Proces Boloński i powstanie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego

(1)

Proces Boloński i powstanie

Europejskiego Obszaru Szkolnictwa

Wyższego

Rocznik Integracji Europejskiej nr 7, 379-388

2013

(2)

ROCZNIK INTEGRACJIEUROPEJSKIEJ

₂₀₁₃

ANNA

WESOŁOWSKA

Poznań

Proces

Boloński

i

powstanie

Europejskiego

Obszaru Szkolnictwa

Wyższego

Wprowadzenie

Proces Boloński stanowił szereg reform wprowadzonych w europejskich syste

machedukacji na poziomiewyższym. Przedstawiciele państw uczestniczących w nim

spotykalisięcykliczniecodwa latanakonferencjach ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe. Pomiędzy spotkaniami działała tak zwana Grupa Kontynuacji (Kraśniewski, 2004, s. 5). Celem Procesu Bolońskiego byłopowstanie w 2010 roku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (ang. European Higher Education Area - EHEA). Kierunek działań na tej płaszczyźniejest szczególnie istotnybiorąc pod

uwagę rosnące znaczenie gospodarki opartejna wiedzy.

NajważniejszymietapamiProcesu Bolońskiegobyły spotkaniaw: Boloniiw 1999 roku, Pradze w2001 roku, dwalatapóźniej wBerlinie,w2005 roku wBergen,w Lon dynie w 2007roku, w Leuven oraz Louvain-la-Neuve w 2009 roku, w Budapeszcie i Wiedniuw 2010 roku. Ostatnie ze spotkań ministrówmiało miejscaw 2012 roku w Bukareszcie.

Przebieg Procesu Bolońskiego

ProcesBoloński poprzedzało spotkanie czterechpaństw europejskich: Francji, Nie

miec, Włoch oraz Wielkiej Brytaniiw 1998 roku wSorbonie. Podpisanowówczas de

klarację poświęconąharmonizacji wszkolnictwie wyższym. Znalazły sięwniejzapisy dotyczącemiędzyinnymi mobilności czyuznania kwalifikacji (Szkolnictwo, 2010, s. 13).

19czerwca 1999roku wBoloniidwadzieścia dziewięć państw europejskichpodpi

sało Wspólną Deklarację Europejskich Ministrów Edukacji(Chmielecka, 2007,s. 311). Zapowiedzianow niejwprowadzenie licznych zmian wszkolnictwiewyższym: stwo rzenie czytelnych ijednocześnie porównywalnych stopni i tytułów zawodowych, usta nowienie dwustopniowych studiów wyższych (licencjackich lub inżynierskich oraz magisterskich) orazpowołanie systemu punktów zaliczeniowych. Kolejne trzy cele łączyłysię zpromocją mobilności, współpracy na rzecz zapewnianiajakości w kształce niu wyższym i wymiaru europejskiego na tym szczeblu edukacji. Przewidziano także

nawiązanie współpracy z organizacjami pozarządowymi skupiającymi swoją aktyw ność na polu edukacji wyższej. Wskazano nakonieczność poprawy konkurencyjności kształcenia wyższego w Europie, a działania państweuropejskich miałynacelu ustano wienie tak zwanej „EuropyWiedzy” (Deklaracja Bolońska, 1999, s. 1-2).

(3)

Kolejne spotkanie ministrów do spraw szkolnictwa wyższego z trzydziestu dwóch

państw odbyło się 19 maja 2001 rokuw Pradze. Przybyli na szczyt przedstawiciele

państw, po uwzględnieniu zapisów raportu pod tytułem „Kontynuacja Procesu Boloń-

skiego” przygotowanegoprzez Grupę Kontynuacji,podkreślili,żeistotne jest podjęcie działań na rzecz zwiększenia mobilności,a zaakceptowane w Bolonii ustaleniaprzy czynią siędo długofalowego rozwoju szkolnictwa wyższego.Wzięli także pod uwagę rezultatyKonwencji uczelnieuropejskiej odbywającejsięw Salamance (29-30marca 2001 roku),Konwencjistudentów europejskichz Góteborgu(24-25marca 2001 roku)

oraz działaniaEuropejskiego Stowarzyszenia Uniwersyteckiego (ang.European Uni versities’Association - EUA) i Krajowych ZwiązkówStudentów Europy (ang.Natio

nal UnionsofStudents in Europe -ESIB). Zdecydowano także o zwiększeniu liczby

celów, przede wszystkim uwzględniając uczenie się przez całe życie (ang. lifelong le

arning). Ministrowie zwróciliuwagętakże, że w Procesie Bolońskim niezbędne było

uczestnictwo, poza uczelniami, także studentów (JE kierunku, 2001,s. 1, 3-4).

