Aleksander Rombowski
Na śląskich tropach "Biblii królowej
Zofii" : klocek 4 n A 56 Biblioteki
Uniwersyteckiej we Wrocławiu
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 52/1, 153-156
11.
M A T E R I A Ł Y
I
N
O
T
A
T K
I
ALEKSANDER ROMBOWSKI
n a Śl ą s k i c h t r o p a c h „b i b l i i k r ó l o w e j z o f i i“
KLOCEK 4 n A 56 BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ WE WROCŁAWIU
W dziale rękopisów BU ( — B iblioteka U niw ersytecka w e W rocław iu) z n ajd u je się rękopis o sygnatu rze R 2597 z daw nej B iblioteki M iejskiej w e W rocław iu. Z aw iera on sta ry katalog biblioteki R afała Leszczyńskie go w B aranow ie, opatrzony d a tą 3 g ru d n ia 1624. K atalog ów rozsław ił się w Polsce ty m , że na к. За w ym ienia Biblię królow ej Zofii. W nauce przy jęło się tw ierdzenie, że Leszczyńscy istotnie m ieli tę Biblię w sw ym księgozbiorze baranow skim . W tej chw ili in te resu je nas tylko, ja k ą d ro gą sam katalog przyw ędrow ał aż do W rocławia.
Je d y n y m znakiem p row eniencyjnym jest zanotow ana na początku katalogu c y fra 7. J a k się okazało, uzupełnia się ona ze s t a r ą n u m era cją rękopisów zaw arty ch w klocku 4 n A 56, znajdującym się w m aga zynie głów nym BU. Na końcu klocka widoczna jest szczerba po czym ś w y d arty m . Je j grubość rów na się grubości rękopisu R 2597. U tw orzyła się w ięc pajęcza k on stru k cja, w k tó rą m ógłby się zaplątać a u to r tych wyw odów , gdyby nie przyszedł m u w su k u rs blisko stu le tn i katalog tom ow y daw nej B iblioteki M iejskiej, dotychczas jeszcze używ any w BU. W jego tom ie 18, n a k. 22a, w idnieje następ u jący zapis: „1624. Dec[em-
ber] 3. Barnov. [!] Mss Catalogus biblioth. Barnoviensis [!] scriptus 1624. D ecfem ber] 3. 4 n A 56, 20“ — i starsza sy g n atu ra B iblioteki M iejskiej: „4 Z B ibliothek, 1, 20“. K tó ry ś z niem ieckich bibliotekarzy dopisał tu
ołów kiem : „nicht m eh r vorhanden“.
K locek 4 n A 56 zaw iera drukow ane katalogi h olenderskie książek z lat 1662— 1677 (pozycje: 1— 7, [7a, 7b] 1, 8— 18) i rękopisy (pozycja 19), w katalo g u tom ow ym B iblioteki M iejskiej (tom 125, k. 10b) oznaczone nieściśle: „Catalogus librorum Försteri“. Dotychczasowe w yw ody pro w adzą do w niosku, że katalog biblioteki baranow skiej Leszczyńskich (rę kopis R 2597 BU) w chodził daw niej w skład klocka 4 n A 56, jako jego pozycja ostatn ia, tzn. 20. W niosek ów nie stanow i jeszcze info rm acji na tem at prow eniencji rękopisu R 2597, dlatego zm ierzajm y ku niej nadal.
1 W nawiasie kwadratowym podaliśmy pozycje, które w klocku występują, lecz przez pomyłkę nie zostały uwidocznione w katalogu.
154 A L E K S A N D E R R O M B O W SK I
Klocek 4 n A 56 opraw ny jest w biały p ergam in i zaopatrzony na grzbiecie napisem : „Catalogi varii B e lg ic i2 rarissim orum ac variorum
in om ni facültate m ateria et lingua librorum “. N a przedniej w yklejce
zn ajd u ją się sta re zapiski: „K v H “ , „784“ , „4V2“ , „N. 67“. Nic nam jed nak to w szystko nie daje. P ró bu jem y nadto sfotografow ać okładki płom ieniam i podczerw onym i 850 i prom ieniam i ultrafioletow ym i, ale i te zabiegi nie przynoszą oczekiw anych rezu ltatów : zdjęcia nie uw i doczniły żadnych napisów , które m ogłyby naprow adzić na ślad prow e niencji.
