Wokół zagadnienia transferu w nauczaniu języków obcych

Mikołaj Stefaniszyn

Wokół zagadnienia transferu w

nauczaniu języków obcych

Studia Rossica Posnaniensia 8, 181-191

1976

M I K O Ł A J S T E F A N I S Z Y N

P oznań

W OKÓŁ ZA GAD NIEN IA T R A N SFE R U W NAUCZANIU JĘZY K Ó W OBCYCH

1. U W A G I W S T Ę P N E

Jedn y m ze złożonych procesów psychiki ludzkiej jest transfer, którego u k ry ty mechanizm daje człowiekowi możliwość w ykorzystania i przeniesienia pew nych opanowanych wpraw lub czynności na inne czynności identyfikujące się z pierwszą lub do niej podobne.

Zjawisko transferu zostało zaobserwowane przez psychologów już na początku X X wieku, jednakże były to badania fragm entaryczne, nie w y­ chodzące poza obręb psychologii. I dopiero intensyw ny rozwój podstaw psychologicznych w nauczaniu języków obcych otworzył szerokie horyzonty przed m etodyką. Nowe koncepcje i założenia znalazły swoje odzwierciedlenie w pow staniu pokrewnych dyscyplin, takich jak psycholingwistyka czy socjo- ling w isty ka.

O statnio zaś niektórzy lingwiści i m etodycy, jak np. S. Barchudarow i W. Rosenzweig, są zdania, że m etodykę nauczania języków obcych należy rozpatryw ać jako gałąź językoznawstw a stosowanego. Nie jest to nowe sformułowanie, albowiem jako pierwszy wysunął tak i p o stulat L. Szczerba. Świadczy to o znaczeniu, jakie zaczyna odgrywać m etodyka nauczania, a w niedalekiej przyszłości należy oczekiwać dalszego zbliżenia m etodyki z lingw istyką i psychologią, w w yniku czego mogą powstać nowe dyscypliny: lingw om etodyka lub lingwopsychometodyka.

M etodyka jako nauka interdyscyplinarna bez powiązania z innym i dziedzi­ nam i nauk nie jest w stanie rozwiązać wszystkich problemów w ystępujących w procesie nauczania języków obcych, ponieważ przed m etodyką zostały postaw ione cele i zadania, których całkowite wyjaśnienie pozwoli zgłębić niektóre właściwości kom unikatora językowego, szczególnie wzajemne od­ działywanie dwóch funkcjonujących w mózgu kom unikatorów językowych — ojczystego i obcego.

Podjęcie kompleksowych bad ań n ad problem em bilingwizmu oraz teorii kom unikacji językowej zostało podyktow ane faktem uzyskania nader w ątpli­

182 M. S te f ani sz yn

wych rezultatów w nauczaniu języków obcych związanych z wprowadzeniem na szeroką1'skalę audiowizualnych środków i m etod nauczania, m ających na celu wyeliminowanie z procesu nauczania wpływu języka ojczystego. Jeszcze do niedaw na uważano je za panaceum , obecnie samowystarczalność ich po­ daw ana jest w wątpliwość, gdyż zdano sobie sprawę z istnienia szczególnych mechanizmów psychologiczno-językowych, bez zgłębienia których najnowsze osiągnięcia techniczne przynoszą niewspółmiernie małe korzyści. Potw ierdza się zdanie L. Szczerby, że język ojczysty można wyeliminować z procesu nauczania ,,... lecz wykorzenienie go ze świadomości uczących się w w arunkach szkolnych jest niemożliwe” 1.

Całościowe zbadanie owych mechanizmów psychologiczno-językowych natrafia w dobie obecnej na znaczne trudności związane z niedostatecznym jesz­ cze poznaniem wyższych czynności kory mózgowej. Niemniej jednak prow a­ dzone są badania poszczególnych procesów, w szczególności zjawiska transferu. Chociaż problem ten n u rtu je wielu badaczy, w literaturze poświęconej tem u zagadnieniu znajdujem y najczęściej fragm entaryczne wypowiedzi teoretyczne, nie poparte wielostronnym i eksperym entam i naukowym i.

