Factoring jako instrument zarządzania finansami przedsiębiorstwa

(1)

Anna Wawryszuk

Factoring jako instrument

zarządzania finansami

przedsiębiorstwa

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 34, 289-313

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

VOL. XXXIV SECTIO H 2000

In s ty tu t E k o n o m ii W ydziału E k o n o m iczn eg o U M C S , L ublin

A N N A W A W RY SZU K

Factoring jako instrument zarządzania

finansami przedsiębiorstwa

Factoring as an instrum ent of M anaging the Finances of an Enterprise

Najważniejszymi celami w działalności przedsiębiorstwa są płynność, re ntowność i pewność. W krótkim okresie celem priorytetowym jest utrzym anie płynności finansowej rozum ianej jako zdolność przedsiębiorstwa do term inowe go regulowania bieżących zobowiązań. Utrzymywanie płynności decyduje 0 istnieniu firmy na rynku, wpływa na jej reputację, wzbudza zaufanie u kontrahentów . U trata płynności może doprowadzić do bankructw a przedsię biorstwa, nawet jeśli wykazuje ono dodatnie wyniki finansowe. Realizacja pozostałych celów, tzn. osiągnięcie rentowności i pewności funkcjonowania staje się wówczas niemożliwe.

Poziom płynności w przedsiębiorstwie jest zdeterminowany wysokością 1 strukturą kapitału obrotow ego. K apitał obrotow y brutto stanowią aktyw a bieżące (m ajątek obrotow y, rozliczenia międzyokresowe czynne), które są finansowane zobowiązaniam i bieżącymi i częścią zobowiązań długoterm ino wych lub kapitałów własnych. 1 A ktyw a bieżące, które są finansowane kapitała

mi stałymi (tzn. kapitałam i własnymi lub długoterminowymi zobowiązaniami) określane są term inem kapitał obrotow y netto. Poziom kapitału obrotowego netto ustala się odejm ując od aktywów bieżących krótkoterm inow e źródła finansowania.

Utrzymywanie kapitału obrotow ego na wysokim poziomie niesie ze sobą konieczność ponoszenia wysokich kosztów, zaś zbyt niski jego poziom grozi u tratą płynności. D latego też decyzje dotyczące wielkości i struktury kapitału obrotowego nie m ogą być podejm owane w sposób przypadkowy. Zarządzanie kapitałem obrotow ym obejmuje ogół decyzji w zakresie:

1 Por. M . Sierpińska, D. W ędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, W ydawnictwo N aukow e PW N , W arszawa 1997, s. 73 i n.

(3)

290 ANNA WAWRYSZUK

- zarządzania zapasam i, - zarządzania należnościami,

- zarządzania środkam i pieniężnymi,

- zarządzania krótkoterm inow ym i źródłami finansowania.

Rozwój gospodarki rynkowej wymusza na podm iotach gospodarczych wykorzystywanie instrum entów , które służą optymalizacji decyzji podejm owa nych w ram ach wskazanych obszarów. W zakresie zarządzania k rótk oter minowymi źródłam i finansow ania wykorzystywane są tradycyjne instrum enty, takie jak kredyt obrotow y, kredyt handlowy, ale również instrum enty nowe, czyli: emisja krótkoterm inow ych papierów dłużnych, sekurytyzacja wierzytelno ści. Jako nowy instrum ent krótkoterm inow ego finansowania dostaw towarów i usług uważany jest również factoring, który zaliczany jest do instrum entów zarządzania należnościami.

Istotną kwestią staje się zatem dobór właściwych narzędzi finansowania działalności przedsiębiorstwa. Podstaw ą podejm owania decyzji w tym obszarze powinien być rachunek ekonomiczny. Przedsiębiorstwo powinno zatem znać koszty i korzyści jakie wiążą się z każdym z tych instrumentów.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie najważniejszych aspektów związanych z usługą factoringu. W szczególności zaś jest on próbą dokonania oceny opłacalności factoringu. O ile w Polsce istnieją prawne przesłanki dla rozwoju factoringu, to przesłanki ekonomiczne nie zawsze są jeszcze d o strzegane.

D E F IN IC JA F A C T O R IN G U

F actoring polega na nabyw aniu przez wyspecjalizowane instytucje (banki, spółki factoringowe) krótkoterm inow ych (najczęściej z terminem płatności do

2 1 0 dni) i bezspornych wierzytelności od dostawców przysługujących im z tytułu sprzedaży tow arów i usług o raz świadczeniu dodatkow ych usług na rzecz zbywcy wierzytelności. W umowie factoringu występują trzy podmioty: faktor, faktoran t i dłużnik. Instytucja nabyw ająca wierzytelność nazywana jest faktorem , zaś zbywca wierzytelności to fakto rant.

Przedstawiony schem at m ożna zilustrować następującym przykładem: Przedsiębiorstw o sprzedaje swojemu klientowi tow ary n a kwotę 10 000 zł. N a wystawionej fakturze term in płatności wierzytelności upływa za 60 dni. Sprzedawca może oczekiwać na termin płatności wierzytelności, ale może też natychm iast zamienić swoją należność na gotówkę. W tym celu przedstaw ia swą wierzytelność do w ykupu faktorow i. F ak to r wypłaca faktorantow i środki pieniężne w kwocie 8500 zł. F a k to r zatrzym ał 1500 zł, z czego 1000 zł stanowi fundusz gwarancyjny, a 500 zł to koszty factoringu, które u fa k to ran ta zostaną zaksięgowane jak o koszty finansowe. O prócz tego faktor będzie świadczył n a rzecz fak to ran ta usługi dodatkow e. Po upływie 60 dni dłużnik spłaci wierzytelność faktorow i, ten zaś zwróci sprzedawcy fundusz gwarancyjny, czyli 1000 zł.

(4)

F A C T O R IN G JA K O IN S T R U M E N T ZA R ZĄ D ZA N IA FIN A N SA M I PRZED SIĘB IO R STW A 2 9 1

Źródło: M . K obylański, K redyt, leasing czy factoring, „G azeta Praw na” - dodatek 1997, nr 58, s. 7.

Schem at 1. Schemat umowy factoringu A scheme a factoring agreem ent

U m ow a factoringu jest um ow ą nie nazwaną. Oznacza to, że w prawie polskim, tzn. K odeksie cywilnym 2 i w innych przepisach pozakodeksowych, nie istnieją wyraźne uregulow ania dotyczące tego rodzaju umów.

Podstaw ę zaw arcia umowy factoringu stanowi zaw arta w art. 353 K odeksu cywilnego zasada swobody umów. Praw na konstrukcja factoringu opiera się na instytucji cesji wierzytelności, o której m ów ią przepisy art. 509-516 K.c. Błędem jest jed nak utożsam ianie tych dwóch rodzajów umów. Podstawowe różnice miedzy nimi d o ty cz ą 3:

Po pierwsze, podm iotów zawierających umowę. W przypadku cesji wierzytel ności podm iotam i m ogą być wszelkie osoby fizyczne, prawne, jak również jednostki nie posiadające osobowości prawnej. Um owa factoringu natom iast może być zaw arta jedynie pomiędzy dostaw cą towarów i/lub usług (bez względu na jego osobow ość praw ną) a wyspecjalizowaną instytucją factoringową.

Po drugie, przedm iotu umowy. Przedmiotem umowy cesji m ogą być wszelkie wierzytelności powstałe na tle stosunków cywilno-prawnych. Factoring zaś dotyczy tylko wierzytelności spełniających określone warunki. Powinny to być przede wszystkim wierzytelności wynikające z umowy sprzedaży, dostawy dóbr lub świadczenia usług.4

2 U staw a z d n ia 23 kw ietnia 1964 r. K odeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. N r 16,poz. 93, zpóźn. zm.) 3 Por. L Stecki, Factoring w praktyce bankowej, T N O iK , T oruń 1995, s. 11 i n.

4 W obydw u przypadkach m uszą to być jednak wierzytelności, których zbycie nie podlega żadnym ograniczeniom wynikającym z przepisów praw a, właściwości zobowiązania oraz zastrzeżeń umownych.

