Interpretacja ustaw według nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego

Walenty Wójcik

Interpretacja ustaw według nowego

Kodeksu Prawa Kanonicznego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 30/3-4, 75-116

1987

P ra w o K an on iczn e 30 (1987) nr 3—4

BP W A LE N TY W Ó JC IK

IN T E R P R E T A C JA U STA W

W EDŁUG NOW EGO K O D E K SU P R A W A K A N O N ICZN EG O T r e ś ć : W stęp. — 1. In terp retacja przez C on gregatio C ardinalium . — 2. C odex Iutbe C anonici 1817: a. In terp retacja a u ten ty czn a , b. R egu ły interp retacji, c. O b ow iązek ścisłej in terp retacji. — 3. K om isja do A u ten ty czn ej In terp reta cji K a n o n ó w K od ek su : a. K o m isja p ow ołan a w 1917 r. b. K o m isja do in terp reta cji d ek retó w S ob oru W atykańsfcie- go II. — 4. In terp reta cja u sta w w e d łu g .zreform ow anego kod ek su : a. W pod ręczn ik ach p raw a p osob orow ego, b. W d y sk u sji n a p osied zen iach ‘k on su ltorów . c. W te k ś c ie n o w eg o k o d ek su i w p ierw szy ch k om en ta­ rzach. d. A sp e k ty te o rety czn e in terp retacji k od ek su . — 5. P a p iesk a K om isja do In terp reta cji K od ek su z 1984 r.: a. O rganizacja i skład, b. U p raw n ien ia, c. P roced u ra, d. D o ty ch cza so w e rozstrzygn ięcia. — Za­ k ończenie.

W stę p

Z p o w sta w a n ie m i z re a liz a c ją n o rm p ra w n y c h łączy ła się ja k b y o rg an ic zn ie od n a jd a w n ie jsz y c h czasów ic h in te rp re ta c ja . W R zym ie d o k o n y w a li je j n a jp ie rw k a p ła n i. R o zw ijała o n a iu s sacru m . P oza ty m ju ry ś c i w y ja śn ia li p ra w o p ry w a tn e ii pu b liczn e, re g u lu ją c e d z ie d z in y życia św ieckiego. P odczas w a lk p o lity cz­ n y c h m iędzy p a try c ju s z a m i i p le b e ju sz a m i n a s tą p iła laicy zacja

in te rp re ta c ji. P o le g a ła o na, ja k p isa ł G aju s, n ie n a k o m e n to w a ­ n iu w y ra z ó w a le n a u k a z y w a n iu evidentk> rem in te lle c tu m . K la ­ syczne p ra w o rz y m sk ie b y ło ro z w ija n e i tłu m a c z o n e p rz e z p r e ­ to ró w , d e c y d u ją c y ch od w y p a d k u do w y p a d k u i d ą ż ący ch d o o sią g ­ n ię c ia ró w n o w a g i m ięd z y p o trz e b a m i społeczności a n o rm a m i a b ­ s tra k c y jn y m i. P oza ty m m iało u d zia ł sp o łeczeń stw o re a liz u ją c e u staw y . P o w stało ad a g iu m : o p tim a le g u m in te rp re s consuetudo. W źró d ła ch p ó źn o rzy m sk ich ró ż n ica m ięd zy p ro d u k c ją n o rm p r a ­ w n y ch a ic h in te r p r e ta c ją n ie irozw ijała sdę ró w n o m ie rn ie . I n t e r ­ p r e ta to r b y w a ł tw ó rc ą p ra w a w o p a rc iu o d a w n e n o rm y . D ochodził trz e c i c z y n n ik — w ola b iu ro k ra c ji ce sa rsk ie j. W y tw o rz y ły się, ja k to o k re śla li p ó źn ie jsi g lossatorzy, tłu m a c z e n ia : declarati-v a —. w e d łu g ratio iu ris o ra z prorogatio i correctio legis — i n ­

te r p r e ta c ja ro z sz e rz ają c a i ścieśn iająca. J u s ty n ia n I (527— 565) orzek ł, że sa m o esarz je st tw ó rc ą i in te r p r e ta to r e m u sta w . N a ­ stą p ił u p a d e k fo rm a liz m u p ra w n e g o i u s ta le n ie się te n d e n c ji do

76 B p W. W ójcik _[:2]

w yłącznego re sp e k to w a n ia vo lu n ta s legis. D o k try n a w o lu n ta ry sty c z - n a u ja w n ia ła się w B iz a n c ju m w ró ż n y c h okolicznościach. A u te n ty ­ czną in te r p r e ta c ję p r a w a znało p ra w o g e rm a ń sk ie 1.

W o k re sie p o w sta w a n ia z b io ró w C orpus lu r is C anonici p o ja w ia ­ ły się w y p ra c o w a n e przez tw ó rc ó w k o le k c ji o ra z p rze z k a n o n istó w i teo lo g ó w n o rm y d o ty czące in te r p r e ta c ji. N a jp ie rw c y to w a n e b y ­ w a D ic tu m G ra c jama d o c. 30 C X I q. 1. C hodziło o ro z g ra n ic ze ­ n ie w są d a c h s p r a w d u c h o w n y c h i św ieck ich . W p ie rw szy c h w ła ś ­ ciw y b y ł sęd zia d u c h o w n y , w d ru g ic h — św ieck i. S ic u t e n im ille

solus h a b e t iu s in te r p r e ta n d i canones, q u i h a b e t p o te sta te m con- d e n d i eos, ita ille solus le g u m c iv iliu m d e b e t esse in te rp re s, q u i eis iu s e t a u c to r ita te m im p e r tit. Z a sa d a ta , m a ją c a o p a rc ie w t r a ­

d y c ji i w p ra k ty c e sta ła się p o d sta w o w ą re g u łą p r a w a in te r p r e ta ­ cy jn eg o . N ie o d ró ż n ia ła o n a je d n a k w y ra ź n ie sęd zió w od u sta w o ­ daw ców . B raw o d e k re ta łó w i szk o ły d e k re ty s tó w z a strz e g a ły co raz w y ra ź n ie j p ap ie ż o m p ra w o in te r p r e ta c ji u s ta w pow szechnych i p a rty k u la rn y c h , w y d a w a n y c h p rz e z n a jw y ż sz ą w ła d z ę k ościelną. In n o c e n ty I II p o d a ł d o k to ro m d e k re tó w w B o lo n ii a u te n ty c z n ą in te r p r e ta c ję za k a z u utrzym yw am ia łączności z o sobam i e k sk o m u - n ik o w a n y m i — c. 31 X 5, 39. P ra w o in te r p r e ta c ji p rz y słu g iw ało ta k ż e n a stę p c o m n a u rz ęd zie u sta w o d a w c y i osobom d eleg o w an y m , np. le g a to m p a p ie sk im w ra m a c h o trz y m a n y c h przez 'nich u p r a w ­ n ie ń . Ż e p ro b le m te n n ie b y ł c a łk ie m jasiny i ro z w ija ł siię pod w p ły w e m d o k try n y k an o n istó w , św iad czy G lossa o rd in a ria do D e ­ k r e tu G ra c ja n a i p o jed y n czo p o w ta rz a n a pó źn iej teza, że biskuipi w spólnie lu b ic h m a io r pars m ogą bez p a p ie ż a lu b w ra z z papieżem , ja k u c zy ł H e n ry k B ohic, in te rp re to w a ć u s ta w y so b o ró w p o w sze ch ­ n ych. S zkoły k a n o n istó w i u sta w o d a w stw o n ie p rz y ję ły te j tezy. Sędziow ie in te r p re to w a li p ra w o ty lk o d la s tr o n pro ceso w y ch . P r z y ­ ję to re g u łę p ra w a rzy m sk ieg o , że zw y czaj je s t n a jle p sz y m i n t e r ­ p r e ta to re m u s ta w — c. 8 X 1, 4. R o zw in ęła się in te r p r e ta c ja d o k ­ try n a ln a . M iała o n a znaczenie d la re a liz a c ji u s ta w i d la ich d a l­ szego k sz ta łto w a n ia . B isk u p i in te r p r e to w a li u s ta w y d ie c e z ja ln e 2. P rz y in te r p r e ta c ji d o szu k iw an o się m e n s legis w y p ro w a d z a ją c ją z ra tio legis. S to so w an o zasad ę słuszności — a eą u ita s, u w z g lę d n ia ­ jąc konieczność o d w ró c e n ia p e ric u lu m a n im a e i p o p ie ra n ie salus

1 Dig. lib. I tyt. 2 le x 1 F actu ru s; t. 3 1. 14 Q u od v e ro ; lib. 38 t. 17 1. 1 S iv e § 4. O. G i a c c h i, F orm a zio n e e sv ilu p p o d e lla d o ttrin a d e lla

in te r p r e ta z io n e a u te n tic a in d ir itto can on ico, Milano 1935 s. 9; Ch. L e f e b v r e , Lois e cclesia stiq u e s — I n te rp re ta tio n , Dictionnaire de Droit Canonique, t. VI kol. 660—661; F. S e r r a e , D ir itto R o m a n o -I n te r- p re ta z io n e d e lla leg g e, Enciclopedia del diritto, t. XXII s. 239— 250; L. O r s y , G en era l N o rm s c. 16 § 1—3, T h e C ode o f Canon L a w —

a t e x t an d c o m m e n ta r y , N ew York/Mahwah 1985 s. 35.

2 W. M. P l ö c h l , G esch ich te d es K irc h e n re c h ts, t. II, W ien-M ünchen 19Ö5 s. 63—64.

[3] I n te rp re ta c ja ustaw 77

a n im a ru m . P o słu g iw a n o się in te r p r e ta c ją an alo g iczn ą p rz y ro zsze­

rz a n iu z a k re só w u sta w . D ecydow ano, że le x d u b ia n o n o b lig a t itp .3 B o n ifacy V III p o d a ł 88 re g u ł p ra w a ob o w iązu jąceg o p rz y in te r ­ p re ta c ji. W ed łu g O. G ia c c h i4 sfo rm u ło w a n ie nofwej te z y o i n te r ­ p retacja p ra w a p o d ał J a n A n d rz e jo w y (1298— 1348) w sw ej glossie do c. 5, 5, 12 V I°. U R z y m ia n in te r p r e ta c ja b y ła tw o rz e n ie m p r a ­ w a. N ie d z ia ła ła w stecz. D ecydow ał w n ie j n ie e le m e n t um y sło w y , o k re śla ją c y tre ś ć u s ta w a le w o lity w n y . N a to m ia st w p ra w ie D e- k re ta łó w in te r p r e ta c ja n ie je s t tw o rz e n ie m p ra w a a le w y ja śn ie n ie m w cześn iejszy ch n o rm . Ściśle b io rą c m ożna m ów ić o jej trw a n iu i d z ia ła n iu w stecz. P rz e w a ż a e le m e n t um y sło w y .

