Utwory czwartorzędowe okolic Hrubieszowa

UKO 551.791.022:531.311.33:550.8.023/.024:551.311.234+550.93:566;016(438-12 Hrubieszów)

"

Leopold DOLECKI

Utwory czwartorzędowe okolic Hrubieszowa

Na podstawie szczegółowych badań terenowych i laboratoryjnych - stosując metodę litostTatygTaficzną i badania gleb kopalnych a ·także bezwzględne datawanda szcząt':'

. ków kostnych znalezionrch w osadach czwartorzędowych okolic Hrubieszowa - wykonano próbę określenia ich stratygrafii. Wydzielono osady eoplejstoceńskie, me-

zo- ineoplejstoceńs'kie. Reprezentują je głównie lessy zróżnicowane facjalni€.

WSTĘP

Hrubieszów położony jeSt na' pograniczu Grzędy Horodelskiej i Kotli- ny HrubieszowSkiej, które A. Jahn (1956) traktował jako subregiony Wy-

żyny Lubelskiej a H. Maruszczak (1972a) zaliczył do Wyżyny Wołyńskiej

(fig. 1). ' . ' . . ' . .. .. . . . . : , Pierwsze szczegółowsze.. wiadomości o· osadach ,·czwartorzędowych

w okolicach Hrubieszowa zawdzięczamypublikacjQm M. Prószyńskiego

(1952), A. Jahna (1952, 1956) oraz J. E. Mojskiego (1956, 1965). Charakte- '. rystyczną cechą tego obszaru jest występowanie prawie zwartej pokrywy

lessowej . Q miąższościach przekraczających niekiedy 30 m i kryjącej

'w swoim wnętrzu ważne dla stratygrafii poziomy gleb kopalnych różnej

rangi. Te ost.atnie w lessach hrubieszowskich występują znacznie częściej .niż w innych płatach lessoOwych naszego kraju, jest więc to teren bardzo

obiecujący dla badań stratygraficznych osadów czwaI'torzędowych.

W ostatnich latach przybyło wiele wierceń przebijających osady czWarto-.:.

rzędowe i sięgających w mezozoiczne' podłoże. Niniejsza praca stanowi

próbę zestawienia nowych informacji geologicznych uzyskanych podczas

badań terenowych i laboratoOryjnych w latach 1972 - J974 oraz archi-

walnychmateriałów z wierceń .o różnorodnym przeznaczeniu.

Nie wnikając w głębszą budowę geologiczną, zauważyć Illpżna, że zwy~

kle bezpośrednio na skałach karbońskich występują wapienie i margle górndkredowe kampanu i mastrychtu; tylko· w nielicznych miejscach

podśc'ielone są one strzępami osadów jurajskich; głównie wieku oksloroz-

Kwartalni!k GeolO;lliczny. t. al, nr 4, 1977 r.

UBIE/I ^o

_ . - . - l - · _ · - 2 .3

• • .4-

Fig. 1. Szkic sytuacyjny terenu badań

Location map of the area stuwed

1. - granice podprowincji ; 2 :.... granice mezo-

regionów; 3 - wamJ.ejsze PUlll/kty badawcze;

4 - linie przekrojów geologlczn~h

l - ' subprovinee bou,ndaries; 2 - ' mesoregion boundarj.es; 3 - main localltles; 4 - lines of geological sect10ns

~ If>o.

t"I

~

Q.

tj g.

CI>

~

....

Utwory czwartorzędowe oKolic Hrubieszowa 805

kiego (A. M. Żelichowski, 1972). Osady paleogenu nie zachowały się w okolicach Hrubieszowa ze względu na silną denudację w warultkach

lądowych. Z osadów morskich dolnego oligocenu oraz utworówneogeń:"

skich zachowały się tylko ślady w postaci żwirów kwarcowych, piasków zielonych, piaskowców podobnych do Sarmackich zlepów muszlowych i iłów ciemnych,' stwierdzanych niekiedy bezpośrednio na .erozyjnej po- wierzchni ~kał górnokredowych.

, . . .

OSADY PREGLACJALNE

Pokrywy

żwirowó-pia~czyste

ciorzędu (M. Prószyńsk,i, ,1952; A. Jahn, M. Turnau-Morawska, 1952;

A. Jahn, 1956; J. E. MojSk.i,:, 1964; S. Z. Różycki, 1972) bądź do najstar- szego plejstocenu, czyli e6plejstocenu (E. Ruhle, 1955, 1965) stwierdza

się dość powszechnie w Wierceniach na Grzędzie Horodelskiej i w Kotli- nie Hrubieszowskiej. Materiały z tych wierceń, uzupełnione obserwacja- mi aktualnych odsłonięćoraz wyniikami badań laboratoryjnych pozwoliły

na zestawienie kilku nowych przekrojów geologicznych dla tych okolic (fig. 1, 2, 3, 5, 6).

W rzeźbie' powierzchni skał górnokredowych,ocitworzonej na podsta- wie wierceń i wywiadów studziennych, można wydzielić dwa spłaszcze,;,. , nia wierzchowinowe (fig. 4). Wyższe wznosi się 21Q .- 220

:m

, w części północno-zachodniej Grzędy Horodels'kiej (Tera-1yn, Kułakowice,

Janki). Niższe, lepiej rozwinięte w południowej i połuclirlowo-zachodniej części Grzędy, osiąga 190 - 210 m n.p.m. Na powierzchni niższego spłaszczenia leżą dość powszechnie pokrywy żwirowo-piaszczyste, któ- rych wykształcenie petrograficzne wskazuje, iż są t.o osady typu pregla- cjalnego. Spłasżczenie to można paralelizować z wyróżnionym na Wyży­

nie Lubelskiej przez A. Jahna {l956) niskim poziomem zrównania (III) datowanym na górny pliogm i najstarszyczwartorzęd (eoplejstocen).Żwi­

ry leżące na: tej powierzchni odpowiadają więc zapewne: tz·w. serii kozie- 'nkkiej J. E. Mojskiego (1964). '

Niższe spłaszCzenie rozcięte jest przez doliny preglacjalne, zwykle

wykorzystujące ,odgrzebywane doliny potortońskie. W obrębie den i zbo- czy tych dolin występują osady preglacjalne, które można paralelizować

z serią krasnystawską J. E. Mojskiego. Stwierdzono je w Husynnem, Dziekanowie, Mojsławicach, Świerszc:liOwie. W, otworze Hrubieszów CPN nawiercono te osady na głębokości 45 m. Ich pokrywa o miąższości

3 m składa się w dolnej części z dobrze oJ:>,toczonych i wypolerowanych lidytów, różowych piaskowców kwarcytowych, ciemnych płaskich żwi­

rów o 'budowieskrytokryBta,licznej z drobnymi jasnym!iżyłkami. Wystę­

pują także liczne żwiry skał,kredowych; krzemieni 'Oraz obtoczone fra- gmenty belemnitów. Część ' żwirów wykazuje zwykle spękarua, które

wskazują. na żnaczne amplitudy temperatur okresu po akumulacji tych osadów. Zwiry, przemieszaneż grubymi 'zielonkawymLpiaskami , spojone

są szarozielonkawym roułkieIIl' który w otworze Hrąbieszów CPN za'wiera do 39⁰/p węglanów i do 0,8% próchnicy (fig. 5, warstwa i).Znaczmi ilość

próchnicy i wyraźne zmniejsżenie' zawartOści węglanów w ' stosunku do

sw

"

Hrubieszów.