W naszych rozważaniach podsum ujem y dotychczasowy stan b adań nad specyfiką transferu, przeanalizujem y możliwość zastosowania go w nauczaniu języków obcych oraz w yjaśnim y niektóre rozbieżności dotyczące isto ty tra n s ­ feru i interferencji.

2. Z JA W IS K O T R A N S F E R U W Ś W IE T L E B A D A Ń P SY C H O L IŃ G W IS T Y C Z N Y C H

Problem transferu już od dłuższego czasu interesuje psychologów oraz psycholingwistów i odgrywa coraz to większe znaczenie w psychologii uczenia się i nauczania.

Większość badaczy jest zgodna co do następującego stwierdzenia: jeżeli wykonujem y jakąś czynność A, a następnie przystępujem y do w ykonania czynności В do A podobnej lub z nią identycznej, to przy w ykonyw aniu czyn­ ności В posługujemy się doświadczeniami zdobytym i podczas w ykonyw ania czynności A. Różnice zdań natom iast pow stają przy próbie określenia, które z poszczególnych elem entów wykonanej czynności A wpływ ają dodatnio, a które ujem nie na określone elem enty wykonywanej czynności B.

Uzależnione to jest od szeregu czynników: pierwszym z nich jest u to ż ­ sam ianie procesu przeniesienia2 i jego rezultatu. Sam fa k t w ystąpienia p rze­ niesienia należy uważać za zjawisko pozytyw ne w procesie nauczania, naw et

1 Л. Щ ерба, Преподавание иностранных языков в средней школе. Общие вопросы мето­

дики, Москва—Ленинград 1947, s. 56 (c y ta t w tłu m aczen iu au tora).

T ransfer w n au czan iu język ó w obcych 183

jeśli poszczególne jego przejaw y będą negatywne. Udowodniono, iż poliglota lepiej i szybciej opanowuje każdy nowy język w wyniku przenoszenia nabytej wiedzy językowej na opanowyw any przedm iot, naw et jeśli w poszczególnych w ypadkach znajomość języków pokrew nych jest źródłem błędów-3.

D ruga przyczyna związana jest z u krytym charakterem transferu oraz

z niedostatecznym zbadaniem wyższych czynności mózgu. J a k wiadomo,

proces przeniesienia jest procesem uk ry ty m psychiki ludzkiej i dla badaczy dostępny jest tylko rezultat, jak i za sobą pociąga fak t w ystąpienia transferu.

N ależy jednak stwierdzić, że różnorodne zdania i poglądy na występowanie zjaw iska transferu nawzajem się dopełniają i dają bardziej wszechstronne pojęcie o charakterze przeniesienia.

Prekursoram i, którzy podjęli badania dotyczące transferu, byli psycho­ logowie am erykańscy E. L. Thorndike i D. S. W oodsw orth4. Stwierdzili oni, że przeniesienie występuje wówczas, jeśli między dwoma czynnościami są identyczne elem enty. W ystąpienie punktów stycznych jest tą wewnętrzną przyczyną powodującą powstawanie zjawiska transferu.

Z inną koncepcją przeniesienia w ystąpił w kilka la t później psycholog angielski G. J u d d 5. Uważał 011, iż zasadniczy wpływ na powstawanie prze­ niesienia m ają uogólnienia, możliwość syntezy pewnych wiadomości. N a przykład znajomość przedm iotu A jest przenoszona na znajomość przedm iotu В dlatego, że człowiek przysw ajając sobie wiedzę o przedmiocie A rozwija w sobie zdolność uogólnienia i to właśnie uogólnienie jest w ykorzystyw ane częściowo lub całkowicie w stosunku do zjawiska A i do zjawiska B. G. J u d d twierdził, że transfer ma miejsce w ty m wypadku, jeśli człowiek uogólnia i w ykorzystuje już przyswojoną wiedzę i doświadczenie.

