ACT 'A GEOLOGI··C·A POLONICA
Vol. XIV 1964 No. 3
ZBIGNIEW LAMP AR8KI
Zargs stratgsrafii cZIDartorz~du
i morfologia, dorzecza dolnej SkrIDg
STRl1SZCZENiIE: W dorzeozu daIne:! Skrwy s1Iwierdzono' iBtnieIiie œterech .serif akumulacji ,glacjalnej. Pierw.sza z nich reprezentuje osady zlodowacenia krakow- flde,go i' zacbowaona jest rw .tamiie brUiku lezElcego bezpoSrednio na pstrych' ilaCh pliooeilsklClb.. Zlodowacenie érodkO'WOIPOlskie 'bylo dwudz.i.eme. Osady pieJ:TWs.zel jego fa~ reprezentowane SEl przez 1XIziom bruku, drugiej iprzez S2aro-zielon.k~wll glin~ 7JWalo\vlf. Czwarta seria to osady pierwazej fazy -zlodowacenia lbaUyckiego W dolinie dolnej ,Slltrwy wyst®ujl\ eztery tarasy. Porwstanie g6rnych ial'lls6w
(l'V i III) zwil\'~e jest .z od!preparowylWaniem rynien erwors,Y.Îny.oh i ustalaniem
si~ przepJyrwu w . czas.ie ipo recesji cpierwBZe'j fazy' zlOOowaœn1a baHyakiego.
Taras il!I powstal w' okresie interstadialu ,mi~zy drugl\ a trzecilil fazll zlodowa'Cenia baltyclkiego. Taras 1 zalewowy tworZyl siE: !W' okre9Ïe holocenu.
Praca niniej.sza. zawiera podaulmowaniè terenowych ibadail. geolo- gicznych i geomorfologicznych,: przeprowadzony~ z inicjatywy prof.
di- S. Z. :a,6Zy"cidego w l'amach prac Katedrv Geologii Czwait.or~u
Uniwersytetu Warszawskiego ..
GJ6Wi1lym celem pracy ;byJo Ulkazan1e' fa.ktOw z historii doliny Sk:rwy, .rra tle' eWolueji przyle.glej wysoczyzny pOlodowcowej. Tematowi temu ,poSwi~cUem pô} SE)ZOIlU letni~o w l'Oku 1957 i kilb ty~i
w.roku 1958. .
'Wpierwszym etapie 'badan ograniczyiem si.:: gjt6wnie do rejestracji
i ustalenia w~jemnego' ZWÎIIŒU. licznych pozi0m6w mortfologicznych
i' taras6w zwi~za.nych z'historill rozwoju doliny Skrwy. Pu'Ilkltem wyj-
. sciowym dia .tych ba~ stala si~ ·praca S, Lencewicza (1927), zawiera-
jllca duzo cerilnego materialu,.szczeg6lnie w zakresie'obserwacji geomor- fologïcznych.
. W mian: dalsZegotoku pracy powstal.a kortiecznoSé ukazania eta-
pOw !l"OzWoju Skrwy '1;la ,tle sze.œzyzn, w écialym powlllzam\llZe straty- grafill Î' morfologî'lotaezaj'lcej wysoczyzny polodowoowej. W zwÏlIzkU z tyini ogi'aniezylelti: teren :badan tylko do dolnego odcinlkaSkrwy (00.
je] wjsc'ia .do miejseowoéci TluchOwo), rQZSZerzajllC .zasiqg prowad:wnych .
416
-obserwacji do sZeSciokiklme1rowegopasa na WSDb.6d i zach6ld od doliny.
Mo,zliwie szczeg6lowo Z9stal' w'i~ opraoowany OIbszar od Rokicia ~ad
Wisbl, 'przez Remrbielin, 'l'rzciank~ Wielkll do Thlchowa .na zaohodzie, i od Brwi1na przez Biabi, Sudhod61, BQZewo doO r6wnoleZnilka Tluchowa na w.schocJzie.
Obsza.r mi~zy IPlookiem i Dabrzyniem, a r6wnoleinikiem Tludhowa z.n.a.ç.y jest tylko z licznych oIbse~acji 0 charakterze przegllldowYm, da- jllcych jednak szersze imœliwo5ci inrtepretacji zjawisk: zaobserwowanych
w lbezpœrednim sllsiedztiwie doliny ~.
Ze'brane materialy, cil()é· jeszcZè w znacmej· ni.ierze" niekompletne, stanowié mQgIl 7ir6dlo ;Dowych infOTmacji i j€lSZlCze jed~ z et~w 'pozna- nia historioi rozwoju doliny Skrwy i SIlsied.niej wysoczyzny polodowoowej.
lPanu PlroOfeoorowi S. Z. R6:iyckiemu skbldam wyj:azy pod:Zi.~kowa
llia.za zwr6cenie uwa.gi na zasadnicze problemypracy i stale zaintereBo- wame jej po~pami.
OPIS FORM l l'CH BUDQWA GEOLOGICZN'..\
Wysoczyzna polodoWcowana zach6d i wsch6d od doIi~y Skrwy
'Oh9zar na Zach6d od doliny Skrwy Stanowi wysoczyzna !pOlooow- cowa 0 deniwelacjach ~u 9 metr6w, zbudOtwana IZ piaak6w i glin z:wa.- lowych, z rzadk:imi drolbnymi fo.r:malni czoIowo-morenowymi. Pog6rki w calosci Zlbudowane z piask6w, rzadziej z cien.kll po!krY'W1l :iwirow~, towarzy&Z1l tu licznym i drobnym zagl~bieniom. ibeZodp},ywowym, . c~sto
calkowicie zatorfionym. Odlplyw powierzchniowy eztaltuje si~ w dW9Ch . kierunkach -'- ku dolinie WiLsIy drobnymi. strugami rozcinajllcymi kra-
w~ WYSOOZY-Zny i Qdwadiniajllcymi ty 1ko wllSki pas lia za.pleczu kra~
dzi, oraz :lm doli~ie· Skrwy rw sbrefie .znaczn:ie szerszej. MimoO to c~sé.
wysoczyzny poZJOStaje nadal sla'bo odwOOmo~. i nosi œc\hy m1odego
krajobrazu polodo-wcowego. .
Na wsch6d od doliny Skrwy wysoczyzn·a polodowoowa. rozci~a j~
dwiema rynnami ewersyjnymi i szeregiem W"4skiClh, gl~bokich doliJne.k . erozyjnych. Powier.zchn'ia je] jest silnie zdenudowa.n8~ plaska. Jedyme mitidzy :ryImfl WÏJembicy na poludniu, a rynnll karwœieckll ,biegnllcll·
:z Trzebun'ia doO B!l<ikawa Kœcielnego zacoowal si~ niewieLki pla.t wyso- czyzny 00 stosunk9WoO n1Iodej rzeZbie.Wys~pujll tu licZIie i ba.tdzo drobne
:zagl~bien:ia lbezodplyrwowe, 'brak natomiast form akum.ulacji czoIowo- -moOrènowej. Obszar ten Zlbudowany .jœt
z .gim!bego
pakladu 'gliny zwa-·rowej. W okolicy Proboszczewic i TrzE!lbunia"wyst~pujll dwa
ozy,
z,naœ ju':i S. Lericewiczo.wi .(1927). Sil tO formy niewielkie, ale niemniernie wyrazne. J eden z nich znajduje si~ na priecRurZeniu rynny 'Wier:z:bicyS'l'BIA.TYG1L\PIA. OZWARTOBaDO !E lIIOBlI'OLOOIA noRZ1!IOZA. DOLNBJ SlŒWY 411.7
w kierU.nku· pn.-wsohodnim, a dr.ugi na przedluZen:iu rynny karwosiecldej . ku wschodowi. Na przedluZeniu ozu trzebuiis.kiego, ptzez Km-w08ieki, .Janci8zy<:e· do doliny .. Sknwy, cUign'ie si~ w~*a, kr~ta i gl~ka na ki1lœ
metrow rymia 'eworsyjna, nazwana uprzednio karwosieckfl, z kt6rll ~ si~ . .gi~bokie Koliste za~bienia wypehlione torfem. ~ema te leZll poza 1ialill ,gl6~ego przebiegu rynny'. W jej <f!:1ie wys~puje
szereg
jezio-. 1 • • • _ • . . ' • 1
·Fig. 1
SZkic m.()r!ologiczny dor:r.ecza oolru!j SItrwy-
.:t wY\SOCzyzna lPolodowcowa, 2 ta.ru iN, 3 ta.ra.s III 1 é1Bdy ~epqwu BIuwy w tym poB1omlll, -4 ta.ra.s II, 6 ta.ru l, 6 ki'awod.B1e do'l1n rzeœnycb , r:vn1en eWOll'8l"ln.ych, 7 moreny CI!Oiowe 1 OIIJ,
8 pUDkty 4oltum~n:tacy.jne III numera.oJ.. w tek,êcle
ESquIsse morphologique' du 'baBsin de la !basse Skrwa .
