DOI 10.15804/ppk.2021.04.11 ---Nr 4 (62)/2021---
Artur Trubalski1 Justyna Trubalska2
Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polskiej. Rozważania na tle konstytucji marcowej oraz konstytucji z 1997 roku
Słowa kluczowe: konstytucja marcowa, konstytucja z 1997 r., polityka zagraniczna, pre- zydent, rada ministrów
Keywords: the March constitution, the 1997 constitution, foreign policy, the president, the council of ministers
Streszczenie
Opracowanie ma na celu analizę konstytucyjnych rozwiązań dotyczących prowadzenia polityki zagranicznej przez Rzeczpospolitą Polską. Płaszczyznami rozważań będą za- równo rozwiązania, które funkcjonowały pod rządami konstytucji marcowej, jak rów- nież rozwiązania, które zostały zapisane w obowiązującej konstytucji z 1997 r. Analiza obecnych rozwiązań będzie również obejmowała kwestie związane z politykę europej- ską. Celem artykułu jest przedstawienie i porównanie rozwiązań zawartych w ramach konstytucji marcowej oraz konstytucji z 1997 r. Rozwiązania funkcjonujące na gruncie każdej z analizowanych konstytucji zakładają prymat jednego z organów władzy wyko- nawczej w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej państwa. Przeprowadzona anali- za poszczególnych rozwiązań w tym zakresie skłania do wniosku, iż ciężar prowadzenia polityki zagranicznej przez prezydenta funkcjonujący na gruncie konstytucji marcowej
1 ORCID ID: 0000-0001-8020-9178, doktor, Zakład Prawa Konstytucyjnego i Praw Człowieka, Instytut Nauk Prawnych, Kolegium Nauk Społecznych, Uniwersytet Rzeszowski.
E-mail: atrubalski@ur.edu.pl.
2 ORCID ID: 0000-0001-6508-0580, doktor, Katedra Stosunków Międzynarodowych, Wydział Politologii i Dziennikarstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
E-mail: justyna.trubalska@poczta.umcs.lublin.pl.
został przeniesiony na gruncie konstytucji z 1997 r. na rzecz Rady Ministrów oraz Pre- zesa Rady Ministrów.
Abstract
Foreign policy of the Republic of Poland. Considerations in the context of the March constitution and the constitution of 1997 The aim of the study is to analyze the constitutional solutions concerning the con- duct of foreign policy by the Republic of Poland. The areas of consideration will in- clude solutions that functioned under the rule of the March constitution, as well as solutions that were enshrined in the binding constitution of 1997. The analysis of the current solutions will also include issues related to European policy. The aim of the article is to present and compare the solutions contained in the March constitution and the constitution of 1997. The solutions functioning under each of the analyz- ed constitutions assume the primacy of one of the executive authorities in the field of conducting the state’s foreign policy. The analysis of individual solutions in this respect leads to the conclusion that the burden of conducting foreign policy by the president under the March constitution was transferred under the 1997 constitution to the Council of Ministers and the Prime Minister.
*
I.
W 2021 r. obchodzimy setną rocznicę uchwalenia konstytucji marcowej3. Jest to dobra okazja do analizy zawartych w niej rozwiązań oraz zestawie- nia ich z rozwiązaniami zapisanymi w obowiązującej konstytucji z 1997 r4. Warto zwrócić uwagę, iż zarówno konstytucja marcowa jak i konstytu- cja z 1997 r. opierają się na systemie rządów parlamentarno-gabinetowych.
Również pozycja parlamentu, rządu oraz głowy państwa zawierają istotne elementy wspólne. Istotnym elementem, który skłania do zestawienia roz-
3 Ustawa z 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz.
267).
4 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.).
wiązań zawartych w tych konstytucjach jest to, iż konstytucja marcowa może być określana jako pierwsza nowoczesna ustawa zasadnicza po od- zyskaniu niepodległości przez Rzeczpospolitą Polską, natomiast konstytu- cja z 1997 r. może być uznawana za pierwszą nowoczesną ustawę zasadni- czą w najnowszej historii Rzeczpospolitej Polskiej. Można powiedzieć, iż każda z wskazanych powyżej konstytucji miała stanowić podstawę praw- nopolitycznego funkcjonowania Państwa Polskiego, które zaczynało pisać nowy rozdział swojej historii.