WNW

Terał!!n

3

HE

·.~ą

Husynne ^Słrzyżdw

Moniatycze

200~~~~~!~ó~IIIIk1I~~

180 -r..l-rl...-IL-r--r----1---r-1--,---1..---r...L...,..--L-,-.L~J.:::~t2

160

I I ,

II

I ' I II

~ c:::::J ~ ~

om

m.

~ c::::J ~ ~. b:kt::td t...:±.:±..:f.J ~ ~

2 4 5" ^{. 6 7 .. 8 9 10 11'}

r..ntrt:ll

CD ..

l:.1:t:1:111l l::1t:t:t:ł1l

mII:hiJ

13 14 15

3 12

15 17 18 19

.~.

!

00 o

Q:>

t"'

.g

g.

Q.

Ij

.o ...

~ t"l

a:

Utwory czwartorzędowe okolic Hrubieszowa 807

osadów wyzeJ l mzeJ leżących·wskazują,że'może to być pbziom jakiejś

gleby kopalnej. W niektórych otworach mułki te mają zabarwienie cf.em- nóSzare, zawierają znaczną ilość substancji organicznych i tworzą wy-

raźny pokład na żwirach. W opisach wierceń określano je jako "ciemny

.mułek" lub ;,mułek organiczny".

Strop omawianej pokrywY ' osadów preglacjalnych w obrębie dna pradoliny H'llczwy i Bugu znajduje się na wysokości 150 - 155 m n.p.m., ,a na spłaszczeniach zboczowych zwykle .170 - 180 m n.p.m., Analiza przekrojów geologicznych, wskazuje, że przed akumulacją nadległych

osadów rnezoplejstoceńs'kich zachodziło przynajmniej dwukrotne wcina- nie się rzeki preglacjalnej w.e własne ,osady i skały podłoża kredowego, ,znaczone spłaszczeniami na zboczach kopalnych dolin. Wcinanie to przy-

padało zapewne na przełom górnego pliocenu i najstarszego czwartorzędu.

Podobny przebieg w owym czasie miały procesy morfologiczne w' do- linach sąsiednich obszarów (H. Maruszczak, 19720.).

OSADY MEZOPLEJSTOCEŃSKIE

, 'Ponad preglacjalnymi .osadami w kopalnych dolinach występują dość

powszechnie gliny pylaste cięwe i iły pylaste, które można zaliczyć do .mezóplejstocenu. Od osadów preglacjalnych oddziela je wyraźna pbwierz- chnia .erozyjna (interglacjał kromerski?). Gliny i iły mezoplejstoceńskie

w dokumentacjach wierceń określane są jako "mułki", "iły pylaste",

"lessy szarobiałe", "iły zielonkawe" itp. Miąższość ich waha się od kilku

+- ,

Fig. 2. Przekrój geologiczny osadów czwartorzędowych pomiędzy Hrubieszowem .i Strzyżowem oraz Teratynem i Moniatyczami

Gedlogical section through Quaternary deposits lbetween Hrubieszów and Strzy26w

and Teratyn arid Moniatycze '

1 - margle górnokredowe; eoplejstocen: 2 - żwiry kredowe, krzemienie oraz piaSki grubo- ziarni,ste zailone; mezoplejstocen: 3 - żwiry i o~oczaki kredowe' oraz piaSki z domieszką

matenalU 1lrzecl:oI1zędowego;' zlodowacenie krakowskj.e: 4 - ' mułki jezio:m.e i zasboJBkowe' S'Zare, -drobnowarB11wowane, lessopodobne, w krawędziach dolin z dużym ~ałem ilwi1'll i l"UmOS0U

-skał kredowych, 5 - resid'lla osadów lodowcowych; interglacjał w.iel~ i począ,tek zlodowace- nia środ!rowopolSlkiego: 6 - piaski aluwialne z fll!Uną mięcza.lców; optimum klimatyczne inter-

'glacjału Wielkl.e!io:, 7 - gleba z ,miąższym "czerwonym" iluwium';' zlodowacenie środkowo­

pOlskie : 8 - pia!łki pylaste aLuwialne,' 9 - pyły i piaski zastoiakowe ze !ł2lOZątkami roślin

i "zimną" ,fa'lllIlą mięcza·ków jeziornych, 10 - lessy staa:"Sze subaeraltne, H - lessy sta!l"Sllle' I utwory lessopodobne Ililuwi'alne, 13 - lessy SIt!lJl"sze i utwory lestliOlpodobne facji Zboczowej;

13 - gleby i sedymenty glebowe interstadllilne oraz produkty ich denudacji: a - wśród less6w

'starszych, b - wśród lessów młodszych; 14 - lromplekB glebowy z interglacjału eemskiego

i wczesnej fa,zy zlodowacenia północnopolskiego; 'zlodowacenie p6łnocnopolskhi: 15 - lessy

młodsze subaeralne, 16 - lessy młodsze i utwory lessopodobne aluwialne, 17 --'- lessy młodsze

1 utwory lessopodo.bne facji zboczowej; 18 ~ utWory holoceńskie: a - mady, b - torfy i gy-

'tle; 19 - otwocy wiertnicze ,

l, - Upper. Cretaceous marls; Eopleistocene: 2, ~ Cretaceous gravels, flints and coarse-grained clayey 'sands; Mesopleistocene: 3 '- Cretaceous gravels and pebbles and some sands with 'admixture of Tertiary material ; Craoow Glac1ation: 4 - grey, f1nely ,9f;ratlfied, loess-like lacustrina1 and f.ce-dammed-Ia!ke silts with a mM"ked contr1butloo of gravels and d:ebris of Cretaceous rocks in marginal ,zones of valleys, 5 - residuum, of glacial deposits;, Great Interglaclal and ,the begin!ng ot M1ddle Pollsh Glaclation: 6 - aUuViIlil BB'll.ds with remains 'of molluscans; climatlc optimum ot Great InteI1glacLal: 7 - 8011 with thick "red" UuVium;