(5)

2 9 2 ANNA WAWRYSZUK

Po trzecie, funkcji gospodarczych i prawnych. W ram ach umowy cesji dotychczasowy wierzyciel (cedent) przenosi przysługującą mu wierzytelność na drugą osobę (cesjonariusza) najczęściej w celu wyeliminowania istniejącego długu lub zabezpieczenia wierzytelności. Factoring służy jak najszybszemu odzyskaniu należności z tytułu um ów dostawy, sprzedaży lub umów o świad czenie usług. F a k to ra n t oprócz otrzym ania środków pieniężnych przed ter minem płatności, korzysta z usług świadczonych przez faktora. W umowie factóringu, instytucja factoringow a powinna zobowiązać się do świadczenia na rzecz fak toranta co najm niej dwóch dodatkow ych usług. W przeciwnym wypadku jest to um ow a cesji i w związku z tym powstaje obowiązek uregulowa nia odpowiednich opłat (np.: opłata skarbowa). Usługi te m ogą obejm ow ać5:

* inkaso należności, * windykację należności,

* wykupywanie fak tu r na okres dłuższy, niż to wynika z term inu płatności wskazanego na fakturze (dodatkow e kredytowanie),

* ustalanie okresu tolerancji (okresu w trakcie którego zamiast odsetek karnych naliczane są odsetki umowne),

* okresow a ocena zdolności kredytowej dłużników,

* prowadzenie rozliczeń transakcji pomiędzy faktorantem i dłużnikiem oraz inform ow anie go o term inowości wywiązywania się dłużnika z płatności,

* kierowanie upom nień do opieszałych dłużników,

* zbieranie informacji i gromadzenie danych statystycznych o istotnym znaczeniu gospodarczym d la faktoranta,

* doradztw o praw ne, ekonomiczne, podatkow e, * opracow ywanie projektów rozwoju faktoranta.

Pozostałe kwestie dotyczące umowy factóringu reguluje „K odeks cywilny” w części dotyczącej umowy przelewu. Szczególne znaczenie dla uregulowania kwestii spornych dotyczących zawierania umów w factóringu m iędzynarodo wym, m iała uchw alona n a konferencji dyplomatycznej w Ottawie w 1988 r. K onw encja. 6 K onw encja O ttaw ska szczegółowo określiła wymogi, które musi

spełniać wierzytelność będąca przedmiotem umowy factóringu. W ierzytelność ta powinna pochodzić z um ów sprzedaży, dostawy, umowy o usługi. D odatkow o musi być spełniony następujący warunek: umowy te nie m ogą dotyczyć sprzedaży rzeczy i usług przeznaczonych do użytku osobistego lub rodzinnego czynionego w ram ach prow adzonego gospodarstwa domowego nabywcy.

W umowie factóringu, faktor powinien zobowiązać się do świadczenia co najmniej dwóch dodatkow ych usług na rzecz faktoranta. Konw encja O ttaw ska wprowadziła również konieczność pisemnego poinform ow ania dłużnika o dok o naniu cesji wierzytelności.

5 Por. P. Felis, Factoring - krótkoterminowe finansowanie przedsiębiorstw, „B ank” 1997, nr 11,

s. 54.

(6)

FACTORING JAKO INSTRUMENT ZARZĄDZANIA FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTWA 2 9 3

W prawdzie Polska nie jest stroną Konwencji o międzynarodowym factoringu, ale postanow ienia w niej zawarte są istotne dla określenia miejsca factoringu w prawie polskim . D la wielu podm iotów stanowi ona ważny punkt odniesienia.

F U N K C JE I R O D Z A JE FA C T O R IN G U

Factoring pełni trzy zasadnicze funkcje7:

1. F u nkcja finansow ania polega na tym, że sprzedawca, dostaw ca lub usługodaw ca otrzym uje zapłatę za towary lub usługi przed terminem płatności. O trzym ana kw ota jest pom niejszona o koszty związane z factoringiem. W zależ ności od szczegółowych postanow ień umowy factoringu, funkcja ta może wyrażać się:

a) w zaliczkowaniu faktoranta,

b) w w yznaczaniu okresu tolerancji dłuższego niż wskazany na fakturze, c) w kredytow aniu dłużnika.

2. F unkcja adm inistracyjna wiąże się z wykonywaniem na rzecz fakto ran ta szeregu dodatkow ych czynności usługowych związanych z prow adzoną przez niego działalnością gospodarczą.

3. F unkcja zabezpieczająca factoringu pozwala faktorantow i przenieść na instytucję factoringow ą ryzyko związane z wypłacalnością dłużnika (odpowie dzialność del credere). F a k to r może przejąć całość ryzyka (factoring pełny, właściwy) lub jego część (factoring mieszany). Funkcja ta nie występuje w przypadku factoringu niepełnego (niewłaściwego). W takim przypadku, jeśli dłużnik nie wywiąże się ze swoich zobowiązań, faktorant musi zwrócić faktorowi pobrane środki pieniężne, w zam ian za co otrzymuje wierzytelność.

Praktyka ob ro tu gospodarczego doprow adziła do powstania różnych form factoringu.

W ram ach najbardziej popularnego podziału na factoring właściwy i niewłaś ciwy w yróżnia się szczególne postacie factoringu. W ram ach factoringu właś ciwego w yróżnia się: factoring otw arty, factoring półotw arty, factoring tajny, m eta factoring, factoring powierniczy, factoring eksportowy i m iędzynarodowy, factoring zm odyfikow any. 8

Factoring otwarty (notyfikowany) charakteryzuje się tym, że dłużnik zostaje poinform ow any o zawarciu umowy niezwłocznie po jej podpisaniu. Inform acja zostaje przekazana przez faktora lub faktoranta, przy czym stroną najbardziej

7 Por. M . Sierpińska, D . W ędzki, op. cii., s. 194; K. K reczm ańska, Faktoring w przedsiębiorstwie, W ydawnictwo „B A R T ” , W arszaw a 1997, s. 40-46.

8 Por. K . K reczm ańska, Faktoring w> teorii i w praktyce, W ydawnictwo „B A R T ” , W arszawa 1996, s. 19 - 26; L. Stecki, Factoring w praktyce bankowej, TN O iK , T oruń 1995, s. 44- 48; K . K ruczalak, Factoring i jego gospodarcze zastosowanie, W ydawnictwa Prawnicze PW N , W arszawa

(7)

zainteresow aną powiadomieniem dłużnika jest faktor. W ten sposób faktor uzyskuje pewność, że dłużnik będzie spełniał świadczenie do jego rąk.

Factoring półotwarty polega na tym, że inform acja o zawarciu umowy

factoringu dociera do dłużnika w m omencie wezwania go do zapłaty. U zasad nieniem dla występowania tej formy factoringu jest często obawa faktorantów , iż zawarcie umowy factoringu m oże być traktow ane jako przejaw ich słabości gospodarczej.

Factoring tajny m a miejsce wówczas, gdy dłużnik nie zostaje w ogóle

poinform ow any o istnieniu umowy factoringu. Swoją należność spełnia do rąk faktoranta, a ten otrzym ane środki przekazuje faktorowi. T a form a factoringu nie znajduje jed n ak szerszego zastosowania.

Istota meta factoringu sprow adza się do uczestnictwa w transakcji sprzedaży wierzytelności czwartego podm iotu. Jest nim bank obsługujący faktoranta, który nie występuje w roli rzeczywistego faktora. Bank ten utrzymuje kontakty z instytucją factoringową. D ostaw ca lub usługodawca przelewa wierzytelność na ten bank, ten następnie zawiera um owę factoringu z instytucją factoringową. Dzięki tej transakcji ryzyko wypłacalności dłużnika zostaje rozłożone między bank i faktora.

Factoring powierniczy jest form ą factoringu, w ram ach którego znaczną

funkcję pełni bank faktoranta. Bank ten upoważnia instytucję factoringową do wykonywania określonych czynności na rzecz dostawcy lub usługodawcy w ram ach umowy factoringu. Pomiędzy zbywcą towarów i usług a faktorem nie istnieją żadne stosunki prawne.

Rozwój factoringu eksportowego i międzynarodowego jest n aturalną konsek wencją wzrostu znaczenia handlu m iędzynarodowego po drugiej wojnie świato wej. Przedm iotem tego factoringu są należności eksporterów i przedsiębiorstw będących uczestnikam i rynku m iędzynarodowego. W praktyce wykształciły się różne form y factoringu eksportowego:

1) eksporter przelewa swe wierzytelności na bank factoringowy, którego

siedziba znajduje się w kraju im portera (direct im port factoring),

2) eksporter przelewa swe wierzytelności na bank factoringowy, którego

siedziba znajduje się w kraju eksportera (direct eksport factoring),

3) eksporter przelewa swe wierzytelności na bank factoringowy, którego siedziba znajduje się w kraju eksportera, -a ten zawiera umowę factoringu z bankiem factoringowym z kraju im portera (two factor system).

Factoring zmodyfikowany polega na rezygnacji przez firmę factoringową z wykonywania dodatkowych czynności na rzecz faktoranta; ich wykonanie zostaje scedowane na faktoranta. F aktor zapewnia sobie jednak nadzór nad właściwym wykonaniem tychże zadań. Uzasadnieniem występowania tej formy factoringu jest to, że w praktyce wiele usług wykonywanych przez faktora stało się zbędnych. Nowoczesne metody elektronicznego opracowywania danych, powodują, że wyko nywanie tych czynności przez faktoranta nie jest żadnym problemem.