P o g ląd J a n a A n d rzejo w eg o p o d ją ł B ald u s d e U b a ld is (1321— 1400). R ozw ój n a u k i p ra w a k an o n ic z n e g o w X V i X V I w. d o p ro w a d z ił do ro zró żn ien ia m ięd zy ty m i a u te n ty c z n y m i in te rp re ta c ja m i, k tó r e u - w ażano za w ła śc iw e w y k ła d n ie , a ty m i, k tó re w rzeczy w isto ści s ta ­ n o w iły n o w e n o rm y p r a w a 5. H u m an iści p o d n ie śli h a sło p o w ro tu d o źródeł. D opuszczali ró ż n e k a te g o rie in te rp re ta c ji: d e k la ra ty w n ą , re s try k ty w n ą , e k ste n sy w n ą i k o re k ty w n ą . P rz e d e w szy stk im je d ­ n a k zw ra c a li u w ag ę n a te k s t ii n a środow isko h isto ry c z n e jego p o w stan ia. U jm o w a li rze cz k ry ty c z n ie . B a d a li w cześn iejsze p o ję ­ cia, a b y u n ik n ą ć n a d u ż y ć 6. Z aczęto te ż p rz y p isy w a ć w iększe z n a ­ czenie in te rp re ta c y jn e m u p ra w u zw y czajo w em u . Io h a n n e s d e S a­ las (1553— 1612) ściśle ro z g ra n ic za ł m ięd z y d o k try n a ln ą i a u te n ­ ty czn ą in te rp re ta c ją . J e ś li zw yczaj se c u n d u m le g e m uch o d ził za in te r p re ta c ję d o k try n a ln ą , n ie w y m a g ał u p ły w u czasu ale od ra z u n a b ie ra ł m ocy o b o w iązu ją cej 7. ■

1. Interpretacja przez Congregatio C ardinalium

W edług h is to ry k a so b o ru try d e n c k ie g o P ao lo S a rp i po p o w ro ­ cie le g a tó w p a p ie sk ic h d o R zym u w Boże N a ro d z e n ie 1563 r., gdy zdecydow ano c a łk o w itą a p ro b a tę u ch w ał so b o ro w y ch p rz e z p apieża, p ra c o w n ic y d w o ru p ap ie sk ieg o w y su n ę li o b aw y , że p o w sta n ą dla n ic h szkody, g d y ż n o w e d e k r e ty b ę d ą in te rp re to w a n e w (znaczeniu w ro g im d la d w o ru p ap iesk ieg o . W ted y b is k u p V iesti Ugo B oncom - p ag n i, późn iejszy G rzeg o rz X III d o rzu cił, że a p ro b a ta p a p ie sk a d o d a d e k re to m try d e n c k im w ięk sz ej p o w ag i n iż m ia ły u c h w a ły po­ p rz e d n ic h so b o ró w p o w szech n y ch , D e k re t G ra c ja n a , D e k re ta ły i in n e zbiory. P o n ie w a ż m oc u sta w y n ie tk w i w sło w ach a le w in - te rp e ta c ji, k tó r ą s to s u je p r a k ty k a i w sp ie ra p o w a g a , d lateg o n a le ży po a p ro b a c ie k ie ro w a ć n a d a l re a liz a c ją d e k re tó w sobo­

3 Ch. L e f e b v r e , dz. cyt., kol. 560—562. 4 Dz. cyt., s. 10!— 18.

5 O. G i a c c h i , dz. cyt., s. 18.

6 Ch. L e f e b v r e , dz. cyt., kol. 662—663. 7 W. M. P 1 o c h 1, dz. cy t., t. III s. —71.

78 Bp W. W ójcik _[4] ro w y c h za p o śre d n ic tw e m in te rp re ta c ji. W ty m celu B o ncom pagni p ro p o n o w ał, a b y zak azać in te r p r e ta c ji d o k to ro m i sędziom , zobo­ w ią z u ją c ich , żeb y z w raca li się d o S to licy A p o sto lsk iej. W te d y n ik t niiie będzie m ó g ł w y k o rz y sty w a ć u c h w a ł so borow ych p rz e c iw d w o ro w i rz y m sk ie m u . P a p ie ż zaś b ę d z ie m ógł u sta n o w ić n a w zór In k w iz y c ji k o n g re g a c ję d la in te rp re to w a n ia u c h w a ł so boru. T a w e rs ja P . S a rp ie g o jesit (niesłuszna o ty le , że d w ó r p a p ie sk i i K u ­ r i a R zym ska p rz y g o to w a ły re fo rm ę try d e n c k ą . Z astrzeż en ie i n ­ te r p r e ta c ji p ap ieżo w i n ie m ia ło n a celu o c h ra n ia n ie K u rii i d o ­ ty czy ło n ie ty lk o u c h w a ł so b o ru • ale w sz y stk ic h p rz e p isó w w y d a ­ n y c h pnzez S to licę Ap. C hodziło o u c h ro n ie n ie re fo rm y in ca-

p ite e t in m e m b r is i zap o bieżenie a r b itr a ln y m ró ż n o ro d n y m i n ­

te rp re ta c jo m n a w e t w d y k a s te ria c h rz y m sk ich . P o m y ślan o o ty m jeszcze p rz e d zam k n ięciem so b o ru i a p ro b a tą jego u ch w ał. K o m isja d e p u ta tó w p rz y g o to w u ją c a a p ro b a tę te k stó w try d e n c k ic h w y su ­ n ę ła 18 I 1564 m .i. p ro b le m in te r p r e ta c ji w liście p a p ie sk im do k sią żąt: ne in te rp re ta tio n e m ala C oncilii d e cern a n t, ąuod sit

m a g is p ra eiu d ieia le S e d i A postolicae. P ra w d o p o d o b n ie Ugo B o n ­

co m p ag n i jeszcze p rz e d u s tn ą a p ro b a tą so b o ru p o d su n ą ł p ap ieżo w i su g estię, a b y po w o łał sp e c ja ln ą k o m isję k a rd y n a łó w ad e m e rg e n -

da d u b ia in te rp re ta n d a . B u lla z 30 VI 1564 a p ro b u ją c a d e k re ty

so b o ru z a strz e g ła ic h in te rp re ta c ję S to licy Ap. P iu s IV m o tu p ro p rio A lias n o s n o n n u lla s z 2 V III 1564 po w o łał 8 k a r d y n a - ów , b isk u p ó w 3, 4 p re z b ite ró w i 1 d ia k o n a d o re a liz a c ji r e f o r ­ m y try d e n c k ie j o ra z p rz e p isó w o g łaszan y ch w R zym ie. W te n sp o ­ sób p o w sta ła S. C ongregatio C a rd in a liu m su p e r ex e c u tio n e d ecre-

to r u m C oncilii T r id e n tin i in te r p r e tu m . Ściśle b io rą c o trz y m a ła

o n a p ra w o ty lk o d o re a liz o w a n ia u sta w . P rz e d k ła d a ła ona p ap ieżo ­ w i p ro je k ty ro z w ią z a ń w ą tp liw o śc i — s p ra w iu re d ubii. N ie m o ­ g ła w y d aw ać o b o w iązu jący ch d ecy zji. I n te p r e ta c ję z a strz e g ł sobie papież. W p ra k ty c e d o k o n y w a ła ta k o n g re g a c ja ta k ż e in te r p r e ta c ji od p o n ty fik a tu P iu s a IV. Ł ączyło się to iz re a liz a c ją (uchwał. B y ły zap ew n e d e le g a c je d o -poszczególnych w y p ad k ó w . K ie d y d o k o n ało się d e iu re p rz e jśc ie od ty c h u p ra w n ie ń re a liz a c y jn y c h do sto p n ia in te rp re to w a n ia u sta w , n ie jesit jasne. B ra k w te j sp ra w ie d o k u ­ m e n tu papieskiego'.

Is to tn e znaczen ie m ia ła b u lla S y k stu sa V Im m e n sa A e te r n i z 22 I 1588. P a p ie ż te n pow ołał w śró d 15 k o n g re g a c ji ja k o 8 z k o ­ lei C ongregatio pro in te rp re ta tio n e e t e x e c u tio n e C oncilii T r id e n ­

tin i. S tw ie rd z ił ogólnie, że in te rp re ta c ja u c h w a ł S o boru n ale ży

do p apieża. T e n zastrzeg ł sobie je d n a k ty lk o in te rp r e ta c ję d o g m a ­ tó w w ia ry . Reszrtę p rz e k a z a ł w sp o m n ian ej k o n g re g a c ji z o g ra n ic z e ­ niem : n o b is ta m e n consultis. W te n sposób o trz y m a ła k o n g re g ac ja sta łą d e le g a c ję do in te rp re to w a n ia ogółu u s ta w n a w zór w ład zy zw y czajn ej. N ie m u sia ła się ju ż zw racać d o p ap ieża. Z y sk ała u d ział w najw yższej w ład zy u staw o d aw czej. K o m e n ta to rz y p rz y jm o w a li