Podczas szczytuw Pradze ministrowie zdecydowali o powołaniu Grupy Kontynu

acji (ang.follow-up group)oraz Grupy Przygotowawczej (ang.preparatory group)1.

W zakresie uznawaniatytułów i kwalifikacjizwrócono siędo organizacji oraz sieci

współpracy o promowaniedziałań wtym zakresie. Jednocześnie doceniono postępy we wprowadzaniu dwustopniowych studiów i podkreślono znaczenie systemu punktowe

go wewzroście zwiększania konkurencyjnościeuropejskiego szkolnictwa wyższego.

Poruszono takżekwestie współpracyw zapewnianiu j akości orazkoniecznościtworze

nia modułów poświęconych wymiarowi europejskiemu. Ministrowiedo spraw szkol

nictwa wyższego zadeklarowali, że będą dążyć do urzeczywistnienia ustaleń bolońskich.

Wzrosła także liczba państw uczestniczących w Procesie Bolońskim, do którego dołączyły Chorwacja, Cypr oraz Turcja (JEkierunku,2001, s. 1-4).

1 W pierwszejz nich mieliznaleźć się reprezentanci państw uczestniczącychw procesie, nowi członkowie oraz Komisji Europejskiej. W drugiej natomiast reprezentanci państw organizujących wcześniejsze szczytyMinistrów edukacji,przedstawiciel państwa, w którym odbędzie się kolejny szczyt oraz czterech przedstawicieli wyłonionych przez grupę kontynuacji: dwóch z państw na leżących do Unii Europejskiej i dwóch spoza niej, przedstawiciel krajusprawującegoprezydencję oraz przedstawiciel Komisji.

19września2003rokuw stolicy Niemiec odbyła siękolejna konferencj a ministrów odpowiedzialnych zaszkolnictwo wyższe. Podczas szczytu przeanalizowano dotych czasową realizację celów bolońskich,zauważającpostęp. Zwrócono uwagę na konkluzje

Rady Europejskiej z Lizbony z 2000 roku orazzBarcelony z2002 roku.Uwzględniono

także raport przygotowanyprzez GrupęKontynuacji,raportEuropejskiego Stowarzy szenia Uniwersyteckiegozatytułowany „TrendyIII”, raporty krajów uczestniczących

w procesie orazefekty odbywających sięseminariów. Jednocześnie podkreślono rolę

EuropejskiegoObszaru Badań (ang.European Research Area - ARA),organizacji stu denckichoraz uczelni w procesie tworzenia EHEA. Ministrowie zwrócili uwagę na

wymiarspołeczny procesu (Realizacja, 2003, s. 1-2). Określono także,żedo2005 roku

narodowe systemy zapewniania jakości powinny zawierać między innymi ewaluację programówlub instytucji, przeglądyzewnętrzne, systemakredytacji, porównywalne procedury bądź certyfikaty (The European, 2012,s. 59). Podczaskonferencji zlecono

(4)

RIE7’13 ProcesBolońskiipowstanieEuropejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego 381

Europejskiemu Stowarzyszeniu na rzeczJakości Kształcenia(ang. Europem Association for Quality Assurance inHigher Education -ENQA), aby wraz zEUA, EURASHE

oraz ESIB opracowałowytyczne, standardy oraz procedury związane z zapewnianiem jakościwkształceniu na poziomie wyższym oraz przygotowało stosowny raport.Zo bowiązano się zainicjowaćw 2005 rokuproceswprowadzania dwustopniowegosyste

mukształcenia. Ministrowie zwrócili jednocześnie uwagęna konieczność stworzenia

struktur kwalifikacji w szkolnictwie, które miałyby charakter porównywalny i uzu

pełniający. Z zadowoleniem przyjęto pozytywne zmiany wstosowaniuEuropejskiego Systemu Transferu Punktów (ang. European CreditTransfer and Accumulation System

- ECTS) oraz wpoziomie mobilności studentów i pracowników uczelni(Realizacja,

2003, s. 3-4).