.J. plAteau ipoatgla.c1a.1re. 2 terruse DV, 3 terraMe m et tœoes de i'6coulement de 1& SkrWa daDa·
ce niveau, 4 terraue II. S terra.sse 1, 6 ~eborda des vallées flUViaolea et des gou~ d'évomoD..
7 mora.l.nea :l:ronta.lea st 08ea, 8 potng 4e ~entat1on avec numérotat1on 4a.œ le teatte
..,
418
rek: przedzielonych rygIami,podobnie jak na wschhd ad Janoszyc. Na znac.znych OOcinlkach rynna ta jest calkowicie sucha i funkcjonuje tylko w ok!resie jesi'ennyoh i W10sennyCh roztop6w, odiProwadzajllc", nadmiar w6d do ,1Skrwy. PodobP.a ry,nna lezy na przedluZendu ozu pro'boszcze- Widkiego i ci~ie Si~ ,pmez, Dziarnowo i
SrebrINl d!o
Ulaszewa. gdzie Illczy sic;: Z oolinElSkrwy. Jednalk w por6wnaniu z popr.zedniEl posiada bardziej prostOlinijny \Ill"zebi~g' i ibardZiéj wyr6wnane dno" wykorzysty~wane pr~ rzecz~ Wie.r2'Jbioc;:. , '
Poo.
osadami czwartor~o\yyllli ~puljEl pst:re Uy pliooenstde, odslaniajElce si~ w ki1kupun'ktadh
omawianego terenu. Na 'zachodnim krancu WBÎ. MurzynoWo ny plioce!\skie widocme BEl w sklonie kraw:~i, Wisly na rwys6kœci '68 m n.p.m.; w Crerszewie,'ibezpœrednio pod tPI"Zy-
kryciem piask.6w tarasu'nadz.aléwowego Skrwy
w
poziDmie 60 m n.p.m.i na ,p6lnoc ad Laso'te~ w kra~ doliny Skzrwy n'a wySOlkoSC'Î 63 Ill,
'n.p.m.
OdsIoni~e w Ikraw~zi doliny Skrwy na p6h1oc ad Lasotek poslu ... , zyé mœe ja'ko pUlllikt wyjsciowy dIa rozwazan nad stratygrafiEl dolnych poziom6w czwarlorz~du wy'soczyzny polodowœrwej, w granicaCb. zakreS-
15
..
,711
, ,'60
Fig. 2
OdslonÏf:cie VI Ikraw~ ooliny Skrwy na pcHudnle od !Lasotek
l pstre üy pJ.loc&tl8kIe, Z 'bruk - !w1r 1 gl:a...
~ D rOlllDÛarach 10-40 om Il matenaleDl ,p6l- DDCJl3IIIll <lIt); 3 ploaak1 éredD10111anW11;e Ile skaleniam1, 4 brt/.k zlot.ony Il &taz6w 0 roz-' mlarach 10-40 c~ (li,), 5 piaskl éredn.l.o- 1 il'UbolIIlarn18te barwIy iPopiela.teJ, 8 BZare plaakl. drobnozlal'Dl&te, ., clemnoœekoladowe
~j;wowan.e U:y wa.rwowe, B 8zaora pla.-
lISClIIYBt& gl1D11. Z'IVIIiowa (li,), 9 'PlaBtt 1 fi1ry
, fluw1oglacJalD8
Affleurement dans le rebord de la val- lée de la Skrwa au sud de LasotJki
1 arglles pl10cênBII blpn'éel, Z bl0C8 r6sl.- duel8 --.: gravier et galets d.e a.O-4O oui. a.vec mat6r1el septentriOnal (fIt). 3 sabln médlo- penus a.v.ec felciapa'bb8, 4 blocs résl.duels conJpOllés de galets de '10-40 am. (li,). 5 sables m4d1o- et ma.crogren.us. grla, 6 ables micro- grenus' gri8.' ,7 1I.l'g1lea mba.n6ee à varves ép&1IJsea brun chocols.t, 8 aqrI.le morainique sableuse grise, ,{",)" 9 sablea ,et gr&v1erII
fluv10claclaUee
lonych we wstE:pie do niniejszego artymlu.Opr6cz il6w pliocenskioh 00- slania sic;: tu bliSko dwudziestometrowy profil osad6w cz;wartorzc;:dowych.
Ze ,wzgl~u na p6znLejszEl' paralelizacj~ Iwarstw. ~ujl:lcyah w profilu Lasotek, z warstwami w i'nnych odslani~ciach' wprowadzam
STRATYGBAPIA .QZWAIBT.o~UI 'MORPOLOGlA DORZ.EOZA DOLNBJ BltRWY 419
tyrnczasowo na oznaczenie .pqziomu glin zwalowych' i :bruku w sensie znisZ'Czonego osadtulodowcowe,go symbole gl, gz, gs itd., a d1a serii osa- d6w mi~zyIDdoW'oowych 'i gl6wnyCh poiWierzéhni' erozyjnyç;h symbole gigz, gzlg, i'td. Nie ooPowiada to nomenklaturze stosow8lIlej "przez S. ··Z. ROZyckiego (1961). Dop:ero W rozdziale "ZaXYS historii georogicznej doliny Skrwy" i w talbeli Btratygmicznej (sta!b. 1) ZamieszcZIOnej na koncu' pracy, . opr6cz dotyChczas stosowanych
O'Zllaczen,
wprowadoono namen-'ilda~ stosowaIUI przez S. Z. Rœyckioego (19&1). .
OdSloni~cie .k:raw~ doliny Skrwy na poJ:udnie ad Lasotek. jest . przedstawione na.' figui"ze 2. W dolnej c~ odsIoni~, okolo 3 metry nad poziomem .Sklr.wy, wy~puj~ pstre ily pliooeilskie. Na l~kkJo roz..;
mytej powierzchni il6w leZy 10-cemymetrowa
waXstwa,
zlo.zona ze zwi- ru i glazik6w 0 Srednicy 2-10cm
podlwdzenia p{jln.ocne;go. Bru.k teil sldonny jesrem'uznaé za r'esiduuim najstaxszego poziomu InDrenowego g10 lecz wiek samego Ibruku jest znacznie m1oçJszy, gdyi; odpowiada pOzniej- szemu okresowi nisz.czenia.Wyzej lez~ piaSki S!redlnioziarniste ze Skaleniami 0 Blatb() czytelnym po.ziomyrn warstwowaniu, zabarwione na kolor pomarancmwy. Mi~ZszoSé
. ich wynosi 6 met:r6w. .
Zniszcrenie :utwor6w akumulacji glacjalnej i poWBtanie br,uku,a 'J:).a-
~pnie osadzen;ie ·grubej serii piaskow mia1:o mtejsce w okresie, kt6ry oznaczam symbOlem gigz.
Ponad piaskami ozna.jduje ~ drilga seria, 'powstala w wymtku pro- œs6w niszc~cych utwory glacjalne. Jest to waJ."Stwa bruku m'Îll!ZszoBci 1,5 metra, sta~wi~ca residuuim dru,gi.ego poziomu iID.orenowe·go g2. Brllk tell s1dada si~ zglaz6w 0 srednicy 10-40 cm.
