Grzegorz, Maksymilian
"Preussisches Urkundenbuch", Bd. 5,
Lieferung 3: "Nachträge und
Register", hrsg. im Auftrage der
Historischen Kommission für
ost-und westpreussische
Landesforschung von Klaus Conrad,
Marburg 1975 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 497-499
R E C E N Z J E
i
O M Ó W I E N I A
P r e u s s t s c h e s U r k u n d e n b u c h , B d . 5, L i e f e r u n g 3 ( N a c h t r ä g e u n d R e g i s t e r ) . H e r a u s g e g e b e n i m A u f t r ä g e d e r H i s t o r i s c h e n K o m m i s s i o n f ü r o s t - u n d w e s t p r e u s s i s c h e L a n d e s f o r s c h u n g v o n K l a u s C o n r a d , S . G . E i w e r t V e r l a g M a r b u r g 1975, s s . 599— 755.
Z aled w ie w dw a la ta po u k a z a n iu się części d ru g ie j to m u p iąte g o K o d e k s u d yp lo m a ty c zn eg o p ru skie g o z o stała o d d an a do rą k k o rz y sta ją c y c h o s ta t n ia , trz e c ia jeg o część. C ały te n to m z o stał o p u b lik o w an y w rek o rd o w o szy b k im czasie, bo w cią g u zaled w ie 6 la t.
Część ta z aw ie ra u z u p e łn ie n ia (N a ch trä g e, ss. 599—606), o b ejm u jące z re- g esto w an e d o k u m en ty od n r 1050 do 1059, sp ro sto w an ia i d o d a tk i (B e r ic h ti g u n g e n u n d E rg ä n zu n g en , ss. 607—608), in d ek s (R eg iste r, ss. 609—7 5 5 )— zaw ie ra ją c y n a stę p u ją c e części sk ład o w e: U w agi w stę p n e (V o rb e m e rku n g — s. 611), sk ró ty (A b k ü r zu n g e n , s. 612), sp isy w y staw có w d o k u m en tó w (V erzeich n is der A u s s te lle r , ss. 613— 615), k tó ry sta n o w i je d y n ą część teg o in d e k su p o w o łu jącą się n a n u m e ry d o k u m en tó w , w reszcie in d ek s n azw g eo g raficzn y ch i osób (O rts- u n d P erso n e n re g iste r, ss. 617— 724), in d ek s rzeczow y (W o rt- u n d S a c h re g ister, ss. 723— 755) i sp is tre ś c i (s. 756). Z p o d an eg o p rz eg ląd u z aw arto śc i m ery to ry c zn e j te j części K o d e ksu d yp lo m a ty c zn eg o p ru skie g o w y n ik a w spo sób o czy w isty , że je s t on a je d y n ie częścią pom ocniczą w sto su n k u do dw óch p o p rzed n ich , choć z p u n k tu w id zen ia k o rz y stają cy c h n iem n iej isto tn ą , gdyż p o z w a la jąc ą z o rien to w ać się p rz y n a jm n ie j pod w zględem u p o rząd k o w an ia g eo g raficzn eg o , a n a w e t rzeczow ego w cało ści p u b lik o w an eg o m a te ria łu bez p o trze b y d o k o n y w an ia szczegółow ej k w e ren d y . N a p o d k re śle n ie z asłu g u je p rz y ty m fa k t, że tw ó rc a te j części, K la u s C o n rad , w in d ek sie n a zw g e o g raficz n y ch i osób o b o k n azw y źró d ło w ej, n azw y n iem iec k iej, p o d aje ró w n ie ż w spół czesn ą n azw ę p o lsk ą, a tak ż e k ie ru n e k g eo g raficzn y i o d leg ło ść od n a jb liż szego m ia sta , co z c a łą p ew n o ścią u ła tw ia k o rz y stają c y m o rie n ta c ję w poło żen iu d a n e j w si w te re n ie . W y d aje się w ręcz, że je s t to n a jle p sz y z m o żli w y ch w a ria n tó w , u m ie jsc aw ia jąc y ch w szelk ie p u n k ty o sad n icze w te re n ie . S to so w an e w p o p rz ed n ich to m ach u m ie jsc aw ia n ie je d n o ste k o sad n iczy ch w p o w ia ta c h w y w o ły w ało często w iele zam ieszan ia w w y p a d k u istn ie n ia n a p rz y k ła d w je d n e j jed n o stc e a d m in istra c y jn e j k ilk u w si o te j sam ej n azw ie itp . Z u p ełn y m n o v u m je s t n a to m ia s t sp is w y staw có w d o k u m en tó w (V e rze ic h n is d er A u sste lle r), w k tó ry m w p rz ec iw ie ń stw ie do in d e k su n a zw g eo g raficzn y ch i osób o ra z in d e k su rzeczow ego, w y d aw ca p o w o łu je się n a n u m e ry d o k u m en tó w . U m ieszczenie ta k ie g o z estaw u w ystaw ców d o k u m en tó w o d d z ie ln ie o raz p rz y ję ty sposób p o w o ły w an ia się n a n u m e ry d o k u m en tó w p o w in ien się ch y b a n a sta łe p rz y ją ć w teg o ty p u ed y cja ch źró d ło w y ch . J e s t to n ie w ą tp liw ie p e w nego ro d z a ju p e rfek c jo n iz m w u p o rz ąd k o w a n iu o p u b lik o w an eg o m a te ria łu źródłow ego, a le w ty m p rz y p a d k u ja k n a jb a rd z ie j p o żąd an y . M im o w id o czn ej tro s k i o d o k ład n o ść n ie b ra k d ro b n ie jsz y c h p o tk n ię ć , z k tó ry c h d la p rz y k ła d u w y m ien ię b łą d p o leg a jąc y n a n ie p rz e s trz e g a n iu k o lejn o śc i a lfa b e ty c z n e j: „Ł asin , L assin o s. L essen ” u m ieszczony w in d e k sie n a zw g eo g raficz n y c h i osób po h a śle „ L ask i, s. L esk ” a p rz ed „L assm er” , czy cho ćb y n a s. 639 w h a śle:
K o m u nikaty M az u rs k o — W a rm iń s k ie , 1977, n r 3—4 32 K o m u n i k a t y . . .
4 9 8 R ecenzje i om ówienia
„C u lm en sis s. C hełm , K u lm , K u lm e rla n d ” , a p o w in n o być p raw id ło w o C hełm no (pod h asłem K u lm w id n ie je p o p ra w n ie C hełm no). T e d ro b n e p o tk n ię c ia n ie u m n ie jsz a ją oczyw iście rz ec zy w iste j w a rto śc i teg o in d ek su . C zęść ta w raz z re g e s ta m i d o k u m en tó w , n o szącym i n r 1050— 1059, k tó re d o ty czą w w iększości w si, n ale ż ąc y ch do zak o n u jo an itó w , po ło żo n y ch koło S k arszew n a P o m o rzu G d ań sk im , zam y k a p ra k ty c z n ie p ią ty to m te j ed y cji.
C ały te n to m od m o m en tu u k a za n ia się jeg o p ierw sz e j części p rz y k u w a ł u w ag ę b ad aczy n ie ty lk o z u w ag i n a sw ą zaw arto ść tre śc io w ą , a le p rz ed e w szy stk im z ra c ji p rz y ję te j fo rm y p u b lik a c ji m a te ria łó w źró d ło w y ch . D oko n a n ia p o w ażn iejszy ch zm ian k o n cep cy jn y ch od d aw n a z re sz tą m ożna się b y ło spodziew ać, bo zd aw an o so b ie sp ra w ę , że p u b lik o w an ie in e x te n so ta k o lb rzy m iej liczb y d o k u m en tó w i in n y ch m a te ria łó w źró d ło w y ch , ja k a w ręcz law in o w o n a ra s ta w d ru g ie j p ołow ie X IV w ie k u w w y n ik u w zm ożonego ro z w o ju ży cia gospo d arczeg o czy k o lo n izacji w e w n ę trz n e j i zew n ętrzn e j P ru s , P o m o rza i in n y ch ziem , w ch o d zący ch w sk ła d p a ń stw a k rzy żack ieg o , n ie b y łab y m ożli w a. P ro b le m tk w ił je d n a k w ty m , ja k ie p rz y jm ie się k ry te ria p u b lik o w an ia teg o m a te ria łu źródłow ego, b y u m o żliw ić p rzez tę ed y cję ja k n a jw sz e c h stro n n ie jsz y d o stęp do w szy stk ich isto tn y c h tre ś c i ź ró d ła o ra z b y d o k o n an e sk ró ty n ie zu b o żały go w sposób isto tn ie js z y . U p o d staw w p ro w ad zo n y ch zm ian — p rzy p o m n ijm y to — le g ła zasad a p ełn eg o zreg e sto w a n ia te k stó w do k u m en tó w , co u m o żliw iło p o m in ięcie ic h p rz e d ru k u in e x te n so . D la zac h o w an ia n a to m ia st p ew n y ch w łaściw o ści tek stó w , czy to z u w a g i n a c h a ra k te r sfo rm u ło w ań p ra w n y ch n ie zaw sze d a ją c y ch się w ie rn ie p rzetłu m aczy ć, czy też p iso w n ię n azw m iejsco