Podczas konferencji wBerliniew ramy Procesu Bolońskiego,jako trzeci stopień kształcenia, włączono studia doktoranckie. Zakonieczne uznano także zwiększenie

znaczenia mobilnościdoktorantów i młodychpracowników naukowychoraz badań na

ukowych,które sąjednym z elementów edukacjina poziomie wyższym (Realizacja,

2003, s. 7).Podejmowanie działań na tej płaszczyźnieodbija się korzystnie na kształce

niu wyższymi sprzyja zwiększeniujego atrakcyjności ikonkurencyjności (Deklaracja

z Grazu, 2004,s. 65). Postanowiono, że od2005 roku regułąpowinno być wydawanie studentom,którzy ukończyli studianieodpłatnego Suplementudo Dyplomu (Realiza cja, 2003, s. 5). WSuplemenciemiałyznaleźćsięinformacjedotycząceosiągnięć stu

denta uzyskanych wtrakcie trwania cyklu studiów,programu studiów oraz systemu szkolnictwawyższego w danym kraju. Wydawanymiałbyć wdwóch językach: języku

kraju,w którymrealizowane byłystudia oraz w innymjęzykueuropejskim (Kraśniew-ski, 2004, s. 16). Jednocześnie wezwanouczelnie dozwiększaniaoferty edukacyjnej wramachuczenia się przez całe życie. Przedkolejnymspotkaniem ministerialnym, w 2005 roku, GrupaKontynuacji przygotować miała raporty dotyczące celów o cha rakterze średniookresowym: zapewnienie jakości w edukacji na poziomie wyższym, dwustopniowe studia orazuznawalność tytułów zawodowych, stopni oraz okresów studiów.Dogronaczłonków Procesudołączyły Albania,Andora, Bośniai Hercegowi

na, Rosja, Serbia i Czarnogóra, Była JugosłowiańskaRepublika Macedonii orazWaty

kan(Realizacja, 2003, s. 6-8).

Kolejne spotkanie odbyło się19-20 maja 2005 roku wBergen. Podczas jegotrwa

nia, stanowiącego jednocześniepółmetekw działaniach zmierzających do osiągnięcia celu Procesu Bolońskiego, jakimbyło stworzenie do 2010 roku EHEA, dokonano przeglądu dotychczasowych osiągnięć Procesu. Zgromadzeni ministrowie zwrócili

uwagę na postępy we wprowadzaniu postanowieńz Bolonii przedstawione w raportach

Grupy Kontynuacji, EUA ora ESIB. Postęp potwierdził także raport śródokresowy.

Przyjętostandardy zapewniania jakości przygotowane przez Europejskie Stowarzysze

nie na rzeczJakości Kształcenia. Ponadto wyrażono zamiar zakończenia działań mię

dzyinnymiw zakresie opracowywaniaścieżek kształcenia,uznawalności wspólnych

stopni i tytułów zawodowych, wcielania wżycie krajowych strukturkwalifikacji oraz

wytycznych i standardów w zapewnianiu jakościzgodnie z zapisami raportu przygoto

wanego przez ENQA. Kolejny razpodkreślono znaczeniewspółpracy z innymi regio nami świata. Ministrowiezadecydowaliowłączeniu do Grupy Kontynuacji nowych

(5)

pejski Związek Konfederacji Przemysłu i Pracodawców, ang. Union of Industrial and Employers ’Confederations ofEurope). Do Procesudołączyły kolejne państwa: Arme

nia, Azerbejdżan,Gruzja,Mołdawiaoraz Ukraina{Europejski, 2005, s. 1-5).

Następny szczyt odbył się 18 maja 2007 rokuw Londynie. Zauważalnybył postęp

wrealizowaniu założeńdotyczących uznawalnościkwalifikacji, ECTS, wydawania

suplementówdo dyplomu oraz w zwalczaniu przeszkód występujących podczas prze chodzeniaz pierwszego nadrugi stopień studiów.Zwróconouwagę na powiązanie po

między EHEAa ERA.Wtym kontekście podkreślono konieczność zwiększenia oferty

edukacyjnej studiów doktoranckich. Odnotowano postęp we wdrażaniu zapisów

„Standardówi wskazówekdotyczącychzapewniania jakości kształceniaw EOSW”

oraz w procesie powstawaniaEuropejskiego Rejestru Agencji ds. Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (ang. European Quality Assurance Register- EQ AR).Mini

strowie przyjęli takżestrategię „Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego” oraz stra tegię zatytułowaną „Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższegow środowisku globalnym”. Zwrócono się do Eurostatu, aby razem zEurostudentprzygotowały wskaźniki,które

umożliwiłyby pomiar mobilności i zmian w zakresie wymiaru społecznego. Wobec faktu, że w 2010 rokumiałopowstaćEHEAzlecono Grupieprzygotowanieraportu z postępu na następnyszczyt ministrów do sprawedukacji oraz sporządzenie doroku 2010 raportu oceniającego wszystkieosiągnięcia dokonanewramach Procesu Boloń- skiego. Kolejnym państwem,któredołączyłodo Procesu Bolońskiego byłaRepublika Czarnogóry {Komunikat Londyński, 2007, s. 2-7).