Na . bruku spoczy'wa 1,5-m:etTOwa seria pi:ask6w érednio- i grubo- Zi8Tnistych, popielatycll, przec4~cych ku g6rze w drobnoziarndste pia- ski :barwy sza.rej· Œ.e sladami su'bstan-eji organicmej. WsUwna analiza palY.Jlo1ogiczna nie wykazala olbec:p.oSci PY'&6.w~
Powstanie drugiego ,poziomu bruku oraz sedymentacja piask6w, w kt6rych g6rn'ej ~ci zanotowano OIbecnoSé sulbstancji organicmej, przypada. w myal .przyj~tego ~ematu na okres gzlg,.·
,W stropie p~sk6w ~puj~ ciernnocr.ekoIadOwe, grubowarstwo- wane Hy warwowe 0 mi~zœci okolo 4!O cm.
Wyrej lezy glina l2lWalowa g, szara, piaszczyBta, 'J:>al'dm zwi~~
o mi~ZszoSci okolo 10 metrOw. . . '
Na .szczycie ikraw:~i nad gliDE4 2JWalow~ znajduj~ si~ piaski i Zwiry flu'wioglacjalne miltZs~ci okolp 2 metr6w.
··W profilu w La80tkach (Lasot4ti 1) widocZlIle ~ zatem trzy gerie allrum:ulacj'i glacjalnej, 'Z kt6rych dwie (gl i gz) z.n.iszczone· w fonnie hruku Oll-az jedna gs w postaci gzarej gliny zwa!owej. Te .trzy serie gl.ar- cjalnerozdzielone Sll dwi.ema seriami mi~dzylodocowymi gigz i gzlga.
GO
w
.drugim odsloni~ciu w Lasotkaoh (Lasotki II - fig. 3);.usytuowanym w srodkoiW'ej C'~i kraw«idzi doliny Skrwy, odSlloni.~to ily' lWal"wowe w poziomie 7{)m.
n.p.m. Ily te s~ .grubowarstwo)Vane z d'Uz~ ilosci~ ma- terialfl piaszczymgo w warst'Wach letniCh. Lez~ one na piaskach 'gruJbo-'"
m70· . ®
CD
Fig. 3
OdsloniQcie w krawQdzl dOliny Skrwy
.w:
Lasotkach1 pl.askl. drednlo- 1 grubozl8ol'nlate WlII:IKWowa.ne przeqmte, :1 1ly warwo~e grUbowara1;wowa.ne z d1l.t4 llœclal, mater1a1u plaSZCI/iY lItago w waratwach letnioh, 3 p1aBzczysta lIIa.ro-zlelon.kaw& sUns
zwalowa (Q,)
Affleurement dans 'le rebord de la vallée de la tSkrwa à Lasotlki
.1 ables méd1o- et mlorogrenus stratlfillB en d1agonale, ~ .. argUs rubanées à V&l"V8B épa.lsses avec une grande quantité de ma.tér1el IIIIIbleUll: dans les çouche& d'été., 3 argUe morainique sableuse gris
verdâtre (Q,)
i srednioziarnistych warstwowanyc'h przekq,1m:ie, a pokrywa je szaro-~e- lonkawa gIina zwalowa (g~). .
PodoIbne ~pstwo utwor6w moZna obsemvowaé wzrlluz skarpy
1 ' . '
obrzezaj~cej dro~ wi.od~-c~ z mlyna w Radotkach do UlasZ'e'Wa -(fig. 4).
W dolnej ;~i akarpy odsIaniaj~ si~. ,piaski drobno- i sredinioziarniste, warstwowane .porzi.omo !.Z drarbny.m zwirem. Nad nimi lez~ -ciemnoczerko-
ID
BI'
70
N
s
Odsroni~cie \Pl'zy drodze 'Z Radotek do Uliuzewa
t pla.sk1 drednlo- 1 drobnoziarn1ste warstwowane pozlomo, z drobnym tW1rem, :1 c1emnoczekOla- dowe 1IY warwowe z duèll llœclal, "Ia.sku w warstwach. letnlch, 3 !pIUl/lCzyst •. smaro-zlelonllta.wa
g!.ina zwalowa (11,), 4 bruk III stazIiml. 0 dradnlcy do. l·m, S. plaskl 1 l!iw1.rY flumogIa.cJalne
AffleUrErm:ent pr~s de la route menant de Radotlki. à Ulaszew
1 Ables méd1o- et microgrenus horizontalement ma-ilil16a .. vee .menu gra.vl~, :1 a-rglIes ruba.né~
b1'1in chocOlat &vec une gra.nde· quan,tl0t6 de sables dans les cOu.cl).es d'été, 3 argl.le mora1.n1que .a.bleuse grI.s-'VerdAtre (47,), 4 .blocs ;résld.1iela a-vec galets à dlarm.6trealll4lt. jusqu'à 1 m., 5 aa.bles
. I!t a.rgUes t1uv1ogl~es
STB.A.TYGRAPIA œwA:RTO~lJ" 1 MORJ.I'OLOGIA JlORZlIICZA DOLNEJ' SXB.WY 421
ladowe ny warwowe. Szczeg6lnie silnie SIl w niclb. Irozwini~te wa.rstwy letni'e, kt6ryclh gruboéé doc.hlod.zi c~sto do 10 cm. Opr6cz mulu zatWierajll one duzll domieszlt:~ piaSku. lPonad ilami majduje si~ szaro-zielon'kawa, piaszczysta glina zwalOIWa '(g,). Na powierzchni gliny .zwa}owej wy~puje
bruk z glazami do l metra Srednicy oraz piaski i zWÎl"y fluWioglac~a1ne .
. lPodobnie· jaik wpoprzednicn oCfskmi~ciach, iry. warwowe wyStEpujll
na tym samym·mniej wi~oej pozioIl1ie oko}o.70 m n.pm. Natomiast w 00.- leglœci niespema trzech kilometr6w ad tych od.s}oni~, w miejsco:wot;ci Sre,brna i -przy drodze ze ~rebrnej do Kobiemik, Uy warwowe wystlWlljll ju:i w .po:ziomie 95:-98 m il'l.p.m. i r6:inill si~ od poprzednich dro,bnym warBtwowaniem. Wydaje si~, i:i ÏBtnreje tu drugi poziom H6w warwow wych. Przypuszc.Ze.nie to potwierdzajll dalej opisame ods1:oni~ w Bl\d- kowie Koki.elnym, Turzy Mal~j i CleSlinie.
W Srebrnej, przy szosie Plock - Brudzeil. przed trZeczkll WieI7Jbicl!, odslaniajll si~ czekoladJaw:e, drobnowarstwowane ily warwowe, leZllce na piaskach srednio- i <h-oIbnoziarnistycll. .
Podobne odslonU:cie ~uje przy drodze ze Srebrnej do KObier- nm. Tu ily waxwowe wstaly Silnie znÏBZczone taik, iZ pazostafu tylko kjilka warstewek. POO nmt.i znajdujlil si~ pi.a&ki m-edarlo- i droIbnozfarniste.
W obu przypadkach· spIl.g H6w znajduje Bi~ na tej Samej nmiej wi~cej
E·
w
9s m
FIg. 5
Ddsfoniecie w miejsCQWoéci Wyszyna dQoIo Srelbme!j
. plaazCtlJ'lt& szal'O-meIOllk&w& gllna ZW8low& (/7,), 2 nlry Il wtladkaml plaak6w 1 poJed;vncz;yml :i&zam1 0 érednl.cy 010-40 cm, 3 J&mobl'llZOW& tilln& ZW8l0w& (/74), 4. drobny :tw1r, 5 tw1ry 1 plU)[1
. r6tnozlarnlste, pylaste .
AfneureŒrie.nt dans la localité de Wy.szyna près de Sre!brna
argUe moralnlque sableuse crla-ver.clAtre (/7,), 2 8!'&v1erll avec lI1tercaJ.atloJ18 de II&bles et des lIM1i olaolti ~ dlamétlroe &1 10-40 cm., 3 aqIle JIlOl'al.D,ique bI.'1l:n elm (/7,), 4 maD1lo ariw1er.