Rozwiązania zawarte w omawianych ustawach zasadniczych opierały się między innymi na zasadzie trójpodziału władzy, czy systemie rządów para- lemtarno – gabinetowych. Takie rozwiązania miały zapewnić stabilny roz- wój państwa, które wchodziło w nowy etap funkcjonowania po latach bądź to braku bytu Państwa Polskiego, bądź to braku suwerennego bytu Państwa Polskiego. Analizowane konstytucje stanowiły ważne fundamenty dla bu- dowy państwowości lub też odbudowy suwerenności państwa. Zastępowa- ły tak zwane „małe konstytucje”5, które należy określić jako akty prawne zawierające tymczasowe regulacje prawnoustrojowe wprowadzone po od- zyskaniu przez Rzeczpospolitą Polską odpowiednio niepodległości lub su- werenności. Nie sposób, z uwagi na ramy przedmiotowego opracowania dokonać porównania wszystkich rozwiązań zawartych w analizowanych ustawach zasadniczych.
Dlatego też rozważania będą dotyczyły jedynie konstytucyjnych kwe- stii związanych z prowadzeniem polityki zagranicznej pod rządami kon- stytucji marcowej oraz konstytucji z 1997 r. Obszar ten wydaje się bowiem ciekawy z uwagi na fakt, iż omawiane ustawy zasadnicze zostały uchwalo- ne jako podstawy funkcjonowania państwa po okresie utraty państwowo- ści lub też suwerenności przez Rzeczpospolitą Polską. Dlatego też regulacje dotyczące polityki zagranicznej miały duże znaczenie dla dalszego funk- cjonowania państwa.
5 Uchwała Sejmu z 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (Dz.Pr.P.P. Nr 19, poz. 226) oraz Ustawa Konsty- tucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz.
426).
II.
Zgodnie z treścią przepisu art. 2 konstytucji marcowej organami Narodu w za- kresie władzy wykonawczej był Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowie- dzialnymi ministrami. Regulacja ta wskazywała na znaczącą pozycje głowy pań- stwa w ramach egzekutywy6. Jednocześnie ustanowiła zasadę współdziałania prezydenta z właściwym ministrem, który ponosi konstytucyjną odpowiedzial- ność za podjęte decyzje. Warto zwrócić uwagę, iż przepis ten nie wskazywała na Radę Ministrów, czy też Prezesa Rady Ministrów, jako podmiot sprawujący władzę wykonawczą. Można więc powiedzieć, że to głowa państwa jest pod- miotem, wokół której była skupiona władza wykonawcza. Dotyczy to ogółu spraw należących do kompetencji władzy wykonawczej. Na podstawie przepi- su art. 43 konstytucji marcowej Prezydent Rzeczypospolitej sprawował władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników. Jest to regulacja, która potwierdzała, iż głowa państwa posia- dała wiodącą rolę w ramach egzekutywy7. Podejmowanie działań przez pre- zydenta nie opierało się jednak na całkowicie autonomicznym podejmowaniu decyzji. Prezydenta mógł być raczej traktowany jako organ władzy wykonaw- czej, który był właściwy do podejmowania inicjatywy w zakresie zadań nale- żących do obszaru działania władzy wykonawczej. Działanie głowy państwa wymagało jednak współdziałania z właściwym ministrem. Dlatego też moż- na powiedzieć, że prawowanie władzy wykonawczej było związane z daleko posuniętą współpracą prezydenta z właściwymi ministrami. Należy zwrócić uwagę, że promulgacja ustaw przez prezydenta odbywała się w świetle kon- stytucji marcowej również na zasadzie współdziałania z odpowiednim mini- strem8. Regulacje konstytucyjne zapewniały prezydentowi dobrą płaszczyznę do współpracy z rządem, gdyż na mocy przepisu art. 45 konstytucji marcowej Prezydent Rzeczypospolitej mianował i odwoływał Prezesa Rady Ministrów.