Wdniach28-29kwietnia 2009 rokuwLeuven oraz Louvain-la-Neuve zebralisię

ministrowie do spraw szkolnictwa wyższego czterdziestu sześciu państw uczestni czących wProcesie Bolońskim. Celem szczytu było ocena postępu we wprowadzaniu

postanowieńprocesu orazokreślenie najważniejszych celów EHEAna najbliższe dzie

sięć lat.W komunikacie zauważono, żecelewyznaczone w Bolonii oraz podczas kolej

nych konferencjiministerialnych nie straciłyna swojej aktualności. W związku z tym,

że nie udało sięichwpełni zrealizować do roku 2010 wskazano na konieczność dal szychdziałań na tejpłaszczyźnie. Ministrowie wśród priorytetów dla edukacjiwyższej wymienili między innymi: wymiarspołeczny, uczenie się przez całe życie, edukację skupioną nastudencie, badania, innowacje oraz otwarcie na współpracę międzynaro dową, mobilność studentów, naukowców i kadry uczelni wyższych,narzędziaumoż liwiające podniesienie przejrzystości oraz finansowanie. Podkreślono konieczność poszanowania różnorodności społecznej mieszkańców kontynentuilikwidowania prze

szkód wdostępiedo edukacji wyższej. Istotne znaczenieodgrywało zapewnienie rów nego dostępu do edukacji napoziomie wyższym. W tym kontekście wskazano, że wszystkie państwa włączone do wprowadzaniareformbolońskich powinny wyznaczyć cele, mające przyczynić siędozrealizowania tegozałożenia. Nie bez znaczenia pozo stawałytakże działania na rzecz podniesienia jakości programów. Założono, że w 2020

roku minimum 1/5studentówkończących studia, w trakcie ich trwania, powinno ukoń

czyćszkolenie bądź okres studiów poza granicami swojego kraju. Grupie Kontynuacji

zlecono przygotowanie planu działań do roku2012 {Proces, 2009, s. 1-6).

Zgodnie zzapowiedziami ministrów zawartymi w komunikacie w 2010 roku szczyt

odbył sięw Budapeszcie i Wiedniu. Podczas szczytu proklamowano powstanie Euro

(6)

EHEA był Kazachstan. Jednocześnie zauważono, żemodernizacja szkolnictwa wyż

szego nie przebiegała równocześnie. Z tego też powodu konieczne będzie dalsze

działaniew celu osiągnięciawszystkich postanowień systemubolońskiego {Deklara

cja z Budapesztu,2010).

Ostatni szczytministrówodbył sięw 2012roku w Bukareszcie. W komunikacie za

uważono,żeszkolnictwo wyższe oddziałuje na budowę spójnegospołeczeństwa opar

tego na fundamentalnychwartościach, między innymi demokracji i poszanowaniu prawczłowieka{Beyond, 2012).Jest także elementem wpływającym na rozwój państw i zarazemmoże być środkiemdowalki z kryzysem ekonomiczno-finansowym. Zobo

wiązanosiędo podjęciadziałań związanychz wymiarem społecznym szkolnictwa wyż szego, międzyinnymi zwalczania nierówności izapewnieniawiększegodostępu do edukacji. Podkreślono znaczenie nauczania skoncentrowanego na studencie. Kolejne

spotkanie ministrów zapowiedziano na 2015 rok {Making, 2012).

Andrzej Kraśniewskipodkreśla, że ProcesBolońskimiałdwojakie znaczenie. Z jed

nejstrony oddziaływał naedukację wyższą, z drugiejmiał przyczynić się do rozwiązania wielu trudności, z którymi borykały się uczelnie w państwach europejskich (Kraśniew

ski, 2004, s. 3).Problemy we wdrażaniu postanowień Procesu Bolońskiego łączyły się między innymi z różnympoziomem społecznym państw (Boczkowski, 2010, s. 56).