(8)

W ram ach factoringu niewłaściwego najczęściej występuje factoring otwarty i półotw arty; inne form y są rzadko spotykane. W zależności od sposobu przekazania środków faktorantow i, wyróżnia się factoring dyskontowy (przy spieszony), zaliczkowy (collection factoring) i wymagalnościowy. W factoringu dyskontow ym , fak to ran t natychm iast po przedstawieniu faktur do wykupu, otrzymuje pełną kw otę pieniężną. Jest ona oczywiście pomniejszona o wielkość odpowiednich prowizji.

Istotą factoringu zaliczkowego jest przekazanie zbywcy wierzytelności tylko części należnej m u kwoty. Pozostałą część otrzymuje on, gdy dłużnik spłaci dług faktorow i lub wierzytelność stanie się wymagalna.

C harakterystyczną cechą factoringu wymagalnościowego jest to, że przedsię biorca otrzym uje środki pieniężne po nadejściu term inu płatności wierzytelności lub spłacie długu przez dłużnika. W tym przypadku trudno jest mówić o spełnieniu funkcji finansow ania przez factoring. T a form a factoringu służy przede wszystkim uzyskaniu lepszego i skuteczniejszego nadzoru nad dłuż nikiem. Istnieje bowiem powszechne przekonanie, że pojawienie się instytucji factoringowej jak o strony umowy, wpływa dyscyplinująco na dłużnika.

R Y N E K U SŁU G FA C T O R IN G O W Y C H W POLSCE

O broty firm factoringowych na świecie dynamicznie rosną. W edług szacun ków F acto rs C hain In tern atio n al,9 w 1997 r. wynosiły one 498,6 mld USD, zaś

w kolejnych latach odpowiednio: 539,6 mld USD i 574,7 mld USD. W Polsce natom iast, w 1997 r. odnotow ano prawie czterokrotny wzrost obrotów w stosun ku do rok u poprzedniego, do poziom u 385 m in USD, zaś w następnych latach wynosiły one 715 m in USD i 607 m in USD. Usługi factoringowe w Polsce świadczą dwie grupy podm iotów: 1) banki komercyjne, 2) spółki factoringowe

tworzone przez banki.

Factoring występuje w ofercie większości banków komercyjnych, a znaczna grupa banków zamierza go wprowadzić. Oprócz banków usługi factoringowe świadczą wyspecjalizowane instytucje factoringowe, takie jak: H a n d lo w y -H e l ler (spółka Banku H andlow ego i międzynarodowej firmy factoringowej NM B - Heller H olding N.V.), Polfactor (spółka Banku Rozwoju Eksportu i austriac kiego Interm arket F actoring Bank A G ), Bankowy Dom Factoringowy (spółka K redyt Banku PBI). C oraz częściej factoring pojawia się w ofercie firm świadczących usługi leasingowe i finansowe, np. Biuro Obsługi Zadłużenia B R O K E R , D olnośląskie Tow arzystw o Leasingowe.

O broty spółki H andlow y - Heller w I półroczu 1998 r. wynosiły 490,5 m in zł, co oznacza wzrost o 357,5% w stosunku do analogicznego okresu w roku poprzednim . F irm a Polfactor zwiększyła obroty ze 170 m in zł w I pół- roczul997 r. do 200 m in zł w I półroczu 1998 r., Raiffeisen C entrobank

(9)

296 ANNA WAWRYSZUK

- z e 150 m in zł do 300 m in zł, Am erB ank z 10,5 m in zł do 51 min zł w analogicznych okresach. 10

C harakter usług świadczonych przez banki i spółki factoringowe jest różny. T rudno jednoznacznie wskazać bardziej korzystną ofertę. W edług badań przeprow adzonych przez K atarzynę K reczm ańską, 1 1 banki nie pobierają m arży,

co sprawia, że stopa procentow a lub dyskontow a jest niższa niż w przypadku firm factoringowych. Z drugiej jednak strony, banki zazwyczaj pobierają oprocentow anie z góry, a firmy factoringowe z dołu, co wpływa na wysokość kosztu. O atrakcyjności factoringu decyduje również rodzaj zakres i rodzaj świadczonych usług dodatkow ych. O ferta firm factoringowych jest bardzo szeroka; banki zaś oferują wąski zakres usług dodatkow ych.

O BSŁU G A F A C T O R IN G U

N a procedurę obsługi factoringu składają się trzy e ta p y 12: 1) etap wstępny przed podpisaniem umowy factoringu, 2) kształtowanie warunków umowy,

podpisanie um owy i przekazanie środków pieniężnych, 3) m onitoring i spłata. Etap wstępny. Obejmuje rozm owę przedstawiciela firmy factoringowej z potencjalnym klientem . Potencjalny klient zostaje poinform ow any o w arun kach jakie m uszą być spełnione, aby podpisanie umowy było możliwe. Pod pisanie umowy factoringu następuje, jeśli dłużnik i faktorant spełnią następujące w a ru n k i13:

1) dostarczą wym agane dokum enty (np. dokum enty założycielskie, finan

sowe),

2) ich sytuacja ekonom iczno - finansowa nie budzi wątpliwości,

3) stale ze sobą w spółpracują,

4) w spółpraca miedzy nimi przebiega w sposób prawidłowy,

5) dłużnik reguluje płatności term inowo (dopuszczalne są opóźnienia w spła cie, o ile uzasadnione one są obiektywnymi przyczynami),

6) nie istnieją miedzy nimi wierzytelności m ogące podlegać kompensacie, 7) wierzytelności fak to ran ta w stosunku do dłużnika są bezsporne,

8) branża, w której działają zostanie zaakceptow ana przez faktora do finansow ania (z bran żą ściśle związane jest ryzyko i rentowność; firmy factorin gowe m ogą unikać finansow ania określonych działów przemysłu, tj. przemysłu ciężkiego, m aszynowego ciężkiego, oprogram ow ania kom puterów, budow nict wa, a preferow ać inne).

10 K . K urasz, Zainteresowanych przybywa, „R zeczpospolita” z 12 sierpnia 1998, s. 2. 11 Ibid., s. 2.

12 Por. K . K reczm ańska, Factoring w teorii i w praktyce..., s. 65 i n. 13 Ibid., s. 74.

(10)

Niezbędnym wymogiem m oże być również posiadanie w banku (instytucji factoringowej) rachunku bieżącego przez określony czas. Inne szczegółowe wym agania m ogą dotyczyć m inimalnej kwoty faktury i term inu płatności wierzytelności.

Factoring nie jest instrum entem finansowania odpowiednim dla wszystkich przedsiębiorstw. K lient powinien wiedzieć, czy jest on właściwym adresatem usługi factoringowej. F actoring jest usługą skierowaną do firm, k tó re 14:

* posiadają stałych odbiorców (im większa jest ich ilość, tym lepiej), * sprzedają tow ary lub usługi z odroczonym terminem płatności, * znają kondycję finansową dłużnika lub m ogą ją łatwo ustalić, * posiadają wysoki poziom należności,

* uzyskują upusty cenowe u swoich dostawców,

* m ają ograniczony kapitał własny (małe, dynamicznie rozwijające się firmy nie dysponują wysokim m ajątkiem , który mógłby stanowić zabezpieczenie kredytu obrotow ego),

* realizują ekspansyw ną strategię zwiększania obrotów m.in. poprzez długie term iny płatności,

* uzyskują m arżę pozwalającą pokryć wysokie koszty factoringu, * m ają wiarygodność kredytow ą i stabilność finansową.

Jeżeli firm a nie spełnia większości wymienionych warunków, nie uzyska ona korzyści pozwalających na pokrycie kosztów obsługi factoringu.

Z drugiej strony faktor powinien ustalić, czyjego firma będzie m ogła sprostać oczekiwaniom klienta. W szczególności należy ustalić wysokość kosztów, które fak to ran t jest gotów ponosić oraz jakich usług dodatkow ych oczekuje. W przy padku ustalania przez faktora m inimalnych i m aksymalnych wartości skupow a nych faktur, poszczególne wierzytelności m uszą mieścić się w wyznaczonym przedziale. W ażne jest również, aby okres wykupu faktur był nie krótszy niż term in kredytu kupieckiego udzielonego dłużnikowi.

Etap drugi. Potencjalny fak toran t występuje z wnioskiem o zawarcie umowy factoringu. Pozytywne rozpatrzenie wniosku jest wstępem do dalszych nego cjacji. Ich efektem powinno być ustalenie szczegółowych warunków umowy. Um owa factoringu pow inna zawierać wszelkie dane niezbędne do zawarcia umowy, czyli określać strony umowy, ich ewentualnych pełnomocników, przedm iot umowy itp.

Z treści umowy powinny wynikać również informacje dotyczące15: * okresu obowiązywania umowy,

* okresu wykupu wierzytelności, * lim itu factoringu,

14 Por. K. Bacławski, op. cit., s. 164; K . K reczm ańska, Drogi konkurent kredytu, „Businessman M agazine - R ap o rt Specjalny” 1997, n r 10, s. 25.