Middle Polilsh Glaciation: 8 - alluViał sUty sands, 9, - !Jce-dammed-łake 811ts and sands with plant remains and "cold" fauna of lacustrinal molluscans, 10 - older subaerial loesses, 11 - oWer loesses and aliuvial loess-lUce deposiits, 12 - older loesses and loess-'like deposits of the slope faeles; 13 - Intel"lltadial so11s and soll sediments and nroducts of their denurlatlon:

, a - amon~ older loesses, b - amimg younger loes8es; 14 - 'solI complex from the Eemian Interglacial and early phase of the North-Polish Glaciation; North-Polish Glac1ation: 15 - younger subaerial loesses, 16 - younger loesses and alluvial 10ess-lIke deposits. 17 - younger

'loesses and loess-like deposits" of the ,slope facies; 18 - Holocene deposits: a - sUts, b -

'peats and gyttja; 19 ~ boreholes '

,

N SINW - SE

,~u I

210

J U . ; . HrU~e$ZÓW r '

")"j-,

n ' . ... ...

.... li l'1 . . . <> <:s .

200· ~ . . ~ ~§

... i"i,~ D!;J; ^N ~ .'

=-~ -... : ^{t-,.. ~I"-}

~ ~ ~tr;.

I

19. - = >-""'-=- .. - ~ ~: ^{'I: -- :.=!t;} !lifłru IttLff.Lf:!ifu. j ~ ~':f1: ~ ^rj:1f J .Af.!f:ll'nfff

+ iil:lł

MO

r;- -~ ~~~';S~~~~j:':';; J.I::;~=~~~~=:~~~ J n~ir ~ Ji~~:~;!~~~~~

170 -

~ ~~

~,.

U ~ t;g~~;_·-·-.;~·· .""I::i~';~"-

I I ~o·"."'.-."'"O ^{a ... ' e ...}

0::-... :; .... 0::. - - - - -,'

. ., '\. .,

...

...

H--.L-.~~.--....I.--rt-L--r--'---y---"o.::.:-:-,,:'~"~~ 'i.i..:'.;:S:;.-"-;L. ~_.:-;!!.~.-::o:;l_i'-ł!='-:!.:' -<.II..;~!~::"'2:!.::.i""'. ? II

I .

I ^{I I ~o}

^{I ~ ~~!:::~} ' .

160

I l ? J I I \;~~~.-

l . I J

~ ^{I I I}

150

.1 I . I . I I I I II J J l

O ? ~km

Fig. 3. Przekrój geologiczny osadów czwartorzędowych w Hrubieszowie Geological section through Quaternary deposits from Hrubieszów

Objaśn1enia jak na fig. 2 Explanations as in Fig. 2

00 C 00

I:"'

~

_....

c..

tJ o l'D ~

....

utwory czwartorzędowe 'okolic Hrubieszowa 809

,/ /

( ,

I I I

--,

\

\ \

r,

//r'\ "

/ / , "-

/' / TepftiJków

$' ^{I , \}

I ( \ \

\ ) I I

'Fig. 4. Rzeźba kopalnej powierzchni skal górnokredowych w okolicy Hrubieszowa

Buried relief of Upper Cretaceo~s Ibedrock from the vicinities of Hrubieszów

do {)1k. 30 m. W profilach pionowych wykazują dwudzielność; granicę pomiędzy dwiema ich seriami tworzy warstwa piasku lub piasku 'zglinio- nego, powierzchnia erozyjna lub denudacyjna z oznakami wietrzenia i śladami rozwoju prOCesów glebOwych.

Utwory mezoplejs!oceńskie szczegółowo zbadano w profilach Hrubie- szów CPN (fig. 5) i Kolonia Zadębce .(fig. 6). Na podstawie analizy pro- filu litologicznego charakterystycznego dla bardzo spokojnego rytmu se- dymentacyjnego można przypuszczać, że są to utwory subakwalne, za- stoiskowe, ,osadzone w rozległym zbiorniku wodnym podczas zlodowacenia krakowskiego. W strefie przybrzeżnej tego zbiornika osadzały się, pod- czas okresowych zalewów, nieco grubsze osady. Można je scharakteryzo-

wać na podstawie analizy warstw 1.,..-11-12 w profilu Kolonia Zadębce

. (fig. 6), przykrytych gliną zwałową. ,

Wykształcenie osadów mezoplejstoceńskich świadczy o tym, że sedy- mentacja ich zachodziła w zróżnicowanych warunkach morfologicznych i klimatycznych. Warstwa n w Kolonii Zadębce, wykazująca skład_mecha­

niczny podobny do lessów, przechodzi ku górze w słabo wykształconą gle,-

bę typu interstadialnego (warstwy: ł-m), którą przykrywają osady typu kongeliflukcyjnego. Wyżej leżące iły pylaste (warstwy: 1-11-12) aku- mulowane były w ostrzejszych warunkach 'klimatycznych, związanych

z bliskim sąsiedztwem lodowca, którego transgresję rejestruje glina mo- renowa przykrywająca -osady zastoiskowe w Kolonii Zadębce. Utwory morenowe spoczywające na mezoplejstoceńskich glinach i iłach na Grzę-

810 Leopold Dolecki

Skfad mechaniczny Węglany

m

O r--,-~2ll.L---,---,4O_.L-_80,---,-_80.L---,-1OOS--I O 2ll 40 80 811 DJSO ~ -''--'':'''--'L...->----'t,,o%

4

12

16

20

24

28

3S

40

52

5&

- ^{J~I~ ~} _____ _

I I I I

'" _~. :g ^N g _'" ^{" ,} ..

:;:.

'" ^{<;f ~} " , . ~

----7---- _____ L

Fig. 5. Profil osadów czwartorzędowych w otworze wiertniczym. Hrubie-

szów CPN .