Powstanie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego

Szereg podjętych działańmodernizacyjnych weuropejskimszkolnictwie wyższym miał przyczynićsię dopowstania atrakcyjnego i konkurencyjnego naarenie międzyna rodowej EuropejskiegoObszaruSzkolnictwa Wyższego. Jednymzproblemów w osiąg nięciu tego celujestwysokość środków przekazywanych naedukację wyższą.Stanowi

to istotną przyczynęniższej atrakcyjności uniwersytetów europejskich, zwłaszczadla studentów zzagranicy {Rola,2004,s. 88-89). Zróżnicowanyjest nie tylkopoziom wy

datków na szkolnictwo wyższe, ale także źródło ich pochodzenia. W większości krajów instytucje edukacji wyższej finansowane sązarówno ze środkówpublicznych, jakiprywatnych. W sześciu krajach wszystkie instytucje finansowano z budżetu pań

stwa. Analizując dane liczbowe warto zwrócićuwagę,żewydatki na edukację wyższą w2008roku najwyższebyły wDanii iNorwegii i wynosiływięcej niż 2 procent PKB, najniższe zkolei występowałynaSłowacji i wynosiły jedynie 0,78 procenta PKB. Średnio wydatki były na poziomie 1,15procentPKB{TheEuropean, 2012,23-24,28). Biorąc pod uwagędostępdo edukacji wyższejwEHEA należy zauważyć,że jest on

możliwypo uprzednim ukończeniu szkoły średniej. Wwielukrajach ponadto prowa dzone sąegzaminy wstępnenastudia lub rozmowy.Bierzesiępod uwagę takżewcześ niejsze osiągnięcia kandydatów. W części krajów egzaminy na ukończenie szkoły

średniej sąegzaminami wstępnymi do szkół wyższych(Key. 2012, s. 64).

Jednymz narzędziwprowadzonych przez system bolońskisą punkty ECTS ustano wione w 1989 roku i związane bezpośrednio zobciążeniemstudenta pracądlaosiągnięcia

określonych wyników. Przyczyniająsię one dowzrostu przejrzystości w szkolnictwie

wyższym. Pozwalajątakże na wykorzystanie edukacji zdobytej w różnych instytu

(7)

Analizując obciążeniepracą studentanależy zauważyć, że na studiachpierwszego

stopniamożliwejest uzyskanie 180-240 punktów ECTS. Abyukończyćstudia drugie

go stopnia koniecznejestzdobycie łącznie w dwóchcyklach studiów 300 punktów ECTS (Kraśniewski,2004, s. 9).Model 180 ECTSistnieje we Flamandzkiej Wspólno cie Belgii, Francji, Włoszech, Liechtensteinie oraz w Szwajcarii. Model 240 ECTS funkcjonujemiędzy innymiw Kazachstanie, Turcji czy na Cyprze. Zkoleina studiach drugiego stopnia przedział punktówECTS jest następujący: 60-75,90 oraz120. Punk

tyw przedziale 60-75dotyczą dwudziestusiedmiu krajów, 90 punktów ECTS obo wiązywało natomiastw dwudziestujeden państwach. Model ze 120 punktami ECTS

stosowanyjest między innymi wGrecji,Francji,Luksemburgu iTurcji. W siedemnastu krajach na określenie obciążenia pracą funkcjonują inne przedziały (The European,

2012, s. 33-34). Jedenrok studiówjest równoznaczny z uzyskaniem60punktów ECTS (Kraśniewski, 2004, s.8). Biorąc tedane poduwagę w raporcie podkreślono, że nie ma

jednegomodelu punktów ECTS. Najczęściej jednak spotykany jest model 180punk tówna studiach pierwszego stopniaoraz 120 punktów ECTS na studiach drugiego

stopnia.Niemniej jednak istnieją także inne modele. Dotyczą one między innymi ta kichdziedzin jak: stomatologia, medycyna,weterynaria, pielęgniarstwo i położnictwo,

prawo, farmacja,architektura czyteologia (The European, 2012,s. 35).

Dostęp do studiówdrugiego stopnia jest możliwy poukończeniu studiów pierw szego stopnia.Zgodnie z danymi z lat 2010/2011 w większościpaństw należących do EHEA ukończenie studiów pierwszego stopnia pozwala narozpoczęcie drugiego stopnia. Zdarza się jednak, że w praktyce koniecznejestspełnienie dodatkowych wa runków. Takimiwarunkami mogły być przykładowododatkowekursy oraz egzaminy

wstępne,nawet w przypadku kontynuacji studiów wtej samej dziedzinie. Podobnie sytuacja wyglądaw przypadku dostępudo studiów trzeciego stopnia po ukończeniu cyklu wcześniejszego. Udziałosób,którerozpoczynały studiatrzeciego stopnia wy

nosił 5-10 procent lub 10-15procent. Wdziesięciukrajachistniała możliwość roz

poczęcia studiów trzeciego stopniaprzezabsolwentówstudiów pierwszego stopnia po spełnieniu określonych kryteriów. Studia takie były przeważnie przedłużane. W większości krajów studia doktoranckie trwają 3-4 lata (The European, 2012, s. 35-37, 40-41).

