I KONFERENCJA M ETODOLOGICZNA H ISTORYKÓ W POLSKICH W OTWOCKU 28.ХИ.1951-12 I 1952 *
Z inicjatyw y Polskiego Towarzystwa Historycznego Ministerstwo Szkolnic twa W yższego w espół z Zarządem G łów nym Tow arzystw a zorganizowało
I K onferencję Metodologiczną H istoryków Polskich z udziałem zaproszonych historyków radzieckich: akad. B. D. G r e k o w a — dyrektora Instytutu Historii Akadem ii Nauk ZSRR, akad. E. A. K o s m i n s k i e g o , P. N. T r e - t i а к o w a, redaktora naczelnego „W oprosow Istorii“ i dyrektora Instytutu Słowianoznawstwa Akadem ii Nauk ZSRR, oraz prorektora uniwersytetu moskiewskiego A. S i d o . r o w a .
Otwarcie konferencji 28.X II.1951 zaszczycili obecnością członkowie Biura Politycznego К С P ZP R E. O c h a b oraz 'Minister Szkolnictwa W yższego A. R a p a ck i, Budowniczy Polski Ludowej dr h.c. F. F i e d l e r , Podsekretarz Stanu E. K r a s s o w s k a , rektor Instytutu Kształcenia 'Kadr Naukowych Z. M o d z e l e w s k i , naczelnik Wydziału Nauki К С P ZP R dr K. P e t r u - s e w i c z , sekretarz I W ydziału K i O. P; A. N. prof, d r S. Z ó ł k i e w s dci i w. in. Obrady otw orzył prezes Polskiego T -w a Historycznego prof, dr T. M a n t e u f f e l , w itając przybyłych i wskazując na znaczenie K onferen cji, jako pierwszej wspólnej pracy historyków partyjnych i uniwersyteckich; Przy końcu drugiego roku Planu 6-letniego, w okresie wzm ożonych przygo towań agresji imperializmu amerykańskiego, m ów ca wskazał jako zadania Konferencji — ocenę całego dotychczasowego dorobku polskiej nauki histo rycznej i wytyczenie dla niej nowych dróg w oparciu o metodologię marksi zmu, Scharakteryzował wreszcie szczegółow ą tematykę konferencji.
Z kolei min. O c h a b dał wyraz nadziejom, jakie Partia przywiązuje do dyskusji historyków, wskazał na konieczność usunięcia zniekształceń, prze sądów czy wręcz fałszów — które pokutują jeszcze w historii. Wskazał na konieczność w ydobycia z dziejów Polski tego co w nich było postępow e i in ternacjonalisty czne, pogłębienia badań ,nad ziemiami zachodnimi, nad stosun kam i polsko - rosyjskimi, nad historią najnowszą.
Minister K r a s s o w s k a w imieniu Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego witając konferencję podkreślała jej wagę jako etapu zmiany postawy ideolo gicznej i naukowej historyków polskich, podkreślając wagę niebezpieczeńbtwa kosmopolityzmu i nacjonalizmu.
Delegat Kom itetu Organizacyjnego Polskiej Akadem ii Nauk prof, dr S. Ż ó ł- k i e w s к i podniósł znaczenie zespołowości i planowości badań. Przewodni czący delegacji radzieckiej akad. G r e k ó w witał konferencję podkreślając osiągnięcia polskiej nauki historycznej. W końcu prof. В. K r a u z e w ygło sił wspomnienie o profesorze W yższej Szkoły Partyjnej Eugenii Norskiej, zmarłej w przeddzień K onferencji, na której zamierzała wystąpić.
W łaściwe prace Konferencji rozpoczął 20.XII referat red. J. G u t t a : „N ie które zagadnienia poznania historycznego w świetle materializmu dialektycz nego i historycznego“ , poczern prof. P. T r e t i a k o w w ygłosił odczyt pt. „Znaczenie prac J. Stalina o zagadnieniach językoznawstwa dla nauki histo rycznej“ . Łączna dyskusja trwała do 31.XII i objęła 19 m ów ców . Poruszała zagadnienia granic poznania historycznego, kryteriów postępowości nauki hi
* Ponieważ pełny tekstu protokółu obrad K onferencji ukaże się w najbliż szym czasie, zamieszczamy jedynie krótką notatkę.