[5] I n te rp re ta c ja u staw 79 n a jp ie rw , że in te r p r e ta c ja sta n o w i g e n u in i sen su s in lege co n te n tis

e x p lic a tio v e l declaratio. O b ie k ty w n ie b io rąc k a ż d a u sta w a m a

w e d łu g sw ej w e w n ę trz n e j n a tu r y ty lk o je d n ą in te rp re ta c ję , ja k je ­ d y n y je st w ła śc iw y se n s -w yjaśnianego p ra w a . R o zró żn ia się prizy ty m in te rp r e ta c ję w a b s tra k c ji, n a sposób u sta w y d o k o n y w an ą p rz e z u staw o d aw cę lu b z je g o u p o w ażn ien ia . J e s t to in te r p r e ta c ja a u to ry ta ty w n a , leg a ln a, zw an a te ż a u te n ty c z n ą. O b o w iązu je ona w szystkich. N a to m ia st in te r p r e ta c ja d o k o n y w a n a p rz e z uczonych je st ty lk o p ra w d o p o d o b n a i n ie m a m o cy o b o w iązu jącej. P oza ty m w p ra k ty c e d o k o n y w a ła się zaw sze in te r p r e ta c ja zw y czajo w a. F. S u ­ a re z w sw y m d ziele De leg ib u s u czył, że in te r p r e ta c ja poza w y ­ ja śn ie n ie m se n su d o k o n u je ja k ie jś zm iany, d o d a ją c lu b u jm u ją c coś w p o p rz e d n ie j u sta w ie ożyli u z u p e łn ia ją c ją w ja k iś sposób. B y ła to 'in te rp re ta c ja w łaściw a w ed łu g d o k tr y n y k a n o n istó w z X V II— X V III w. W p ra k ty c e tru d n o je s t czasem ro zró żn ić ,czy id z ie o o b ja śn ie n ie a czy o ro z sz e rz en ie czy zw ężenie u sta w y . S tąd ko­ nieczne b y ło zw ra c a n ie się d o p ap ieża, g dyż w e d łu g b u lli S y k ­ stu sa V K o n g re g a c ja S o b o ru n ie o trz y m a ła u p ra w n ie ń do ro z sz e rz a ­ n ia czy zacieśn ian ia z a k re s u u sta w . Niie w iad o m o też, czy później p apieże u d z ie lili jej w y ra ź n ie i n a sta łe teg o u p ra w n ie n ia 8. I n t e r ­ p re ta c ja d o k o n a n a w e d łu g b u lli S y k stu sa V m ia ła w m y śl o p in ii P. F a g n a n u sa m oc u sta w y . M ogła o b ejm o w ać n o rm y w y d a n e p rzez p o p rze d n ich p ap ieży zgodnie z re g u łą , że id z ie o tę sa m ą w ła ­ dzę — ea sedes. W p o c z ą tk a ch in te rp re to w a ła K o n g re g a c ja Sobo­ r u k az u sy a b stra k c y jn e . O d połow y X V II w. o b ję ła w y p a d k i k o n ­ k re tn e . W k o ń c u X V II w . b y ł szczyt je j ro zw o ju . R o zstrz y g ała w ażn e p ro b lem y , d o ty czące n ie tylko- d zie d zin y in te r p r e ta c ji u sta w ale i s p ra w a d m in is tra c y jn y c h . D oceniając zn a czen ie je j ro z s trz y g ­ nięć w y d a ł k a rd . P. L a m b e rtin i, późn iejszy B e n e d y k t X IV za la ta 1718— 1732 T h e sa u ru s re so lu tio n u m S. C ongregationis C oncilii, U r- b in o 1739, 5 to m ó w in 4°.

G d y id zie o m eto d ę 'in te rp re ta c ji, m ia ły w p ły w ro z w ija ją c e się w X V III— X IX w. w śró d ju ry s tó w św ieck ich p o g lą d y za ra c jo ­ n a liz a c ją p ra w a . U s ta liły się ró żn e ro d z a je p rz e p isó w p ra w n y c h . Ich m oc o b o w iąz u jąc a w y p ły w a ła z p o d staw o w ej foirmy, tj. z u s ta ­ w y. O drzucano tzw . fe ty sz y z m p ra w n y . P rz y jm o w a ła się m eto d a h isto ry c z n a i sy ste m aty czn a. P rz y jm o w a n o p rz y ty m tłu m a c z e n ie

8 P. H i n s c h i u s , S ystem des kath. Kirchenrechts, t. I, Graz 1959 (przedruk z 1869 Berlin) s. 397, 456—457; F. R o m i t a, Le origini della

S. Congregaziorne del Concilio, W: La S. Congregazione del Concilio,

C ittä del Vaticano 1964 s. 14—17, 48—50; G. J. V a r s ä n y i, De com­ petent!« et procedura S. Congregationis Concilii ab origine ad haec

usque nostra tempora, W: S. Congr. -del Concilio, dz. cyt., «3. 53—55, 61—62, 81—83, 98—104. Przyjęło się, że nowy papież odnawiał up raw ­ nienia -tej kongregacji według ustalonego wzoru w 52 artykułach.

Gallikanie i janseniści protestow ali przeciw upraw nieniom tej kongre­ gacji.

80 Bp W. W ójcik _[6] u s ta w p rz e z zw y czaj p ra w n y . Z astrzeg an o ró w n ie ż m iejsce d la sw o b o d n y ch d o c ie k a ń n a u k o w y c h 9.

R ozbudow ie u le g a ła o rg a n iz a c ja i m e to d a p r a c y K o n g re g a c ji S oboru. W 1864 r . m ia ła o n a 40 członków . P oza k a rd y n a ła m i, k ie ­ ro w n ic tw e m o ra z p ra c o w n ik a m i b iu ro w y m i w chodzili ja k o k o n su l- to rz y sły n n i k a n o n iśc i i teologow ie. W p ra k ty c e ro z w ija n e j od X V II w . p rz y ję ło się, że po za z a ła tw ia n ie m s p r a w a d m in is tra c y j­ n y ch w y d a w a n o d e k la ra c je — w w ą tp liw o śc ia c h p ra w n y c h i d e c y ­ zje — w sp ra w a c h sp o rn y ch . O dpow iedzi, o d k ła d a n e n ie ra z przez dłu ższy o k re s czasu, m ia ły zaw sze c h a r a k te r d e fin ity w n y . P o d ­ k re śla n o z n aczen ie in te r p r e ta c ji d e k la ra ty w n e j, k tó ra n ie tw o rz y n ow ej u s ta w y a le w y ja ś n ia istn ie ją c ą . M a ona w iększe znaczenie n iż in te r p r e ta c ja zw yczajow a. J e ś li in te r p r e ta c ja ścieśn ia jąca zm ie­ n ia u sta w ę , n ie je s t ju ż in te r p re ta c ją . P o testa s in te r p r e ta tiv a K o n ­ g re g a c ji S o b o ru p o leg a ła n a w y d a w a n iu d e k la ra c ji. Czy in te r p r e ­ ta c ja ro z sz e rz ają c a m a w a lo r u sta w y , z m ie n ia ły się opinie. J e d n i k a n o n iśc i o d p o w ia d a li tw ie rd ząc o . In n i — przecząco, g dyż K o n ­ g re g a c ja n ie p o siad a w ład zy u staw o d aw cz ej. K o n ieczn a je st w te ­ d y a p ro b a ta p a p ie sk a in fo rm a specialis sim a. T a k sam o, jeśli b y łb y m a n d a t p a p iesk i, ro zszerz an ie u s ta w m a m oc o b o w iązu jącą. P iu s X w k o n s ty tu c ji V a ca n te S ed e A p o sto lica z 1904 r . p rz y z n a ł k o ­ leg iu m k a rd y n a ls k ie m u p ra w o in te rp re to w a n ia w ątp liw o ści co do te j k o n sty tu c ji, w ta jn y m gło so w an iu w iększością o b ecn y ch k a r d y ­ n a łó w 10. Z m ia n y u s ta w y są w ykluczone. P o za ty m u p o w ażn ił ten że papież, a b y co n g reg a tio p len a k a ż d e j d y k a s te rii K u rii R zy m sk iej b a d a ła w ą tp liw o śc i p ra w n e w ra m a c h p o d le g ły c h je j k o m p e te n c ji i w y d a w a ła d e k la ra c je co do n ie jasn o ści w p o p rz e d n ic h ro z strz y ­ gnięciach. W k o n s ty tu c ji S a p ie n ti consilio n a d a ł P iu s X ró ż n y m k o n g re g a c jo m p ra w o a u te n ty c z n ej in te r p r e ta c ji u sta w a le zaw sze po k o n su lta c ji z p ap ieżem . O dpow iedzi k o n g re g a c ji u zn aw an o za n a jle p sz e źró d ło ju ry s p ru d e n c ji u .

2. C odex Iuris Canonici 1917

a. In te rp re ta c ja a u te n ty c zn a

P rzeło m o w e zn aczen ie w d z ie ja c h p ra w o d a w stw a dotyczącego in te r p r e ta c ji a u te n ty c z n e j m ia ły k a n o n y 17—20 k o d e k su z 1917 r.

. t ...

9 A. M o l i e n , C o n cile (C o n g rég a tio n du), D ictio n n a ire de D roit C a­ n o n iq u e, t. V kol. 1305, 1307; W. M. P lôohl, dz. cyt., t. III s. 95—96; Ch. L e f e b v r e , dz. cyt., k o l. 663— 665.

10 N orm ę tę p o w tó rzy ła k o n sty tu cja P i u s a X II V a ca n tis A p . S e d is z 8 X II 1945 r. i P a w ł a VI R om an o P o n tific e elig en d o z 1 X 1975 r. N ie w iad om o, n a czy m op arł się W. M. P l ö c h l , dz. cy t., t. III s. 117 tw ierd zą c, że w y m a g a n e jest do p rzy jęcia in terp reta cji 2/3 g ło só w o b ec­ n y c h k a rd y n a łó w . T ek st w y r a ź n ie podikreśla, że k w a lifik o w a n a w ię k ­ szo ść potrzeb n a jest do sam ego aktu w yb oru .

{V] In te rp re ta c ja u sta w 81 O p a rte b y ły n a p a ro w ie k o w y m d o ro b k u K o n g re g a c ji S o b o ru i na w zo rach o s ta tn ic h k o d ek só w św ieckich, zw łaszcza D eu tsch e s G e-

se tzb u c h § 133 i C ode c iv il S u isse a r t. 14 12. P o d a w a ły o n e n o rm y

d o tyczące in te r p r e ta c ji a u te n ty c z n e j — k a n . 17 i re g u ły odnoszące się do w szelkiej in te r p r e ta c ji — k a n . 18— 20. P ie rw sz a część n o rm k o d e k su o in te r p r e ta c ji — k a n . 17 p o d k re śla ła 'istotną ro lę a u to ra czyli tw ó rc y in te r p r e ta c ji a u te n ty c z n e j, tj. u sta w o d a w c y i d e c y d u ­ jące jego zn aczen ie w e w szelk im in te r p re to w a n iu u s ta w — m en s

le g isla to rs. Z azn aczała o n a p rzed e w szy stk im ra d y k a ln ą różnicę