Quaternary profile in borehole HrubIeszów CPN

a, b - gleba. holoceńska; c, cl ' c B' cs . - lessy młodsze; · c4 - produkty denu- dooji gleby eemskiej; d, dl' d2, e - less starszy facji. zboerowej; f, f!, f B' . g - lessopodobne osady zastoiskowe mezoplejstooeńskie; h _. deluwia zwietl'2lelin margli g6rnokredowych i osad6wklastycznych (wczesny mezoplejstocen); . i - aluwia i pokrywy .żwirowe 6'tBlroplej 9toceń6kiie ; j - gliny wietl'2lelinowe· skal g6r-

nokredowych . .

a, b - Holooene soil; c, cl ' c2' Cs - younger· loesses; c4 --, products of denu- dation of Eemian soi!; d, dl' d B, e - older Loess of the slOlpe facies; f, fi' f!, g - loess-like depos:Lts of MesQIPleistocene ice-dammed lake; h - dłeluvia of waste of Upper Cretaoeous marls and clastic deposits (early MesO(l>leistocene);

i - alluvia and gravel covers of the older Fleistocene: j - waste 10ams of Upoer CretaceOIlS rocks

o

2

3

8

8

la

Utwory czwartorzędowe okolic. Hrubieszowa 811

Skrad mechaniczny Humus

2D _ 1 >10 BO BO 100% o

t - - " ' - - - =

Węglany nenki żelaza

o 5 10 -15" o· f 2 3 4%

____ \L

---j---

---

7---""---

Fig. 6. Profil osadów czwartorzędowych w Kolonii Zadębce

Quaternary profile from Kolonia Zadębce

a - glaDa holoceńska; b - less starszy dolny; c - sedyment glebowy z wczesnej fazy zlodowacenia środkowopolsldego; d, e - produkty denudacji gleby 1nif:ergIaclalnej; f, g, h, i - . gleba leśna z· interglacjału Wielkiego; j - glina zwałowa ze 2llodowacen1a klrakoW6ldego;

k, l, 1_1, ~ - lessopodobne muJJd. zastoiskowe mezoplejsboceńskie; l. - produkty denudacji n1rej zaiegającego sedymen1lu glebowego ze śladami za;burzeń kon~u:lreyjnych; ł, m - sedyment gleboWY; n, o - lessopodobne utwory mezoplejstoceńskie; p, r, S - resldua osadów

eoplejBłioceńsk:1ch ze śladami ro7iWO'jU procesów glebot'WÓJ:'CZYCh; t -2lWietmelina maxglu górnokTed<).wego

a - Holocene soli; b - lower oider loess; c - SOdl sediment kom an early phase of the Middle Polish Glaciation; d, e - produats of .denudatlon of Lnflerg!aclaJ. so11; f, g, h, 1 - Great IntergIacial fo:rest soli; k, l, 11, ^~ - Mesopl.elstocene 10e&l-like sUts of !.ca-dammed lake;

l. . -

dzi.e HorodeIskiej i ^W Kotlinie Hrubieszowskiej ^są silnie zniszczone i wy-

stępuj~ tylko ^płatami. Wobec tego, ^że mamy tutaj tylko jeden ^pokład glin zwałowych, można przyjąć, że reprezentują one zlodowacenie kra- kowskie. Swiadczy Q tym także ich rezydualny charakter i znaczny st~

pień zwietrzenia, wyraźnie większy niż w przypadku glin zwałowych

zlodowacenia środkowQpOlskiego, występujących na północ od omawia- nego obszaru.

Synchroniczne z moreną, a więc taIcie ze zlodowaceniem krakowskim,

:są utwory lessowe określoOne przez H. Maruszczaka (1972b) jako lessy najstarsze. Są one słabo poznane, a ich pozycja stratygraficzna i cechy.

11

812 Leopold Dolecki

diagnostyczne l?udzą dyskusje. Na Grzędzie. HOTodelskiej występują one' prawdopodobnie dość często, ale na znacznych głębolwściach, pod mią-

ŻlSZą pokrywą lessów neoplejstoceńs'kich. . . .

Lessy najstarsze badano zaledwie w kilku odsłonięciach o stosuMowO niewielkich miąższościach. Stwierdzono je także w kilku profilachwiel't- niczych, w : których zostały zidentyfikowane na podstawie składu mecha- nicznego i ~kwencjiwarstw. Przy analizie uziarnirnia lessu najstarszego zwraca uwagę duże podobieństwo do tworzywa gleby zestarszegointer-

glacjału w! profHu reperowym w Nieledwi i w profilu w Szpikołosach

(J. Jersak, 11973) ·oraz do gleby interglacjalnej rozwiniętej na glinie mo-

~enoWej w i Kolonii Zooę'bce. Trudności wydzielenia tegQ osadu w profi- lacl1 wiertniczych na-podstawie nielicznych próbek sprawiły, że w prze- krojach geólogicznych rozpatrywano go łącznie z lessopodobnymi utwo- rami występującymi poniżej gliny zwałowej. .

W obsza,rach międzydolinnych, a niekiedy poniżej 'osadów budujących najwyższe tarasy nadzalewowe HuczWy i Bugu, glinę morenową oraz lessy najstarsze ścina powierzchnia· erozyjno-denudacyjna, z którą miej- scami związane są . pOkrywy wietrzeniowe. Te ostatnie wykształcone są

miejscami w postaci gleby typu leśnego. Charakteryzują się one gł~bo­

ki~ odwawieniem osadów macierzystych, znacznie większym. niż w przy- padku .glebY młodszej, tzn. z interglacjału eemskiego. W Kolonii Zadębce

odwapnieni,e sięga do 8 m poniżej powierzchni gleby interglacjalnej. Od- wapnieniu ;uległy. szczątki moreny krakowskiej oraz podścielające ją iły pylaste i gliny pylaste cięŻ'kie. Cechy diagnostyczne·oraz położenie tej gleby świadczy, że można ją paralelizować z najniżsżą glebą interglacjalną

w reperowym profilu lessów w Nieledwi (J. E. Mojski, 1965), idórą

H. Maruszczak (1972b) ostatnio datował -alternatywnie na interglacjał

wielki albo lubelski. Podobną pozycję stratygraficzną ma gleba "typu Tomaszów", nawiercona w Szpikołosach w centralnej części Grzędy Ho-

rodelskiej (J. Jersaik, 1973). . _

Odpowiednikiem wiekowym przedstawionej gleby interglacjalnej ---'- w dolinach Huczwy, Bugu, . Białki, Wieniawki i innych - są piaski rzeczne wypełniające wyraźne prżegłębienia i bruzdy oraz rynny erozyj- . ne wycięte w osadach starszych. Biaski te stwierdził· po raz pierwszy .

M. Prószyński (1952) w Michałówce koło H~ubieszowa i na podstawie znalezionej w nich fauny datował na interglacjał wielki. Piaski tego

interglacjału o charakterystycznej, szarozielonej harwie w okolicach Hrubieszoe>wa są znacznie rozprzestrzenione. Barwę swoją zawdzięczają

one prawdapdobnie dużej domieszc.e ,glaukonitu z osadów trzeciorzędo'­

wy~h wielokrotnie redeponowanych, stanowiących niekiedy podstawowe tworzywo ,osadów eo~ i mezoplejstoceńs'k:ich oraz starszych. Często znaj-

dują się w nich obtoczonemusile mięczaków trieciorzędowych i otworni~

ce mórz 1iol'tońskich (mat. arch. Inst. Geol. - opisy W. Karaszewskiego) ..

