszczelnić musimy wszystkie miej
sca połączeń desek dna i połączenia dna z bokami.
Po ukończeniu tej czynności przystępujemy do kitowa
nia. Kit sporządzamy w sposób następujący: na kawałek deski nasypu jemy 1 kg kredy zmieszanej z minją oło
wianą i wlewamy (do stożkowatego otworku, zrobio
nego w kupce kredowej) pokostu, lakieru i terpentyny.
W szystko dobrze przemieszamy i rozcieramy szpachlą do gęstości masła.
Kitem tym zaciągamy wszystkie spojenia, gniazda śrub i gwoździ, lekkie zadraśnięcia lub pęknięcia w de
sce, Szczególnie starannie musi być wykitowane dno,
_ 3 i __
wewnątrz i zewnątrz. Od tej staranności zależy szczel
ność łodzi. Przy pracy używamy szpachli, równo naci
skając do powierzchni drzewa, zbierając jednocześnie ostrzem zbędną ilość kitu. Jeżeli dni są gorące i suche, to po trzech dniach kit będzie zupełnie suchy. W tedy szlifujemy całą łódź papierem szklanym i przystępujemy do malowania. Farbę rozcieńczamy pokostem i lakierem do gęstości śmietanki i mocno rozcieramy po powierzchni malowanej. Malujemy całość trzy razy, zawsze po całko- witem wyschnięciu poprzedniego pokrycia. Po ukończe
niu malowania możemy całość pokryć lakierem powozo
wym. Należy przy tem odpowiednio zabezpieczyć łódź od kurzu i słońca, w przeciwnym bowiem razie cała na
sza praca pójdzie na marne. Lakier schnie mniej więcej 3 doby. Po tym czasie można łódź spuszczać na wodę.
0 ile chcemy mieć absolutną pewność co do szczelności, to poprzednio, na miejscu budowy, gdy łódź jeszcze stoi na kozłach, można ją na próbę wypełnić wodą na wyso
kość 10 — 15 cm. W szystkie krople wody, przesącza
jące się nazewnątrz, wskażą miejsca nieszczelne. Próba będzie miarodajna tylko wtedy, jeżeli wodę pozostawi
my w łodzi 4 — 5 godzin, ponieważ nieszczelność może zniknąć od napęcznienia drzewa. Praktyka wykazała, że łódź uszczelniona w sposób opisany nigdy nie prze
puszcza ani kropli wody i ma dno zawsze suche. Pamię
tać należy o odpowiedniem odświeżeniu uszczelnienia 1 malowania co roku na wiosnę.
Najodpowiedniejsze są następujące barwy poszcze
gólnych części łodzi;
— 32 -
D no nazewnątrz —■- czarne.
B oki i dno wewnątrz — szare.
B oki nazewnątrz — 100 mm od dna — czerwone, da
lej białe.
Burta, dziób, rufa i ław y — seledynowe.
W iosła białe i czerwone.
S ter — biały i czerwony (jak boki zewnętrzne).
Części, m etalow e — dulki i oparcia — szare lub alu- minjowe.
Napisy — czarne.
Części metalowe malujemy tylko wtedy, jeżeli nie są cynkowane.
Kończąc opis budowy łodzi nr. 1, zaznaczamy, że przy budowie innych numerów metody postępowania będą te same. Zmienione zostaną wymiary i ilość materjałów.
Główne wymiary podajemy w tabl. 1 (str. 12), natomiast ilość materjałów czytelnik łatwo sobie obliczy sam na podstawie numeru pierwszego.
R O Z D Z I A Ł III.
S T E R (19), DU LKI (21), W IO SŁ A , M A S Z T I Ż A G IEL.
Łodzią typu budowanego przez nas można sterować następującemi sposobami:
!• — bezpośrednio wiosłowaniem przez wzmacnianie nacisku na odpowiednie wiosło,
2. — przez sternika przy pomocy wiosła sterowego i 3. — przez sternika zapomocą steru.
Pierwszy sposób nie wymaga osobnych wyjaśnień, tak samo jak i trzeci, natomiast nad drugim musimy się zastanowić. Osobiście uważam sposób sterowania przy pomocy wiosła za nadzwyczaj dogodny, a to z powodów następujących:
a) zwrot łodzi jest bardzo energiczny nawet przy ma
łym ruchu postępowym;
b) zwrot może być dokonany na miejscu bez udziału wiosłującego;
c) sterujący może jednocześnie pomagać w wiosło
waniu;
d) sterowanie wymaga minimalnego wysiłku;
e) odbijanie od brzegu i przepychanie się przez miej
sca płytkie staje się bardzo ułatwione.