m iędzy in te r p r e ta c ją a u te n ty c z n ą , d o p o d e jm o w a n ia k tó re j p o trz e ­ b n e są u p ra w n ie n ia ju ry s d y k c y jn e , a in te rp re ta c ja m i, k tó re n ie są au te n ty c z n e, c z y li są p ry w a tn e , d o k o n y w a n e p r z e z oso b y n ie m a ­ jące ju ry sd y k c ji. Do in te r p r e ta c ji a u te n ty c z n e j u c ie k a się le g isla to r rzad k o , gdyż u sta w y są n a ogół ja sn e i ich sto so w an ie n ie w y m a g a in te rw e n c ji ze s tro n y u staw o d aw cy . W y starcza d z ia ła n ie in te r ­ p re ta to ró w , n ie k w a lifik u ją c y c h się jak o a u te n ty c z n i. W m y śl z a - zasady: eius est in te rp re ta re cuius est condere p o d aje k a n . 17 § 1 fu n d a m e n ta ln ą n o rm ę: w ła d z ę in te rp re to w a n ia p o sia d a sam u s ta ­ w o d aw ca, jego n a s tę p c a n a u rz ę d z ie i te n , k o m u p rz e z je d n eg o z n ic h u d zielono ta k ie g o u p ra w n ie n ia . W ładza w y d a w a n ia u s ta w p ow szechnych w K ościele sk o n c e n tro w a n a je s t w rę k u p apieża, działająceg o ja k o u sta w o d a w c a w sposób z w y c zajn y poza sobo­ re m i w sposób n a d z w y c z a jn y n a soborze. K o n g re g a c je rz y m sk ie n ie p o sia d ają w ład zy w y d a w a n ia u staw . S ą u rz ę d a m i z re g u ły a d m in istra c y jn y m i. N ie m a ją w ięc w zasadzie p o testa s in te rp re ta n -

di. N ie m ogą in te rp re to w a ć a u te n ty c z n ie p e r m o d u m legis. P rz y

w y d a w a n iu je d n a k d e k re tó w g e n e ra ln y c h czy in s tr u k c ji o z n a ­ czen iu p o w szech n y m w y k o n u ją w ra m a c h sw ych u p ra w n ie ń w ładzę in te r p r e ta c y jn ą . To sam o d o ty czy re s k ry p tó w w y d a w a n y c h w sp ra w a c h szczegółow ych. P o d an e n o rm y odnoszą się ta k ż e do u staw o d aw có w p a rty k u la rn y c h . B isk u p jak o u sta w o d a w c a i n te r ­ p r e tu je a u te n ty c z n ie u s ta w y d iecezjaln e , u s ta w y k a p itu ł i k o ściel­ n y c h au to n o m iczn y ch osób p ra w n y c h . N ie m a tego p ra w a m e tro ­ p o lita w o d n ie sie n iu do d ie c e z ji p o d le g ły ch m u s u fra g a n ó w . P r z e ­ łożeni zakonni, m a ją c y ju ry s d y k c ję k o ścieln ą in te r p r e tu ją a u te n ­ ty c zn ie u sta w y sw y ch zak o n ó w i zgro m ad zeń . To sam o u p r a w n ie ­ n ie p o sia d a ją ich zw ierzch n icy . P a p ie ż m a p ra w o in te rp re to w a ć w szelkie u sta w y p a r ty k u la r n e 13.

P o w ag a in te r p r e ta c ji a u te n ty c z n e j, d o k o n a n e j p er m o d u m legis ró w n a się p ow adze sa m e j u staw y . I n te r p r e ta c ja u z u p e łn ia u sta w ę i sta n o w i jej in te g ra ln ą część. K onieczne je st je d n a k p rz y ty m sp ełn ien ie w a ru n k u : in te r p r e ta c ja p er m o d u m legis m u si być fo r­

12 P óźn iej p oszed ł za ty m i przyk ład am i k o d ek s c y w iln y w ło sk i z 1!H2 r. art. 12, L e f e b v r e , dz. cy t., k ol. 667.

13 Ch. L e f e b v r e , dz. cyt., kol. 666.

82 Bp W. W ójcik _[8]

m a ln ie p ro m u lg o w a n a , tj. w sposób p rz e p is a n y d la ogłaszania u staw . Z asięg sk u teczn o ści in te r p r e ta c ji czyli je j re tro a k ty w n o ść zależy n ie ty le od w o li u sta w o d a w c y ile od n a tu r y te k s tu o ry g i­ nalnego. J e ś li in te r p r e ta c ja w y ja śn ia ty lk o słow a u sta w y sam e w sobie pew n e, n ie w y m a g a p ro m u lg a c ji i d z ia ła w stecz, czyli o b e jm u je przeszłość od c h w ili w ejścia w życie u sta w y . J e ś li d o ­ d a je n o w e ele m e n ty , zacieśn iając lu b zw ężając z a k re s u sta w y albo w y ja ś n ia ją c u sta w ę w ą tp liw ą , n ie d z ia ła w stecz i w in n a być p ro m u lg o w a n a — k an . 17 § 2. T a k a in te r p r e ta c ja m a znaczenie ty lk o d la przyszłości.

N ow ością k o d e k su z 1917 r. b y ło zacie śn ien ie w k an. 17 § 3 z a k resu in te r p r e ta c ji a u te n ty c z n e j, d o k o n y w a n e j p rz ez w y ro k sąd o ­ w y lu b r e s k r y p t w sp ra w ie szczegółow ej. W b re w p ra w o m o p ie ra ­ jący m się n a p re c e d e n sa c h , ja k p ra w o p re to rs k ie w R zym ie, p r a ­ w o D e k retałó w , b ę d ące z b io rem d e c y z ji i o d p o w ied zi p ap iesk ich w poszczególnych sp raw ach , ja k p raw o p rzed k o d ek so w e czerpiące z odpow iedzi K u r ii R zy m sk iej, ja k te ż w sp ó łczesn e p ra w o d a w stw a an g lo -am ery k ań sk iie n o w a n o rm a w sp o m n ian eg o k a n o n u stanow i, że in te rp re ta c ja a u te n ty c z n a d o k o n a n a w szczegółow ej sp ra w ie p rze z p ra w o m o c n y w y ro k są d o w y czy te ż re s k r y p t a d m in is tra c y j­ n y n ie p o siad a m o cy u s ta w y a o b o w ią zu je ty lk o osoby oraz odnosi się do rzeczy, d la k tó ry c h została w y d a n a . N ie tw o rz y preced en só w . N ie m a znaczen ia pow szechnego. C hodzi o w y ro k i try b u n a łó w K u ­ r ii R zy m sk iej, są d ó w b isk u p ic h i zak o n n y ch . P odobieństw o' do in te r p r e ta c ji p rz e z w y ro k i sądow e m a ją d ecy zje a d m in istra c y jn e k o n g re g a c ji rz y m sk ic h , b isk u p ó w i p rzeło żo n y ch zak o n n y ch o raz w ik a riu sz y g e n e ra ln y c h . S ą n ie ra z tru d n o ś c i z o d ró żn ien iem s p r a ­ w y szczegółow ej od ogólnej. P rz y jm u je się, że w ra zie za a d re so ­ w a n ia w y ro k u czy d ecy zji do w y m ie n io n ej z n a z w y diecezji, m oc p ra w n a in te r p r e ta c ji n ie ro zciąga się n a cały K ościół. N a to m iast o gólny c h a ra k te r m a ją d o k u m e n ty z a ty tu ło w a n e D u b ia lu b D e- c re tu m b ez p o d a w a n ia a d re sa ta . P rz y c z y n ą zacieśn ien ia in te r p r e ­ ta c ji szczegółow ej je s t fa k t, że ta k a w y k ła d n ia w łaściw ie n ie w y ­ ja śn ia , ja k trz e b a rozum ieć d a n ą u sta w ę saimą w sobie ale p o d aje tylko, ja k w p o je d y n czy m k o n k re tn y m w y p a d k u ze w szy stk im i jego szczególnym i okolicznościam i trz e b a sto so w ać .normę u sta w o ­ w ą. N ależy je d n a k zauw ażyć, że w y ro k i try b u n a łó w rzy m sk ich i re s k ry p ty S to licy Ap. sta n o w ią p e w n ą n o rm ę d o d zia ła n ia w p o d o b n y ch w y p a d k a c h . J e ś li ogłoszone zo stały w A cta Ap. Sedis, ra d z i się, b y w p o dobnych w y p a d k a c h m ieć je n a u w adze. Je śli ich p u b lik a c ja często pow tairza się, w chodzą do s ty lu K u rii R zy m ­ sk iej i p ra k ty k i try b u n a łó w p ap iesk ich , u z y sk u ją c przez to m oc o b o w iązu jącą d la w szystkich. To sam o n ale ż y pow iedzieć, jeśli w y ro k i i d e cy zje p o d a ją jed y n ie w łaściw y sen s o k reślo n y ch u sta w a nie ty lk o p o g lą d o d p o w ied n iej d y k a s te rii K u rii R zy m sk iej. S ta ­

(9] In te rp re ta c ja u staw 83 now ią w ięc w p o je d y n c z y m w y p a d k u p rz e ja w w o li u sta w o d a w c y i nie m ogą b yć z aczep io n e z w y czajn y m i śro d k a m i p ra w n y m i. A u te n ­ tyczne in te r p r e ta c je te g o ty p u n ie są zazw yczaj o g ła szan e i n ie m a ją w te d y m ocy o b o w iązu jąc ej d la p o d o b n y ch w y p a d k ó w ale po­ sia d a ją ty lk o znaczenie d y r e k t y w y 14.

b. R e g u ły in te rp re ta c ji

D ru g a część n o rm k o d e k su z 1917 r. re g u lu ją c a w y k ła d n ię u sta w z aw iera w z o re m k o d ek só w c y w iln y c h zasad y dotyczące w szelkiej in te rp re ta c ji, p u b lic z n e j i p ry w a tn e j, d o k o n y w a n e j p rz e z w ładze a d m in istra c y jn e , sędziów i uczonych. O pinie ty c h o sta tn ic h m ają znaczenie w ta k ie j m ie rz e w ja k ie j są u zasad n io n e. S am u s ta w o ­ d aw ca m oże w in te r p r e ta c ji a u te n ty c z n e j w y k ra c z a ć poza p o d an e reg u ły . N a jp ie rw n a le ż y podać re g u ły p re lim in a m e , w y n ik a ją c e z n a tu r y p ra w a k an o nicznego. P o d o b n ie ja k n o rm a tw o rz ą c a p ra w o zw yczajow e w m y śl k a n . 27 w szelk a in te r p r e ta c ja w in n a b y ć ra -

tionabilis. N a stę p n a re g u ła — n e g a ty w n a : w in te r p r e ta c ji n ależ y

eaw sze u n ik a ć p e r ic u lu m a n im a e i p o zy ty w n a — m ieć n a u w ad ze d o b ro ogólne.