. 6 jp'&v1er et8&bles non eélectlonnés, i>oussléreux
wysokoéci 85 m n.p.m. W mi'ejseowoéci Wysz.yna kolo Srebrnej, w odleg-"
rosci
niespeh1.a 300 m od ods1oni~cia il6w warwowych w Srebrnej, istniej~dwa POkœdy gIiny
:iWa~owèjpfz.ed.ziëlone warstw~zWiiu - - i
iWkiadltanlÏ piask6w i glazami.W dolnej cz~sci odsloni~cia (fig. 5) znajduje si~ sz.aro-ziolon.kawa, piaszczysta glina ~alowa, analogiczna do gliI!y g'"opiSy'wanej IW odslo-
ni~ciacJh z Laso-tek i 'Ulaszewa. Nad ni~ lez~ iwity z wkladkami piask6w i pojedynczymi ,glazami 0 étednicy' 10-40 cm. Mi~é zwir6w wynosi 1,'5 m'E!tra; WyZej rwyst~puje drugi pœÎOIIl gli~y zwalovilej, jasnotbnizo- wej, 0 zm.iennej. ,m.i~:isz<>Bci - od 30 cm na za~hodziedo, 1 m we wcllod- , niej ~ odsl()ni~ia. W stropie gliny cienkimi iplatami leZ~ dirobne
zwiry i piasJd r6rin.oziarniste, pylaste, hezstrukturalne.
Na podkreSlenie zasluguj'e, tu fakt ~powania jeszcze jednego poZiomu gliny zwalow.ej', kt6ry oznaczam jako g4'
Jak wyda'je si~ napddstaswie wzajemnego poIozenia odsloni~é i sy- tuacji marfolo,gicznej, glina zwalowa g, powinna pok!rywaé ily War'Wlowe gornego poziomu. Istotnie tego r<Jdzaju nast~() sfJwierdzono w wv- robiskach cegielni w B~dk()wi'E! Koscielnym.
W g6rnej cz~sci kraw~dzi doliny Skrwy, w okolicy Parz-enia (fig. 6), stwia"drilem
profil
nas~puj~cy: szar<;l-zielo-nkaw~ glin~ zwa~o'W~ (g,) po.krywa ,brukz gla-zami do 20 cm srednicy, a n~pnie piàski dro'bno- ziarniSte, warstwowanepoziomo, 0 mi~zsmsci 1 Metra. Nad piaskami lezy drugi poziom gliny zwa}owej ,br~.zO.wej (g4). 'W stropie gflin~ le~piaski 'bezstrukturalne, pylaste, m~ pôl Metra, igleba.
, W wykopach ,cegie-l~i, ,usytuowanej nad .kr~~ doliriy Skrwy w B~dk:owie KoScielnym, widoczne s~ Hy warwow-e !kilkumetrlowej mi~z-
FIg. 6
OdsloniE:Cie 'VI g6rnej c~éci kra,w~dzi dOllny iSkrwy w okolicy Parzenia
1. '.lszaro-zielonkawa pl.a.szczyata Klins. zwalDW& (g,), il 'bruit, 3 plas1t1. drobno- Z1atnillte w&rBtwowa.J;le pcœOD:lO, 4 ja.snobl'lllzowa ,guœ zwalowa. (u.), 6 plaskl
, beutiultturalne p)'laate, 6 gleba.
Affleurement dans la partie supérieure du rebord de la vallée
de, l~ Skrwa aux environs de Parze~
1. a.:gKe, morabJjque II&bleuse 8'I'lir-1'eMAtre (g.>. 2 bl~ r6t!idauls, 3 86blea mlcrogrenWi horimntalement atratLf16a. 4 arglle mOrA1nlQue brun clair (U.),
5 sa.bles pousaléreuJ: sana IItructure, 6 glébe
szoSci. Dogodna sytuacja moriologiczna odsloni~ia pozwala na sledzenie , profilu geologicznego na odci-nku kilkunastu metr6w (fig. 7). W p6mocnej
cz~ci odkrywki, w miejscu, gdzi.'e kraw<:dz doliny Skrwyrozci~ta jest
~aI~ d()link~ jej ,prawdbrzeinego doplywu, odsIania si~ sZa.ro-zielonkawa
, glina Zw"alowa g,. Powierzchnia gliny pochyLona Jest SlaJbo w kieru.n.ku
poludniowym. Bezpoérednio na glinie leZ~ czekoladowe, cienkowarBtwo- w:a.ne ily warwowe, 0-millZsOOéci od. {l,5 m na p61nocy do 3 m'etraw w po..;
hldnio-wej c~Sci odslo-nif:Cia. Nad Uami warwo~mi lez~ piaSki Srednio- ziarn-iste, silnie spojo-ne lepiszczem zela.zastym. MÜl:iBzœ~ piaskôw nad
s
NFig. 7
Od8loni~cie .w wykopaCh cegielni nad ikra.Wf:dzil:} dOliny Skrwy w Bl:}dkowie
(KoSciel~
1. sze,ro-zlelo:Œk.&w& 1I1wcQllta i!UDa zwalowa. (cr.), :a ~1askl. .êredn1oz1ani1Bte, 3 c1enkowa:stwo.
wane ny w&l'Wowe, 4 tplaskl él'edn1oz1a.nl1ate alln1e apojone 'lçJ.azczem ~ 5 jaano-
. ~ gUna. ZW6towa. .
Affleurement dans les creusements de la 'brnquetteri.e au-dessus du rebord de la vallée cie la
iSkrw.a
à BI:}dk:6w Koécielny.1. 8I1'g'!le lIlIDr'aIlsI!que aa.bJi&use grJs-~ (lM" :a SIlIbI1!S médd.osœDlus, 3 ~les mblmée& ftnil- ment stratifiées, 4 salblea médlagJ'enus fOl'tement·lit1fiés par le ciment ferreux. 5 a.rvUe mOo1'alnl-
que brun C'l&1r (cr,)
Uami waha si'f: w grqnicach 0,4-.1 m. Powy.zej piaskaw leZY ci~gly poziom
br~rowej, piaszczystej gliny zwalowej (g4) 0- przeci~tm'ej mi~ZszoSci
1,5 metra, cieniej~cej w Ikierunku wspoomianej dolinlki. Li-czne struk-
Fig. 8
Odstoni~ie w Ikraw~zi d()liny Skrwy :vi Bl:}dIrowie-Rochnaeh 1 szaro-zI.elonkawa pWlzazyata 811u& zwalowa (cr.l. :a .pl.aalq .êrednlo- zlarIl1ete warstwowane skoénle, 3 ~wlr JI pojedYDCZYIIll glazaml do 20 cm.
4 'jamobr,zoWa glma zW8low& ("cr,l, 5 gleba.
Affleurement -dans le reQ)o.rd de la vallée de la Skiw~ à BI:l-d- k6w-Rochny
,1 argUe moralnlque Ba.blBUSiI tPrtB-verd1tre (cr,l.:a S80bles mMloSrenus obliquement atrattnés, 3 paner avec gal&ts .Isolés jusqu'" 20 cm .•
4 argIie moranlque brun clalr (cr"l, 5 glêbe
tury peryglacjalne rozwini~te IW glinie zwalo'wej g4 i w ilach waI'Wowych stano-W'ily przedmiot specjalnergo opracowania {Lampiu"ski 196,1):
. W kraw~zi doliny SJmwy Vii B~dkowie-Roclmach (fig .. 8) nad glln~
zwalow~ g, le2:~ piaski srednio-ziarniste, 'biale, ' warstWoWane skOsnie.
() mi~ 30 cm. i jed:nœnetrowej mi~ci w~rstwa ZwÏlrl,J,. 'Z. pojedyn ....
czymli glazami do 20 cm Srednicy. Wyzej znajduje sic:: glina zwa"lowa g.
o mi~jszoéci 1 me1;ra i gletba.