Ponadto na jego wniosek mianował i odwoływał ministrów.
6 A. Deryng, Akty rządowe głowy państwa. Rozważania ustrojowe, Warszawa 2017, s. 16–17; W. Komarnicki, Polskie prawo polityczne, Reprint wydania z 1922 r., Warszawa 2008, s. 211–214.
7 Z. Witkowski, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 1921–1935, Warszawa-Poznań-Toruń 1987, s. 24 i n.; W. Komarnicki, op.cit., s. 257 i n.
8 Art. 44 Konstytucji marcowej.
W zakresie prowadzenia polityki zagranicznej regulacje zawarte w konsty- tucji marcowej w sposób wyraźny wskazywały na istotną rolę głowy państwa.
Zgodnie z treścią przepisu art. 48 konstytucji marcowej Prezydent Rzeczy- pospolitej reprezentował Państwo na zewnątrz, przyjmował przedstawicieli dyplomatycznych państw obcych. Dodatkowo wysyłał przedstawicieli dyplo- matycznych Państwa Polskiego do państw obcych. Powyższy przepis potwier- dzał, iż na gruncie konstytucji marcowej prezydent sprawował klasyczną rolę ustrojową głowy państwa, do której kompetencji należały kwestie związane z polityką zagraniczną9. Co więcej, powyższa regulacja określała rolę ustro- jową głowy państwa, która była sprawowana przez prezydenta. Wskazywała ona na ogólne kierunki działania prezydenta, do których należały zagadnie- nia w zakresu polityki zagranicznej. Oczywiście wykonywał te zadania na za- sadach współpracy z właściwym ministrem.
Ponadto, Prezydent Rzeczypospolitej zawierał umowy z innymi państwa- mi i podawał je do wiadomości Sejmu. W sytuacji, gdy zakres umów obejmo- wał zagadnienia handlowe, celne lub stale obciążają Państwo pod względem finansowym, albo umowy zawierające przepisy obowiązujące obywateli, bądź też wprowadzają zmianę granic Państwa, czy też dotyczą przymierzy – wy- magana była zgoda Sejmu10. Wskazana regulacja ustanowiła prezydenta pod- miotem, który był odpowiedzialny za ratyfikowanie umów międzynarodo- wych. Oznacza to, iż dla związania się przez Państwo umową konieczny był udział prezydenta oraz dokonanie przez niego aktu ratyfikacji. Była to istotna kompetencja głowy państwa w obszarze prowadzenia polityki zagranicznej.
Jednym bowiem z bardziej istotnych przejawów prowadzenia przez Państwo polityki zagranicznej było zawieranie umów z innymi państwami. Nie moż- na również zapominać, iż Prezydent Rzeczypospolitej mógł wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój tylko za uprzednią zgodą Sejmu11. W tym przypadku konieczne było współdziałanie głowy państwa z Sejmem. Ponadto posiada- ło ono kwalifikowaną formę, gdyż działanie prezydenta było możliwe dopie- ro po uzyskaniu zgody Sejmu. Niemniej jednak nawet w sytuacji uzyskania zgody Sejmu prezydent nie był związany decyzją Sejmu. To on podejmował bowiem ostateczną decyzję w kwestii wojny lub pokoju. Innymi słowy zgo-
9 A. Deryng, op.cit., s. 10–12; W. Komarnicki, op.cit., s. 279–284.
10 Art. 49 Konstytucji marcowej.
11 Art. 50 Konstytucji marcowej.
da Sejmu była konieczna, aby prezydent mógł podjąć merytoryczną decyzję w sprawie. Nie przesądzała jednak jaka to ma być decyzja. Prezydenta zacho- wał swobodę w tym zakresie. Za czynności urzędowe Prezydenta Rzeczypo- spolitej nie był odpowiedzialny ani parlamentarnie, ani cywilnie12.