OSADY. NEOPLEJSroCEŃSKIE

Powyżej starszej gleby interglacjalriej, a w dolinach nad piaskami rzecznymi z interglacjału wielkiego, przeważnie występują zróżnicowane

facjalnie utwory lessowe. Od piasków interglacjalnych oddziela ie seria

Utwory czwartorzędowe okolic Hrubieszowa 813

warstwowanych utworówpiaszczysto-pylastych zawierających do 0,71°/0 próchnicy, które stwierdzono w okolicy Zosina, Strzyżowa, Gródka i;w in- nych :miejscach. Nawiercenie tych osadów w ,kilkunastu miejscach w jed- nakowej pozycji stratygraficznej oraz podobne cechyfizyczno,-mecha- niczne świadczą, że jest to ważny poziom' w dolinach rzek. Być może,

jest to aluwialna seria odpowiadająca schyłkowi interglacjału wielkiego . . Przypuszczeni,e,. takie zdaje się potwierdzać opinia K. Karczmarza z In- stytutu Biologii UMCS, który w detrytusie z licznymi szczątkami traw

W" tych warstwach w Strzyżowie nie stwierdził· ani Dryas octopetala, ani

Salia:. Serie takich osadów rejestruje się powszechnie w studniach gosPo- darczych oraz w otworach wiertniczych w· Husynnem i Teptiukowie (fig. 1). Stanowią one m. in. cokół wyższego tarasu zalewowego w oko,- licach Gródka 1. Tego typu osady, ,znalezione w podobnej sytuacji mor- fologicznej w Tarzymiechach nad Wieprzem oraz w Kryłowie ;i. Czumo- wie na Bugiem, A. Jahn (1952, 1956) określił jako osady dryasowe z po-

czątków.zlodowacenia środkowopolskiego. .

Pomiędzy piaskami z interglacjału wielkiego i lessami miejscam;i. brak jest' osadów dryasowych. Zastępują je wówczas piaski typurzeczno-za- . stoiskowego ż "zimną" fauną mięczaków, podobną' do występujących vi osadach dryasowych; stwierdzono je m. in. w Horodle (L. Dolecki, 1972). Od piasków :interglacjalnych różnią się lOIle ponadtowiellkością ziar- na ...:;., są ;to bowiem głównie piaSki pylaste .

. Dryasowe utwory wieku środkowopolskiego . przechodzą ku górze w warstwowane utwory pyłowe. Są to lessy starsre a1rumulowane w wa- runkach subakwalnych. W wyż.szych poŁożeniach zastępują je lf.!Ssy facji deluwi,alnej (soliflukcyjnej) i subaeralnej, leżące na 'wierzchowinach na poligenicznej powie~hni, która zbudowana jest z róŻIiych osadów scha- rakteryzowanych wyżej. Lessy starsze akumulowane były w okresie zlo- dowaCenia środkowopolskiego. Wśród nich na wierzchowinach oraz wob-

rębie najwyższego. tarasu nadzalewowego . Huczwy . i Bugu zachowane są

niekiedy słabo wyksz'tałcone gle'by o randze interstadialnej. Na wierzcho-

winachzachowały się one w melicznych miejscach, natomiast wtObrębie

stoków i na naj-wyższymtarasie nadzalewowym odSłaniają się cz.ęściej •. Stwierdzono je w Niele'dwi i(J. E. Mojski, 1965; H. Maruszczak,1972b), w Lipicach, Teratynie, Horodle (L. Dolecki, 1974), a wierceniami także

w cegielni Feliks w Hrubieszowi'e.

Lessy starsze rozdzielone są przez dwie gleby !interstadialne na trzy poziomy: dolny, środkowy i górny. W interstadialnej rędzinie czarno- ziemnej w Horodle, przykrytej aluwialnym lessem starszym środkowym, zn~leziono szczątki kostne, 'które datowane są metodą fluoro-chloro-apaty~

tową i kolagenową przez T. Wysoczańskiego na 230 - .250 tys. lat BP.

odpowiadają więc one w schemacie stratygraficznym S. Z. Różyckiego (1972) jednemu z pierwszych interst'adiałów zlodowacenia środkowopol- .

skiegą. Gleby tego wieku przykryte są lessem starszym środkowym, na któ:rym zachowały się niekiedy gleby interstadialne ze śladami zaawanso- wanej pedogenezy. W profilu 'I'eperowym lessów ,w Nieledwi jest to czarnoziem wyługowany (H. Maruszczak, 1972b). W pr,ofilu III w Horodle

1 Znaleziona w tych w3a:stwach fauna mięczaków, oznaczona prnez E. Kllmas:rewską, wekazuje, że od,powiadać ona może 9chyhlrowi interglacjału i .początkom 'Okresu tundrowego w fazie wstępującej z1odowaoonia środkOlWopols'ltiego,

,

814 Leopold Dolecki

oopowiada mu wiekowo gleba hydromorflc~a. Analiza palinologiczna próbki tej gleby, wykonana przez K. Mord'el w Pracowni Geochemi!!,Znej Inst. Nauk o Ziemi UMCS, wykazała obecność pyłków Pinus sp., Poly ..

. podiaceae i Compositae; pyłków tych nie stwierdzono w skale macierzy- stej, tzn. w aluwialnym lessie starszym środkowym.

W schyłkowym okresie zlodowacenia środkowopolskiego a'k;umulowany

był less starszy górny, który w okolicach Hrubieszowa w facji subaeralnej zawiera 43 - 460/0 frakcji 0,01 - 0,05 mm i średnio 7,5^% frakcji 0,005 - 0,002 mm. Za,wiera on od 9,5 do 17% (a niekiedy ;i więcej) wę-

glanów i średnio 0,021% próchnicy. . .

Lessy środkowopolskie wieńczy interglacjalna gleba typu leśnego,

która w górnej ^części wykazuje zwykle ^wyraźne oznaki rozwoju procesów glebotwórczych typu czarnoziemnego, .które rozwijały się w schyłkowym

okresie interglacjału eemskiego i na ^początku zlodowacenia północnopol­

skiego (H. Maruszcz,ak, ^1972b). Gleby tego wieku badano s~zegółowo

w profilach Horodł,o I,lII, Gródek, Marta, Lipice, Szpikołosy, J'anki I i in.