KoloQ wsi. Win~ca stwi'erdzilem 'lStllienie
grubej
serU .piask6w izwi-
r6w., 1ezllcej w strotpie gliny zwalOlWej g, (fIig,. 9). INa· szaro-zielo'nkawej gllnie zwalowej g, leza piaski sredrnioZiarniste, lbiale, warstwowane po-
Fig. 9
Odsloni~cie 'w. kraw~zi d~l:iny SkI'WY kolo wsi Winnica
J szaro-zielonkaw& pIRllzczy&ta. gllna zwa.J:owa. (u,), 2 IPIa.skl érednl.oz1a.r- nlSte 'Wa.rstwowa.ne pozlomo ze lliwlrem (ku g6œe wa.rstwowa.nle zm1en- ne), 3 ~ W84'stwowe.ne ,poRomo .z l1czn4 flmlllll PaZu4'n~ 4'Zuv'~n~r 4 orsztyn, 5 !pla.skl. Z W&rstwa.ml l!:wir6w, B pla.skl éred.nlozla.rnlste bez-
atrut.turalne, 7 gleb&.
Affleurement dans le rebord· -de la vallée de la Skrowa près:
du village de Winniea
:1. lIŒ'gI4e monlaldQUe _bileuse grl.s-verd&1ire (U,), 2 8&blllS médiO!ll'enus horllroilitalement stratlflés a.vec menu gra.v111l' (vers le ha.ut stratlflca.tlon.
varla.ble), 3 sravl8l' horlBOlltalement IItra.tlflé a.vec de nOl1VbreusBII formes de PaZua(M IWUtnGM, 4 orllteln, 5 sa.bles a.veo couQhes· de gravllll'sr
B sables m6d.logrenus 8&1loS structure, 7 glèbe
~
93
Fig. 10
92 . Od9loni~~ie w kraw~zi doliny Skrwy ,w Turzy Malej·
.J .siw'o-zleloDokAwa. plaazezyata glln., zwal:owa.(U,), 2 ·lIy wez- wowe 'W d.olneJ cllleécl za.buœone, z wkia.dk:ami plilliku drob- :D.esO, ku g6rze drobnoWa.rstwowa.ne, 3 bruk, 4 plaald érednlo-
'1
zla.rnJate, 5 gleb&.·
AMleurement dans le rebord de la vallée de la Slkrwa
il Turza Mala ;u
:1. a.rgIlie mOra.1mque aableu4e grle.veMA1lre '(9,), 2 a.rgY.es ru- ba.n61lt1 danil :la pa.rtle lnf6rleure perturbées a.vec . ~ntercala.tloœ
de menu sable, vers le haut :fI.nemen.t Strat1f1êllll, 3 blocs'·rés!.-
duels, 4 _bles mM1Qgrenus, 5 ·glèbe .,.
STlLATYGBAFIA azw.A:BT.o~tT !I MORFOLOGIA. DOBZBCZA: DOLN1I:J SKBWY 4f2â,
iiormo, z' da-obn"ymi Przeiw'arstw'ioénia.1'ni Zwîr6w, wy.iej zaB grulbe ZwÏ!'y warstwowan:e poziomo ze smugamli orsztynu w stropie. W iwirach tych:
baroro
olbficie i\vystwuje Pal~ina diluviana. iPonad. niroi. wyst~uj~zn6w 'piaski z wârs~m.i Zviir6w i' wreszcie piaski, Sredniaziarntsl:e.
Mimo brak.ü' pc>.k:rYcia tyCb utwor6W 'glinll z'Wa1OWEl 94 przypuszczam.,.
iz reprezentuj-El one seri~
9i9,.
WTur.zy Malej ily warwowe droIimawarstWOfWane leqna· gliztie.
zwalowej9~ kilkunastoID'etrowej mi~ZszoBci. iRoikrytwa je 'bruk i piaski.
Bruik 'ben iia:ktuj~ jako residuum gliny zwa~owej 9,.
Dolina Skrwy Taras IV
Dbsz.arr rozprzestrzenienià tarasu czwartego okreéla na og6l s'la-ho widoczna k:ra~ wysoczytZlly polodowoowej. Dosé ddbrze zachowala si~ ona na poludnie od Siedenia, f1wOl'~c dzi€SÏ~iOmetrowy stopieii na.
prZ'estrzeni dw6dh kilometr6w, fbiegnElcy r6wnolegle do 'Wlisly. Krarw~i
ta ci~gnie si~ da'lej, z jednej strony od Siecienia IW kierunku IPD.-zacbJod- nim do Brudzenia, a IZ. drugiem strony r.zekj 00: Srebrnej przez Sik6l."Z.
na B~dkoWo-Rodhny, gdzie ~zcinajEl j~ i 1agodz~ prawobrzeZne doplywy S'k!rwy. Pon'iZejkraw~ rozciElga. 8i~ plaska, silni!E! zd~udowana po- wierzchn~a tara su czwartego, CÏllgnElca si~ !p'asem cztero~ilometrowej
szaroikoéci w2Xilu.i :gJawnej Osi dolÎ1!Y. U podn6za kraw~zi na li~ii
S:rebrna - Si:k.6rz - Parzen ci~gIlEl si~ wElSkie, Plu~e oibrrlzenia, 'byé mO'ze, slady starorzeczy, 'zachowane od mom>entu opuszCzenia tego tarasu przez S~. ad ,lBrwHna do Ulaszewa w poziomie tarasu czwartego . ci~ie si~~ie na 2-3· metr6w. abni.ienie, ,$tanowi~ce tilad dawnego pl'zeplywu 'Skr:wy. 0 jego islmiendu wspomi:J:).8.l S. Lencewicz (l927). Dal- . szy ci~ tej formy posiada przedhlZenie w okolicy Roibertowa i Zernik.
7..decydowany, prosty. przelbieg tego dbnizenia wskazuje, ii wpewnym.
okresie, . wady Skrwy plyn~ly prœtolinijinie na porudniowy :vsch6d..
Na wsch6d od Skrwy w okolicy SrebtnEj, SikOl'za, parzenia i Krzy- .ian,OIWÎc po-wierzclmia tarasu czwartego, ~budowana jest z glin zwaro- wych, natomia~ na zachOd ad Skrwy w.okolicy2ernik i Brudzep,ia Ma- lego poIkryta jes:t: pi.askami rzecznymi 0 niewielkiej IIlÏ~zoéci. .
W wyr6wnanEl porwterzchni~ . tarasu c1JWartego W1Ci~ ~ gl~'bok() meandry, Skrwy.
Taras 111
Okolo' 10 -metr6w poniz.ej powierzchni· tarasu czwa.rtego, a 6kœo' 20-21 metr6w nad poziomem rzeki~ wy~pujè
taras
trzeci. Szczeg6lni~w,yraznie zaèhowany jest on przy ujsciu' Sklwy na Vlipro$ Murzynowa.
Drobne jego fragment y znajdujll si·~ rOWniez po drugiej :StronÏe Tzeki, kolo Biskupic. Szczeg6lnie wyrainie rysuje siE: on vi ·okolicy Radotek i Winnicy, gctziepodkteSlajll .go latwo czytelne kra~zie mi~y nim .a tarasem nizszym· (fig. 11). Natomiast W okolicy 2ern~ w wyni.ku r6w- nomiernego zsuw.anÎà si~ mea-ndrow kraw~ie m} ni'ewyrazne.
W okoli<!y MUX'iZynowa taras III nom cechy poziomu erozyjnego, .nad'budowanego piaskami . a:kumulacji rzecmej. Podo,bnie wyraz1!ie
Fig. 11
S7Jkic morloloogicZlly taras6w ,Skl"Wy rw okolicy Radotek 1 tuas plerwszy, 11 taras drugl., 111 taras trzecl
Esquisse morphologique des terrasses de la S'k:rwa aux environs ode RadQtiki 1 prem1êre. ;l;errasse, II deuxtême temusse, 111 trolslême terrasse
w morfologii zazna·cza si~ taras III w Radotkach, gdzie na erozyjnej powierzchni gliny zwdowej leZy" blisko 3-metrowej millZszoSci warstwa piask6w srednio- i drobnoz!arni8tych, bialyCh, () ·ziarnach Nyszc~cych,
do,brze dbroczo·nych.