(11)

* kosztów usługi (stopa procentow a lub dyskontow a, wysokość m arży i prowizji faktora, wysokość oraz zasady tworzenia i zwalniania funduszu gwarancyjnego),

* zabezpieczeń,

* zakresu i rodzaju dodatkow ych usług,

* zobow iązania fak toran ta do dostarczania sprawozdawczości finansowej, * podm iotu ponoszącego ryzyko wypłacalności dłużnika (jeśli w umowie nie m a na ten tem at informacji, wówczas ryzyko to ponosi faktor),

* sposobu i term inu przekazania środków pieniężnych faktorantow i oraz ich spłaty przez dłużnika.

Um owa factoringu m oże być zaw arta na czas określony lub nie określony. Zazwyczaj firmy factoringowe podpisują umowy na 1 rok, a następnie a u to matycznie je przedłużają, jeśli żadna ze stron nie wypowie jej warunków. W ram ach jednej umowy fak to ran t skupuje niejed ną, lecz wiele wierzytelności. Przedstawianie do wykupu jednej wierzytelności jest dla fak toran ta nieopłacalne ze względu na wysokie koszty stałe. Firm y w umowie określają wartościowo limit wykupu i/lub limit dłużnika. Limit wykupu oznacza m aksym alna kwotę wierzytelności, k tó rą instytucja factoringow a m oże nabyć od faktoranta w okre sie obowiązywania limitu. Limit dłużnika określa m aksym alną kwotę wierzytel ności przysługujących od danego dłużnika, które firma factoringowa będzie nabywała w ram ach umowy.

Limity m ogą być:

a) odnawialne, czyli gdy każda spłata dłużnika zwiększa wysokość pozo stałego do wykorzystania limitu o wartość dokonanej spłaty,

b) nieodnawialne, gdy spłata dłużnika nie powoduje zwiększenia kwoty pozostałego limitu.

W umowie factoringu powinna znaleźć się inform acja o term inach płatności wierzytelności podlegających skupowi. Firm y factoringowe ustalają minimalne i m aksym alne term iny płatności wierzytelności. Jednak w odniesieniu do poszczególnych dłużników terminy te m ogą być krótsze od m aksym alnych. Zróżnicowanie to wynika z wielkości ryzyka związanego z dłużnikiem.

Podstaw ą do otrzym ania przez fak to ran ta środków pieniężnych jest wy staw iona przez niego faktura z tytułu dostawy, sprzedaży towarów lub świadczenia usług. Nie otrzym uje on całej kwoty wierzytelności, lecz jej część pom niejszoną o koszty factoringu (factoring dyskontowy). Jeśli faktor skupuje część wierzytelności, to fak to ran t otrzymuje tylko wykupioną część pom niej szoną o koszty. Pozostałą część odzyskuje w terminie płatności faktury (factoring zaliczkowy). M oże również całość wierzytelności pomniejszoną o koszty odzyskać w terminie płatności faktury (factoring wymagalnościowy). Koszty factoringu są przedm iotem analizy w dalszej części pracy.

Najczęściej wykorzystywanymi zabezpieczeniami są: poręczenie cywilne, weksel gwarancyjny, upoważnienie banku do rozporządzania rachunkiem

(12)

bieżącym. Oczywiście katalog zabezpieczeń jest różny w zależności od banku, ale najlepszym zabezpieczeniem jest sam a wierzytelność i wypłacalność dłużnika. W myśl zasady swobody umów, w treści umowy factoringu m ogą być umieszczane dodatkow e klauzule i zastrzeżenia. Podpisanie umowy i przekaza nie środków pieniężnych kończy etap drugi.

Etap trzeci. O statni etap polega n a przeprowadzaniu okresowych analiz

sytuacji ekonomiczno-finansowej fak to ran ta i dłużnika. W przypadku wy stąpienia ewentualnych trudności w spłacie zobowiązań przez dłużnika, w uzasa dnionych przypadkach, faktor m oże przesuwać terminy spłaty. W zależności od formy factoringu, fakto r również wykonuje wszelkie czynności zmierzające do ściągnięcia wierzytelności.

O PŁA C A LN O ŚĆ FA C T O R IN G U

K O R Z Y Ś C I F A C T O R IN G U

Stale w zrastająca popularność usług factoringu wynika z istnienia szeregu korzyści, 16 które uzyskuje klient instytucji factoringowej. M ówiąc o korzyściach należy na wstępie zaznaczyć, iż wycena wielu z nich z punktu widzenia faktoranta jest tru d n a lub niemożliwa. Tylko niektóre z nich m ogą być wycenione.

G łów ną korzyścią, a jednocześnie celem transakcji factoringu, jest otrzym a nie przez fak to ran ta środków pieniężnych przed terminem płatności wierzytelno ści. Dzięki otrzym anym środkom pieniężnym przedsiębiorstwo może korzystać z systemu opustów gotówkowych u swoich dostawców, jak również zapewnić swoim odbiorcom dogodne warunki zakupu. Kredytow anie odbiorców, czyli sprzedaż z odroczonym terminem płatności jest powszechną praktyką gospodar czą i jednocześnie wynikiem konkurencji na rynku nabywcy. Działania tego typu wpływają na wzrost przychodów ze sprzedaży, ale dzieje się to kosztem zam rażania kapitału niezbędnego dla funkcjonowania przedsiębiorstwa. W pew nym m omencie przedsiębiorstwo może stanąć w obliczu niedoboru środków pieniężnych, a w skrajnym przypadku grozi m u u trata płynności. Sprzedaż wierzytelności pozw ala na odzyskanie należności (pomniejszonej o koszty factoringu) przed term inem jej płatności. F a k to r otrzymuje wierzytelność od dłużnika w kwocie i term inie wskazanym na fakturze. Operacja ta nie tylko zwiększa płynność fak to ran ta, ale również pozwala mu w sposób dokładny planow ać wpływy i wydatki gotówkowe. Efektem tego jest bardziej skuteczne zarządzanie finansam i firmy.

16 Por. K . K reczm ańska, Faktoring w przedsiębiorstwie..., s. 3 i n.; M. K obylański, Kredyt, leasing

(13)

300 ANNA WAWRYSZUK

Factoring w skali całej gospodarki przyczynia się do zwiększenia obiegu pieniądza.

Sprzedaż wierzytelności wpływa na strukturę aktywów w bilansie faktoranta. Po stronie aktywów następuje zmniejszenie stanu należności i wzrost środków pieniężnych. O płaty poniesione na rzecz faktora zostają zaksięgowane jako koszty finansowe, które obniżają podstaw ę opodatkow ania. K aucja gwarancyj na stanowi należność od faktora. W przypadku korzystania z innej formy finansowania, np. kredytu, zm iana następuje po stronie aktywów i pasywów. Decyzja dotycząca wyboru źródeł finansow ania działalności powinna uwzględ niać wpływ danego instrum entu na strukturę bilansu, ta natom iast znajduje odzwierciedlenie w poziomie wskaźników finansowych. Korzystanie z factoringu powoduje, że wskaźniki płynności, rentowności i zadłużenia ulegają p o prawie.

Przykład 1. Fragm ent bilansu firmy „D elta” jest następujący A fragm ent o f a balance o f a „D elta” company A ktyw a bieżące Pasywa bieżące Środki pieniężne Należności od odbiorców Zapasy 80000 zł 120000 zł 20 000 zł K redyty bankowe

Zobow iązania wobec dostawców Zobow iązania wobec budżetu

30 000 zł 130 000 zł 30000 zł

Razem 220 000 zł Razem 190 000 zł

W skaźnik płynności bieżącej (aktyw a bieżące do pasywów bieżących) firmy „D elta” wynosi 1,16, podczas gdy jego optym alny poziom zawiera się w prze dziale 1,5-2,0.

W celu przezwyciężenia problem u niskiej płynności, przedsiębiorstwo pod jęło decyzję o sprzedaży swoich wierzytelności na kwotę 1 2 00 0 0 zł firmie

factoringowej. Dzięki tem u firm a uzyskała środki pieniężne w kwocie 95 000 zł, oprócz tego po spłaceniu wierzytelności przez dłużnika odzyska kwotę 2 0 0 0 0 zł stanow iącą fundusz gwarancyjny, który w bilansie przedsiębiorstwa występuje pod pozycją „należności od fak to ra ” . Koszty usługi wynoszą 5000 zł i zostaną zaksięgowane jak o koszty finansowe (wymienione operacje zawiera schemat bilansu I). Dzięki otrzym anym środkom pieniężnym firma spłaciła kredyt bankowy w kwocie 30 tys. zł oraz część zobowiązań wobec dostawców (bilans II).

Dzięki w ykorzystaniu factoringu poziom wskaźnika płynności bieżącej wzrósł do poziom u 1,36, co świadczy o poprawie płynności przedsiębiorstwa.