W obrębie wier~howin gleba ta zawiera w poziomie A1 0,58 ...,... 0,72°/1) próchnicy, nato'Iniast w profilach dolinnych próchnicy jest wyraźnie wię­

cej - w granicach' 0,93 --- 1,13%. Gleba w profilach dolinnych w po- ziomie iluwialnym zawiera także więcej, w porównaniu z profilami wierz- chowinowymi, frakcji iłu koloidalnego i iłu pylastego drO'bnego.

Powyżej glebyeemskiej, a niekiedy wprost na produktach denudacji lessów starszych ^leżą lessy północnopolskie nazywane młodszy'Ini. Wystę­

pujące wśród nich gleby typu interstadialnego (interfazowego) pozwalają rodzielić te lessy na cztery poziomy stratygraficzne: najniższy, dolny,

środkowy i górny (H. Maruszczak, 1972b). Lessy młodsze w okolicach Hrubieszowa badane były w profilach wiertniczych i odsłonięciach w Tur-

kołówce, Kułalkowicach I i II, Jankach I, Szpikołos·ach, ~osinie, HorOOle, Marcie i Lipkach. Wyniki analiz ,tych profi1i potwierdzają pogląd RM.a.- ruszczaka ^(1972b) o zróżnicowaniu lessu ^młodszego na cztery poziomy.

W zbadaI?-ych profilach poziomy lessów młodszych różnią się Wyraźnie

cechami litologicznymi i chemicznymi. W dolnych, a ^więc sta'l"Szych po- ziomach lessów północnopolskich wzrasta zawartość iłu koloidalnego,

związków żelaza o~az humuSu, maleje ilość węglanów. Lessy młodsze różnią się dość wyraźnie składem mechanicznym i medianą (Md) ziarna:

najWiększe śr.ednie ziarno ma less młodszy górny, naj mniejsze le§s młod-

szy dolny i najniższy. .

Gleby interstadialne i sedymenty glebowe, rozdzielające lessy ^młod­

sze, są wyraźnie zróżnicowan·e. Najstarszy interstadiał ostatniego zlodo- wacenia reprezentują w lessach Grzędy Horodelskiej i Kotliny Hrubie- szowskiej czarnoziemy, gleby glejowe, brunatne oraz często sedymenty glebowe o wyraźnym piętnie Pedogenezy. W niektórych profilach less

młodszy naj niższy został objęty całkowicie procesem glebotwórczym, w

związku z czym trudno jest oddzielić glebę najstarszego interstadiału od

niżej leżącej gleby interglacjalnej. Gleby rozwinięte na lessie młodszym

dolnym, paralelizowane z interstadiałem Hengelo badaczy holenderskich,

st,anowią na naszym terenie pararędziny tundrowe, brunatne gleby subar-

kty~ne oraz sedymenty glebowe typu A (C). Wykształcenie ich świadczy, że powstały one w warunkach klimatycznych surowszych niż w przypad- ku gleb rozminiętych na lessie młodszym naj niższym. Na lessie młodszym

Utwory czwartorzędowe okolic Hrubieszowa 815

środkowym wytworzyły się gleby słabo wykształcone, a często tylko sedy- menty glebowe nieznacznie różniące się od niezwietrzałego lessu. W ska- zuje to; że w,arunki klimatyczne w ,okresie ich rozwoju nie sprzyjały pe- dogenezie. W prz'ekroju czasowym zaznac'zała się więc tendencja do po- garszania się warunków tworzenia gleh.

W obrębie lessu młodszego górnego w profilach Marta i Horodło I wy-

stępują sedymenty glebowe sugerujące dwudzielność tego lessu. W osadzie tym w profilu Horodło I znaleziono szczątki kostne datowane przez T. Wy-

soczańskiego na 25 - 26 tys. 1a't BP. Okres rozwoju tego sedymentu gle- bowego przypadał więc na schyłek górnego pleniglacjału.

W neoplejBtocenie rozwój rzeźby charakteryzowało przeplatanie cy- klów erozjI i akumulacji. Zapisane one zostały w tarasach Huczwy i Bugu.

W okolicach Hrubieszowa można wyróżnić 5 tarasów rzecznych: trzy

nadzalewowe oraz dwa zalewowe. . .

Taras nadzalewowy najwyższy ma wysokość 18 - 24 ,m ponad średni

poziom wody w korycie. Zajmuje on znaczny obszar we wschodniej części Grzędy Horodelskiej i w Kotlinie Hrubiesrowskiej. W Horodle zbudowany jest z. piasków i lessów starszych 'al~wi:alnych, ,na których ,wykształcił się charakterystyczny kompleks glebowy datowany na przełom intergla-

cjału eems'kiego i wczesnego okresu zlodowacenia p6łnocnopolskiego. Na tej podstawie należy sądzić, że taras jest wieku środkowopolskiego, a swo-.

ją znacz·ną wysokość bezwzględną (200 - 210) zawdzięcza nadbudowaru:u przez lessy młodsze, które osiągają w jego obrębie do 12 m miąższości.

Poniżej tarasu środkowopolskiego znajdują się dwa ta·rasy nadzalewo- we z ostatniego zlodowacenia: nadzalewowy wyższy .() wysokości względ­

nej rzędu 9 - 13 m i hezwzględnej 190 ~ 195 m n.p.m. oraz nadzale- wowy niższy wzniesiony 5 - 6 m ponad średni poziom wody w rzece.

Tarasnadzalewowy wyższY tworzą piaski i pyły bezwęglanowe, leżące

na erozyjnym flllldamencie zbudowanym z aluwialnych lessów starszych oraz środkowopolskich osadów dryasowych, starszych od nich piasków,

mułków i utworów lessopodohnych. Przekrój tego tarasu ilustruje fig. 3.

Taras nadzalewowy niższy t'worzy niewielkie powierzchnie zachowane w postaci ostańcówerozyjno-d.enudacyjnych ląb wąskich listew przycze- pionych do tarasu nadzalewowego wyższego. Budują go trzy serię osadów.

W dolnej części są to piaski warstwowane, wyżej pyły warstwowane Z.e śladami rozwoju procesów gle'bowych w stropie, ścięte powierzchnią ero-

zyjno-d.enudacyjną, na której leżą lessy młodsze ze znaczną domieszką

-piasków pylastych.