K an. 18 k o d e k su z 1917 r. p o d a je sposoby p o z n a w a n ia w o li p r a ­ w odaw cy w y rażo n ej w tek ście u sta w y . P o d a je re g u ły p ie rw sz o rz ę d ­ n e — zb a d a n ie słów u ż y ty c h w tek ście i k o n te k s tu o ra z d ru g o ­ rz ę d n e — sto so w an e w te d y , g d y p ierw szo rzęd n e n ie u s u w a ją w ą t­ pliw ości i n iejasn o ści: p o ró w n a n ie m iejsc p a ra le ln y c h k o d ek su , o ile ta k ie się z n a jd u ją , z b a d a n ie c e lu u sta w y , okoliczności je j w y ­ d a n ia i ogólnego z a m ia ru — m en s u staw o d aw cy . W ątp liw o ść n a s u ­ w a się zwłasizcza w te d y , g d y n ie w iadom o, k tó rą a lte rn a ty w ę in ­ te r p re ta c y jn ą n a le ż y w y b ra ć . N iejasn o ść — g d y je s t rzeczą oczy­ w istą, że u sta w o d a w c a c h ciał czegoś in n e g o n iż w sk a z u je n a to tre ść słó w te k s tu lu b k o n te k s t lu b też, gdy d y sp o zy c ja in te r p r e to ­ w an ej n o rm y b y ła b y n ie sp ra w ie d liw a , p rz e c iw n a zasad zie słu sz­ ności, a b s u rd a ln a itp. W ątp liw o ść lu b n iejasn o ść m oże m ieć m n ie j­ sze lu b is to tn e znaczenie. N asu w a się w reszcie p y ta n ie , ozy w y li­ czenie śro d k ó w -in te rp re ta cji je s t w y c z e rp u ją c e a czy ty lk o p rz y ­ k ładow e. S łu szn e zd an ie p o d a je Ch. L e fe b v re 15, że w y liczone ś ro d ­ k i m ają ty lk o p ie rw sz e ń stw o ale nie je st w y k lu czo n e p rz ez to w olne b a d a n ie n a u k o w e p rz y u ży c iu in n y c h sposobów . M ożna np. posłużyć się a n a lo g ią z id e n ty c z n ą lu b p o d o b n ą sy tu a c ją .

Z b a d a n ie w łaściw eg o z n aczen ia, tj. tre śc i i z a k re s u słów u ż y ­ ty c h w te k śc ie u s ta w y je s t p o d staw o w y m za d a n ie m in te rp re ta to ra . 14 Ch. L e f e b v r e , dz. cy t., k o l. 667; H. J o n e , G e se tz b u c h d e r la te i­

n isch en K ir c h e , w yd . II, t. I, P ad erb orn 1950 s. 32, 41— 42; K. M ö r s ­

d o r f , K irc h e n r e c h t, w y d . X I, t. I, M ü n ch en -P ad erb orn -W ien 1964, s. 107— 108.

84 Bp W. W ójcik {10]

U staw o d aw ca q u o d v o lu it exp re ssit, quod n o lu it ta cu it. I n te r p r e ­ ta to r d o sz u k u je się znaczen ia słów , k tó re m ia ły o ne w czasie p o ­ w sta n ia u sta w y . Z w ra c a u w ag ę p rz e d e w sz y stk im n a tre ś ć w y ­ razó w u ży w an y ch w ję z y k u p ra w n y m , tj. w ję z y k u u sta w . M n ie j­ sze znaczenie m a ju ż ję zy k p ra w n ic z y — u ż y w a n y w k o łach j u ­ ry stó w p ra k ty k ó w . N a u w a g ę z a słu g u je ję z y k p r a w n y d a n e j u s ta ­ w y, języik u ż y w a n y w k o ła c h uczonych, .k tó rzy m ieli w p ły w n a r e ­ d ag o w a n ie te k s tu . N a u k a p ra w a w y p ra c o w u je d la sieb ie te rm in y tech n iczn e. W ciąż p o stę p u je sp e c ja liz a c ja języ k a. Jeszcze m n iejsze znaczen ie m a ję zy k potoczny. T a k sam o e ty m o lo g ia w y razó w m oże być zaw odna. P o d o b n ie je st z se n sem filologicznym . Szczególnie c e n n e są n a to m ia s t sło w n ik i ję z y k a p ra w n e g o k o d e k su z 1917 r. W yliczyć trz e b a : R. K o s t i e r , W ö rte rb u c h z u m C o d e x iu ris canonici, M ü n ch en 1928— 1929, P. C i p r o t t i , O bservaciones al te ste C odicis iu ris canonici, S a la m a n c a 1950 a p rz e d e w szy stk im

K. M ö r s d o r f , D ie R ech tssp ra ch e des C o d e x iu ris canonici, P a ­ d e r b o rn 1937 — n iezm ien io n y p rz e d r u k w P a d e rb o rn 1967. — D alszy e ta p s ta n o w i zw ró cen ie u w a g i n a k o n te k s t czy li n a całość zd an ia lu b z e sp o łu zdań, w y ra ż a ją c y c h m y śl tw ó rc y pra/wa, s fo rm u ­ ło w an ą n a sposób u staw odaw czy. O b o w iązu je prizy ty m reg u ła :

n o n se rm o n i res sed rei e st serm o su b ie ctu s. M oże o k azać się ró w ­

nież p o trz e b a sięg n ięcia d o in n y c h d y sc y p lin ja k teologia, filozofia, h isto ria , n a u k i społeczne, e k s p e ry m e n ta ln e i i. Z w rócić trz e b a u w a g ę n a całość ro z d z ia łu , ty tu łu czy -księgi o ra z n a n a p isy o k r e ­ ślające tre ść ty c h je d n o ste k czy li n a r u b ry k i. O b o w iązuje p rz y ty m re g u ła : a ru b ro ad n ig r u m v a le t illatio. I n te r p r e ta to r w in ie n w y k ry ć se n s u s ta w y w e d łu g in te n c ji p ra w o d a w c y . Z a k ła d a się p r z y ty m , że u sta w o d a w c a n ie u ży w ał z n a k ó w i w y ra z ó w zb ęd ­

ny ch , że p rz y p is y w a ł zn aczenie n a w e t in te r p u n k c ji i że ch ciał lo­ gicznie i w sposób n a jd o sk o n a lsz y w y ra z ić sw ą m yśl.

D ru g a część k a n . 18 k o d e k su z 1917 r . w y lic z a re g u ły p o m o cn i­ cze in te rp re ta c ji. Id zie o w y k ła d n ię n a u k o w ą . N a jp ie rw podano re g u ły o c h a ra k te rz e ogólnym . S to su je się je w te d y , g d y re g u ły p ie rw sz o rz ę d n e n ie d o p ro w a d z a ją d o zro zu m ien ia tre śc i u staw y . N a p ie rw sz y m m ie jsc u p o staw iono zasadę m iejsc p a ra le ln y c h k o ­ d e k su c z y li te k s tó w tra k tu ją c y c h o ty m sam y m przedm iocie. N ie w chodzą w g rę te k s ty pairalelne pozak o d ek so w e. M ożna p rz y ją ć , że u staw o d aw ca k o d ek so w y m ia ł te n sa m se n s n a m y śli w te k śc ie w c ześn iejszy m i późniejszym , do ty czący m te g o sam ego in s ty tu tu p ra w a . M ów im y w te d y o in te r p r e ta c ji sy ste m a ty c z n e j. Z w rócić uw agę trz e b a , czy m iędzy te k sta m i ró w n o le g ły m i nie m a opozycji, czy je s t o n a r e a ln a a czy p o zo rn a, zw łaszcza gdy u s ta w a p o w s ta ­ ła w in n y m czasie lu b dotyczy in n eg o p rz e d m io tu , czy u sta w y n ie u z u p e łn ia ją się, czy są w obec sieb ie w s to s u n k u w yższego i n iż­ szego rz ę d u , ogólna i szczegółow a, czy id zie o re g u łę i w y ją te k ,

[11] I n te rp re ta c ja u sta w 85 ozy d opuszczalne je s t w n io sk o w a n ie a c o n tr a r io itp . — N a stę p n ą re g u łą pom ocniczą je s t zw ró c e n ie u w a g i n a cel czy li n a irację w y ­ d a n ia u sta w y . M oże b y ć te n cel w e w n ę trz n y — f i n is o p e r is , za­ w a r ty w sam e j u sta w ie lu b z e w n ę trz n y —■f i n is o p e r a n t is czyli m o ty w y sk ła n ia ją c e d o w y d a n ia u sta w y . C el w e w n ę trz n y s ta n o w i śro d e k in te rp re ta c ji. Z e w n ę trz n y — zacieśn ia lu b ro zszerz a za k re s n o rm y u sta w o w e j. S ta n o w i r a tio le g i s . P o z n a je m y go z te k s tu u s ta ­ w y lu b z p ra c p rzy g o to w aw czy ch . W nioski, p ro je k ty , sch em aty , w ota i głosy k o n su l to ró w m a ją znaczenie p rz y w y k ła d n i u sta w y jak o in te r p r e ta c ja h isto ry c z n a . N ie m ożna je d n a k dom n iem y w ać:

d e f i c i t r a t i o , d e f i c i t l e x , g d y ż r a t i o n o n e s t l e x . Z teg o w zględu konieczna je s t ostro żn o ść p rz y o p ie ra n iu in te r p r e ta c ji n a celu u staw y , zw łaszcza g d y tein c e l n ie je st w y ra ż o n y w tek ście ale je d y n ie w y d e d u k o w a n y p rze z uczonych. — J a k o o s ta tn ią re g u łę p o d a je k a n . 18 okoliczności w y d a n ia u sta w y -— i t e r l e g i s l a t i v u m .

Są to poza o k a z ją ró żn e okoliczności czasu, m iejsca, fa k ty , k tó re sp o w o d o w ały k o d y fik a c ję , re fo rm ę lu b w y ja śn ie n ia u sta w y . Do­ chodzą głosy d o m a g a ją c e się a k tu leg islacy jn eg o , np. u su n ięc ia n adużyć, złag o d zen ia lu b za o strz e n ia d y sc y p lin y itp. P od uw ag ę trz e b a b ra ć zgłoszone w n io sk i, d y sk u sję w g re m iu m p rz y g o to w u ­ jąc y m u sta w ę lu b jej zm ian ę a n a w e t o p in ie w p ra s ie i w in n y c h śro d k ac h m asow ego p rzek azu . N ależy to w szystko u w z g lę d n ia ć n ie ty lk o pod k ą te m zn aczen ia d a n e j okoliczności a le — czy sta n o w iła o n a c z y n n ik w p ły w a ją c y n a w olę u staw o d aw cy . -— J a k o o s ta tn ią re g u łę w y licza k an . 18 m y śl u staw o d aw cy . O b o w iązu je zasada:

v e r b a i n t e n t i o n i d e s e r v i r e d e b e n t . M yśl m o żn a po zn ać z m o ty ­ w ów u rzęd o w y ch , z a w a rty c h w tek ście lu b w y d a n y c h ja k o a n ek s do u staw y . J e s t ona zgodna z o g ó ln y m i za sa d a m i i re g u ła m i p r a ­ w a, ze sty le m i p r a k ty k ą K u rii R zym skiej i, z k an o n icz n ą słu sz­ nością 16.