Jeśli ta sam a firm a w celu popraw ienia swojej płynności postanow iłaby zaciągnąć kredyt bankowy w kwocie 96000 zł (prowizja bankow a 1000 zł), wówczas do przedsiębiorstwa wpłynęłaby kw ota 95 000 zł (bilans III). Dzięki otrzym anym środkom pieniężnym przedsiębiorstwo spłaciło zobowiązania wobec dostaw ców w kwocie 120 000 zł (bilans IV)

(14)

FACTORING JAKO INSTRUMENT ZARZĄDZANIA FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTWA 301

Bilans I Bilans II

A ktyw a bieżące Pasywa bieżące A ktyw a bieżące Pasywa bieżące Środki pie niężne 175000 K redyty bankow e 30 000 Środki pie niężne 55 000 K redyty bankow e 0 Należności od fak to ra 20 000 Zob. wobec dostaw ców 130000 Należności od faktora 20 000 Zob. wobec dostawców 40000 Zapasy 20 000 Zob. wobec

budżetu 30000

Zapasy 20000 Zob. wobec

budżetu 30 000 Razem 215000 Razem 190000 Razem 95 000 Razem 70 000

Bilans III Bilans IV

A ktyw a bieżące Pasywa bieżące A ktyw a bieżące Pasywa bieżące Środki pie niężne 175000 K redyty bankow e 126000 Środki pie niężne 55000 Kredyty bankowe 126000 Należności od odbiorców 120 000 Zob. wobec dostawców 130 000 Należności od odbiorców 120000 Zob. wobec dostawców 10000 Zapasy 20000 Zob. wobec

budżetu 30000

Zapasy 20 000 Zob. wobec

budżetu 30 000 Razem 315000 Razem 285000 Razem 195000 Razem 166000

W skaźnik płynności popraw ił się i wynosi 1,18. Jego poziom jest jednak niższy niż, wtedy gdy przedsiębiorstwo korzysta z factoringu.

K redytow anie odbiorców pozwala przedsiębiorstwu zwiększać przychody ze sprzedaży. W iąże się to jednak z ryzykiem wypłacalności dłużnika. Sprzedaż wierzytelności m oże rozwiązać problem ryzyka. Zaletą factoringu jest to, że faktor m oże przejąć na siebie całość ryzyka wypłacalności dłużnika (factoring właściwy) lub określoną kwotowo jego część (factoring mieszany). Wyjątkiem jest factoring niewłaściwy, w którym pomimo zbycia wierzytelności ryzyko to pozostaje u fak to ran ta. Banki świadczące usługi factoringu, najczęściej oferują przedsiębiorstwom factoring niewłaściwy, co w efekcie upodabnia ten produkt do kredytu udzielanego pod zastaw wierzytelności. N iem ożna w tym przypadku mówić o funkcjach factoringu: zabezpieczającej i administracyjnej, bowiem zakres dodatkow ych usług świadczonych na rzecz faktoranta jest bardzo wąski. Inaczej jest w przypadku spółek factoringowych, które znacznie chętniej i częściej umieszczają w swojej ofercie factoring właściwy, a wraz z nim szeroki zakres różnorodnych usług dodatkow ych.

Istniejące n a rynku przez pewien okres spółki factoringowe m ogą tworzyć bazy danych zawierające informacje o dostawcach. N a ich podstawie m ogą one wskazywać w iarygodnych kontrahentów , ale też odradzać współpracę z tymi

(15)

302 ANNA WAWRYSZUK

podm iotam i, które w przeszłości nie wywiązywały się ze swoich zobowiązań. Dzięki temu ryzyko fak to ran ta, który przejmuje na siebie ryzyko wypłacalności dłużnika zostaje znacznie ograniczone, co wpływa na wysokość kosztów usługi. Jeśli nawet ryzyko wypłacalności dłużnika pozostaje u faktoranta, to zyskuje on pewność, że w trakcie trw ania współpracy z kontrahentem nie pojawią się poważne problem y.

Świadczone na rzecz fak to ran ta usługi dodatkow e w postaci inkasa należno ści, prow adzenia rozliczeń transakcji między faktorantem a dłużnikiem, dokony w ania księgowań, inform ow ania faktoranta o stanie należności od dłużników, m ogą przyczynić się do znacznego obniżenia kosztów administracyjnych w przedsiębiorstwie.

F aktoring spraw ia, że zmianie ulegają istniejące relacje pomiędzy uczest nikam i o b ro tu gospodarczego. Z chwilą przedstawienia faktorantow i do wykupu wierzytelności, nabywa on praw a przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi, czyli dostawcy tow arów i usług. Ewentualne problemy, jakie m ogą pojaw iać się, gdy dłużnik nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań, będą dotyczyły dłużnika i instytucji factoringowej. Firm a factoringowa staje się wówczas podm iotem , który wymaga i upom ina w celu podjęcia przez dłużnika określonych działań. D ostaw ca tow arów i usług może zatem zachować dobre stosunki ze swoim klientem.

Podobnie jest, gdy konieczne staje się podjecie działań windykacyjnych. Instytucje factoringowe znacznie szybciej i skuteczniej ściągają należności od opieszałych dłużników. W arto dodać, że ci ostatni w przypadku pojawienia się faktora jak o strony um owy, stają się bardziej zdyscyplinowani i starają się regulować płatności term inow o. D ostaw ca towarów i usług nie zawsze sprawdza się w roli egzekutora swoich należności. Dzieje się tak, ponieważ zazwyczaj nie posiada on doświadczenia w zakresie ściągania należności, a utrzymywanie wyspecjalizowanej kom órki zajmującej się windykacją jest bardzo kosztowne (dział windykacji istnieje w firmach factoringowych). Często przedsiębiorca obawia się, że przeprowadzenie przez niego windykacji wpłynie na pogorszenie jego kontaktów z klientem. Factoring może zatem rozwiązać ten problem . W skali całej gospodarki efektywne ściąganie należności zapobiega powstawaniu zatorów płatniczych i pozwala wyeliminować te podmioty, które stanow ią zagrożenie dla bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.

K atalo g usług dodatkow ych m oże być bardzo szeroki. Oczywiście im większą liczbę usług dodatkow ych świadczy faktor, tym wyższe powinny być koszty factoringu.

Korzyści związane z usługami dodatkow ym i, jakie osiąga faktorant, spraw ia ją, że factoring m oże być bardzo atrakcyjnym sposobem finansowania działalno ści. Należy podkreślić, że tego rodzaju korzyści nie wystąpią, gdy firma będzie korzystała z innych dostępnych źródeł finansowania krótkoterm inowego.

(16)

O atrakcyjności factoringu jako alternatywnego wobec np. kredytu obro towego lub emisji papierów dłużnych źródła finansowania, decyduje również znacznie mniej czasochłonna i pracochłonna procedura zawarcia umowy.

Z uwagi na rozproszenie ryzyka pomiędzy faktoranta i dłużnika, instytucje factoringow e nie wym agają ustanaw iania tak wartościowych zabezpieczeń, jak m a to miejsce w przypadku kredytu. Zazwyczaj podstawowym zabezpieczeniem jest sam a wierzytelność. Dzięki temu factoring jest bardzo korzystną form ą finansow ania dla firm m ałych i średnich, które nie dysponują odpowiednim m ajątkiem dla ustanow ienia zabezpieczenia albo istnieją na rynku od niedawna. W ysokie ryzyko kredytowe związane z finansowaniem tego rodzaju podm iotów, sprawia, że kredyt obrotow y jest dla nich niedostępny. K redytodaw ca szczegóło wo bada sytuację ekonom iczno-finansową podm iotu występującego z wnios kiem kredytowym . W przypadku factoringu przedmiotem szczegółowej analizy jest nie tylko sytuacja fak to ran ta, ale ocenie podlegają przede wszystkim jego dłużnicy. Od ich kondycji finansowej będzie zależało, czy firma factoringowa zdecyduje się na finansow anie dostawcy. Tego typu analizy nie są konieczne, gdy um owa dotyczy factoringu niewłaściwego, dzięki czemu środki pieniężne natychm iast po przedstaw ieniu faktury do wykupu wpływają do faktoranta. Jeśli dłużnik nie spłaci wierzytelności, wraca ona do faktoranta, który zobowią zany jest zwrócić p o brane środki pieniężne.

W ażną korzyścią factoringu jest sw oboda faktoranta w zakresie terminów i kwot w ykorzystyw anych środków pieniężnych. F ak to ran t sam określa term in i wysokość otrzym yw anych środków pieniężnych poprzez fakt przedstawienia do w ykupu faktury, o ile spełnia one warunki określone w umowie factoringu. W przypadku kredytu obrotow ego, postanow ienia umowy dotyczące kwot i term inów otrzym ania kolejnych transz kredytu, są wynikiem negocjacji między stronam i. W yjątkiem jest um ow a o linię kredytową i kredyt w rachunku bieżącym, gdzie kredytobiorca sam decyduje o tym kiedy i w jakiej wysokości wykorzysta środki pieniężne.