Z kolei Rada Ministrów ponosiła solidarną odpowiedzialność konstytucyj- ną i parlamentarną za ogólny kierunek działalności Rządu13. W tym samym zakresie obowiązywała ministrów solidarna i indywidualna odpowiedzial- ność za akty rządowe Prezydenta Rzeczypospolitej14. Zatem to członkowie rządu ponosili odpowiedzialność za działania prezydenta zarówno w zakre- sie czynności urzędowych, jak również aktów rządowych.
III.
Na mocy przepisu art. 10 ust. 2 Konstytucji z 1997 r. władzę wykonawczą spra- wują w Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów15. Zgodnie zaś z regulacją zawartą w przepisie art. 146 ust. 1 Konstytucji z 1997 r. Rada Mi- nistrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Pol- skiej16. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego17. Wskazane re- gulacje ustanawiają zasadę domniemania kompetencji w zakresie prowadze- nia polityki państwa, w tym polityki zagranicznej na rzecz Rady Ministrów18. Oznacza to, iż to właśnie ten organ władzy wykonawczej jest właściwy do działania na płaszczyźnie kształtowania, jak również prowadzenia polityki zagranicznej. W ramach Rady Ministrów szczególne uprawnienia ma w tym zakresie Minister Spraw Zagranicznych. W obecnej praktyce funkcjonowa-
12 Art. 51 Konstytucji marcowej.
13 Art. 56 Konstytucji marcowej.
14 Art. 57 Konstytucji marcowej.
15 W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2013, s. 23–24.
16 M. Grzybowski, P. Mikuli, Realizacja konstytucyjnych kompetencji Prezydenta RP w sferze stosunków międzynarodowych, [w:] System rządów Rzeczypospolitej Polskiej. Założenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, red. M. Grzybowski, Warszawa 2006, s. 61–63.
17 Art. 146 ust. 2 Konstytucji z 1997 r.
18 P. Sarnecki, Zakres działania i funkcje Rady Ministrów, [w:] Rada Ministrów. Organizacja i funkcjonowanie, red. A. Bałaban, Kraków 2002, s. 187–191.
nia Rady Ministrów w zakresie polityki zagranicznej należy również wskazać na funkcjonowanie w ramach rządu ministra ds. Unii Europejskiej19. Do jego kompetencji należą kwestie związane z funkcjonowaniem Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Unii Europejskiej. Oznacza to więc że ciężar prowadze- nia polityki w odniesieniu do Unii Europejskiej został przesunięty z Mini- sterstwa Spraw Zagranicznych na rzecz Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Prowadzi to do wniosku, iż polityka w stosunku do Unii Europejskiej zosta- ła podporządkowana Radzie Ministrów na czele z Prezesem Rady Ministrów.
Praktyka funkcjonowania Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Unii Europej- skiej wskazuje zaś na to, iż stosunki z tą organizacją międzynarodową należy ocenić jako bardzo istotny obszar prowadzenia polityki zagranicznej przez Rzeczpospolitą Polską. Znacząca bowiem część interesów Państwa Polskiego jest związana z funkcjonowaniem w ramach Unii Europejskiej. Dlatego też stosunki polityczne, a przede wszystkim gospodarcze z Unią Europejską mają niezwykle istotne znaczenia dla funkcjonowania Rzeczypospolitej Polskiej.
Dlatego też ciężar prowadzenia polityki zagranicznej w stosunku do Unii Eu- ropejskiej został przeniesiony z Ministerstwa Prawa Zagranicznych na rzecz Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
Kolejnym podmiotem biorącym udział w prowadzeniu przez Rzeczpo- spolitą Polską polityki zagranicznej jest Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej.