Z kolei przy stęp u jem y do zbadania trzo nu rękopiśm iennego klocka 4 n A 56, tzn. jego pozycji 19. Na pierw szym m iejscu m am y tu cztery katalogi rękopiśm ienne książek sprzedaw anych przez firm ę Jerzego F o rste ra z G dańska, ułożone w kolejność: 1, 2, 4, 3. W ypisane są w nich książki sta re i now e (z o statn ią datą w ydan ia 1659), przew ażnie z zakresu m edycyny, n iektóre z podaniem ceny. K atalogi w ym ieniają, na k. l a — 12a, około 400 książek. W iadomo, że F ö rste r prow adził w G dańsku k sięgarnię do śm ierci (1660); potem , do r. 1666, prow adziła przedsiębiorstw o żona z m a rłe g o 3. Stąd w ynika, iż katalogi m ogą po chodzić z lat 1659— 1666.
Na k. 13a— 62b pozycji 19 n astęp u ją spisy książek sporządzone p ra w ie w yłącznie tą sam ą ręką. W yjątek stanow ią k. 14— 15 i 62, gdzie in n a ręk a zanotow ała trz y spisy, spośród k tó ry ch dw a stano w ią specyfikacje książek z Anglii (przy d ru g iej specyfikacji zn ajd u je się d ata: 1663).
K a rty 42a— 47b, 55a— 61a zaw ierają ty tu ły książek sprzedaw anych n a jakichś targ ach („autum nales“, „O sterm esse“, „vernales“) w latach 1655— 1667. K a rty 13a— 62b oznaczył ktoś w daw nych czasach num erem 5 (katalogi F o rstera — przypom inam y — posiadają n u m ery 1— 4). K arta 62a—b nosi s t a r y n u m er 6 i zaw iera: 1) w iadom ość o rękopisie W il helm a N auticaeusa de C astelfranco pt. Geographia restituta, 2) odpis frag m en tu listu (z Londynu, 5/15 stycznia 1653) M ikołaja M ercatora (zm arłego w 1687 r. geografa) do jakiegoś przyjaciela; list dotyczy spraw geograficznych. Nie wiadom o, k to zapisał k a rty 62a—b. Po num erze 6 był w klocku 'kiedyś, jak już w iem y, n u m er 7, noszący obecnie sy g n atu rę R 2597.
1 te wiadom ości nie posunęły jed nak naprzód kw estii u jaw nienia w ę drów ki Biblii królow ej Z o fii przez Śląsk. Sp raw a n a b ra ła dopiero nieco innego w yglądu, kiedy zainteresow aliśm y się zapiską (k. 14a) na specyfi kacji książek z Anglii, brzm iącą następująco: „Titul. H e r m Dr. Jonstohn
zu com m uniciren, w o Ih m der Preis so beliebt, sollens bald a u f ferner 2 H olenderskie katalogi książek nazywano czasem belgijskim i.
3 A. J ę d r z e j o w s k a , F örster Jerzy. W: S łow n ik biograficzny pracow n ików
N A Ś L Ą S K I C H T R O P A C H „ B I B L I I K R Ó L O W E J Z O F I I 1 155 X &**if bfm •* fi* Sr*. ' lsJr- >L J*h* •t'fhm ,‘t f* S r * > . 'it* * ,* , i i j b t i ^ b m b J tm łą ljU m f , L 4 ^ f V * A f /*m if 0 1/h**L *f*i ii f " ' k/t**** £ fą ty > f f ( J - 4~w*> Jf**, /,*/+; • '/ J*f*i/u~ 1*1 L f f r i , J.‘ + . ~ y f . f Ątt f î b fit, /£*ь *ßj* "»Im'**,
t *ft**b»t^, 0j.m *i+Jl, Jvimir A** *»*k' A*VV,
f h jf* / X "k*.Lu^ { f / % •*( Ä k r i/h 'S ; j L ^ J c U L f ^ 1,4} Kfy L L à * ' r *4 —, iwW** *“J ‘ 4 ,' !*»
Jf.