160
storycznej na tle analizy i oceny polskiej historiografii X IX i X X w., wreszcie rozważano pojęcie partyjności nauki historycznej w traktowaniu całego pro cesu historycznego od starożytności do historii najnowszej.
31.X II. prof, dr S. A r n o l d w ygłosił referat „Niektóre problem y perio dyzacji historii Polsiki“ . Obrady w znow iono 2.1.1952 odczytem akad. 33. G r e k ó w a pt. „Geneza feudalizmu w R osji w świetle prac J. Stalina o język o znawstwie“ . 2 i 3.1. poświęcono periodyzacji feudalizmu na ziemiach polskich. Zabierało głos 29 m ów ców poruszając zagadnienia teoretyczne periodyzacji, w agę porównaw czego traktowania historii Polski i Rosji, interpretacji histo rycznej now ych zdobyczy archeologii Polski oraz materiału z zakresu historii sztuki. Szczegółowej analizie poddano poszczególne cezury chronologiczne z punktu widzenia różnych dyscyplin historycznych, tworząc materiał umożli w iający nową, bardziej pogłębioną periodyzację polskiego procesu historycz nego.
Dnia 4. 1. prof. dr M. M a ł o w i s t przedstawił referat: ,,Z problem atyki pol skiego feudalizmu od X IV do X V II w “ zaś akad. E. K o s m i n s k i przedstawił „G łów ne zadania m arksistowsko-leninowskiej m ediewistyki“ Dyskusja trwała do 6.1., a uczesniczyło w niej 33 m ów ców. Przeprowadzono krytykę okcydentalizm u i europocentryzmu, zachodnio europejskiej oraz burżuazyjnej tezy o narodach „historycznych“ i „niehistorycznych“ . Szeroko przedyskutowano zagadnienia społeczne i go spodarcze, zjednoczenie Polski X IV w. oraz kształtowanie się polskiego pań stwa w ielonarodowościowego (zwłaszcza unii polsko - litewskiej). Podkreślo no rolę mas ludow ych oraz ich oporu antyfeudalnego w historii tych okresów oraz ideologii religijnych (husytyzm, reform acja, kontrreform acja), klasowy charakter polityki zagranicznej oraz państwa i prawa. Szczególnie interesu jąca i ożywiona dyskusja rozwinęła się nad zagadnieniem postępowej czy też wstecznej roli wczesnego folw arku pańszczyźnianego. Szeroko rozważono roz w ój produ kcji rzemieślniczej m iejskiej i wiejskiej oraz rozw ój miast do poł. X V II w.
7.1. prof, dr N. G ą s i o r o w s k a zreferowała „Kształtowanie się narodu burżuazyjnego na tle wytwarzania się stosunków kapitalistycznych w Polsce“ . Przem awiało następnie do 9.1. włącznie 37 osób, analizując poszczególne elementy pojęcia narodu i 'kontynuując wym ianę m yśli o periodyzacji dziejów Polski epoki kapitalizmu. Z zagadnień ogólnych rozpatrywano pojęcie patrio tyzmu i nacjonalizmu, internacjonalizmu i kosmopolityzmu oraz rew olucyjny charakter polskich walk narodowo - wyzwoleńczych. Analizowano obszernie etapy rozw oju społecznego i gospodarczego miasta i wsi z uwzględnieniem specyfiki 'poszczególnych ziem polskich. Szczególniej w yczerpująco zanalizo w ano dzieje Śląska, a także istotę więzi łączącej dzielnice Polski porozbioro- w ej. Poruszano też rolę w ojska w procesie kształtowania się narodu.
Dnia 10. I. prof. L. G r o s f e l d w ygłosił referat: „Praw idłow ość i specy fika polskiego im perializmu“ , zaś prof. T. D a n is z ew s к i — „M iejsce i rola historii polskiego ruchu robotniczego“ . W łącznej dyskusji uczestni czyło 31 m ów ców.