Tàras II
okoio 10-11 metrow poniZej powi·erzchni taD:'asu trzecie~o, a olk()lo :8-9 metrow nad poziomem rzeki, znajduje si~ akumulacyjny taras II, nadzalewowy. Wyst~puje on konsekwenbnie, tqwarzyszll<! rzece na. carej jej drugoéci. Qd tarasu za1ewowego odcina go niezwyle wyrazna kraw~z -0 wysoikloSci 4-5 metr6w (fig. 11~. Erozja, majoElca miejsce przed akumu- lacjll tarasu, œi~gn~la w niekt6rydh miejscach utwory -plioceiJ.skie, ~
tyika .si.~. bowiem ily p&tre 'hezpœ:rednio pod osadami tego tazrasu. Mi~z
szosé .serii a.kumulacyjn-ej· wynosi okolo 4 metry.
r.w
Ibudowie tarasu II nadzalewowego .hionl udzial piaslci iZwiry, nierzadlkie. ~ tel: glazy· dO10 cm srednicy. C~ cala powierzclmia ta!["aBU u$ana jeet ·gbzami, co.
S'l1BoA.TYGRAFIA OZW.Al&TORZlPlU 1 IlORFOLOGIA DORZl!IOZA. DOLNJlJ SKRWY 4:27
w pewnych. przypadkach, szc:œg.6lnie przy 'brakU wyratnej krawE:dzi morfologiczn'ej pozWaIa na jednoznaczne okreSiJ.enie poziomu. DIa cz~
sciowego sc:J.1.Maktery1ZOJWa!llia 'budqwy ,geo.Io:gicznej teg,o tarasu przytocz~
rySUlD.ek jednego z odsloni~
w
o.loolicy Radotek (fig. 12). W dolnej c~Sciodsloni~ia znajdujll. si~ piaski grulboziarniste. 0 drobnej selekeji war-
Fig. 12
Ods~om~cie na tara sie 111 w okolicy Radotek:
l pla.sel!:: érednloz1l101'nlsty. Z gilna zwalowa. 3 p~a8el!::
Be twirem 1 glairam1
A:f!fleurement dans la terrasse -II aux envi- rons de Radotlki
1 sable méd.logrenu. Z argUe morainique, 3 sable aveo gravier et galeta
stwowane skœnie, kt6rych ~ nie zostal 06i~gni~:ty. Wyiej Iezy glina , zwalowa mill'ZszoSci 0,5 metra, stànawi~ca porwak znacznych oozmiarow.·
Pokrywa j~ seria zwir6w skoSnie warst"wowanych z gla.zami; lIl8Id !ktorll
lez~ piaEiki. roznoziarnÎBte ~ pylaste i glazy. Osadzenie 'Porwaku gliny 2JWalowej wtr6<;i serii alkumulac~i rzecznej mialo zwi~zek z dtliala-
j~cll r6wno'czeanie eroijll bocZlUl, powodujllcll podtnywanie i OIbrywanie
si~ kr.a~i, doliny.
Od momentu calkowitego uformowan'ia tarasu <4'wgiego rozpoczlll si~ nasUnmY etap tworze.hia meandrow, gdy'Z w!aBliie. w poWi.erzchni~
tego tarasu wci~te .Bll ~tle meandnowe, 00 praw;da znacznie drobniejsze, niz w poziomi.e tarasu czwaJ"tego.
W.okolicy Panzen:Îa taras II, nadzalewowy, sklada si~ z dwu pozio-
m6w, jednego na lWyBOiküSci 7 metraw nad poziomem. rzeki i drtigiego, wyz.szego, okolo 9 metr6w nad poziom rzeki. R6wni.e rwyrazna powierzch- nia rysuje "Si~ tu na wy'.sokoéci 14 m nad rzek~.
Taras l, zalewowy
Okolo 4-5 metr6w :ponizej tarasu :JI,
.a
Qkolo 4 me1Ir6w nadpozio- mem rzeki wznosi si~ tMas zaIewowy, zbudowany z drO!bnych piaskOw- ilUi'IDw6W.
Miejscami rozpada s~onma' dwa dœé wyrazne poziomy.J eden IZ nich wystE:puje na wysokœci okolo 1,5 metra nad IPOziomem rzeki, a dr.ugi wyzszy -- okolo 4 metr6w nadpoziom rzeki. Sytuaeja taka ma miejsce· w ok.olicy Ciei'szewa i Parzen:a. .
428
... ..,. ... w
Fig. 13
Schemat tarasOw w doUnie Skrwy l, II, III, IV tuasy, W w:vsocz:vma lIo1od.owcowa.
Schéma des terrlilSses dans
la
vallée de la iSkTwal, II, III, IV terrasses, W iPla~a.u. ,postg1a.ola.Lre
Na figurze 13 IPrze.c:listawiono schemat tafra:s6w dolmy Skrwy. Wy- dalje si~, ii sohemat ten nie wyczerpuje lWlSZyJrtkich mozliwych do wy- dzielenia poziom6w.
Z oœerwacji przeprowadwnych w dolinie Sk:rwy wynika, iz . By plioceilskie wys~puj~ tu stosunkowo nisko w por6wnaniu ze znanymi
wypi~trzeniami w klolicy !Plocka i Dobrzyn18. Pomijam z lbraku dosta- tecznych materia16w 1k:westi~ OharakteTu i wieku zalburzen IPliocenu na tym tererue. Zagadniania te iZOStaly œtatnio po!l'1mZ<>ne rw pracach J .. t.y- . czewskiej (1959) i A. Bera (1960). Mog~ jedynie wspomnieé, .ze na calym zbadailym Oiœzarze nie ~IDtano nigdzie zalburzeilutwor6w plioceilskich,' w ktOrych 'braly'by udzial utwory czwaI'lto~owe. Zar6Wll1O J, t.yczew- ska· jak i A. Ber stwierdzaj~ calkowitll niezgodnœé mi~zy za:burZOinymi osadami trzeciD~u, a lezllcymi wyzej utwOlrami czwartorz~wymi.·
Najstarszym stwiei'lCizonym na· tym terenie osaJdem czwartor~
wym jest warstwa IbruIru z glaZami pochodize:nia p6lnocnego. Je:st to za,pewne residuu.m najstarszego, stwderdzonego tutaj zlodowacenia,
: w
tym przypadlku Xrak,owskiego G II.Zlodowacen.ié kl"akowskie pokrylo teren powro~ gliny zwalowej (gj), kt6ra w~ ~pnej fazie WieÙdego Interglacjaru Intg!. JI/III ulegla silnemu, niemal calkOlWitemu oozmyciu,W efekcie pozoStala tylko ci:eIllk.a.
. warstwa :bruku,' spoczywajllca lbezpœrednio' na pstrych iiach plioceiiSkich (Lasotki 1). 0 ro,zmiarach i zasi~gu erozji we wst~pnej Ïazie . Wielkiego lnterglacj.alu moina powiedzieé niewiele.· Wydaje ~, iz erozja ta u:su~la calkowicie glin~ zwalo,wlI zlooowacenia kr.akowskiego. Nie znane SIl
raw-
niE!2: slady zlodowaceil starszych, lkt6re - Ibyé mœé ' - ulegly r6wni-ez rozmyciu~ Dzielem. erozji jest' prawdopodoo'bnie takZe cZE:Bciowe· sci~ie
:Wiek
1 Holoœn
H
Stadium'pmbOn.Ide G Tf1 +2 InlerstadfaJ GJV+112
"
Stadium pcJZIlII6skJe Gn'+1
1 ~ ,
lDtentadlaI GIVrru=/+l'oS ~
Stadium Leszaa GIVmÎI%.
IntcqIaclal eemsId I111Jll.lU/lV Stadium Wkry
11~
0111+2 lDteratadiaI Bugo-Narwio~t:i G111+112
~ ~ ,
Od traDsarcsji do stadialu WartyWie1ki Interglacjal l"tgl. Hl111 Zlodowaœnie JuakowsJqe G 11
PUoceu
Tabela 1
.