Poglądy J u d d a na istotę pow staw ania zjawiska przeniesienia zostały życzliwie przyjęte przez ogół psychologów i przez długi okres były dominujące.

Teorię psychologa angielskiego rozwijali gestaltyści6. Byli 011i zdania, że przeniesienie zależy od następujących czynników:

a) charakteru uogólnień,

b) możliwości zastosowania uogólnień,

c) od stopnia rozwoju intelektualnego skierowanego na zastosowanie uogólnień.

Z biegiem czasu psychologowie postaci wyodrębnili transfer innego rodzaju, nazwany przez nich transpozycją. Polega 011 na tym , że do nowej sytuacji są przenoszone już nie identyczne elem enty, ale pewne hierarchiczne uszerego­

3 V . V il d o m e c , M u ltilin g u a lis m , T he H a g u e 1951.

* Por. V. P r i h o d a , W s tę p do p s y c h o lo g ii p e d a g o g ic zn ej, W arszaw a 1961, s. 260. 5 Por. И. К и т р о с с к а я , Некоторые вопросы методики обучения второму иностран­

ному языку, Москва 1970, s. 3.

1 8 4 M. S t e f an i s z y n

wanie elementów danej sytuacji oraz relacje zachodzące pom iędzy ty m i elem entam i7.

D okonując porównania, należy stwierdzić, że transfer pow stający w rezul­ tacie identycznych elementów ma ch arakter podświadomy, autom atyczny i mo­ że występować n a zasadzie odruchu warunkowego, podczas gdy tran sfer zwany transpozycją o p arty jest n a procesach analitycznych, niemechanicz- nych, związanych z postrzeganiem i analizowaniem pewnych, nie zawsze identycznych zjawisk i elementów.

K olejny krok w badaniu zjaw iska transferu poczynił E. G ibson8. W jego m niem aniu istotnym czynnikiem determ inującym skuteczność nauczania języków obcych jest ustanow ienie dyskrym inacji i różnic hierarchicznych m iędzy obiektem przysw ajanym a obiektem przyswojonym . Podczas tej czynności transfer pozytyw ny m a miejsce w tedy, gdy przyswojone różnice są w ykorzystyw ane na kolejnym etapie nauczania; natom iast transfer negatyw ny może zaistnieć w tedy, kiedy następuje zastosowanie uogólnień z pominięciem e tap u dokonania zróżnicowania. Tym samym , w pojęciu E. Gibsona, doko­ nanie zróżnicowań m a n a celu ustanow ienie granicy uogólnień, na gruncie któ rych właśnie w ystępuje proces przeniesienia. Z nieco odm ienną koncepcją w ystąpili behawioryści, dokpnując modyfikacji pojęcia transferu. .Ich zdaniem^ czynnikiem powodującym wystąpienie przeniesienia jest podobieństwo bodź­ ców lub reakcji na te bodźce9.

N atom iast B. U nderw ood10, przedstaw iciel asocjacjonizm u doszedł d e wniosku, że na etapie upośrednienia związki asocjacyjne wywołują pow staw a­ nie przeniesienia. A utor ten zatem podał w wątpliwość wyniki badań swoich poprzedników twierdzących, iż tran sfer jest rezultatem reakcji uogólniającej.

W ysunięte przez Underwooda przypuszczenie zostało sprawdzone w szeregu doświadczeń przez Ph. C ram era11. W yniki eksperym entu dowiodły, że związki asocjacyjne wywołują znaczne upośrednienie, a właśnie upośrednienie oparte n a związkach asocjacyjnych zwielokrotnia pozytyw ny efekt transferu.

Prace Cramera potwierdziły również istniejącą już hipotezę mówiącą o ty m , że asocjacyjnie powiązane elem enty wywołują upośrednienie asocja­ cyjne potęgujące zjawisko przeniesienia.