Warto także zwrócić uwagę, żewybór trybu studiów zależny jestod wieluczyn ników.Jednym z nichjest wiek. Liczba osób wybierających studia stacjonarne spada

wraz z ich wiekiem. Przykładowo 88 procent studentów w przedziale wiekowym

18-23 w2009 rokuwybrało studiaw trybie stacjonarnym (Key, 2012, s. 82).Poniżej

10procentstudentówwiekudo 21 latwybierało studia w trybie niestacjonarnym(The European, 2012, s. 138).

Zgodnie zestrategiąEuropa 2020 w 2020 roku 2/5 ludzi młodych powinno ukoń

czyć studia wyższe (Communication, 2011, s.4). Jednocześnie warto mieć na wzglę dzie,że czas przejścia odzakończenia edukacjidorozpoczęciapracy jest jednym ze wskaźnikówpozwalających na analizę perspektyw zatrudnienia wśród absolwentów. Danepotwierdzają, że następujeonowcześniejniżw przypadkuosób oniższym pozio

mie wykształcenia (The European,2012, s. 115). Znalezienie pierwszej pracy po ukoń

czeniuszkoły wyższej zajmuje średnio w Unii Europejskiej pięćmiesięcy(Key, 2012,

(8)

przypadkach okres ten był krótszy niż trzy miesiące. Najgorzej sytuacja wyglądała wGrecji, w której zajmowało to ponadrok(The European, 2012, s. 116). Zgodnie zda

nymiw 2009 roku średnie zatrudnienieosóbw przedzialewiekowym 25-39 z wyższym

wykształceniem wynosi 86procent(Key, 2012,s. 177). Niemniej jednak konieczny jest

wzrost liczny absolwentów takżena wcześniejszych poziomachedukacji (Communi

cation, 2011, s. 4).

Zwiększenie przejrzystości i zaufaniadoinstytucji szkolnictwa wyższego byłoko nieczne dla zwiększenia ich konkurencyjnościi atrakcyjności EHEAna arenie między

narodowej. Jednym z elementów wpływających nato korzystniejest zapewnienie jakościsystemów kształcenia.W rozumieniu raportu„TheEuropean Higher Education Area in 2012: Bologna Process Implémentation Report” są to „polityki, procedury

ipraktyki,które stworzono aby osiągnąć, utrzymać lub zwiększyć jakość”.W ramach

instytucji podjęto wiele działań na rzecz stworzenia strategii poprawiających jakość

kształcenia. Większość systemów zapewniania jakości dotyczy zarazem programów i instytucji. Dopoczątku 2012 roku dwadzieścia osiemagencji z trzynastu krajów zna lazło sięw EQAR.Narodowe ramy kwalifikacji stanowią dodatkowy środek wspie

rający przejrzystość europejskiego szkolnictwa wyższego (The European, 2012,

s. 29-30, 44, 66).

Dzięki suplementom do dyplomów łatwiejsze stało się uznawanie kwalifikacji

w relacjach międzypaństwowych (Modzeleski, 2010, s. 34). Uznawalność możnatrak

towaćdwojako. Z jednejstrony ma charakter akademicki i oznacza możliwość dalszej edukacji, z drugiejzwiązana jestz możliwością wykonywania zawodu. Konwencja Li zbońskadotyczy pierwszego typu.Uznawalność wykonywania niektórych zawodów regulowana jestprzez dyrektywy sektoroweopracowane przezUnię Europejską (Kra- śniewski, 2004, s. 19).