Stratygrafia czwartorz.çdu w dox7.eczu dolnej Skrwy (cyfry 1-16wg profilu syntetycznego fig. 14)
UtwOIY aeoJoaicme
1 l'nlebles Proces6w
~itarasuI (16) Akumulacjll tarasu 1
Bro~a. wciÇcle pod taras 1
Piaskl i twiry tarasIl 11 (ts) Akumulacja _ taruu Il, poezerzanle doJiny
.
' Bro2da. wciçcle pod taras nPokryçie IIldolodeJn zachodnioj ~ - 0 , akumulacja a.orowo-morenowa ,
Akwnulacja !arasu m ,
Piaskl tarasu m (14) I,1l1alenie si~ przeplywu w poziomie m
Od~owanIe ryo.ien ewonyj~ , ReI:esja !.idolodu, tworzea.ie ~ poziomu IV , GJiua zwalowa plaszczysta barwy brllzowe.i 1ub bnIk (13) Pokrycie IIlduloclem, twol'2lllllie IÏ~ ryuicn ewonyjuych..
Piaskl i twiry z afazami (12) powstauie oz6w w Trzebuuiu i Proboszczewicach l1y wanrowe drobaDwarstwowe (poz\om. m (11) , TraDsarea;a lIjdo1Qdu
Piaskl nuwioaJacjalœ (10)
Zw.iry 1 plssld akumulacji l'2IICZIICj (9) Alwm.ulacja
Powbw,nla erorqjDa tub 1)II'Uk (8) ~ i niszœaDie ~or6w ~tanzych G1iDa 'ZWIlowa,.aarozIeloDbwa ~ (7) Pokrycle 1ljdolodem
l1y warwowe arubOwarstwowaue (pozIOm I) (6) , Akumulacja w zastoiskach
Piaskl r6taoziamIsto Tran.saresia lIldo1odu
Piuld drobnozlamlste :li substancJII orlllUÙCZJIll Rozw6j gleby
Piaski hImfozIamlste (s) AkumUlacia
BruIt (4) Bro$ i niIzc:zmie utwor6w
Pokrycle lIIdoloclem
, ,
. __ .
Piaskl Uednio· i d!olnJoziarDiste zabarwione na AlaImuIacja
pomara6czowo ' (3) BrorJa. 2ÙSZœe11Îe osad6w zIodowaceaia G n i ~ oraz
Bruk z materialu skaudyna .... kleso (2) pUocenu' ,
---- Pokrycie ~Joclem
, Dh!Ii okres erOzii
I1y patre (1)
- - - _ ... ~-.- - - -
1
Wst~ oZJW:ZCDla autora
B.
1
g.
BJr.
Il.
g./ ••
Il.
~I/B.
B,
gornej powierzchni zaiburzonego tr~ior.ztidu. W drugiej fazie WielkiegO Interglacjalu miala miejsce sedymentacja, kt6rej przypiSUN powstanie sze§çiometrowej serii piask6w Srednio- i drobnoz.iarnistych., od!sloni~tych
w Lasotkàch (LasOVld I, fig. 2, warstwa 3). '
. ,ZlooOlWacenie ~rodkowqpo1skie G III zaznaCzyi9 .si~ dwiema' fazami
akumulacji .glacja!lnej, przedzieLanymi o-ltresem erozji, a, potem akumu- lacji iI'zecznej. W pierwsiej fazie zlodowaceilia siodkowoipOlskiego osa- dzona zœta:la glina zw*wa 9z, kt6ra w wyniku d~ silnej erozji, dzia- lajllcej w okresie inteXstadiaru fJ2/g3 (G III
+
1/2) mic:dzy i»erwszym a dru- gim nasuni~iem llldolodu, zœtala caHrowicie rozmyta. Wtedy wlaSnie powstal 'brllk widoczny tW <>dsIoni~ciu w Laso!kach. W drugiej ~i omawia:ne.goi!llterstadia~u miala miejsce' aJrunnilac]a, piask6w srednio- i drobn()ziarnistych~ PraWodopodObnie na optimum intersta:dialu przYpada powstIDtie poziomu.. !kt6ry uznaé moina m gle~ kopalnll. Brak pyllk6w unieinozliwia jednaltcharaikterystykE: klimatu tego okresu.W
zwillzku z nastaniem drugiej fazy zlodowacenia Srt>dlrowopo-l- Skiego, :na IPrzedpolu l~dlodu osadzo.ne byly piaski i zwiry fluwiogla- cjalne, a w dalszej odJleglœci od czola w zagl~bieniadh bezodplYWovrYch czekolac;klwe, grUloowarsflwowane Uy warwowe, z d'u211 do~ie~ piasku w warstwach let:n.îch (UlasZE!'Wo, Radotki). 'L~16d drugiej fazy zlodOwacenia srodkowopolskiego pokryt caly obszar
ci.hl
'polkrywll Bzaro-zieloll'kawej, ' piaBzczystejgIiny zwalowej(g,.). Glina ta 'twœ-zy d.olne partie kraw~i doliny, Skrwy i Wimy i' wy-
s~puje W sp0s6'b cillgly na caiym $adanyni t.eJ:enie. '
Na pocZlltku interglacjalu eemBkiego nastllpilo ponowne oZywlenie procesôw erozyji:J.ych i denudacyjnych, kt6re doprowadzily do ~cio
wego rozmycia poziomu gliny zwarowej 9,. Stlld ~ spotykany Ibruk na 'powie:rzchnl gliny' 2'JWalowej pochodzEj,cej z drugiej . fazy tran~esji zlodowacenia érodkowopol&kiego. W drugiej cz~Sci interglacjàlu eemskie- go a1rumulowane ibyly zwiry 'i ipiaski sedymentacji rzecznej, w kt6rej nierzadko wy~uje Paludina diluviana.
W okresie tiI'ansgresj}zlodowacenia baltycldego wOody wyplywajllce sprzed czOla Illdolodu œadzaly piaski' i zwiry fluwioglacjalne oraz ily warwowe g6rnego poziomu (Srebrna, Brudzeil, CieSlin).
Llldol6d plerwszej fazy z1o.dO'W~œn:ia baltyckiego (Leszoo G IV max.) pokryl caly opisytwa:nyteJ:oen. PrzYPUSZlCZalny zasi~g
CZ<Ha
llldo- lodu tej fazy przebiegal na ilinii GozdoWo - Proboszczewice i nai?6l-
,nœny wsch6ld od Ploclta. Brak wyraznych moren czolowych w tej strefie spowodowany byl prawJCiopOdotbnie faktem, iz post6j czola llldolodu po , osillgni~cLu maksy:maJ.nego zasi~gu trwal tu niezini~e kmtko, 00 nie .
sprzyjalo tworzeniu Bi~ moren czo.Iowych. WlliBciwa strefa ak,umulacji czo!owo-morenowèj tej fazy znajduje si~ dopiero na p6lnoc od Lisewa.
Poczlltkowoodplyw w6d lodowcorwych odbywal si~ :na
WscMd
i riap61- '
noc:ny wSCh6d. W tym okresie Powstaly ,opisywane poprzednio rynny
eworsyJ'Ile. Rynnami tymi plyn~ly wody z topni.ej~cego llldolodu, sypillC::.
u wylotu tuneli znane ozy' w IProboszczewicaoh i Trzebu:niu. W wy~k.u doSé siylbk.iego i r6wnomiernego zaniku IlldolodU! powstala uroomaioona mo:rfologicznie powier.zcluiia z duZlliloSci~ .zagl~bien l1lezodplywowych",.
zbudorwana ca1lkoWiciez gliny zwalowej, bez sladu fonn akumulacji
czolowo-mOreno~j, mog~cyc!h· Swilildczyé 0 nieoo dl.uZszym postoju kra- w~i l~oO.odu. Dobrze Zlichowany fragment takiej powierzch.ni widocz- ny jest wokolicy Sucb.od.ohi. WlI4czenie ~ien eworsyj~ych dO' odp1ywu Skrwy OïdJbylo si~ prawdopodobnie ~acznie pOzniej, ·w interstadiale·
m~zy· drug~ lP02:llan~ G IV+l a trzeci~ poinors.k~ G IV+2 faz~ ZIa- dowaceniabaltyokiego.