K o ntynuując badania n atu ralny ch związków językowych pom iędzy podnietą (bodźcem) i reakcją (odpowiedzią) wyodrębnionych z poszczególnych grup słów. J Adams i W. M ontague12 wykazali, że n aturaln e językowe

upo-7 Ib id ., s. 232. 8 Рог. И. К и т р о с с к а я , op. cit., s. 4. 8 Ib id ., s. 4. 10 Ib id ., s. б. 11 Ib id ., s. б. 18 Ib id ., β. 6.

T ransfer w n a u cza n iu język ó w obcych 18 5

średnienie, nazwane przez nich medium, jest tym silniejsze im więcej asocjacji zachodzi pom iędzy A i B. E ksperym enty I. Richardsona i B. B ro w n a13 ujaw niły zależność efektywności asocjacji przede wszystkim od wartości znaczeniow ej.

Najnowsze badan ia z zakresu psychologii i fizjologii mowy, podw ażają asocjacyjny charakter przeniesienia, gdyż dowodzą istnienia specjalnej serii neuronowej będącej autonom iczną siecią związków języków obcych.

N a wyniki ty ch doświadczeń należy jeszcze poczekać, lecz już teraz m ożna twierdzić, że przyczynią się one do całkowitego wyjaśnienia mechanizmu działania transferu oraz praw nim rządzących.

Przytoczone poglądy i teorie dotyczące wyjaśnienia zjawiska transferu utw ierdzają nas w jednym : szczegółowe praw a rządzące przeniesieniem nie są jeszcze znane, a współczesne a u to ry te ty psychologiczne stw ierdzają w prost, że zjawisko transferu w dalszym ciągu pozostaje dla psychologów mało zro­ zumiałe. N iektórzy uczeni, jak np. L. A. Jakobovits, przestrzegają przed zb y t dosłownym przenoszeniem rezultatów eksperym entów do różnych sytuacji życiowych, gdyż w tych ostatnich w ystępuje zawsze wiele dodatkow ych zm iennych mogących zasadniczo wpłynąć na jakąś cechę transferu w ystępu­ jącą w eksperym encie14.

3. P R O B L E M T R A N S F E R U W P R O C E S IE O P A N O W A N IA J Ę Z Y K A OBCEGO

Zagadnienie transferu na stałe weszło już do m etodyki nauczania języków obcych, a dalsze badania uwzględniające rolę przeniesienia w przyswojeniu języka obcego będą sprzyjały sprecyzowaniu nowej, bardziej skutecznej m etody nauczania. W ażną rolę będzie tu ta j odgrywać poznanie i zbadanie poszczególnych rodzajów transferu oraz jego zasadniczych części składowych.

Dokonując analizy poszczególnych czynników powodujących występowanie przeniesienia, n a podstawie bad ań z zakresu psychologii i psycholingwistyki, można wyodrębnić wewnętrzne i zewnętrzne czynniki kształtujące transfer. Do czynników wewnętrznych zaliczamy: podobieństwo opanowywanego m ateriału, stopień przyswojenia wiadomości, wyrobienie um iejętności i naw y­ ków; czynniki zewnętrzne natom iast stanowią: świadome opanowanie m a­ teriału połączone z czynnikam i postaw y, m ającym i znaczny wpływ n a proces przeniesienia.

Czynniki owe są częścią osobistego w kładu jednostki w proces opanowania języka obcego. Dotychczas rola czynników postaw y była niedoceniany w pro­ cesie uczenia się języków, albowiem w m niem aniu am erykańskich lingwistów i m etodyków nauczania różnice stru k tu raln e pom iędzy dwoma system am i