W yliczenie re g u ł pom ocniczych n ie je st w y c z e rp u ją ce . P om ocne p rz y in te r p r e ta c ji b y w a p o słu żen ie się poprzednio' o b o w ią z u ją c y m praw em . Szczególne znaczenie m a in te r p r e ta c ja zw yczajow a w m y śl zasady: c o n s u e t u d o e s t o p ti m a le g u m i n t e r p r e s , k a n . 29. Z w yczaj k ie ru je się n ie ty le le g a ln y m i czy n a u k o w y m i za sa d a m i ile r a c ja ­ m i p ra g m a ty z m u życiow ego, sto so w an y m i p rz e z społeczność zdolną do p rz y ję c ia u sta w y . Z w ró cić n a le ż y uw agę, ozy lidzie o sa m ą p r a k ­ ty k ę społeczności ■— u s u s a czy o p raw o zw y czajo w e — c o n s u e t u d o ,

k tó re u z n an e z a o b o w iąz u jąc e osiągnęło ju ż ra n g ę u sta w y . I n te r ­ p re ta c ja w p ra k ty c e ró w n a się w y k ła d n i n a u k o w e j, p ra w o z w y ­ czajow e — a u te n ty c z n e j. Może ono rozszerzyć lu b ścieśniać zak res u sta w y poza n a tu r a ln e znaczenie s ł ó w 17. — U. S tu tz .18 zw rócił

16 Ch. L e f e b v r e , dz. cyt., kol. 667—671; H. J a n e , dz. cyt., s. 42—43; K. M ö r s d o r f , dz. cyt., s. 1018—(109.

17 H. J o n e, dz. cyt., s. 57—58.

86 B p W. W ójcik [12] u w ag ę n a p o trz e b ę u w z g lę d n ia n ia h is to rii sy stem aty k a i d o g m a­ ty k i p ra w a k an onicznego. O b aw iał sdę, że n o w y kodeks, z k tó ­ ry m łączą się n a d z ie je ro z w ią z a n ia w szelk ich p ro b lem ó w , p o b u ­ dzi do in te r p r e ta c ji lite r i do sz u k a n ia m ąd ro ści p a ra g ra fó w . S ta ­ r e p ra w o będ zie u w a ż a n e za b a la st. N ajb liższa kanonóstyka będ zie ty lk o k o d y c y sty k ą . N ależy u sam o d z ieln ić h is to rię p ra w a . N ow y kod ek s w in ie n p o b u d z ić do u p ra w ia n ia p o d b u d o w a n e j h isto ry c z n ie sy ste m a ty k i i d o g m a ty k i p ra w a kanonicznego.

c. O b o w ią zek ścisłej in te rp re ta c ji

S łow a u ży w an e p rze z u sta w o d a w c ę d o w y ra ż e n ia jego m y śli nie zaw sze o d zn aczają się jasnością i p re c y z ją m a te m a ty c z n ą. D opusz­ czają n ie k ie d y p e w n ą elastyczność w u s ta le n iu ic h tre śc i i izakresu. Może b y ć szersze lu b w ęższe ich ro z u m ie n ie bez n a ru sz a n ia ich o ry g in a ln e g o znaczenia. Szersze je s t w te d y , gdy in te r p r e ta to r p r z y jm u je m a k s im u m tego, co w y ra z m oże o b jąć. W ęższe — gdy p r z y jm u je się m in im u m . N ie idzie o sz tu czn e ro zszerzan ie czy zacieśnianie. T a k i n a d z w y c z a jn y c h w y t m ó g łb y p o d ją ć ty lk o u s ta ­ w o d aw ca ja k o a u te n ty c z n y in te rp re ta to r . O b o w iązek ścisłej i n t e r ­ p r e ta c ji sfo rm u ło w a n y został w k a n . 19 k o d e k su z 1917 r. n a w zó r k o d e k su w łoskiego z 1865 r. O b e jm u je 3 ty p y u sta w : sta n o ­ w iący ch k a ry , zacieśn iający ch sw o b o d n e w y k o n y w a n ie p r a w lu b z a w ie ra ją c y c h w y ją te k od u sta w . To w y liczen ie je s t w y czerp u jące. O dnosi się ty lk o do u sta w . N ie o b e jm u je re s k ry p tó w , p rz y w ile jó w i d y sp en s. W szy stk ie u sta w y poza w y liczo n y m i g ru p a m i m ożna tłu m aczy ć szeroko.

N a p ie rw sz y m m ie jsc u p o sta w ił kam. 18 k o d e k su z 1917 r . u s ta ­ w y stan o w iące k a ry . U staw o d aw cy idzie o sto so w an ie ty lk o ty le i tyllko ta k ic h s a n k c ji k a rn y c h , n a ile to je s t a b so lu tn ie k onieczne d o zach o w an ia sp o k o ju w sp ołeczeństw ie. O bow iązek ścisłego t ł u ­ m aczen ia o d n o si się d o k a r popraw czy ch , odw eto w y ch , k a rn y c h

śro d k ó w zatradczych i p o k u t k a rn y c h . O b e jm u je ta k ż e san k c je n ie ­ oznaczone. S am ą u sta w ę k a rn ą n a leż y tłu m aczy ć ra c z e j szeroko, jeżeli je s t rzeczą p e w n ą , że u sta w o d a w c a chciiał p osłużyć się t e r ­ m in am i w sen sie m n ie j o g ra n ic z a jąc y m za k re s czy tre ść . To sam o n ależy stosow ać, g d y n a tu r a u s ta w y w y m ag a, a b y w d a n y m w y ­ p a d k u n ie b y ło p ra w o czym ś ilu zo ry czn y m a lb o g d y ta k ie j in te r ­ p r e ta c ji w y m ag a sp ra w ie d liw o ść lu b też, g d y ta k a je s t w y k ła d n ia tra d y c y jn a . J e ś li w je d n e j u sta w ie je s t zak az i sa n k c ja k a rn a , całość n a le ż y tłu m a c z y ć ściśle. J e ś li zaś w je d n e j u sta w ie je s t n a k a z lu b zaikaz a w d ru g ie j sa n k c ja ka:rnę, w te d y ścisłej in te r ­ p re ta c ji p o d leg a ty lk o ta o sta tn ia . P ie rw sz ą n a le ż y tłu m aczy ć w e ­ d łu g b rz m ie n ia słów.

Z e its c h r ift d er S a v ig n y - S ti}tu n g }iir R e c h tsg e s c h ic h te , K anon. A b teilu n g 7 (1917) X IV — XV.

[131 In terp retacja u sta w 87

D ru g ą g ru p ę u sta w , k tó re n a le ż y ściśle in te rp re to w a ć , stan o w ią u sta w y z a c ie śn iające sw o b o d n e w y k o n y w a n ie p ra w . Id z ie o tzw . p ra w a fu n d a m e n ta ln e : do życia, w olności, sp o k o ju , sw obody w y ­ ra ż a n ia m yśli, d o b re j o p in ii itd . N ie chodzi w d a n y m w y p a d k u 0 w szelką w olność, g d y ż k a ż d a u s ta w a o g ra n ic z a w ja k iś sposób sw obodę człow ieka. W y ją te k sta n o w ią u sta w y u d zie la ją ce w y ra ź n ie 1 p o zy ty w n ie ja k ie jś łask i. N a stęp n ie, b ie rz e się pod u w a g ę u sta w y zacieśn iające p ra w a w sp ó ln e ogółow i w ie rn y c h , u s ta w y o g ra n ic z a ­ jące m ożność d z ia ła n ia zap ew n io n ą p rzez p ra w o B oże n a tu ra ln e czy p o z y ty w n e lu b te ż p rzez p ra w o k an o n icz n e o ra z u sta w y u n ie - zd a ln iające i u n ie w a ż n ia ją c e . N ato m ia st szeroko tłu m a c z y się u s ta ­ w y d a ją c e u p ra w n ie n ia n a k o rz y ść p ra w d z iw e j re lig ii ja k s p r a ­ w ow anie k u ltu , w y k o n y w a n ie ju ry sd y k c ji, o b sad zan ie stan o w isk kościelnych, z a rz ąd zan ie m a ją tk ie m K ościoła i i. Z re g u ły szeroko w y k ła d a sdę u p ra w n ie n ia p rz y z n a n e osobom fizy czn y m czy p r a w ­ n y m p rze z p ra w o p ow szechne, g dyż przez n ie nie o g ra n ic z a się w p ie rw szy m rz ę d z ie p r a w in n y c h osób ale ty lk o b liżej o k re śla się, ja k ie p ra w a p rz y s łu g u ją k o m u ś w K ościele. J e ś li o g ra n iczały b y one p ra w a in n y c h osób, m u szą b yć ściśle tłu m a czo n e . W w y p a d k u , gdy u sta w a ro z sz e rz ała b y p ra w a je d n e j osoby a zacieśn iała przez to p ra w a 'innej, n a leży dochodzić, czego c h c ia ł w p ie rw sz y m rz ę ­ dzie u sta w o d a w c a i w e d łu g te g o d o k o n y w ać in te r p r e t a c j i

O sta tn im ty p e m te k stó w , k tó re n a leży tłu m acz y ć ściśle, są u s ta ­ w y z a w ie ra jąc e w y ją te k w p ra w ie . P rz e z „ w y ją te k ” należy ro z u ­ m ieć o d c h y le n ie od n o rm y . G d y idzie o u sta w ę , sc h e m a t k o d ek su z 1912 r. p o d a w a ł szerszą fo rm u łę : e x c e p tio n e m a reg u ła generałi

a liisq u e legibus. O dróżnić trz e b a w y ją tk i „od u s ta w y ” — b ęd ące

w in n e j u sta w ie i w y ją tk i „w d a n e j u s ta w ie ” . P ra w o w y ją tk o w e —

ius sin g u la re m oże o b o w iązy w ać ja k o le x g en era lis — d la w szy st­

k ic h i le x specialis — d la o k reślo n y ch sto su n k ó w p e rso n aln y ch . P ra w d o p o d o b n ie idzie o u s ta w y ogłosizone po w y d a n iu k o d e k su w 1917 r. — p a r ty k u la r n e i g e n e ra ln e , o g ra n ic z a jąc e p ra w o ogólne albo p o p rz e d n ie p ra w o g e n e ra ln e . U sta w y sp ecjaln e d la d u c h o w ­ nych, k a rd y n a łó w , b isk u p ó w i zak o n n ik ó w n ie są w y ją tk a m i ale bliższym o p isan iem i o g ra n ic z e n iem p ra w ty c h g ru p p e rso n a ln y c h . J e ś li je s t tru d n o ść w u s ta le n iu ty p u in te r p r e ta c ji, trz e b a tłu m a ­ czyć „ szerezej”. G d y o d ch y le n ie od re g u ły je s t ta k w ielk ie, że sp rzeciw ia się d u c h o w i i sy stem o w i d an eg o in s ty tu tu p raw n eg o , m ów im y o sy n g u la ry ź m ie lu b o a n o m a lii p ra w n e j. N ajczęściej idzie w te d y o n o rm y z darwnej epoiki ro zw o ju p ra w a , n ie p a su ją c e już do dzisiejszego sy ste m u p raw n eg o . S to su je się w te d y re g u łę 28 in V I0 : Quae a iure c o m m u n i e x o rb ita n t, n eq u a q u a m ad consequ-

e n tia m s u n t tra h e n d a

1

19 Ch. L e f e b v r e , dz. cyt., k ol. 672—673; H . J o n e, dz. cyt ■» *4— K. M ö r s d o r f , dz. cyt., s. UllO— 111.