— 34
Technika sterowania wiosłem jest niezmiernie prosta.
W iosło bierze się pod prawe lub lewe ramię, przytrzy
mując zlekka łokciem, a dłoń opierając o odpowiednią poprzeczkę lub uchwyt (rys. 31) wiosła. Lekkie poru
szenie w prawo lub lewo wywołuje odpowiedni wy
nik. Przy wiosłowaniu jednocześnie ze sterowaniem trzy
mamy wiosło lewą ręką za trzon a prawą za poprzeczkę.
A
3 5 -
- / 3 0 0- 700
TT
Rys. 31.
Po każdem uderzeniu wiosła należy zlekka przycisnąć łódź na tor, aby uniknąć skutków jednostronnego wio
słowania. Parogodzinna łatwa praktyka pozwala w zu
pełności opanować technikę sterowania.
W ykon an ie wiosła sterow ego. Wiosło sterowe nie po
winno być sprężyste, dlatego wykonywamy je z drzewa sosnowego. Zużytkujemy na to materjał pozostały po wykonaniu łodzi (kawałek łaty). Jak widać z rys. 31 całe wiosło wycina się z jednego kawałka drzewa. Ko
niec pióra należy okuć blachą mosiężną. Malowanie:
pióra — czerwone, trzon i poprzeczki — białe. Ładnie wygląda i bardzo praktyczny jest t. zw. kolor naturalny drzewa. Po dokładnem wygładzeniu powierzchni papie
rem szklanym pokostujemy 2 razy (czystym pokostem) i lakierujemy.
— 35 -
W ykon an ie steru. Ster sporządzamy z deski dębowej grubości 20 mm, heblując ją do grubości 16 — 17 mm.
Zakupiliśmy, jak wiadomo, deskę długości 1000 mm.
Obcinamy z tego część (400 mm) na ramię steru, resztę przecinamy przez pół i sklejamy „certusem“ (u stolarza).
Z otrzymanej tarczy 300 X 300 mm wycinamy kawa
łek steru według rysunku z arkusza rozkładowego. Inne szczegóły są widoczne z tego rysunku.
Dulki. Jak już zaznaczyliśmy poprzednio, dulki należy oddać do wykonania kowalowi (dla orjentacji w cenach wykonania podaliśmy w rozdziale o materjałach ilość potrzebnego żelaza). Dla zapewnienia celowej pracy wiosła dulki w naszych łodziach są zbliżone budową do typów, używanych na łodziach rasowych, z tą jednak różnicą, że są odejmowane, ponieważ w przeważnej ilo
ści wypadków łódź będzie przechowywana na wodzie, umocowana łańcuchem do kołka.
W takich wypadkach brak dulek i wioseł uchroni ją od niepowołanych amatorów przejażdżek. Całkowite dulki składają się z następujących części: a) właściwej dulki, wykutej z całego kawałka żelaza wraz z szyjką (a), odpowiednio obtoczoną na tokarce, i b) widełek, wykonanych z całego kawałka żelaza. Celem ich usztyw
nienia jest przyszwejsowana poprzeczka b. Wymiary dla łodzi nr, 1 są podane na rysunku 32. Całość należy pocynować. Pocynowauie kosztuje w przybliżeniu 4— 5 złotych: o ile suma ta będzie za wysoka, ograniczymy się pomalowaniem minją i następnie szarą farbą z lakierem.
o o
OO/r
— 37 —
Rys. 33.
(patrz rysunek na arkuszu rozkładowym). Końce wide
łek przy łodziach większych wymiarów należy przyśru
bować do dolnych skobli przy pomocy nakrętek skrzy
dłowych M.
W ykon an ie wioseł. Wykonanie wioseł wymaga dość dużo pracy i staranności. Przygotowane poprzednio su
che i zdrowe deski jodłowe wygładzamy starannie do Gotowe dulki wstawiamy przez otwory wywiercone w burcie i okute piaskiem żelazem, końce widełek umo
cowujemy do skobli przyśrubowanych do boków łodzi
— 38 —
grubości 75 mm i szerokość 155 mm. Następnie odrysu- jemy kształt wiosła zarówno w rzucie pionowym jak i poziomym. Kształt powyższy wycinamy piłą i otrzy
mujemy w ten sposób zgrubsza sformowane wiosło.
Rys. 34.