____ C.«/..,ÀJ-
ы
* ' ; > . ■ ■ Ж . л » ■ fb L tC y * • f f у /P ism o Jana Jonstona. Bibi. U n iw ersy teck a w e W ro cław iu , k locek 4 n A 56, 19 — rkps, k. 13a.
156 A L E K S A N D E R R O M B O W S K I
B egehren bestellt w erd en “ (w przekładzie sw obodnym : „PT. P anu dokto
row i Jonstonow i proszę donieść, że jeśli M u cena odpowiada, książki n a życzenie zostaną w krótce zam ów ione“)- Porów nanie c h a ra k te ru pis m a J a n a J o n s to n a 4 z pism em pozycji 19 klocka 4 n A 56 pozwoliło stw ierdzić, że: 1) podkreślenia i dopiski n a katalog ach F o rstera zrobione są przez Jonstona, 2) Jo n sto n zapisał k. 13a—b i 16a— 61b. Stąd w ynika, że katalogi Jerzego F o rstera ( s t a r e n u m ery 1— 4) i rękopisy o b jęte s t a r y m n u m erem 5 i 6 należały kiedyś do Jonstona. T rzeba przy ty m zauważyć, iż n a k. 16a— 33b m ieści się zapew ne katalog biblioteki Jonsto n a, bardzo n iestaran n ie spisany przez niego samego. Zaw iera około 700 tytu łó w , tyczących różnych gałęzi w iedzy (jest tu i troch ę poloników). Wobec tego, że katalog biblioteki Leszczyńskich nosi s t a r y n u m e r 7, należy uznać go rów nież za rękopis stanow iący ongi własność Jonstona.
J a n Jonston, lekarz i uczony polihistor, Szkot z pochodzenia, przeby w ał dość długo w Lesznie, gdzie cieszył się poparciem Rafała i Bogusła w a Leszczyńskich. N a sk u te k zam ieszek w ojenny ch zbiegł Jonston na
Śląsk. Posiadał tu od 1652 r. m ajątek Składow ice (ówczesna nazw a Ziebendorf, pow. L u b iń )5. Został w nim aż do śm ierci, ciesząc się sw ą „w yborow ą biblioteką“ 6. U ciekając z Leszna zabrał Jo nston katalog baranow skiej biblioteki. Poniew aż w yw iezienie katalogu bez książek nie m iałoby sensu, należy przypuszczać, że Jonsto n zabrał z sobą i Biblię
królo w ej Zofii. Ja k w iadom o, w czasie ucieczki napadnięto i obrabow a
no Szkota w e W schow skiem ". W tedy m oże skradziono m u i cenny rękopis, k tó ry „przedostał się “ na D olny Śląsk, do Jaw o r a, gdzie in tro lig ato r Jonas D ittm ann używ ał k a rt Biblii do op raw y in nych k s ią ż e k 8. Nasza koncepcja w ydaje się praw dopodobna, nie posiadam y bowiem dotychczas in n ej, k tó ra by w ytłum aczyła, dlaczego Biblia królow ej Zofii znalazła się w latach szw edzkiego „potopu“ na Śląsku.
4 Publikowaną tu próbkę pisma przesłałem z prośbą o identyfikację do Zentral bibliothek w Zurychu, skąd otrzymałem odpowiedź następującą (podpisaną przez dra J. Р. В o d m e r a ) : „die Schriftzüge auf Ihrer Photografie stim m en m it den je
nigen des Dr. Johannes Jonston, die sich in Ms. F 51, fol. 578 и. 579 finden, derart überein, dass es sich sehr w oh l um dieselbe Hand handeln kann“. — Por. też zdjęcie
rkpsu Jonstona w publikacji: T. В i 1 i к i e w i с z, Jan Jonston (1603—1775).
Życie i twórczość. Warszawa 1931, s. 95. 5 B i l i k i e w i c z , op. cit., s. 60—61.
6 E. T h o m a e , Lam pas perenni [...] Johanni Jonstono [...]. Brieg (1675), s. 64. 7 B i l i k i e w i c z , op. cit., s. 76.