Dno doliny tworzą: taras zalewowy wyższy (staroholoceński) o wyso-

kości względnej 3 - 4 m oraz taras zalewowy niższy (młodoholoceński) ,

:0 wysokości ok. 1,5 m. Pierwszy zajmuje, znaczną powierzchnię w doli- nach ,Huczwy i Bugu. W okolicach Gródka je'go fundament stanowią

drobne, silnie węglanowe piaski szare ze żwirkami kredowymi, nielicz";' nymi żwi:rami skał krystalicznych, detrytusem muszli oraz okruchami skamieńiałości fauny i flory trzeciorzędowej (korale, zęby ryb,Uł.amkl skrzemieniałego drewna). Przykrywają je gytie lub kreda jeziorna ze skorupami. mięczaków. W niektórych odsłonięciach osady jeziorne zastę:..

powane są przez pyły zglinione, brązowe, silnie węglanowe,' cienko prze- waxstwione piaskami gliniastymi. Dolną część właściwych osadów tara- sowych tworzą piaSki średnio-lub drobnoziarniste, bezstTukturałne, o cha-

816 Leopold Dolecki.

ra'kterystycznej marmurkowatej plamistości, ·a górną mady piaszczysto- pylaste. Na powierzchni tarasu ^występują liczne starorzecza wypełnione

osadami organicznymi. Taras zalewowy niższy tworzą mady i. nąIJl,uły

akumulowane ^dOść obficie ^dzięki wylewom rzek. . .

W-NIOSKI

W rozpoziomowaniu osadów czwartorzędowych okolic Hrubieszowa znaczn4 rolę spełniają wyniki analiz granulometrycznych, przy czym

ważny jest ilościowy stosunek odpowiednich frakcji osadów. Określenie

granic skatygraficznych jest możliwe jednak tylko po uwzględnieniu

rozpatrywanych komplekSowo dodaJtkowych wskaźników, jak Md ziarna,

zawartość węglanów, substancji organicznych i tlenków żelaza. Nie bez · znaczenia jest ^także drobiazgowa analiza tekstury i struktury·· osadów w odsłonięciach i· rdzeniach wiertniczych. Dostarcza ona dodatikowych

wiadomości sug'erujących odpowiednią interpretację stratygraficzną po-

łożeniaos'adu oraz wykształcenia facj'alnego. Podstawową· rolę w bada- niach stratygraficznych lessów speŁniają gleby kopalne, których wykształ­

cenie typologiczne, określane metodami gleboznawczymi, wskazuje na warunki ich tworzenia,a ^więc i ich rangę stratygraficzną.

. U zyskane wyniki badań lessów okolic Hrubieszowa ugruntowują

schemat stratygraficzny lessów Polski południowo-wschodniej opracowany przez H. Maruszczaka (1972b). Schemat ten spra'W'd.2ił Się w kon'k:r~ych

profilach lessowych Grzędy Horodelskiej.

Pewne dySkusje mogą budzić lessy najstarsze i ich pozycj'a stratygra- ficzna, istnieje więc pilna potrzeba znalezienia nowych profilOw. lessów najstarszych. Re'lmnesansowe obserwacje wskazują, że badania w tym

względzie należy skoncentrować 'w ceIlitralnej i wschodniej części Kotliny Hrubieszowskiej.

ZakladGeografij. FiZyC!ZIlej JJnsty'tut Nau1!: o 2!iemi UMCS Lublin, ul. Akademicka, 19

Nadesłano dnia 4 lutego 1977 r.

. PISMlENNICTWO

DOLECKIL. (1972) - Profil lessowy w Horodle. Przewodnik sYmpozjum krajowego nt: LitolOgia i stratygrafia lessu w Polsce, p. 177-182. Warszawa.

DOLECKI L. (1974) - Charakterystyka geologiczno-morfologiczna okolic Horodla.

Przew. XII Ogólnopolskiego Zjazdu Pol. Tow. Geogr., cz. II, p. 23-28. Lublin.

JAHN A. (1952). _. Materiały do geologii czwartorzędu północnej części arkusza 1 : 300 000 Zamość. Biul.Państw. Inst. Geol., 66, p. 407--470. Warszawa ..

JAHN A. (1956) - Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd; l'r. geogr~ IO:st. Geogr.

PAN, nr 7. Warszawa.

'. Streszcże:1ie 817

JAHN A., TURNAU-MORAWSKA M. (1952) ,..- Preglacjali najstarsze utworyplej- . stoceńskieWyżyny Lubelskiej. BiuI. Państw. Inst.Geol., 65, p. 269--311.' War-:-

szawa.

JMSAK J. (1973) - Litologia i stratygrafia lessu wyżyn. południowej Polski. Acta geogr. Lodziensia, 32. Łódź.

MARUSZCZAK H. (1972a) - Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie .. Geomorfologia Polski (praca zbiorowa PO<l red. M.Klimaszewskiego), l. Warszawa.

MARUSZCZAK H. (1972b) ....,.. Podstawowe cechy genetyczne i 'Stratygraficzne lessów

.Polski południowo-wschodniej .. Przewodnik sympozjum krajowego nt: Litologia

: i stratygrafia lessów W Polsce, p. 89--135. Warszawa.

MOJSKI J. E. (1956) - Less i inne utwory geologiczne okolic .. Hrubieszowa. Biul.

Inst. Geol., 100, p. 463-501. Warszawa.

MOJSKI J. E. (1964) - Osadynajstarszego pLejstocenu w dolinti.e Wieprza 'koło

Krasnegostawu. Kwart. geol., 8, p. 326-341, nr 2. Warszawa.

MOJSKI J. E. ^{(1965) -} Stratygrafia lessów w dorzeczu dolnej Huczwy na Wyżynie Lubelskiej. Biul. Inst. GeoI., 187, p. 145-216. Warszawa.

PROSZYN"SKI M. (1952) - Spostrzeżenia geologiczne z dorzecza Bugu. BiuI. Inst.

GeoI., 65, p. 313-364. Warszawa.

ROZYCKI S. Z .. (1972) ,..- Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości vi górnym

trzeciorzędzie. PWN. Warszawa.

RUHLE' E: (1955) -Stratygrafia czwartorzędu Polski w śWietle' publiikacji vi latach 1945-1953. BiuI. Inst. GeoI., 70, p. 15-53. Warszawa.

ROHLE E. (1965) - Czwartorzęd Polski. Zarys geologii Polski. Wyd. Geol. War- szawa.

ŻELICHOWSKI A.. M. (1972) - Rozwój budowy geologicznej obszaru między Góra- mi S~ętokrzyskimi i Bugiem. Biul. Inst. Geol., 263. Warszawa.