88 Bp W. W ójcik [14]

d. In te rp re ta c ja u zu p ełn ia ją ca

Ściśle b io rą c -kan. 20 k o d e k su z 1917 r. m ó w i o sposobie tw o ­ rz e n ia n o w e j n o rm y p rzez osobę re a liz u ją c ą p ra w o . U staw o d aw ca n ie m oże p rz ew id zieć w szelk ich ew e n tu a ln o śc i życiow ych. S tąd b y w a ją lu k i w p ra w ie lu b w u s ta w ie — g d y b r a k w łaściw ej d y ­ spozycji lu b p rz e p isu p ra w n e g o , ogólnego czy p a rty k u la rn e g o do ro z strz y g n ię c ia k o n k re tn e j sp ra w y . E w o lu c ja u s ta w o d a w stw a m o­ że iść w ró żn y ch k ie ru n k a c h . Z sam ego m ilczen ia p ra w o d a w c y , nie m ożna w y ciąg ać p e w n y c h w niosków . S y tu a c ja w y m a g a n ie k ied y , a b y m im o p e w n e j lu k i w u sta w ie lu b w p rz e p isa c h p ra w a p rz y ­ znać s tro n ie p raw o , n a p ra w ić k rzy w d ę, o ch ro n ić pokój itp. J e ś li u z u p e łn ia łb y lu k ę sa m u sta w o d aw c a lu b osoba u p o w ażn io n a przez niego, ro z strz y g n ię c ie m ia ło b y m oc u sta w y . W p ra k ty c e częściej zm uszo n y b y w a d o te g o sęd zia w p ro cesie są d o w y m lu b o rd y n a ­ riu sz w z a ła tw ia n iu s p ra w y czy w p ro cesie a d m in istra c y jn y m . P rz e ­ ciw ta k ie m u ro z strz y g n ię c iu m oże b y ć n o rm a ln a a p e la c ja czy r e - k u rs. U z u p e łn ien ie lu k i ,p rz ez w y k ła d n ię p ry w a tn ą n ie m a z n a ­ czenia w z a k resie p ra w a ale w iąże ty lk o w su m ien iu . W p ra k ty c e idzie o w y sz u k a n ie n o rm y , k tó ra p ra w d o p o d o b n ie o d p o w iad ałab y w oli u staw o d aw cy . N ie chodzi o d o m n ie m a n ą w olę le g isla to ra , o stw o rzen ie n a d a n y p rz y p a d e k now ej w y ją tk o w e j n o rm y ja k o n ie ­ zależnego d z ieła sędziego czy z w ie rz c h n ik a a d m in istra c y jn e g o . W e­ d łu g k an . 20 z 1917 r . w yliczył u staw o d a w ca 4 ź ró d ła u z u p e łn ia ­ n ia lu k . W yliczenie je s t ta k sa ty w n e . O b e jm u je ź ró d ła a k tu a ln ie w y k o rz y sty w a n e w ju ry s p ru d e n c ji K ościoła. W ykluczone są źró d ła h isto ry c z n e ja k p ra w o rzy m sk ie, p rz ed k o d e k so w e p raw o k a n o n ic z ­ n e z w y ją tk ie m r a m dopuszczonych p rzez kam. 6 czy też d a w n e lu b obecne p ra w o cy w iln e. N ie u stalo n o k o le jn o śc i p o słu g iw an ia się ty m i źró d łam i. W ra z ie b r a k u jed n eg o n a le ż y u ciec się do in n y ch . N a jp ie rw trz e b a je d n a k zbadać, czy je s t k o n ieczność u zu p e łn ie n ia luki.

N a p ie rw sz y m m ie jsc u p o d a ł u sta w o d a w c a an alo g ię u sta w y — le - ges la ta e in sim ilib u s. N a ró w n i z u sta w ą p rz y jm u je się a n alo g ię p ra w a , sta n o w io n eg o i zw yczajow ego, p o w szech n eg o i p a r ty k u la r n e ­ go, nip. sy n o d aln eg o . P ra w o rzym slkie n a zy w ało to processus ad

sim ilia. P ra w o k a n o n ic z n e od X IV w. u to żsam iało an alo g ię z sze­

ro k ą in te r p r e ta c ją u sta w . Is to ta a n a lo g ii p o leg a n a a p ro k sy m a - ty w n y m z b liż e n iu się d o p ra w d y . P o p rz e s ta je m y n a p o d o b ień ­ stw ie, gdy sto im y w obec b r a k u id e n ty cz n o ści p rz y p a d k u znanego z p o sz u k iw a n y m ro zw iązan iem . P o d o b ień stw o m ię d z y p rz y p a d k ie m ro z strz y g n ię ty m p rz e z p ra w o d a w c ę a p o sz u k iw an ą n o rm ą m u si być nie ty le z e w n ę trz n e c zy p ozorne ile odnosić się do ratio legis. T rz e ­ b a zbadać, czy m ięd z y d w o m a p rz y p a d k a m i je s t p o d o b ień stw o t e ­ go sam ego ro d z a ju — genus czy g a tu n k u — species. Im w iększe p o d o b ień stw o ty m w iększa g w a ra n c ja d o jścia do p ra w d y . W y k lu ­

[15] I n te rp re ta c ja u staw 89

czone je st p o słu g iw a n ie się an a lo g ią p rz y a p lik o w a n iu sa n k c ji k a rn y c h . N ie w o ln o u z u p e łn ia ć u s ta w u n ie w a ż n ia jąc y c h ozy u n ie - z d a ln ia ją cy c h i n ie p ra w id ło w o śc i do św ięceń. W yłączone są u s ta ­ w y p o d leg ające ścisłej in te rp re ta c ji. N ie m a p o d o b ie ń stw a m iędzy a p elacją, zaw ie sz ającą w y k o n a n ie w y ro k u a r e k u rs e m a d m in is tra ­ cyjnym , n ie p o w o d u ją c y m s k u tk u su spensyw nego.

D ru g im ź ró d łem in te r p r e ta c ji u z u p e łn ia ją ce j czyli tw o rz e n ia n o ­ w y ch n o rm są ogó ln e z a sa d y sto so w an e ze słusznością k a n o n ic z ­ n ą. P rz e d e w sizystkim trz e b a u w zg lęd n ić zasad y z a w a rte w k o ­ d ek sie i w tra d y c ji k an o n iczn ej. P oza ty m idzde o z a sad y w y ra ż a ­ jące „d u ch a” p ra w a k an o nicznego, o re g u ły u z n a n e p rzez p ra w o K ościoła, zw łaszcza o u sta w y świieckie, „ k a n o n izo w an e” p rzez p r a ­ w o k odeksow e. N ie k tó rz y p isa rz e w y licz ają p rz y ty m zasad y p r a ­ w a n a tu ry , p ra w a rzy m sk ieg o , in n i •— ta k ż e - r e g u ły d zisiejszy ch p ra w św ieckich. R e g u lae iu ris z e b ra n e w L ib e r S e x tu s o ra z b r o ­ c a rd a d a w n y c h k a n o n istó w m ożna stosow ać ale z zach o w an iem ostrożności ze w zg lęd u n a o d m ien n ą dziś s y tu a c ję p ra w n ą . T ak sam o z zach o w an iem o g lęd n o ści m ożna k o rz y sta ć z zasad d o k try ­ n aln y ch . — D la u n ik n ię c ia ry g o ry z m u poleca k o d e k s, ab y p rz y k o rz y sta n iu z o g ó ln y ch zasad p ra w a m ieć n a u w ad z e słuszność kanoniczną. Z alecał to H uguccio: in sp ecta ta n a tu ra li a e q u ita te , quae

iu stitia m e t p ie ta te m su a d et. Id zie o z a ch o w an ie sp ra w ie d liw o śc i

'n a tu ra ln e j p rz y sto so w a n iu słuszności le g a ln e j o ra z o in te r p r e to ­ w an ie o g ólnych zasad p r a w a z h u m a n ita ry z m e m , m iło sierd ziem i m iłością ch rz e śc ijań sk ą. N a p y ta n ie , czy zasa d a słuszności je s t źró d łem sp e c ja ln y m u z u p e łn ia ją c y m n o rm y p ra w a kanonicznego, n a le ż y odpow iedzieć ra c z e j n e g a ty w n ie . M a o n a ty lk o k o ry g o w a ć ap lik o w an ie z asad o g ólnych. O bok słuszności k a n o n iczn ej m oże być sto so w an a ep ik eia.

N a dalszy m m ie jsc u w ylicza k a n . 20 ja k o źró d ło u z u p e łn ia ją ce lu k i w p ra w ie sty l i p ra k ty k ę K u rii R zym skiej. Id zie o d ecyzje, w y ro k i i in n e a k ty k o n g re g a c ji, try b u n a łó w i u rz ę d ó w p ap iesk ich . S ty l oznacza stro n ę fo rm a ln ą z a ła tw ia n ia sp ra w . J e s t to zazw y ­ czaj u re g u lo w a n e u staw ow o. N a to m ia st p r a k ty k a oznacza tre ść czyli stro n ę m a te ria ln ą w y d a w a n y c h aktów . S ty l m a te ria ln y u w a ­ żan y b y w a p rz e z n ie k tó ry c h a u to ró w za sy n o n im p ra k ty k i. W iększą pow agę m a ją a k ty ap ro b o w a n e p rzez p apieża. U w zg lęd n ia się t a k ­ że ilość id e n ty c z n y c h d e c y z ji czy w yroków . Może stą d p o w stać p raw o zw yczajow e. S ty l i p ra k ty k a nie wprowiadizają jeszcze obo­ w iązku. C ieszą sdę je d n a k pow agą ze w zględu n a dośw iadczenie d y k a s te rii K u rii R zym skiej. S ą źró d łem in te r p r e ta c ji u z u p e łn ia ­ jącej.