18 Ib id ., s. 6.

186 M. S te f ani sz yn

językowymi są decydujące i jedynie one powodują powstawanie przenie­ sienia. I dopiero wnikliwe i wszechstronne badania zjawiska transferu do­ wiodły, że czynniki postaw y odgr\'w ają istotną rolę w procesie nauczania. Jeden ty p tych czynników jest związany z pewnymi społecznymi i k u lturo­ wymi postaw am i wspólnymi danej społeczności, jak np. lojalność wobec języka ojczystego, etnocentryzm , emocjonalny stosunek do k u ltu ry i społe­ czeństwa posługującego się opanowywanym przez uczącego się językiem . Drugi rodzaj czynników określających postawę danej jednostki odnosi się do sposobu jej uczenia się i związany jest najczęściej z rolą czynników m otyw a­ cyjnych. J e s t spraw ą oczywistą, że czynniki postaw y oraz ich oddziaływanie będą uzależnione od konkretnej sytuacji językowej, a wszystkie zabiegi d y dak­ tyczne muszą uwzględniać powyższe elem enty. N aturalnie, w tym w ypadku, uczenie się języka będzie oparte o świadome procesy analityczno-poznawcze przynoszące efekty w n au czan iu15.

N a tej podstawie możemy wnioskować, że czynnik podobieństwa odgpywa decydującą rolę w nauczaniu języków obcych i istnieje obiektywnie, nieza­ leżnie od konkretnej jednostki i jej osobistego zaangażowania w proces uczenia się. J a k wiadomo, podobieństwo może być form alne i znaczeniowe. N a etapie wypowiedzi ustnych przeniesienie następuje na podstawie podobieństwa formalnego i znaczeniowego. Świadczą o tym błędy powstające w wyniku niewłaściwego program owania wypowiedzi ustnych, zwane błędam i znacze­ niowymi i błędy powstające w wyniku niewłaściwego sformułowania w ypo­ wiedzi, zwane błędami form alnym i.

W Związku Radzieckim przeprowadzono b a d a n ia 16 dotyczące częstotliwości występowania błędów u poliglotów. Eksperym entalnie ustalono, że stosunek błędów znaczeniowych i form alnych równa się 4 : 1. B adania te utw ierdzają nas w przekonaniu, że transfer na zasadzie podobieństwa znaczeniowego w y­ stępuje na bazie języka ojczystego, natom iast transfer na zasadzie podobień­ stw a formalnego występuje na bazie pierwszego języka obcego. Świadczy to również o tym , że program owanie wypowiedzi w języku obcym w w arunkach braku naturalnego środowiska językowego nieuchronnie prowadzi poprzez etap pośrednictw a języka ojczystego.

Znaczeniowy ch arakter transferu wskazuje też na to, iż przy w ykorzy­ staniu języka ojczystego należy położyć główny nacisk na znaczenie, a nie na formę.

Taki model nauczania proponują właśnie m etodycy radzieccy17 w swojej

16 Ib id ., s. 110.

16 И. К и т р о сск а я , op. cit., s. 101.

17 Zob. E . H a u g e n , Language contact. A ctes d u V I I I Congres in tern ation al de lin gu istes, Oslo 1958; Л. Щ ерба, О понятии смешения языков, t. I, Ленинград 1963; И. С а л и ст р а , Очерки методов обучения иностранным язы кам , Москва 1966; В. Р о - зен ц в ей г , О язы ковы х контактах, „Вопросы языкознания” 1963, nr 1.

T ran sfer w n au czan iu język ó w obcych 187

teorii etapowego kształtow ania czynności umysłowych, według której za podstaw ę działalności należy przyjąć uświadomienie sobie pewnych faktów w' języku ojczystym , następnie przechodzić do wynajdyw ania ekwiwalentnych znaczeń kontekstualnych w języku obcym i dopiero w tedy może nastąpić porównanie znaczeń poszczególnych form.

W ydaje się, że m etoda 4 a nie jest pozbawiona pewnych racji, bowiem wprowadza świadomy stosunek do opanowywanego m ateriału, zakładając jednocześnie etapowe nauczanie. W szystkie te założenia w znacznym stopniu w inny wpłynąć na trwałość i skuteczność nauczania języka obcego.