Istotną zaletą factoringu jest to, iż usługa ta jest zwolniona od podatku od tow arów i usług VAT oraz opłaty skarbow ej. 17

K O S Z T Y F A C T O R IN G U

Factoring nie m oże być traktow any jak o uniwersalny środek, który służy rozw iązaniu problem u płynności. Uzyskanie korzyści z tytułu usługi factoringu jest uw arunkow ane wystąpieniem określonych przesłanek. Adresatem factorin

gu jest zazwyczaj dynamicznie rozwijające się średnie lub małe przedsiębiorstwo, 17 Por. A. Sekita, Sprzedaż wierzytelności a podatek od towarów i usług i opłata skarbowa - artykuł

dyskusyjny, „Biuletyn Studiów Podatkow ych - D oradztw o Podatkow e” 1998, nr 9, s. 24; R. Sadlik, Factoring bez V A T i opłaty skarbowej, „G azeta Praw na” 1998, n r 15; J. Strojnowski, Cesja wierzytelności — opłata skarbowa czy V AT, „D oradca Podatnika” 1998, nr 26, s. 15 i n.

(17)

304 ANNA WAWRYSZUK

które nie posiada wysokiego m ajątku niezbędnego do ustanowienia zabez pieczenia. Przedsiębiorstw o to musi spełniać też inne w arunki, o których była m owa w poprzedniej części pracy.

Zawsze ilekroć przedsiębiorstwo zamierza podpisać umowę factoringu, powinien zostać przeprow adzony rachunek opłacalności. Ocena opłacalności polega na porów naniu korzyści i kosztów związanych z factoringiem. W przypa dku korzyści często pojaw ia się problem ich właściwej wyceny. Stosunkowo łatwo m ożna obliczyć wzrost obrotów n a skutek wydłużenia term inów płatności lub oszczędności związanych z zakupem za gotówkę (np. opust „za płatność” , opust „za ilość” ). Factoring przyczynia się do lepszego zarządzania finansami, co wpływa na wysokość wyniku finansowego. Z drugiej jednak strony na wynik finansowy m ają wpływ też inne czynniki, zarów no zależne, jak i niezależne od przedsiębiorstwa. Szereg podobnych trudności wystąpi, gdy przedsiębiorstwo podejmie się próby wyceny usług świadczonych przez faktora.

W zamian za uzyskane korzyści faktorant ponosi opłaty na rzecz instytucji factoringowej. Problem sprow adza się do stwierdzenia, czy poniesione koszty zostaną zrekom pensow ane przez uzyskane korzyści.

Koszty usługi factoringu przyjm ują najczęściej formę następujących o p ła t18:

1) oprocentow anie (odsetki, gdy opłaty pobierane są z dołu lub dyskonto, gdy odsetki pobierane są z góry);

2) prowizja przygotowawcza; 3) prowizja adm inistracyjna; 4) prowizja za przejęcie del credere.

Koszty factoringu są ściśle związane z funkcjami tej usługi. Za funkcję finansow ania fak to r pobiera odsetki lub dyskonto. Wysokość odsetek zależy od ceny jak ą fak to r płaci za dostęp do gotówki. Oprocentowanie jest z reguły naliczane na podstaw ie zmiennej stopy procentowej od kwoty wierzytelności przekazanej faktorantow i. W ysokość stopy procentowej ustalana jest na pod stawie codziennych notow ań stawki W IBOR, LIBOR, FIB O R (w zależności od waluty) n a rynku międzybankowym lub stopy procentowej kredytu lo m bardow ego N B P powiększonej o m arżę, czyli od 0,5 do 7 punktów p ro centowych. Odsetki zależą również od kwoty wierzytelności i okresu kre dytow ania fak to ranta.

Prowizja przygotow aw cza jest wynagrodzeniem za funkcję adm inistracyjną i zabezpieczającą. Jej wysokość może być przedmiotem negocjacji pomiędzy faktorem i faktorantem . Prowizja przygotowawcza pokryw a koszty związane z przygotowaniem umowy (np. koszt analiz ekonomiczno-finansowych). M oże być ustalana kw otow o lub procentowo. Zazwyczaj jednak obliczana jest od wysokości limitu ustalonego w umowie lub od kwoty wierzytelności w przypad ku nabyw ania pojedynczej wierzytelności. O płata ta pobierana jest w dniu

(18)

F A C T O R IN G JA K O IN S T R U M E N T ZA R ZĄ D ZA N IA F IN A N SA M I PR ZED SIĘBIO RSTW A 305

wypłaty środków pieniężnych lub w dniu podpisania umowy. K oszt z tytułu prowizji przygotowaw czej waha się w granicach pomiędzy 0,1% - 3% kwoty przyznanego limitu.

Prowizja adm inistracyjna, czyli należność za administrowanie wierzytelnoś ciami (funkcja adm inistracyjna) obliczana jest od kwoty nabywanej wierzytelno ści w wysokości ustalonej w umowie i pobierana jest w dniu wypłaty, każdorazow o z kw oty wypłacanej faktorantow i.

Procentow a staw ka prowizji administracyjnej jest niższa, jeśli19: * wyższe są o b ro ty fak to ran ta,

* wyższa jest średnia kw ota przedstawianych do wykupu faktur, * m niejsza jest liczba dłużników,

* pom iędzy odbiorcam i a dostawcam i występują stałe powiązania, * liczba reklam acji i obniżek cen jest niewielka,

* średni okres płatności wierzytelności jest krótki.

Prowizja za del credere stanowi należność za przejęcie ryzyka przez nabywcę wierzytelności (funkcja zabezpieczająca). Wysokość prowizji uwzględnia ewen tualne koszty z tytułu windykacji należności od dłużnika. Ustalenie prowizji za del credere jest jednoznaczne z określeniem ceny (premii) za ryzyko

wypłacalno-Źródło: K . K reczm ańska, Faktoring w przedsiębiorstwie, op. cit., s. 48. Schem at nr 2. Funkcje i opłaty factoringu

Functions and paym ents o f factoring

(19)

306 A N N A W A W RY SZU K

ści dłużnika. N a poziom ryzyka w pływ ają20: 1) k oniunktura w branży dostawcy, 2) wiarygodność odbiorcy, 3) średni okres kredytow ania, 4) rozproszenie wierzytelności na poszczególnych dłużników, 5) stosunek wierzytelności straco nych do o brotu w ro k u ubiegłym.

Prowizja za del credere najczęściej pobierana jest procentow o od wartości każdej przelanej wierzytelności. O płata z tytułu przejęcia ryzyka występuje w przypadku factoringu właściwego. Często jed n ak instytucje factoringowe nie umieszczają jej w wykazie opłat. W takiej sytuacji wszystkie inne opłaty (odsetki, prowizje) są odpow iednio wyższe. Rodzaje i wysokość opłat ponoszonych z tytułu poszczególnych funkcji factoringu przedstaw ia schemat.

N a wysokość kosztów factoringu m ają wpływ również inne czynniki. Należą do nich: sposób pobieran ia oprocentow ania, sposób dokonyw ania wypłat oraz wysokość tzw. funduszu gwarancyjnego. Oprocentow anie m oże być pobierane z góry lub z dołu. W pierwszym przypadku m am y do czynienia ze stopą dyskonta. Jeśli oprocentow anie jest pobierane w terminie płatności wierzytelno ści, m ówimy o stopie procentowej. W większości banków oprocentowanie pobierane jest w m om encie przyjęcia faktur do wykupu. N iektóre tylko instytucje factoringow e pobierają oprocentowanie po spłacie przez dłużnika. K oszty są wyższe, gdy oprocentow anie pobierane jest z góry. Zależność między stopą dyskonta a stopą procentow ą m ożna wyrazić za pom ocą następujących równań:

w 100 - d y ' 100 + i i - roczna stopa procentow a

d - roczna stopa d yskontow a

Znając roczną stopę procentow ą np. 26% w skali roku, m ożna policzyć roczną stopę dyskontow ą według wzoru (2):

d = 26 * 100 . , = 20,63% 100 + 26

W edług stopy d ysk o n ta 20,63% powinno być liczone oprocentowanie przy płatnościach pobieranych z góry. K orzystając ze wzoru (1) m ożna policzyć roczną stopę procentow ą, gdy płatności pobierane są z dołu, a znana jest stopa dyskontow a.

Przykład nr 2. Przedsiębiorstw o „A lfa” w ram ach zawartej umowy factorin gu, sprzedało firmie „B eta” wierzytelność za kwotę 100 tys. zł. Term in płatności

(20)

wierzytelności wynosi 30 dni. Przedsiębiorstwo zapłaciło prowizję adm inistracyj ną wynoszącą 1% wartości wierzytelności. Firm a factoringow a zablokow ała 20% wierzytelności. Z ablokow ana kw ota stanowi nie oprocentow any fundusz gwarancyjny, który zostanie zwolniony po spłacie należności przez dłużnika, czyli po 30 dniach.