Zgodnie z treścią przepisu art. 126 ust. 1 Konstytucji z 1997 r. jest on naj- wyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższy przepis wskazuje na rolę ustrojową prezydenta, który sprawuje klasyczną rolę gło- wy państwa20. Regulacja ta nawiązuje do tradycji prezydenta jako republi- kańskiej głowy państwa wykonującej zadania w zakresie szeroko rozumia- nej polityki zagranicznej. Należy jednak zwrócić uwagę, iż na podstawie przepisu art. 126 ust. 3 konstytucji z 1997 r. Prezydent Rzeczypospolitej wy- konuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. Oznacza to, iż może on podejmować działania jedynie na pod-
19 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 5 marca 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra do spraw Unii Europejskiej.
20 M. Grzybowski, A. Dobosz, Pozycja ustrojowa Prezydenta RP a jego kompetencje w stosunkach zewnętrznych państwa, „Horyzonty Polityki” 2018, nr 9(26), s. 132 i n.; R. Mo- jak, Pozycja ustrojowa Prezydenta RP w świetle nowej Konstytucji, „Państwo i Prawo” 1997, nr 11–12, s. 54 i n.
stawie wyraźnie wskazanych konstytucyjnych lub ustawowych kompeten- cji, w ramach których mogą być wskazane konkretne uprawnienia głowy państwa. Konstytucja z 1997 r. przyznaje prezydentowi konkretne kompe- tencje i uprawnienia w zakresie należącym do obszaru prowadzenia polity- ki zagranicznej państwa. Praktyka ustrojowa wskazuje zaś na to, iż Prezy- dent Rzeczypospolitej Polskiej działając jako głowa państwa jest właściwy do wykonywania ogólnych zadań z zakresu polityki zagranicznej, podczas gdy Rada Ministrów posiada kompetencje i uprawnienia w zakresie prowa- dzenia sensu stricto polityki zagranicznej21.
Takie rozłożenie akcentów dotyczących prowadzenia przez organy władzy wykonawczej polityki zagranicznej jest jeszcze bardziej widoczne na płasz- czyźnie dotyczącej prowadzenia polityki państwa w stosunku oraz w ramach Unii Europejskiej. W tym bowiem przypadku właściwość Rady Ministrów jest jeszcze bardziej widoczna. Można wręcz zaryzykować stwierdzenie, że rozu- miana jako szczególny element polityki zagranicznej polityka Rzeczypospo- litej Polskiej w stosunku do Unii Europejskiej stała się domeną nawet nie sa- mej Rady Ministrów, ale Prezesa Rady Ministrów oraz działającego pod jego kierownictwem ministra ds. Unii Europejskiej. Praktyka funkcjonowania Rzeczypospolitej Polskiej we współczesnym otoczeniu międzynarodowym wskazuje zaś na wyraźny wzrost znaczenia Unii Europejskiej jako podmiotu stosunków międzynarodowych.
Przechodząc do kompetencji oraz uprawnień Prezydenta Rzeczypospo- litej Polskiej w zakresie polityki zagranicznej w pierwszej kolejności trzeba wskazać, iż jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych: ratyfiku- je i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm; mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych; przyjmuje listy uwierzy- telniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyploma- tycznych innych państw i organizacji międzynarodowych22.
Analizując kwestie ratyfikacji przez prezydenta umów międzynarodowych, trzeba mieć na uwadze, że część umów międzynarodowych może być ratyfi-
21 D. Dudek, Komentarz do art. 146, [w:] Konstytucja RP. Tom II, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016, s. 760–763.
22 Art. 133 ust. 1 Konstytucji z 1997 r.
kowana bez zgody wyrażonej w ustawie23. W takiej sytuacji Prezes Rady Mi- nistrów zawiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia prezydentowi do ratyfi- kacji umowy międzynarodowej. W pozostałych przypadkach wymagana jest uprzednia zgoda wyrażona w ustawie24.
W zakresie dotyczącym polityki zagranicznej państwa prezydent jest zo- bowiązany do współpracy z Prezesem Rady Ministrów i właściwym mini- strem25. Redakcja tego przepisu potwierdza prymat Rady Ministrów w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej w stosunku do Prezydenta Rzeczypospo- litej Polskiej. Wskazuje również na fakt, iż to głowa państwa w zakresie poli- tyki zagranicznej współdziała z premierem oraz właściwym ministrem. Nie oznacza to, że podmioty te również nie powinny współpracować z głową pań- stwa26. Powyższa regulacja określa jednak który z podmiotów ma wiodącą rolę, a który powinien w ramach swojej działalności wpisywać się w te dzia- łania na zasadach współdziałania.