W dyskusji poruszono zagadnienie roli państwa polskiego w polityce m ię dzynarodowej okresu imperializmu, rolę monopolistycznego kapitału zachod niego i rodzim ego spychającego Polskę do fu n k cji państwa wasalnego. Oświetlono też antynarodową rolę partii burżuazyjnychN do PPS włącznie. Szczególną uwagę poświęcono ro li klasy robotniczej jako hegemona ruchu narodowo - wyzwoleńczego w tym okresie. W dyskusji uwzględniono obszer nie zagadnienia historii Śląska i M azurów podkreślając współdziałanie nie m ieckiego ruchu robotniczego z walką wyzwoleńczą ludu polskiego. Jedno cześnie wysunięto postulaty wzmożenia prac badawczych nad węzłowym i za gadnieniami najnowszej historii Polski.
Po ukończeniu dyskusji 12.1. w południe odbyło się posiedzenie końcowe konferencji.
161
Rozpoczęło się od uchwalenia tekstu listu do Prezydenta Rzeczypospolitej Bolesława Bieruta.
Następnie przyjęto apel do KO PAN o jak najrychlejsze powołanie Insty tutu Historii PAN, do Zarządu Głównego Polskiego T -w a Historycznego o pq4- jęcie przygotowań do zorganizowania II K onferencji M etodologicznej Histo ryków poświęconej zagadnieniom historii powszechnej, a także narad między narodowych i między środowiskowych nad zagadnieniami specjalnymi, zwłaszcza nad dziejami Śląska, historią wsi i chłopów, zagadnieniami manufaktury w cze- snokapitalistycznej, historii miast, przemysłu i klasy robotniczej, historii kształ towania się narodu socjalistycznego. Ostatni apel dotyczył jak najrychlejsze go opublikowania materiałów I K onferencji M etodologicznej.
W końcu zabrał głos prezes PTH proi. dr T. M a n t e u f f e l , by scharakte ryzować przebieg 15 dni obrad, krytycznie rozpatrując braki i podnosząc w y niki.
W ieczorem w Pałacu Prezydium R ady Ministrów w W arszawie nastąpiło spotkanie Ob. Premiera z uczestnikami K onferencji.
Konferencja objęła 112 godzin pracy na posiedzeniach plenarnych, na któ rych wygłoszono 9 referatów <w tym 3 referaty przedstawili goście radziec cy), w dyskusji wzięło udział 110 m ów ców, zabierając głos 171 razy (w tym uczeni radzifeccy 18 razy). Ponadto odbyły się 4 zebrania wieczorowe na któ rych dr M. D e l a w s k i zagaił dyskusję nad planem w ydaw niczym nauki historycznej na r. 1952; prof. dr W. K u l a nad czasopiśmiennictwem historycz nym, prof. dr T. M a n t e u f f e l o· uniwersyteckim studium II stopnia oraz o aspiranturze, prof. d r S . K i e n i e w i c z o badaniach historycznych wsi. Specjalne zebrania poświęcono przedyskutowaniu z akad. B. G r e k o w e m zagadnień wczesnego feudalizmu na Słowiańszczyźnie i księgi polskiego pra wa zw yczajow ego oraz z akad, E. А. К o s m i ń s k i m — zagadnień kryzysu gospodarki feudalnej w Europie X IV i X V w. Nadto uczestnicy Konferencji
zwiedzili pod kierownictwem prof, dra B. L e ś n o d o r s k i e g o wystawę „W iek Oświecenia“ w Muzeum Narodowym w Warszawie.
St. Herbst
Po pow rocie delegaci radzieccy zapoznali radziecki świat naukow y z prze biegiem i osiągnięciami K onferencji. Akad. Greków i Kosminski oraz prof. Tretiakow wygłosili na jej temat referaty w W ydziale Historii i Filozofii A ka demii Nauk ZSRR, zaś prof. Sidorow przygotował odczyt na Uniwersytecie Moskiewskim. Ponadto akad. Kosminski przedstawi specjalnie zagadnienia historii średniowiecznej, poruszane na K onferencji, dla Sektora Historii Śred niowiecznej Instytutu Historii AN ZSRR. Również prasa zapoznała społeczeń stwo radzieckie z zagadnieniami poruszanymi na K onferencji i z jej znacze niem dla nauki polskiej.
Red.