Także mobilność sprzyjarozwojowi EHEA. Wspominają o niej wszystkie komuni katy przyjęteprzezministrów odpowiedzialnych zaszkolnictwo wyższe w toku Procesu. Podczas spotkania w Leuven/Louvain-la-Neuve uznano, że w roku2020 przynajmniej

1/5 absolwentów powinna w czasie trwania swoich studiów ich część spędzić za

granicą. Mobilność jest korzystnazarówno dla szkolnictwawyższego, jakidla rynku pracy (The European, 2012,s. 151). Konieczne są działaniana rzecz promowania mo bilnościizwalczanie przeszkódw tym zakresie. Istotną rolę pełni także pomoc udziela na studentomzainteresowanym kształceniem w innym kraju (Deklaracja z Grazu, 2004, s. 68).W każdym zpaństw istnieją formy wsparcia finansowego dlaco najmniej

części studentów. Przy udzielaniu pomocy finansowejuwzględnianajest pozycja mate rialna studentów oraz ich rodzin. Wyjątek stanowią kraje skandynawskie,wktórych ten czynnik nie jest decydujący. Wwielupaństwach nieistnieje możliwość przenosze

nia pomocy materialnej. Wśród ograniczeń w przenoszeniu wsparcia finansowego udzielanego studentom przez państwo wymienićnależy: czasprzebywania poza grani cami, państwa przyjmującego, instytucji przyjmującej studenta, same studia, wyniki

osiągane przez studentów oraz bariera językowa (Szkolnictwo, 2010, s. 47, 53).Wrze czywistości ilość mobilnychpracowników nie jest zbyt wysoka. Wśród przeszkód wskazuj esięmiędzy innymi sytuację osobistąpracownikóworazkwestie natury praw

nej (The European, 2012, s. 171). Zauważalne jest korzystne oddziaływanie pro

(9)

Skorzystało znich, do2013 roku, 3 miliony osób (Communication,2011, s. 16). Ważne

pod tymwzględemsątakże programyo charakterze regionalnym np. CEEPUS. Istotne znaczenie maudział migrantów wEHEA. Istniejąjednak trudności woszacowaniu ilości migrantówzwiązane choćby z tym,żedostępneinformacje nie zawierają danych

dotyczących migrantów drugiego pokolenia (The European,2012,s.75, 164). Warto jednocześnie podkreślić, żemobilność sprzyjawzajemnemu poznaniuw zróżnicowa

nej Europie. Sprzyja temutakże włączenie do edukacji tak zwanegowymiaru europej skiego (Gómiewicz, 2005, s. 56).

Wprawie wszystkich państwachnarodowestrategie lub plany działania uwzględ

niają mobilnośćpracowników sektoraszkolnictwa wyższego (The European, 2012,

s. 171). Wymianie kadry pomiędzy uczelniami sprzyjająwspólne programystudiów (ang.joint degree programmes').Trudnościnajczęściej były naturyprawnej (Kraśniew-

ski, 2004, s. 12).

Budowanie Europy Wiedzymadwutorowe znaczenie dla uniwersytetów. Zjednej strony stwarzanoweszanse, z drugiej stawia jeprzedkoniecznością rozwiązania licz

nychproblemów.Uniwersytety uczestniczą w osiąganiu założeń Strategii Lizbońskiej

i kolejnych strategiimiędzyinnymi poprzezkształcenie osób, wzrost poziomu kształce

nia wyższego, zwiększenie spójności (Rola, 2004, s. 74, 76-77). Uczestniczą także w procesiebudowania „Europy Wiedzy”. Znaczeniu uniwersytetów poświęcono de

klarację z Grazu(Deklaracja zGrazu, 2004, s. 64).

Bibliografia

Beyond the Bologna Process: Creating and connecting national,regional and global highereduca tion areas. Statement of the Third Bologna PolicyForum, Bucharest (2012), April 27th, http://www.ehea.info/Uploads/Documents/BPF%20Statement_27042012_with%20additio- nal%20event.pdf. 23.09.2013.

Boczkowki A. (2010), Proces boloński jako ideologia edukacyjna StrategiiLizbońskiej, w: Proces boloński. Ideologia i praktykaedukacyjna, (red.) A. Buchner-Jeziorska, A. Dziedziczak-Fol-tyn, wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Chmielecka E. (2007), Procesboloński: scenariusze rozwoju, w: Co dzieli, co integruje Wspólnotę Europejską?, (red.) K. Żukrowska,Warszawa.

Communication from theCommissiontothe European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee of the Regions,Supportinggrowth andjobs-An agenda forthe moderniza tion of Europe’s higher education system (2011), Brussels, 20thSeptember 2011, COM (2011) 569 final.

DeklaracjaBolońska. WspólnaDeklaracja EuropejskichMinistrów Edukacji,zebranych w Bolonii w dniu 19 czerwca 1999 roku (1999), http://www.ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibo-lonscy.org.pl/files/1999_PL_Bologna_Declaration.pdf, 23.09.2013.