Kwestia współdziałania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z Pre- zesem Rady Ministrów i właściwym ministrem była przedmiotem oceny przez Trybunał Konstytucyjny w związku z konicznością rozstrzygnięcia sporu kompetencyjnego27 dotyczącego reprezentacji Rzeczypospolitej Pol- skiej na posiedzeniu Rady Europejskiej28. W swoim orzeczeniu sąd konsty- tucyjny stwierdził, iż to Prezes Rady Ministrów oraz kierowana przez niego Rada Ministrów są podmiotami odpowiedzialnymi za politykę zagranicz- ną państwa. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej również posiada kompe- tencje w zakresie polityki zagranicznej państwa jako najwyższy przedsta- wiciel Rzeczypospolitej Polskiej. Działania prezydenta powinny się jednak wpisywać i być efektem współdziałania z Prezesem Rady Ministrów i wła- ściwym ministrem.
23 Art. 89 ust. 2 Konstytucji z 1997 r.
24 Art. 90 ust. 1 oraz art. 89 ust. 1 Konstytucji z 1997 r.
25 Art. 133 ust. 3 Konstytucji z 1997 r.
26 Z. Witkowski, Dyrektywa „współdziałania władz” jako element organizujący życie wspólnoty państwowej w świetle Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., [w:] Instytucje prawa konstytucyjnego w dobie integracji europejskiej. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Marii Kruk-Jarosz, red.
J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Warszawa 2009, s. 139 i n.
27 Art. 189 Konstytucji z 1997 r.
28 Zob. postanowienie TK z 20 maja 2009 r., sygn. akt Kpt 2/08.
IV.
Analiza rozwiązań zawartych w konstytucji marcowej oraz w konstytucji z 1997 r. oparta została o założenie, iż każda z powyższych ustaw zasadni- czych miała duże znaczenie dla odbudowy państwowości lub też suwerenne- go bytu Rzeczypospolitej Polskiej. Uchwalenie każdej z nich było oprzędzo- ne obowiązywaniem tzw. małych konstytucji. Doświadczenia zebrane w toku funkcjonowania państwa pod rządami małych konstytucji stanowiły zaś pod- waliny pod uchwalenie ustaw zasadniczych w pełnym tego słowa znaczeniu.
Każda z omawianych konstytucji wprowadzała system rządów parlamentar- no-gabinetowych. W przypadku konstytucji marcowej można mówić o sys- temie rządów bardzo bliskom klasycznym założeniom tego systemu rządów.
Natomiast w przypadku konstytucji z 1997 r. można powiedzieć, iż ustana- wia ona system rządów parlamentarno-gabinetowych zracjonalizowanych29. Wiąże się to ze wzmocnieniem pozycji Prezesa Rady Ministrów w ramach Rady Ministrów, jak również większą stabilnością rządu na skutek wprowa- dzenia instytucji konstruktywnego votum nieufności. Jednocześnie zaznacza się wyraźnie silniejsza pozycja prezydenta w stosunku do klasycznych roz- wiązań systemu parlamentarno-gabinetowego.