w y ch i in n y ch , zasto so w an o k ilk a sposobów w y ró ż n iając y c h poszcze g ó ln e czło n y reg estó w . W szelkie sfo rm u ło w a n ia pochodzące od w y d aw cy zo s ta ły w y d ru k o w an e k u rsy w ą. A n ty k w ą p rz ed ru k o w a n o c y ta ty z o ry g in ałó w , d o d atk o w e w y ja śn ie n ia w ydaw cy, zw łaszcza id e n ty fik a c je n azw to p o g ra fic z n y ch w n a w iasie k w ad rato w y m . P o n a d to w w y p ad k ach ra cz ej rz ad z ie j w y stę p u jąc y c h p o d aje się w n a w iasie o k rąg ły m w y ja śn ie n ia od w y d aw cy lu b te k s t z o ry g in a łu d la b liższeg o u zm y sło w ien ia c zy te ln ik o w i p iso w n i czy te ż jego o ry g in aln e g o b rz m ie n ia . M a to m iejsce zazw yczaj p rz y n ie w ie lk ic h w sta w k a ch w p rz ec iw ie ń stw ie do d łu ższy ch c y ta t d ru k o w a n y ch a n ty k w ą . J e ś li chodzi o in n e in fo rm a c je , ja k w zm ian k i o p rzech o w y w an iu o ry g in a łu , stan o w iąceg o p o d staw ę p rz e d ru k u , b ąd ź k o p ii, czy w reszcie w zm ian k i w lite ra tu rz e p rz ed m io tu , zachow ano d aw n e sposoby p u b lik a c ji.
G e n e ra ln ie rzecz b io rąc w cały m p ią ty m to m ie teg o k o d e k su d y p lo m aty cz nego. p rz y ję te zało żen ia k o n cep cy jn e realizo w an o z c ałą k o n sek w en cją , co z re sztą w y m ag ało od w ydaw cy, K la u sa C o n rad a, zn ak o m iteg o w ręcz p rz y g o to w a n ia fach o w eg o , w ty m szczególnie zn ajo m o ści re a lió w h isto ry cz n y c h , b y w tra k c ie d o k o n y w an ia se le k c ji m ery to ry c zn e j n ie u ro n ić n ic ze sp ra w is to t n y c h d la tre ś c i i fo rm y d o k u m en tó w . W ym ogom ty m K la u s C o n rad z całą p ew n o ścią sp ro sta ł, choć is tn ia ła o b aw a, że w d ąże n iu do sk ró to w eg o p rz e d sta w ie n ia p u b lik o w an y c h d o k u m en tó w m ogło do jść do sp ły c en ia ich tre ś c i. Je d y n ie w n ieliczn y ch w y p ad k ach k o rz y sta ją c y m oże odczuw ać p ew n e b ra k i, w y n ik a ją c e ze z b y t d alek o id ąc y c h stre sz cz eń p rzek azó w źró d ło w y ch . B y n ie by ć gołosłow nym , po słu żę się p rz y k ła d em d o k u m en tu , w y staw io n eg o p rzez E lż b ietę , p rzeo ry szę k la s z to ru c y ste re k w C h ełm n ie, d o tyczącego p rz eję c ia p rzez te n k la s z to r n a d a n ia p le b a n a z P ia se cz n a w zam ian za w y ży w ien ie
Recenzje i om ówienia 4 9 9
i m ięd zy in n y m i 8 g rz y w ien co ro czn ej re n ty , p rz y czym o w y ży w ien iu n ie m a w zm ian k i 1. T ego ty p u z astrz eż e ń m ożna b y w y su n ąć jeszcze k ilk a . S zczegóło w e ic h ro z p a try w a n ie n a ty m m ie jsc u n ie je s t — ja k się w y d a je — k o n ieczn e. N ato m ia st p o s tu la t d o ty czący n ieco o b szern iejszeg o in fo rm o w a n ia c zy te ln ik a o tre ś c i n ie k tó ry c h d o k u m en tó w n ie b ęd zie ch y b a je d n a k p rz esad n y . J e s t rz e czą o czy w istą, że teg o ty p u ed y cje n a le ż ą do b a rd zo k o szto w n y ch . S k o ro je d n a k w y d aw ca p o d ją ł tru d p rz y g o to w an ia te j ed y cji, to n iezn aczn e je j ro zsze rz en ie n ie p o w in n o z b y tn io o b ciążać całeg o p rzed sięw zięcia. W y d an y to m tego w y d aw n ictw a w y sta w ia K lau so w i C o n rad o w i ja k n a jle p sz e św iad ectw o . M oż na je d y n ie w y razić ży czen ie, b y w ró w n ie szy b k im czasie i n a ty m poziom ie ed y to rsk im u k a za ł się n a stę p n y tom .