Nie ulega wątpliwości, że transfer w warunkach sztucznego środowiska językowego zależy od stopnia podobieństwa języków, od stopnia przyswojenia języka przez uczącego się oraz od wspom nianych czynników postawy. T rans­ fer w w arunkach naturalnego środowiska językowego zależny jest przede wszystkim od podobieństwa k o ntaktujących się języków oraz supremacji jednego z nich. W sztucznym środowisku językowym dom inujący będzie wpływ języka ojczystego powodujący wystąpienie transferu negatywnego. W tym w ypadku impulsem do w ystąpienia transferu będzie leksykalno- -sem antyczne upośrednienie, utożsam ianie elementów treściowych obu języ­ ków: obcego i rodzimego.

Należy też podkreślić, że charakter przeniesienia jest ściśle uzależniony od etapu nauczania. N a tej podstawie psychologowie wyróżniają transfer proaktyw ny i retroaktyw ny. Przeniesienie proaktyw ne występuje na etapie przysw ojenia nowych wiadomości w oparciu o wiedzę już nab ytą. Transfer retroakty w ny jest bardziej złożony i w ystępuje w chwili reprodukcji nabytych wiadomości przy jednoczesnym działaniu mechanizmów odpowiedzi i za­ pom inania.

N a pierwszym etapie nauczania podobieństwo języków zwielokrotnia efekt pozytyw ny transferu proaktywnego, jednakże już na następnych etapach to właśnie podobieństwo powoduje zwiększenie efektu negatywnego transferu retroaktyw nego.

Podsum owując należy stwierdzić, że w w yniku transferu językowego następuje utożsam ianie różnojęzycznych form na podstawie ich semantycznego kodu. Zgodnie z twierdzeniem A. L eontjew a18, że programowanie wypowiedzi ma charakter ponadjęzykowy, a strona treściowa program u ma charakter znaczeniowy, możemy przyjąć, iż przeniesienie w ystępuje w stadium realizacji gram atycznej wypowiedzi oraz doboru słownictwa. W* wyniku tego na etapie program owania gram atyczno-sem antycznego ma miejsce utożsam ianie sy­ stem u pojęciowego języka ojczystego i obcego na zasadzie uniwersalizmu językowego.

Uwzględniając ten fak t możemy przypuszczać, że w niedalekiej przyszłości

188 M. Stef ani s zyn

będą opracowywane odmienne m etody nauczania dla języków pokrewnych i niepokrewnych. Takie przew idyw ania możemy znaleźć w najnowszych publikacjach. T ak np. Jakobovits form ułuje hipotezę o partą na przew idy­ waniu skutków działania transferu. Przypuszcza on, że w przypadku języków niespokrewnionych, takich jak polski i angielski, uczenie się w w arunkach współrzędności będzie powodowało m niejszy transfer negatyw ny, niż uczenie się w w arunkach podrzędności; natom iast w przypadku języków pokrewnych» takich jak polski i rosyjski, uczenie się w w arunkach podrzędności będzie powodowało większy transfer pozytyw ny, niż uczenie się w w arunkach współ­ rzędności18.

4. T R A N S F E R A IN T E R F E R E N C J A

Analizując problem transferu, nie sposób pom inąć zagadnienia in te r­ ferencji, wokół którego toczą się dyskusje i spory na łam ach czasopism i litera­ tu ry fachowej z zakresu lingw istyki, psychologii oraz m eto dyk i20.

W pracach większości autorów, trak tujących o k o ntak tach językow ych znajdujem y jednoznaczne stwierdzenie, że interferencja w ystępuje w procesie wzajemnego oddziaływania kontaktujących się języków. Największy a u to ry te t z zakresu teorii kontaktów językowych U. W einreich pisze: „In terferencja jest to odchylenie od norm obu języków (rodzimego i obcego) podczas kon­ ta k tu językowego, występującego w mowie bilingwów w rezultacie tego, że w ładają oni więcej aniżeli jednym językiem ” 21.