Przechodząc do podsumowania ustaleń wynikających z analizy w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej państwa należy wskazać, że każda z anali- zowanych ustaw zasadniczych przewiduje dla prezydenta role ustrojowe oraz kompetencje w tym zakresie. Pod rządami konstytucji marcowej prezydent posiadał jednak większe możliwości w zakresie prowadzenia polityki zagra- nicznej. Z kolei regulacje zawarte w konstytucji z 1997 r. wyraźnie wskazu- ją na prymat Rady Ministrów (Prezesa Rady Ministrów) w zakresie prowa- dzenia polityki zagranicznej. Prezydent posiada również kompetencje w tym zakresie ale postanowienia konstytucji wskazują wyraźnie, iż powinien je re- alizować we współdziałaniu z Prezesem Rady Ministrów i właściwym mini- strem. Supremacja Rady Ministrów (prezesa Rady Ministrów) staje się jeszcze bardziej wyraźna w zakresie polityki zagranicznej prowadzonej w stosunku (w ramach) Unii Europejskiej. Analiza rozwiązań konstytucyjnych zawar- tych w konstytucji marcowej oraz w konstytucji z 1997 r. w zakresie polity-
29 S. Patyra, Mechanizm racjonalizacji procesu ustawodawczego w Polsce w zakresie rządowych projektów ustaw, Toruń 2012, s. 18 i n.
ki zagranicznej prowadzi do wniosku, iż początkowe rozwiązania konstytu- cyjne po odzyskaniu niepodległości zakładały, iż główny ciężar prowadzenia polityki zagranicznej będzie spoczywał na głowie państwa. Z biegiem lat ten- dencja ta została odwrócona w kierunku wyposażania Rady Ministrów (Pre- zesa Rady Ministrów) w główne uprawnienia w zakresie prowadzenia polity- ki zagranicznej. W dalszej kolejności, członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej sprawiło, iż rola Rady Ministrów (Prezesa Rady Mini- strów) stała się jeszcze bardziej znacząca. W praktyce ustrojowej pod rząda- mi konstytucji z 1997 r. doprowadziło to do sytuacji w której główny ciężar polityki europejskiej został wręcz przeniesiony z Ministerstwa Spraw Zagra- nicznych do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach której funkcjonuje podległy Prezesowi Rady Ministrów minister ds. Unii Europejskiej. Ukazany kierunek zmian należy ocenić pozytywnie z uwagi na sprawność prowadze- nia polityki zagranicznej przez Rzeczpospolitą Polską. Jednocześnie trzeba wyraźnie podkreślić, iż rola głowy państwa w zakresie prowadzenia polityki zagranicznej nie może pozostać niedoceniona. W ramach swoich konstytu- cyjnych kompetencji prezydent ma nie tylko prawo, ale też obowiązek uczest- niczenia w kształtowaniu i prowadzeniu polityki zagranicznej w porozumie- niu i współpracy z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem.
Literatura
Deryng A., Akty rządowe głowy państwa. Rozważania ustrojowe, Warszawa 2017.
Dudek D., Komentarz do art. 146, [w:] Konstytucja RP, t. II, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Grzybowski M, Dobosz A., Pozycja ustrojowa Prezydenta RP a jego kompetencje w sto- sunkach zewnętrznych państwa, „Horyzonty Polityki” 2018, nr 9(26).
Grzybowski M, Mikuli P., Realizacja konstytucyjnych kompetencji Prezydenta RP w sfe- rze stosunków międzynarodowych, [w:] System rządów Rzeczypospolitej Polskiej. Za- łożenia konstytucyjne a praktyka ustrojowa, red. M. Grzybowski, Warszawa 2006.
Komarnicki W., Polskie prawo polityczne, reprint wydania z 1922, Warszawa 2008.
Mojak R., Pozycja ustrojowa Prezydenta RP w świetle nowej Konstytucji, „Państwo i Pra- wo” 1997, nr 11–12.
Patyra S., Mechanizm racjonalizacji procesu ustawodawczego w Polsce w zakresie rządo- wych projektów ustaw, Toruń 2012.
Sarnecki P., Zakres działania i funkcje Rady Ministrów, [w:] Rada Ministrów. Organiza- cja i funkcjonowanie, red. A. Bałaban, Kraków 2002.
Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2013.
Witkowski Z., Dyrektywa „współdziałania władz” jako element organizujący życie wspól- noty państwowej w świetle Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., [w:] Instytucje pra- wa konstytucyjnego w dobie integracji europejskiej. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Marii Kruk-Jarosz, red. J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Warszawa 2009.
Witkowski Z., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 1921–1935, Warszawa–Poznań–To- ruń 1987.