M a k sy m ilia n G rzegorz
D a s E l b i n g e r S t a d t b u c h . B d . l : 1330— 1360 (1393), h r s g . v o n H a n s W . H o p p e , ( O s n a b r ü c k )
1976, V e r l a g A . F r o m m , s s . 275, 1 n l b . ( Z e i t s c h r i f t f ü r d i e G e s c h i c h t e u n d A l t e r t u m s k u n d e E r m l a n d s , 1976, B e i h e f t 3).
O d 1975 ro k u H isto risc h e r V e rein fü r E rm la n d , m ają cy sw o ją sied zib ę w M ü n ste r w R ep u b lice F e d e ra ln e j N iem iec, ro zp o czął w y d aw an ie d o d a tk o w y ch zeszy tó w do czaso p ism a „ Z e its c h rift f ü r d ie G esch ich te u n d A lte r tu m sk u n d e E rm la n d s” . O m aw iane- tu ta j w y d aw n ictw o je s t jed n y m z n ich . Z aw ie ra ono n a js ta rs z ą k sięg ę m ie jsk ą E lb lą g a z la t 1330— 1360 (1393). P rz y g o to w ał ją do d ru k u H an s W . H oppe, k tó ry w sw oim d o ro b k u n au k o w y m m a ju ż k ilk a p ra c , p o św ięco n y ch d ziejo m E lb lą g a i jeg o o k o licy h
K sięg i n a jw ię k sz y ch m ia st p ru sk ic h d o sta rc z a ją dużo ciek aw eg o i różno ro d n e g o m a te ria łu do h is to rii p oszczególnych o śro d k ó w i d late g o od d aw n a b ad acze d ziejó w m ia st p o św ię c ają im w ie le u w ag i. Je d n a k ż e g ro s ty c h cen n y c h źró d eł w d alszy m c ią g u z n a jd u je się w a rch iw a ch , a ty lk o n ielicz n e z n ic h z o stały o p u b lik o w an e 2. Z u zn an iem n a le ż y w ięc p o d k re ślić , że w reszcie ta k ż e i n a js ta rs z a k się g a m ie jsk a E lb lą g a z o stała w y d an a d ru k ie m i w te n sposób u p rz y stę p n io n a szerszy m rzeszo m zain te re so w a n y c h d z ie jam i śre d n io w iecznego E lb lą g a.
E lb lą g , założony w 1237 ro k u , o trzy m a ł w 1246 ro k u lo k ac ję n a p ra w ie lu b eck im . W 1347 ro k u n a to m ia s t K rzy żacy lo k o w a li ob o k n ieg o ta k ż e N ow e M iasto E lb ląg . A k ta ra d y m ia sta E lb lą g a z la t 1260— 1772 n a le ż ą do cen n ie jszy c h źró d eł do o k re su śred n io w iecza i czasów n o w o ży tn y ch . L iczą on e o k oło 3800
1 P r e u s s i s c h e s U r k u n d e n b u c h , B d . 5, X. L i e f e r u n g , M a r b u r g 1969, n r 197, p o r ó w n a j U r k u n d e n b u c h d e s B t s t h u m s C u l m , w y d . C . P . W o e l k y , D a n z i g 1887, n r 301. 1 N p . H a n s W . H o p p e , D e r L a n d k r e i s E l b i n g . B e i t r a g z u r B e g r ü n d u n g v o r 150 J a h r e n , W e s t p r e u s s e n - J a h r b u c h , B d . 18, 1968, s s . 63—69; t e n ż e , E l b i n g u n d d a s L u b l i n e r D e k r e t ( v o n 1569), W e s t p r e u s s e n - J a h r b u c h , B d . 20, 1970, s s . 27— 33; t e n ż e , D e r S t a d t s t a a t E l b i n g . E l b i n g u n d s e i n T e r r i t o r i u m , B r e m e r h a v e n (1970), s s . 60. 2 D a s D a n z i g e r S c h ö f f e n b u c h , h r s g . v o n M . T o e p p e n , D a n z i g 1878. T a k ż e L i b e r s c a b i n o - r u m V e t e r i s C i v i t a t i s T h o r u n i e n s l s 1368— 1428, w y d . K . K a c z m a r c z y k , F o n t e s , t . 29, T o r u ń 1936 o r a z K s i ę g a ł a w n i c z a N o w e g o M i a s t a T o r u n i a (1387— 1450), w y d . K . C i e s i e l s k a , F o n t e s , t . 63, W a r s z a w a —P o z n a ń 1973. Z o b . t a k ż e F . B e n n i n g h o v e n , D a s S t a d t b u c h v o n S c h w e t z 1374— 1454, Z e i t s c h r i f t f ü r O s t f o r s c h u n g , J g . 21, 1972, s s . 42— 69. 32·