Nieco innego zdania są m etodycy radzieccy charakteryzujący interferencję jako odchylenie od norm y języka obcego pod wpływem języka ojczystego i określający to zjawisko jako rezu ltat działania transferu negatyw nego22.

Stwierdzenie to jest trafne, albowiem wydaje się, że interferencja nie je st niczym innym , jak tylko transferem negatyw nym , tzn. stanowi część składową przeniesienia.

Pewne nieporozumienia pow stają przy próbie określenia czynników w pły­ w ających na charakter i intensywność interferencji oraz przy ustaleniu współ­

zależności interferencji i transferu.

Sytuacja ta jest podyktow ana specyfiką badanego przedm iotu, ponieważ interferencję, czyli transfer negatyw ny, możemy charakteryzow ać w dwojaki sposób: jako zjawisko lingwistyczne i jako zjawisko psycholingwistyczne. Interferencja lingwistyczna ma miejsce wtedy, gdy następuje odchylenie od norm języka będące wynikiem analizy kontrastyw nej stru k tu r językowych; natom iast interferencja psycholingwistyczna sprowadza się do występującego

lł W . M a r t o n , op. c it., s. 110. *° Ib id ., s. 111.

M U . W e i n r e i c h , L anguages in contact, T he H a g u e 1951, s. 1.

** Zob. A . O. K o u t s o u d a s , A contrastive a n a ly s is o f the segm ental phonem es o f

T ran sfer w n a u cza n iu język ó w obcych 189

w akcie kom unikacji odchylenia od normjr języka pod wpływem drugiego jęeyka n a bazie porów nania mowy bilingwa z językiem ojczystym . Jeśli rozw ażam y interferencję z p u n k tu widzenia przydatności dla m etodyki naucza­ nia języka, to interferencja psycholingwistyczna jest bardziej p rzyd atna, gdyż wskazuje nauczającem u na k onkretny obiekt pracy oraz na możliwość zapobiegania w ystąpieniu błędów, podczas kiedy interferencja lingwistyczna w yjaśnia w aspekcie kontrastyw nym powstawanie odchyleń językowych. Zjawisko interferencji lingwistycznej jest łatwiejsze do zneutralizowania, natom iast interferencja psycholingwistyczna w ystępuje niezależnie od naszego działania skierowanego na ograniczenie jej przy pom ocy tej lub innej m etody23. Jednakże naw et w spom niany już U. W einreich nie daje rozgraniczenia aspektu lingwistycznego i psycholingwistycznego interferencji.

D ruga przyczyna kryje się w jakościowej charakterystyce interferencji, ponieważ wr literaturze znajdujem y dodatkow y jej podział na: pozytyw ną (przeniesienie elementów, które nie pow'odują rozbieżności z elem entami stru k tu raln y m i przysw ajanego języka) i negatyw ną (przeniesienie elementów powodujących stru k tu raln e lub percepcyjne odchylenia między językiem ojczystym a językiem obcym )24.

Podział jakościowy interferencji nie wydaje się nam w pełni uzasadniony, - gdyż, po pierwsze, jeśli interferencja pozytyw na nie wpływa n a powstawanie błędów w stru k tu ra c h języka obcego, to praktycznie jest ona niezauważalna. I tylko wychodząc z ogólnych założeń, że skoro interferencja uwzględnia różne m atryce językowe, powinna również uwzględniać i elem enty identyczne w obu językach; po drugie, jeśli interferencja jest synonim icznym określe­ niem transferu negatywnego, nie możemy w ty m w ypadku mówić o negatyw- ności zjawiska; a po trzecie, wyodrębnienie interferencji pozytyw nej i ta k nie zmienia stan u rzeczy, bowiem nie daje żadnych korzyści praktycznych w n a ­ uczaniu.