O sta tn im źró d łe m z a p e łn ia n ia lu k w u sta w ie je s t ogólna i s ta - ia o p in ia au to ró w . Id zie o a u to ró w ap ro b o w a n y c h p rz e z K ościół. O gólne n au cz an ie je st w te d y , gdy p rz e w a ż ają c a ilość z a jm u je ta

-90 B p W. W ójcik

M e stan o w isk o . W ed łu g n ie k tó ry c h w y sta rc z a p e w n a ilość, np. 6 p o w ażn y ch p isa rz y . S ta łe czyli p e rm a n e n tn e n au c z a n ie je st w ted y , g d y n ie b y ło p rz e rw y w g łoszeniu ta k ie j d o k try n y . O pinia n ie o b alo n a w sposób p rz e k o n y w u ją c y w' n a u c e stan o w i ju ż ja k ą ś p o d staw ę do p o słu żen ia się nią p rz y in te r p r e ta c ji u z u p e łn ia ją ­ cej. U czeni n ie w ie rz ą c y i n ie k a to lic c y , ch o ćb y s ta r a li się z a j­ m ow ać sta n o w isk a n e u tra ln e , ściśle n a u k o w e i o k azy w ali o z n a­ k i życzliw ości d la k ato licy zm u , n ie d a ją g w a ra n c ji k ie ro w a n ia się d u c h e m K ościoła. P o d o b n ie te ż i p isa rz e k ato liccy , n a s ta ­ w ien i „ k o n te s ta c y jn ie ”, p u b lik u ją c y sw e p ra c e w w y d a w n ic tw a c h św ieck ich b u d zą zazw yczaj zastrzeżen ia . Ic h o p in ie n a leży t r a k ­ to w ać z ostro żn o ścią 20.

3. K om isja interpretacyjna

a. K o m isja do A u te n ty c z n e j In te r p r e ta c ji K a n o n ó w K o d e k su Po o g ło szen iu k o d e k su u s ta n o w ił B e n e d y k t X V 15 IX 1917 r. m o tu p ro p rio C u m iu ris canonici cod icem 21 r a d ę czyli k o m isję do a u te n ty c z n e j in te r p r e ta c ji now ego z b io ru . C hodziło, ja k p o d a ł pap ież w e w stęp ie, o zapobieżenie, a b y p rz e z n ie p e w n e o p in ie i d o m n ie m a n ia p ry w a tn y c h osób co do p ra w d z iw e g o sens-u k an o n ó w i przez liczn e z m ia n y n o w y c h u s ta w n ie zo sta ła n a ra ż o n a n a n ie ­ b e zp ieczeń stw o trw a ło ść ta k w ielk ieg o dzieła. P a p ie ż n a w ią z a ł do po w o łan ia ta k ie g o zespołu p rz e z jego p o p rzed n ik ó w , k tó rz y p o w ie ­ rz y li sp e c ja ln e j k o m isji k a rd y n a ls k ie j in te r p r e ta c ję u c h w a ł try,- denokich. B e n e d y k t X V p o stan o w ił, że n o w a k o m isja s k ła d a ć się będ zie z k ilk u k a rd y n a łó w p o w o łan y ch p rz e z niego i p rz e z jego następców . J e d e n z p o w o łan y ch będ zie p rzew o d n iczący m . Do k o ­ m isji w ejd zie w yznaczo n y przez p ap ie ża dośw iad czo n y m ąż ja k o a k tu a riu s z d k ilk u k o n su l to r ów b ieg ły ch w p ra w ie k an o n iczn y m , w y b ra n y c h z d u c h o w ie ń stw a d iecezjaln eg o i zakonnego. K o m isja będ zie m ia ła p ra w o zw racać się ta k ż e o w y ra ż e n ie o p in ii w ed łu g ich specjaln o ści d o k o n su lto ró w k o n g re g a c ji rzy m sk ich . — P ap ie ż p o d k re ślił g łó w n e z a d an ie n o w ej k o m isji. B ędzie jej p rz y słu g iw a ło w y łąc zn e p ra w o a u te n ty c z n eg o in te rp re to w a n ia k an o n ó w k o d ek su . W s p ra w a c h w iększej w a g i trz e b a je d n a k zaw sze w y słu ch ać zd an ia te j k o n g re g a c ji rz y m sk ie j, w k tó re j k o m p e te n c ji z n a jd u je się rzecz, p rzedłożona koimisji do ro zw ażen ia. — D ru g a sp ra w a to dalsza d z ia ła ln o ść d y k a s te r ii k u ria ln y c h . K o n g re g a c je rzy m sk ie n ie b ę ­ d ą już w y d a w a ć n o w y ch d e k re tó w o g ó ln y ch , c h y b a że w y m a g a ła b y czego innego w ie lk a konieczność K ościoła pow szechnego. Z w y k ły m za d an iem ty c h k o n g re g a c ji będzie tro s k a ta k o su m ie n n e p rz e

-20 Ch. L e f e b v r e , dz. cy t., k ol. 673—676; H. J o n e , dz. cyt., s. 4 6 —48: K. M ö r s d o r f , dz. cyt., s. 111—113.

[17] In te rp re ta c ja u sta w 91

strzegam ie p rzep isó w k o d e k su ja k i o w y d a w a n ie w ra z ie p o trz e b y in stru k c ji, k tó re n o rm o m tegoż k o d e k su d a w a ły b y w ięk szą jasność i skuteczność. N ow e teg o ro d z a ju d o k u m e n ty w in n y b y ć ta k sp o ­ rządzone, a b y s ta n o w iły p e w n eg o ro d z a ju w y k ła d i u z u p e łn ie ­ n ie kanonów . — W k o ń cu p o ru sza p a p ież p ro b le m w y d a w a n ia n o ­ w ych u staw . J e ś li z b ie g ie m czasu w y m a g ało b y d o b ro K ościoła, aby ja k a ś k o n g re g a c ja rz y m s k a w y d a ła now y d e k r e t o g ó ln y , k tó r y o d b ieg ałb y od p rze p isó w k o d ek su , w te d y p o w iad o m i o n a o ty m papieża. D e k re t a p ro b o w a n y p rze z p apieża p rz e d s ta w i ta k o n g re g a ­ c ja rz y m sk a k o m isji in te rp re ta c y jn e j. Do n ie j b ęd zie należeć z re d a ­ gow anie tre śc i d e k re tu w fo rm ie k a n o n u czy k an o n ó w o ra z w skazać m iejsce, n a k tó ry m trz e b a um ieścić now ą u sta w ę . J e ś li k o d ek s nie po ru szałb y rzeczy z a w a rte j w d e k re c ie , k o m isja -postanow i, w k tó ­ re m iejsce n ależy w sta w ić n o w y k a n o n czy k a n o n y , d o d a ją c do liczby k an o n ó w p o p rz e d n ich : bis, te r itd. Z m ian y te w in n y być ogłoszone w A cta A p o sto lica e Sedis.

P ie rw sz y m p rzew o d n ic zący m k o m isji in te r p r e ta c y jn e j b y ł k a rd . P. G a sp a rri (1852— 1934). N a p osiedzeniu p le n a rn y m 9 X II 1917 p o ­ stanow iono, że k o m isja b ęd zie ro z w a żała w ą tp liw o ści p rz e d k ła d a ­ n e ty lk o p rz e z ordynariuiszów i w yższych p rzeło żo n y ch zakonów i k o n g re g a c ji z a k o n n y c h . W ykluczone n a to m ia st b ę d zie u d z ie la n ie odpow iedzi n a w ątp liw o ści p rz e d k ła d a n e p rz e z osoby p ry w a tn e , choćby p y ta ły o n e p rz e z w łasnego o rd y n a riu sz a . N a p o sied zen iu w tym że d n iu zdecydow ano, że w ą tp liw o śc i o m n ie jsz y m znaczeniu i te, k tó re -nie są b a rd z o tr u d n e d o w y ja śn ie n ia , b ęd zie m ógł ro zw iązy w ać p rzew o d n iczący k om isji. Te odpo w ied zi m ia ły ta k ie sam o znaczenie ja k ro z strz y g n ię c ia k o m isji p le n a rn e j. D ecyzje k o ­ m isji m ia ły zazw yczaj ra n g ę u sta w y . W p ra k ty c e chodziło n a jczęś­ ciej o sp recy z o w an ie, czy te k s t u sta w y trz e b a ro zu m ieć w sensie ro z sz erzający m a czy te ż ś c is ły m 22. O dpow iedzi o g łaszan o u rz ę d o ­ w o w A cta A postolicae S e d is lu b też p ry w a tn ie np. w P eriodica de

re m orali, canonica, litu rg ica . W la ta c h 1917— 1952 u k azało się

w d z ie n n ik u u rz ęd o w y m 71 w y ja śn ien ie . W ro k u 1918 b y ło 11. P ó ź ­ n ie j — k ilk a , a n ajczęściej jed.no lu b w y ją tk o w o p arę. C zasem nic. N iek tó re o d p o w ied zi w y ja ś n ia ły k ilk a lu b k ilk a n a śc ie p ro b lem ó w p ra w n y c h . O sta tn ia o dpow iedź ogłoszona p ry w a tn ie u d z ie lo n a zo­ sta ła 12 X 1955 r .23 G d y id zie o in s tru k c je u z u p e łn ia ją ce i o b ja ­ ś n ia ją c e o ra z o re a liz a c ję n o rm k o d ek su , o czym w spom inało

w p u n k c ie II m o tu p rq p rio z 15 IX 1917, u k a z a ły się ty lk o p o je ­ d yncze, ja k in s tru k c ja k o n g re g a c ji sa k ra m e n tó w z 15 V III 1936 re g u lu ją c a p ro c e d u rę w sp ra w a c h o n iew ażn o ść m a łż e ń stw a , p r o ­ w a d zan y c h w sąd ach b isk u p ic h . T ak sam o d e k re ty ogólne p rz e w i­ 22 A A S 10 (19(18) 480; R. N a z, C o d e x Iu ris C a n o n ici — I n te rp re ta tio n , Didtioinnaire de;. iDinoit Garn., t. III, k ol. 938— 939.