Po opuszczeniu pl"ZE!'1:. li:ldol6d obszaru dolnej Skrwy oop!y.w woel lodowco'Wych skierowany byl pièrwotnie szeookim fronte~ na pol~io
wy wsc.h6d:, w ·kietun.ku Plooka. W o.kresie tym powstal taras czwarly.
P6zniej, w mi~ zmniejszaniasu: ilœci w6d, uaœzta~wal si~ odJplyw:- doli..Iik4 zachowan-El do dzis w ·powier.zchni tego tarasu. Btegnie ona, jak juZ 'W\9POmniano popr.œdnio przy omawianiu tarasu czw8rtego, w linii prostej od Zernik do BiSkupic:
Vi
ilroilcowej fazieteg9przeplyrWu
lli8BUl- pil kr6tko'trwaly <llkres akUmulacji, czym· tl1.imac74 :wypelnienie tej daliny piaskami rzeczIlymi i cz~owe /PQkrycie tarasu· czwarlego •. Wydaje si~, i.Z w OIkresie tworzep.ia ~ pœio:m:u C7:Wa.rtego rynny' eWlO'I'syjne . jeszcze przez dlugi czas ,pozostawaly wypehtione ~artwym.
lodem i dzi~ki temu przetrWaly nie -tylko na· wyso'CtyZnie, ale r6w- nieZ na' poziomi.e czwartym. Trudno.,bowiiEml Przyjllé, iZ proc.esy·formu- jllce tar88 c7JWarty lP07JWolilY'by na przetrWanie w niezmienionej formie·
ta.k Wlilskich i gl~'bokich rytnien. -
- W okresie :înterstadia1u~. mi~zy pie~ leszczyDskll· G IV ~.~
a druglil poznanskll G IV
+
1. faz~ zlodowacen~ Ibaltycltiego,. ~pU(}ustalJen:ie . ~ ·przeplywu. Erozja 'Wg~bna dzialala w granicaCh narzuco- nych'Przez meandryutwarzone W powiermhni tarasu· czwartego, IPOwo- dujlil'C stale ich pogl~biame Si~, lM: do momantu caJD.wwitego uBtabiUzo- W'ania si~ przeplywu w poziomie trzecim.
W ZWi4zk.u z ·tTa.nsgresjlil dr:ugiej fazy .zlodowaceniabaltyckiego
rozpocz~l si~ eta{p aDrumulacJi i nadbudowywania ~asu trzec~ego piaska-
mi
rzecznymi i sandrowymi. .. Llildol6d drugi-ej poznanskiej G IV
+
1 fazy zlodowaœnia Ibaltyo1de~za1lrzymal si.~ na 2:ach9d ad o:m.aWi.a.nego terenu. Jego maksymalhy zasU:g wyznaczaj~ droIbne pog6rki piaszczysto-zwioowe, wy~pujllce nli zach64.
od doliny Skrwy. Dolna Skrwa .;pelnUa w tym okresie funkcj~ doliny m.arginalnej, .odp:rowadzajlil~j wody ·sprzed czola l!lkfolodu.
W inteŒtadiale mi~ druglil la trz.eci~· fazlil zlooowacenia bal- tycldego naBUWil okres silnej erozji, kt6ramiejacami Osill~la mop- pliocenu i ~oooW'ala ·wci~cie si~ Skrwy okolo 15 metr6w poniZej po- wierzchni tara,su trzeciego. . .
w'·
Fig. 14
Syntetyczny profil czwartorzE:du w dorzeczu dolnej' Skrwy (n'umeracja warstw wg tabeli stratygraficznej - tab. 1) Profil synthétique du Qauternaire dans le bassin de la basse Skrwa
(numérotation des couches selon la Uste stratigr.a,phique - liste 1)
.~
1 r
i
~8:mu-TYGBAPIA CZWABTOB'llJi:DU l 'MORPOLOGlA no~ DOLNBJ SXBWY 433
'Tr21eCia pomol'$ka G IV
+
2 faoza zlodowacenia baUyckiego zazn'a-.czyla si~ WZIDOZonI4 alkumulacj~ rzecZlUl. lrt6rej towarzyszylo int-e.nsyw'ne poocinanie ibrzeg6w. Szybk:ië' ~anie si~ doliny osadami rzecznymi powodowalo jednoczemie ~ zmiany 1000yska rzeki, ~ci:najl4œj stro- my hrzeg. Stl4d porwakl. gliny zwalowej w serii akumu1acyjne:1 tarasu .drugiego. Tworze.nie si~ drugiej serU ~~ wci~tych me.a.t]drow roz-
pocz~lo si~ od momentu zakonczenia akumulacji tarasu drugiegoj co ' .mialo miejsce u schylku glacjalu baltycldego ..
Holocenska a'kum'1llacja tarasu zalew~o zamyka przedBtawiony zarys l'IOzwoju doliny 'SlaWy
na.
tlie zdar.zen i proces6w zano-towanych w 'budowie geologieznej i uiksztaltowaniu samej doli!ny i otaczaj~cej jl4 'Wysoezyzny polodowoowej. .!PrzedBtawiony zarys rozwoju doll!lY Skrwy i przyleglejwysoczymy polodQwcowej stanowi pr6~ syntetyœnego uj(icia zdanet'i.z czwartorz~
dOW'ej h:istorii tego terenu. PowaZnY Ibrak stanowi
.jednaiJt
llliem.0'i::n6sé palynollcgicznego datoWan:ia osad6w. Ostatnio maleziono warstw~ tor- f6w :pOO dwukrotnym .przydtryciem œadami soliflulœyjnymi. Prawdo- podOtbnie pieI"WSze nat~ternie proces6w soliflu1keyjnych mialo mieJjsce . w ezasie.· drugiej poznansldiej G IV+
l fazy zlodowacenia 'baltyckiego-..POIllowne w · trzeçiej pomorskiej G IV
+
2 fazie tego zlodowaeenia.W 'zWi~2lku z tym nale:i:y przypuszczaé, it powstanie karWosieckiej rynny ,ewoxsyjneoj IPl"zypada na pierwszl4 léBZCzyDsk~ fa~ zlodowaeenia lbal- tyckiego, a wyet~puj~'ce w lIliej to-rtfy pochodq z interstadialu G IV
-max.ï.+l,
mi~y pierwszl4 a drug~ f~ zlodowaœnia ,baltyckiego. . Ws~pna analiza palyoologiczna z J].iepelnego jeszcze profilu torf6w·nie tu niewnœi. ·Istni'eje jednak moZliwœé 'lizyskania pehlego profilu -osad6W ~)!tcych ryD~ lœrwosieck~.
Szczeg6lowe opracowanietego prdblemu nasblpi w na.j,bliZszym .czasie.
Katedm GeoZogii Czwariorz~du
Umwer81ltetu W/JII"sza'lDskiego
·Warszawa 22, Al. Zwirkt i Wigury
WarB2'4wa,. w lutym '1963 r.
LlTERATURA ÇYTOWANA
'BER A. 1'960. The age of the fl>lding-s near DoIbrzyn. - Bull Aead. PoL Sc.i., Sér.
Sei. eél>L et géagr., 'Vol. VlII!I, DO. 1. War8:WWa.
'.LA'MlP.AIilSIcr 2:. 1961. :zmarzHnowo-~cznieniowe str~tury peryglacjalne tW BIld-
. kowie Koécielnym nad SkI1W1l ~e lPeriglacial -structures at Blldkowo KI>- écieline on the skrwa river). Pl"aœ 0 plejstocenie Polski SrodkowéJ. WaTSzawa . . LENOEWliCZ S. 1927. Dyluw[um i morlologia srodklowego IPowJ&1a ~laéiati01l et anonphologie du bassin de la Vistule moyenne). - Œ'raoe !P.I.G. (Trav. Serv~:
Géol. Pol.), t. l!I, :z.2. War.9Za/Wa.