W ydaje się, że jeśli uczący się ma względnie dobrze opanow any język obcy i bez większych trudności potrafi popraw nie wyrażać swoje myśli w akcie kom unikacji, wówczas nie jest istotne, jakim sposobem osiągnięto takie wyniki: czy był to skutek interferencji pozytyw nej, czy też pracowitości i zdolności ucznia.

Na zakończenie należy podkreślić, że p rzy analizie problem u transferu i interferencji trzeba uwzględnić przede wszystkim następujące czynniki:

a) lingw istyczny — podobieństwo języków kontaktu jących się,

b) ekstralingw istyczny — stopień opanowania języków oraz wielkość interwałów czasowych pom iędzy przysw ajanym m ateriałem ,

c) indywidualno-psychologiczny — zdolności i doświadczenia językowe uczącego się oraz m otyw acja.

,s И. К и т р о с с к а я , op. cit.., s. ЗО. 44 Ib id ., s. 31.

1 9 0 M. St ef ani szyn М И К О Л А Й С Т Е Ф А Н И Ш И Н К ВОПРОСУ ПЕРЕНОСА В МЕТОДИКЕ ОБУЧЕНИЯ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ Р е зю м е Перенос является одним из сложных явлений человеческой психики и неотъемлемо связан с процессом обучения иностранным языкам. В обучении языку на этапах овладения умениями и навыками, воспроизведения и рече­ вого действия перенос по своему характеру делится на проактивный, ретроактивный, поло­ жительный и отрицательный. Отрицательный перенос принято называть интерференцией. Однако многие исследо­ ватели интерференцию ошибочно выделяют как самостоятельное явление, а другие — вводят даже понятие позитивной интерференции, упуская из виду, что интерференция — это одна из составных частей переноса. Решающими факторами, влияющими на характер переноса, являются: сходство ма­ териала, степень его освоения, сознательное и целенаправленное усвоение знаний и инди­ видуально-психологические особенности. Перенос, независимо от конкретных результатов, можем считать положительным явле­ нием, а его всестороннее изучение имеет большое значение для методики обучения иносран- ным языкам. O N T H E P R O B L E M OF T R A N S F E R IN T H E T E A C H IN G OF F O R E IG N L A N G U A G E S by MIKOŁAJ STEFANISZYN S u m m a r y

Transfer as one o f th e m o st com p lex processes o f h um an p sy ch e is an u n avoid ab le phenom enon in th e process o f m asterin g a foreign language, in d ep en d en t o f th e w ill, desire and aim o f th e stu d en t. T he con sciou s an d proper u se o f transfer h as a p o sitiv e influence on th e tea ch in g process b o th from the p o in t o f v iew o f th e sp eed in w hich th e lan gu age is acquired and from th e p o in t o f v iew o f th e perm anence o f th e know ledge acquired.

In th e teach in g process, a t th e sta g es o f acq u irem en t o f kn ow led ge, reproduction an d practical ap p lication o f th a t know ledge, th e character o f transfer is n o t uniform an d can be d iv id ed into: p ro a ctiv e an d retroactive, p o sitiv e and n eg a tiv e.

N e g a tiv e transfer is u su a lly called interference, how ever, in m a n y w orks on th e su b ject th e p henom enon o f in terference is w rongly trea ted a s a sep arate n otion . S om e researchers introd u ce even th e n otion o f p o sitiv e interference fo rg ettin g th a t interference is an elem en t o f transfer.

T ran sfer w n au czan iu język ó w obcych 191 The crucial factors h a v in g influence on th e character o f transfer are: th e sim ilarity o f th e m aterial, th e degree to w h ich th e m aterial h as b een acquired, th e conscious and proper m a stery o f th e k now ledge acquired and th e learner’s a ttitu d e.

Transfer, in d ep en d en tly o f th e a ctu a l results, has a p o sitiv e character an d a co m ­ p rehensive research on transfer w ill be o f fu n d am en tal im portance to th e m eth o d o lo g y o f foreign language teach in g.