Przypadek I. Zakładając, że stopa procentow a wynosi 26% (oprocentowanie pobierane jest z dołu), koszty usługi zostaną obliczone następująco:

- prow izja adm inistracyjna: 1 0 0 0 zł; 0,26

- odsetki (płatne z dołu): 100000* = 2166,67 zł; - kw ota zablokow ana: 2 0 0 0 0 zł;

- koszty całkowite: 1000 + 2166,67 = 3166,67;

- kw ota otrzym anej pożyczki: 100000 - 1000 - 20000 = 79000 zł. 1000 + 2166,67 K oszt 30-dniowej pożyczki (koszt/kw ota pożyczki):---7 9 0 0 0--- = ^ “

w skali m iesiąca.

Roczny efektywny koszt pożyczki: (1 -I- 0,04)12 - 1 = 60,25% w skali roku. Po 30 dniach firm a zapłaci odsetki w kwocie 2166,67 zł oraz otrzym a zablokow aną kw otę 2 00 0 0 zł.

Przypadek II. Jeżeli firm a „B eta” pobierałaby oprocentowanie z góry, wówczas koszty przedstawiałyby się następująco:

- prow izja adm inistracyjna: 1 0 0 0 zł;

- stopa dyskontow a (form uła 2): D — 100* j q q ^ ~ 2 5 = 20,63%; 20,63%

- odsetki wynoszą: 100000* — —— = 1719,167 zł; - kw ota zablokow ana: 2 0 0 0 0 zł;

- koszty całkowite: 1000 -l- 1719,167 = 2719,167 zł;

- kw ota otrzym anej pożyczki: 100000 - 1000 - 20 000 - 1719,167 = 77280,833 zł.

_ ... 1000 + 1719,167 „ ^ n/ , . . K oszt 30-dniowej pozyczki: - = 3,52% w skali miesiąca.

77 280,833

Roczny efektywny koszt: (1 + 0,0351)12 - 1 = 51,43% w skali roku. Po 30 dniach faktor otrzym a zablokow ana kwotę.

Przypadek III. Jeśli stopa procentow a nie jest przeliczana na stopę dyskonta, a odsetki pobierane są z góry, wówczas:

0 26

- odsetki wynoszą: 10000 = 2166,67 zł; - kw ota zablokow ana: 2 0 0 0 0 zł;

- prowizja adm inistracyjna: 1 0 0 0 zł;

- koszty całkowite: 1000 -f 2166,67 = 3166,67 zł;

(21)

308 A N N A W AW RYSZUK

1000 + 2166,67

K oszt 30-dmowej p o ży czk i:--- = 4,12% w skali miesiąca. 76 833,33

Roczna stopa procentowa: (1 + 0,0412)12 - 1 = 62,36% w skali roku. Po 30 dniach klient otrzym a kwotę zablokow aną.

N a wysokość kosztów związanych z factoringiem wpływają również zasady dotyczące tw orzenia funduszu gwarancyjnego. M ogą istnieć następujące sy tu acje21:

1. Bank w ykupuje część wierzytelności, np. 95% , pozostała część tworzy fundusz gwarancyjny. Wszelkie opłaty naliczane są od wykupionej części wierzytelności. W term inie płatności faktury, fakto ran t otrzymuje od dłużnika 5% wierzytelności, zaś faktor 95% jej wartości. W przypadku gdy dłużnik nie wywiąże się ze swoich zobowiązań, a próby ściągnięcia należności okażą się bezskuteczne, wówczas:

a) przy factoringu właściwym, faktor w straty spisze 95% wierzytelności, a fak to rant 5% ,

b) przy factoringu niewłaściwym, 95% wierzytelności wróci do faktoran ta (tzn. zwróci on trzym ane środki faktorowi) i w sumie 100% należności zostanie zapisane w straty.

2. Bank wykupuje 100% wierzytelności, ale część tej kwoty tworzy fundusz gwarancyjny, zaś pozostała część, zwykle 70% - 90% jest wypłacana faktoran- towi. W tym przypadku koszty naliczane są od całej kwoty wierzytelności. Z ablokow ana część jest zwracana faktorantow i, gdy dłużnik ureguluje swoje zobowiązanie. Jeśli dłużnik nie wywiąże się ze swoich zobowiązań, a ściągnięcie wierzytelności okaże się bezskuteczne, wówczas zakładając, że fundusz gw aran cyjny stanowi 20% wierzytelności wystąpią następujące przypadki:

a) przy factoringu właściwym, faktor w straty spisze 100% wierzytelności; fakto rant otrzym a 20% tej kwoty, czyli fundusz gwarancyjny, a wypłaconą wcześniej zaliczkę zatrzym a,

b) przy factoringu niewłaściwym, faktor zatrzym a kwotę zablokow aną, a dodatkow o odzyska wypłaconą zaliczkę, czyli 80% wierzytelności; faktorant będzie m usiał w straty spisać 100% wierzytelności.

Jeśli faktor wykupuje część wierzytelności, początkowe opłaty, tzn. prowizja adm inistracyjna i przygotowaw cza liczone są od wykupionej części wierzytelno ści. Oprocentow anie również jest liczone od części wykupionej. Fundusz gwarancyjny nie jest oprocentow any w tym przypadku.

Przy wykupie 100% wartości wierzytelności, fakto rant płaci wyższe opłaty początkowe, są one bowiem naliczane od całości wierzytelności. O procen towanie jest z reguły liczone od kwoty faktycznie wykorzystanej przez fak to ran ta. Fundusz gwarancyjny nie jest oprocentow any, jeśli cena za wykup

(22)

ności zostanie uregulow ana przez faktora w terminie płatności należności, a wypłacane środki pieniężne są traktow ane jako zaliczki.

Z usługą factoringu związane są również koszty utraconych korzyści. Przedsiębiorstwa, któ re chcą um acniać swoją pozycję rynkową powinny przede wszystkim zwiększać swoje przychody. W w arunkach gospodarki rynkowej, istotnym czynnikiem wpływającym na wzrost przychodów ze sprzedaży jest możliwość oferow ania odbiorcom wydłużonych term inów płatności. Skutkiem tego jest wzrost zapotrzebow ania na kapitał obrotow y netto, który przedsiębior stwo musi sfinansować. G odząc się na opóźnienie wpływów gotówkowych, może się okazać, że przedsiębiorstwu zabraknie środków na zakup m ateriałów, energii, wypłatę w ynagrodzeń itp. Konieczne zatem staje się zapewnienie sobie dostępu do krótkoterm inow ych źródeł finansowania, a więc zaciągnięcie kredytu obrotow ego. Jednak dla wielu małych i rozwijających się firm, kredyt obrotow y jest niedostępny. W takim przypadku najlepszym rozwiązaniem jest dokonanie sprzedaży wierzytelności firmie factoringowej.

Sprzedaż z odroczonym terminem płatności powoduje wzrost przychodów ze sprzedaży. Jeśli przedsiębiorstw o korzysta z factoringu, wówczas koszty, jakie z tego tytułu ponosi zostaną zaliczone do kosztów finansowych i obniżą wynik finansowy przedsiębiorstwa. W zrost wyniku finansowego, pom im o ponoszenia kosztów factoringu, świadczy o tym, iż korzystanie z factoringu jest zasadne. Przedsiębiorstwo, któ re w takiej sytuacji nie sięga po ten instrum ent, ponosi koszty utraconych korzyści.

Zatem analiza opłacalności factoringu powinna uwzględniać nie tylko koszty bezpośrednio związane z tą usługą, ale również koszty utraconych korzyści, które wystąpią, gdy firm a zrezygnuje z tej usługi.

Przykład nr 3. W celu zwiększenia przychodów ze sprzedaży, przedsiębiorst wo postanow iło złagodzić swoją politykę kredytową poprzez wydłużenie term inów płatności należności. Dzięki temu w ciągu 1 miesiąca nastąpił wzrost przychodów ze sprzedaży o 20% . Proporcjonalnie do wzrostu przychodów ze sprzedaży wzrosły zobow iązania i zapasy. Należności natom iast wzrosły o 259%.

W analizow anym przypadku cykl konwersji gotówki w kwietniu wynosił: Oznacza to, że otrzym ywane przez przedsiębiorstwo środki pieniężne od odbiorców są natychm iast przeznaczane na spłatę zobowiązań wobec dostaw ców. Odpowiednie w artości zawiera bilans na ostatni dzień kwietnia (zakładam , że firma nie dysponuje środkam i pieniężnymi).

Poziom zaangażow anego kapitału obrotow ego netto wynosi 0 zł.