Deklaracja zBudapesztu i Wiednia w sprawie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, 12mar ca 2010 roku (2010), http://ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/ 2010_PL_Budapest-Vienna.pdf, 23.09.2013.

Deklaracjaz Grazu. Od Berlina: rola uniwersytetów (2004), w: Deklaracja Bolońska. Ico dalej.Zbiór komunikatów, wytycznychi sugestii, KonferencjaRektorówUniwersytetówPolskich, Uni wersytecka Komisja Akredytacyjna, Poznań.

(10)

Europejski ObszarSzkolnictwa Wyższego- Realizacjacelów. Komunikat z konferencji europejskich ministrówds. szkolnictwa wyższego, Bergen, 19-20maja2005roku (2005), http://www.eks-percibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/2005_PL_Bergen.pdf, 23.09.2013. Gómiewicz J. (2005), Społeczny wymiar szkolnictwa wyższego - Proces Boloński, w: Wymiar

społeczny Procesu Bolońskiego, (red.) J. Gómiewicz, Olsztyn.

KeyData on Education in Europe 2012 (2012), Audiovisual and CultureExecutive Agency.

Komunikat Londyński.W kierunku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego: odpowiedź na wyz wania w zglobalizowanym świecie, 18 maja 2007roku (2007),

http://www.ekspercibolon-scy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/2007_PL_London.pdf,23.09.2013.

Kraśniewski A. (2004), Proces Boloński: dokądzmierza europejskieszkolnictwo wyższe?, Warszawa 2004.

Makingthe Most of Our Potential: Consolidating the European Higher Education Area, Bucharest Communiqué, final version (2012), http://ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolon-scy.org.pl/files/2012_en_bucharest.pdf, 23.09.2013.

Proces Boloński2020-Europejski ObszarSzkolnictwa Wyższego w nowej dekadzie. Komunikat z konferencji europejskich ministrów odpowiedzialnych za szkolnictwo wyższe, Leuven i Louvain-la-Neuve, 28-29 kwietnia 2009 roku (2009), http://www.ekspercibolon-scy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/2009_PL_Leuven_Louvain-la-Neuve.pdf, 23.09.2013.

RealizacjaEuropejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Komunikat z konferencji ministrów ds. szkolnictwa wyższego, Berlin, 19 września 2003 roku (2003), http://www.ekspercibolon-scy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/2003_PL_Berlin.pdf, 23.09.2013.

Rola Uniwersytetóww EuropieWiedzy, COM (2003) 58, ostateczny (2004), w: DeklaracjaBolońska. I co dalej. Zbiór komunikatów, wytycznychi sugestii,Konferencja Rektorów Uniwersytetów Polskich, Uniwersytecka Komisja Akredytacyjna, Poznań.

Szkolnictwo wyższe w Europie 2009: postępw realizacji ProcesuBolońskiego (2010), Agencja Wyko nawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego,Warszawa.

TheEuropean Higher Education Area in 2012: Bologna Process Implementation Report (2012), Edu cation,Audiovisual and CultureExecutive Agency.

W kierunku Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Komunikat ze spotkania europejskichMi nistrówds. szkolnictwa wyższego, któreodbyło się w Pradze dnia 19maja2001 roku (2001), http://www.ekspercibolonscy.org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/2001_PL_Pra-gue.pdf, 23.09.2013.

Streszczenie

Celem ProcesuBolońskiego było stworzenie w2010roku atrakcyjnego i konkurencyjnego Europejskiego ObszaruSzkolnictwa Wyższego.(EOSW).Artykuł miał zaprezentowaćnajważ- niejsze reformyw europejskich systemach szkolnictwawyższego, które dotyczyły: zwiększenia jakości w szkolnictwie wyższym, poprawienia mobilności wśród studentów i nauczycieli, współpracy, systemu wspólnych trzystopniowych studiów, wykorzystania systemu punktów (ECTS) orazzatrudnialności. ProcesBoloński osiągnął znaczące rezultaty, a państwauczest niczące w nimdokonały istotnychzmian.

(11)

Summary

The Bologna Process and the emergence of the European Higher Education Area

The essential objective of theBologna Process wasthe launching of a competitive and attrac tive European Higher Education Area (EHEA)in2010. The main aim of the article is to present the most important reforms in Europe’s higher education systemas concerns improvement inthe quality of highereducation, enhancing mobility of students and teachers, cooperation, the com mon three-cycle degree system, system of credits(ECTS) and employability. The BolognaPro cess has achieved remarkableresults and the participating countries have made significant changes.