Strugiem nadajemy właściwą formę i zaokrąglenia pió
rom, wygładzając trzon heblem. Otrzymawszy podane na rysunku (arkusz rozkładany) wymiary, całość obra
biamy ostatecznie szkłem i papierem szklanym. Przed wycinaniem kształtu wiosła należy zwrócić baczną uwa
gę na układ warstw drzewa w miejscu łączenia się pióra z trzonem. W arstwy powyższe powinny układać się równolegle do osi podłużnej wiosła, w żadnym zaś wy
padku ukośnie. Ostatni układ spowodować może pęknię
cie wiosła przy większym nacisku. Po ukończeniu obróbki okuwamy szeroki koniec pióra blachą mosiężną, w miej
scu zaś wskazanem na rysunku obciągamy trzon skórą.
Malujemy sposobami wskazanemi przy budowie wiosła sterowego. Końców trzonów, za które trzymamy wiosła w ręku, nie należy ani malować, ani lakierować.
M aszt i ż a g iel.. Numer pierwszy łodzi typu CNA nie nadaje się do stosowania żagla, natomiast przy numerach 2, 3 i 4 żagiel może być stosowany z powodzeniem.
M aterjał do wykonania masztu i żagla nie jest objęty kosztorysem, podanym na str. 18.
M aszt: długość całk o w ita... 2600 mm grubość w ierzchołka... 30 mm części środkowej . , 60 mm części d o ln ej... 40 mm Materjał: okrąglak jodłowy o 0 65 — 70 mm i dłu
gości 3000 mm; powinien być zupełnie zdrowy, bez śnie
dzi i suchy.
Heblem obrabiamy go do wymiarów właściwych, wy
gładzamy papierem szklanym, pokostujemy i lakierujemy dwukrotnie.
Po wyżej opisanych czynnościach należy maszt odpo
wiednio okuć. W górnej części, 60 mm od końca masztu, wycinamy prostokątny otwór, o wymiarach 60 X 20 mm, w który wprawiamy bloczek (kółko z rowkiem) o śred
nicy 50 mm; 8 milimetrową ośkę żelazną zanitowujemy na szajbkach.
Bloczek wytaczamy z mosiądzu. Grubość jego wynosi 15 mm, szerokość rowka -— 10 mm.
— 40 —
W dolnej części masztu, 600 mm od końca, umoco
wujemy okucie łącznikowe b o m u (rys. 35). Okucie powyższe wykonywamy z rury żelaznej i cynujemy.
W ymiary są uwidocznione na rysunku.
b o m
I
>*— 1 y
--- o — — o --- m ,
* ?no
1
t
Rys. 35.
Powyżej złącza przykręcamy dwoma śrubami wyko
naną z buczyny lub dębiny k n a g ę (wymiary:
150 X 25 X 50 mm).
B o m : bom wykonywamy z okrąglaka jodłowego o średnicy 55 — 60 mm.
Wymiary w stanie obrobionym są następujące:
długość całkowita . . . 2000 mm grubość u złącza . . . 30 mm grubość przy końcu . . 30 mm.
Pokostujemy i lakierujemy tak jak maszt.
Do zewnętrznego końca przyśrubujemy strzemiączko o wymiarach: 300 X 50 X 8 mm. Przez strzemiączko przeciągamy s z k o t (sznur o grubości 8 mm, służący do utrzymania bomu w pozycji pożądanej).
— 41 —
£60-
42
Ż agiel, Żagiel o powierzchni około 2,5 m2 wykony
wamy z płótna żaglowego albo z grubszej surówki o sze
rokości 600 mm. Układ poszczególnych płócien jak też ogólny kształt żagla widoczny jest na rys. 36. Zaginając brzegi gotowej płachty, wszywamy dookoła niej (celem usztywnienia żagla) sznur o grubości 6 mm ( l i k ) . Do narożników przyszywamy trójkątne kawałki płótna i wycinamy otwory o średnicy 15 mm. Otwory powyż
sze okuwamy specjalnemi pierścieniami mosiężnemi lub cynkowemi. Poza tem w przedniej i dolnej krawędzi ro
bimy szereg małych otworów na linki umocowujące żagiel do masztu (żmijka) lub bomu (marlinka).
Maszt nie posiada żadnego stałego olinowania i utrzy
muje się jedynie w specjalnym otworze, wyciętym w ła
wie łodzi, a dolnym końcem tkwi w wydrążonym klocku, przykręconym do dna.
P odłoga. Celem uniknięcia możliwych uszkodzeń dna przy gwałtownych uderzeniach (np. przy skoku do ło
dzi), pożądane jest sporządzenie podłogi w postaci krat zdejmowanych, z listewek jesionowych 20 X 30 mm.