W miesiącu m aju, gdy przedsiębiorstwo otrzymuje środki pieniężne od odbiorców znacznie później (w bilansie na koniec m aja następuje wzrost poziomu należności), cykl konwersji gotówki jest następujący:

(23)

310 ANNA WAWRYSZUK

Kwiecień M aj Sprzedaż (w tys. zł)

K oszty zmienne (w tys. zł) K oszty stałe (w tys. zł)

Średni poziom zobow iązań bieżących (w tys. zł) Średni poziom zapasów (w tys. zł)

Średni poziom należności (w tys. zł)

500 250 50 83,3 41.65 41.65 600 300 50 97 47,65 99,3 Kwiecień Maj stan n a początku miesiąca stan n a końcu miesiąca stan na początku miesiąca stan n a końcu miesiąca Zobow iązania bieżące 80 86,6 86,6 107,4 Zapasy 40 43,3 43,3 52 Należności 40 43,3 43,3 155,37 Kwiecień M aj

aktyw a bieżące pasyw a bieżące aktywa bieżące pasyw a bieżące Zapasy

Należności

41.65 41.65

Z obow iązania 83,3 Zapasy Należności

52 155,37

Zobow iązania 107,4

Sum a (tys. zł) 83,3 Sum a (tys. zł) 83,3 Suma (tys. zł) 207,37 Suma (tys. zł) 107,4

Oznacza to, że przy dziennej sprzedaży 20 tys. zł, przedsiębiorstwu zabrakło by środków pieniężnych na 30 dni działalności (w sumie 600 tys. zł) , jeśli chciałoby ono d o konać spłaty zobowiązań i zapewnić sobie środki do prowadze nia dalszej działalności. W ym agany poziom zaangażowanego kapitału w tym przypadku wynosi 100 tys. zł. W obec faktu, iż w poprzednim miesiącu kapitał obrotow y netto wynosił 0 zł, w m aju m uszą być poniesione nakłady na kapitał obrotow y netto w kwocie 1 0 0 tys. zł.

Aby sfinansować nakłady n a kapitał obrotow y netto, przedsiębiorstwo może dokonać sprzedaży należności firmie factoringowej w kwocie 120 tys. zł. Termin zapadalności należności wynosi 60 dni, opłata adm inistracyjna pobierana przez faktora 1,2 tys. zł (1% wartości wierzytelności), odsetki 4,8 tys. zł, fundusz gwarancyjny, który za 60 dni zostanie zwrócony faktorantow i to 1 2 tys.

K oszt usługi wynosi:

- prowizja adm inistracyjna: 1 ,2 tys. zł, - odsetki: 4,8 tys. zł.

Fundusz gwarancyjny w kwocie 12 tys. zł stanowi należność od faktora, k tó ra zostanie zw rócona w term inie spłaty wierzytelności przez dłużnika. D o

(24)

przedsię-FACTORING JAKO INSTRUMENT ZARZĄDZANIA FINANSAMI PRZEDSIĘBIORSTWA 3 1 1

Bilans (po zaksięgowaniu factoringu) A ktyw a bieżące Pasywa bieżące Zapasy Środki pieniężne N ależności od odbiorców Należności od faktora 52 102 35,37 12 Zobowiązania 107,4

Sum a (tys. zł) 201,37 Sum a (tys. zł) 107,4

Rachunek wyników

kwiecień maj Przychody ze sprzedaży (w tys. zł) 500 600

K oszty zmienne 250 300 K oszty stałe 50 50 K oszty finansowe 0 6 W ynik b rutto 200 244 Podatek 80 97,6 W ynik netto 120 146,4

biorstw a wpłynęły środki pieniężne w kwocie 102 tys. zł. Powyższe operacje zostały uwzględnione w bilansie i rachunku wyników.

Pom im o, że factoring wiąże się z kosztam i, to dzięki możliwości kredytow a nia odbiorców i zwiększenia przychodów ze sprzedaży, wynik finansowy netto zwiększył się o 22% , zaś rentowność sprzedaży netto wzrosła z 24% do 24,4%.

Z A K O Ń C Z E N IE

D la wielu przedsiębiorstw factoring może być alternatywnym wobec kredytu obrotow ego sposobem finansow ania bieżącej działalności. W porów naniu z kredytem obrotow ym , jest on instrumentem drogim, ale w zamian za to przedsiębiorstwo m oże oczekiwać dodatkow ych korzyści. Factoring nie jest instrum entem odpowiednim dla każdego przedsiębiorstwa. Istnieje bowiem szereg uw arunkow ań, które m uszą być spełnione, aby pozytywne efekty związane z factoringiem mogły wystąpić.

Firm a korzystająca z factoringu nie musi posiadać wysokich zabezpieczeń, zaś procedura podpisania umowy trw a znacznie krócej niż w przypadku kredytu. Ryzyko banku udzielającego kredytu związane jest z sytuacją ekonomiczno- -finansow ą kredytobiorcy, zaś ryzyko firmy factoringowej w zależności od rodzaju factoringu, jest rozłożone pomiędzy faktoranta i dłużników.

Konieczność świadczenia na rzecz fak to ran ta dodatkow ych usług sprawia, że instrum ent ten należy traktow ać jak o szczególną formę finansowania, k tórą

(25)

trudno jest porów nyw ać z innymi dostępnym i instrum entam i. Każdy sposób finansow ania przedsiębiorstw a powinien być dostosow any do jego potrzeb i oczekiwań. Nie zawsze niskie koszty powinny być podstaw ą podejm owania decyzji. Niewątpliwie ważnym kryterium wyboru jest dostępność danego instrum entu oraz m ożliwość bardzo szybkiego otrzym ania środków pienięż nych. A spekt ten nabiera szczególnego znaczenia przy podejm owaniu decyzji dotyczących źródeł finansow ania krótkoterm inow ego, gdzie jakiekolwiek opóź nienia płatności skutkują znacznym wzrostem kosztów. W tym obszarze factoring zyskuje znaczną przewagę nad kredytem obrotowym.

Wobec factoringu często podnoszone są zarzuty, iż m oże on doprow adzić do zerwania więzi między producentem i odbiorcą, co m oże mieć negatywny wpływ na jakość wyrobów. Wiele firm m oże obawiać się nadmiernego uzależnienia od firmy factoringowej - fak to ran t zna sytuację ekonomiczno-finansową dłużnika, opracow uje dla niego plany rozwoju itp. Problemem może być nawet sposób postrzegania factoringu przez innych uczestników rynku. Istnieje przekonanie, że skoro firm a korzysta z drogiego źródła finansowania, to najpraw dopodobniej posiada problem y finansowe.

W rozwoju rynku usług factoringowych, znaczną rolę m ogą odegrać instytucje factoringowe. Ich zadaniem będzie rzetelne pokazanie przedsiębiorst wom korzyści i kosztów factoringu. Jeśli jednak pom ioty świadczące usługi factoringu będą postrzegały ten instrum ent jak o źródło szybkich i łatwych zysków, istnieje obaw a, że zniechęci to przedsiębiorstwa do korzystania z tej formy finansow ania. K lient firmy factoringowej musi dostrzegać, że factoring nie ogranicza się jedynie do wykupu wierzytelności, ale daje możliwość korzystania z usług dodatkow ych, których nie uzyskałby korzystając z innej formy finansow ania. Usługi te nie m ogą z kolei ograniczać się do inkasa należności i prow adzenia rozliczeń. Oferty firm factoringowych w tym zakresie powinny stać się elementem walki konkurencyjnej między nimi na czym niewątpliwie zyskają ich klienci.

W chwili obecnej m ożna zauważyć dwie grupy podm iotów świadczących usługi factoringu: spółki factoringowe i banki. Oferty tych firm znacznie się różnią. W przypadku spółek factoringowych dostrzega się większą specjalizację; ich rolę m ożna porów nać do doradcy, konsultanta. Banki natom iast ograniczają się w zasadzie do w ykupu wierzytelności i bardzo wąskiego zakresu usług dodatkow ych. M uszą o tym pam iętać ich potencjalni klienci, których wybór będzie podyktow any oczywiście konkretnym i oczekiwaniami wobec instytucji factoringowej.

(26)

FACTORING AS AN INSTRUMENT OF MANAGING THE FINANCES OF AN ENTERPRISE 3 1 3

SU M M A R Y

Factoring is a new instrum ent of managing the finances o f an enterprise. A factoring transaction enables changing the am ount due into financial means through selling the active debts to a factoring firm.

The paper presents the m ost im portant theoretical aspects concerning the essence of factoring, its kinds as well as characterization of the factoring services m arket in Poland. The use o f factoring m akes it possible to have a lot p f advantages whose occurrence is conditioned by the fulfilment of definite prerequisites. Factoring is also connected with some costs, both direct and alternative. It is only an exact analysis of costs and advantages which can be the basis for an enterprise making a decision on the choice or rejection o f thius form o f financing the present activity.