JIeoDOJlb,ll; ,n;OJIE:QKH

'lETBEPTIfIłIIbIE OTJIOj{(E}IIDI OKPECmOCTEA XPYBEmOBA

Pe310Me

B OKpecTHOCTRX XpyoomoBa Ha Bepnnmax DO,ll; MOm;HLIMB: JIeccOBl>lMH OTJIO:JKeHBBMH OT- MC'leHO HllJIH'IIIe,ZJ;BYx 3p03HORHO-,lI;eHY.lUmHOHHI>IX BhlpaBHIIB8.HJrlt Ha Bhlcore 210-220 H 190-210

M!ł.Y.M •. Ha HIłXCIIeM Bl>lpaBBHBa.m,H, DapllJ]JICJIH1yeMoM c BH3KHM (llI) roPłl30HTOM, Bhl,!J;eJIeHBhlM Ha JIro6JIHHCKoił B03BLlIDeHHOCTH A. JlHa (1956),. 3aJIeraeT ,lI;OJle,ll,HllKOBhIit rpasHił, BepOJlTHO, QTHocaID;Hiłca K TaK Ha3hlBaeMOit K03ellHIUCoA cepHH (B. 3. MoitCKH, 1964). OHO pa3pe3aHO· ,lI;0-

JIRBIlMH ,lI;OJIe,ZI;HJłKOBI>IX peK, ,B Dpe,Zl;eJIllX KOTOpl>lX HMeeTca: CHCTeMaHCKODaeM&lX reppac, CO- craBJIeHJłJ.Ix ,lI;OJIe,ZI;HHKOBldMH rpaBHe-DCC'ł8lUdMH H CyrJlllRHCTI>IlIm OTJIO:lKeHBaMH xpaCHOCTaBCKoił .cepHH (41Hr. 1-6).

Ha OTJIO:areJUUIX JCpacBOCTaBCB:oit cepHH B .1I;OJIHlUlX 3aJIeraroT DhlJIHC'I'hle HJIhl H JIeccoDo.1l;o6lD>Ie DldJIHCTJde rJIHllhl )&C3oDJIeitCTo~eHoBoro 1I03pac'ra. HMH 3aIIoJmem.x .1I;OJIe,lJ,HHJCOBhle .1I;OJIHHI>I.

Ha CKJIOll8X HCB:onaeMLlX ,lI;OJIHH H Ha :ocpnnmax Me3oDJIeiłcTou:eHOllhle HJILl H fJIBl!.LI HBOr,ll;a

818 Leopold Dolecki

nepexpbITLI KpaxOBCKHMH B~H rJIiUlaMH HJIJi[. ClIlIXPOll'll.b1M C '3'rIilM JIe,l(HBKOB:&eM CaMLIM

. ,llJ)eBHHM JIeccOM. B HCKOnaeMLIX ,!{OJIiUlax Me30nJIe:ltCTOI\ellOBLIe. OTJIO)lteHHH· CPe3am.I 3pp03Heji.

a BLIIlle 3To:lt 3P03HOliHo:lt noaepmocm 3aJIeraIOT pe'lllLIe necKH BeJIJi[KOrO MextJIe,l(HBKOBbll.

B caMbIX BLICDIHX '1aCTmtTOr,ll;amHe:lt nOBepXllocm coxpall'll.JIJi[Cb HCKOnaeMbIe JIeCHbIe ne'IBbl HJIJi[ p;eHY,ll;aQHOliHLIe noaepXHocnI, aBJllUO:m;Jilecll lP~aMeHTOM BLIIlleJIelKa:m;B:X lIeoDJIe:ltCTOI\e-'- HOBbIXOCa,ZJ;KOB: CTapDIHX cpe,ll;llenoJIbCKHX JIecCOB H Mmi.o;mJiIX ceaepOnOJIbCKHX JIeccOB. Heo- nJIe:ltcTOI\ellOBLIe JIeCCLI B noJIHIdX paJpe3ax paJ,!{eJIeHLI MextJIe,ll;llHKOBo:lt nO'IBo:lt 33McKoro B03- pacTa. B CTapDIHX H ~JiIX JIeocax 3aJ1eralOT HCl(ODaeMhie nO'IBLI H nO'lBellHLIe OCa,ZJ;KH MelK- JIe,l(HBKOBOro npOHCXOlK,Z(eHHH, ,ll;eJlJllItlle 3TH JIecCLI Ha MeHbnme CTpaTHrpaIPH'IecKHe 3aellbll.

B ,ll;OJIJi[llax Byra H I)r'IBLI ycrallOBJIellO lIaJIJi['lJile 3 Ha,ll;Do:lt).(ellHbIX reppac (caMall BLICIIIall - cpe,!{HenoJIbCKall, BepXllllll H llJillKlIllll- ceaeponoJIbCKJile), a TlUOIi:e ~yx 3aJ1Ji1BHbIX reppac (Bepxwul ,llJ)eBHerOJIOI\ellOBaJI H llJillKlIllll - cOBPeMeHlIaJI).

Leopold DOLECKl

. , ^{. .}

QUATERNARY 'DEPOSITS FROM THE VICINITIES OF BRUBmSZOW

Summary

Two erosional-denudational. planation surfaces were found beneath thic~ series of loesses on highlands 210-220 and 190-210 m a.s.1., respectively, in the vicinities of Hrubiesz6w. The lower planation surface, corresponding to the lower (Ill) horizon distinguished in the Lublin Upland by A. Jahn (1956), is overlain by pre-Glacial gravels presumably belonging to so-called Kozienice series '(J. E. Mojski, 1964). It is incised by pre-Glacial river valleys with a system of fossil terraces ibuilt of pre-Glacia'l gravel-sandY and silty deposits of the Krasnystaw series (fig. 1~).

In val'l.eys, the deposits of the Krasnystaw series are overlain Iby Mesopleistocene silty clays and loess-llike si:J.ty loams. The fatter infill pre:-Olacial valleys. On slopes of buried valleys and on highlands .the Mesopleistocene clays. and loams are som~

times overlain by Cracow. till or the oldest loess which is coeval with that glacial deposit. In buried valleys these Mesopleistocene deposits are truncated by erosional suTface above which ·occur fluvial Sands from the Great Interglacdal times. At places where terrain surface from these times was situated higher there are found fossil forest soils or denudational surfaces representing the base of overlying Neopleisto- cene deposits, i.e. older Middle-Polish and younger North-Polish loesses. Neopleisto- cene loesses ar~ separatted by Eemi'an Interglacial soii in more complete profiles. The older and younger loesses display intercalations of fossil soils and soil sedimentS of the interstadial range which are dividing them into lower-rank stratigraphie- units.

In valleys of the Bug and Huczwa rivers there were found 3 raised terraces (the highest, Middle-Polish, and higher and lower North-Polish terraces) and 2 flood plain benches {higher,older Holocene, and lower, Recent). '