Maria Wrochna
Rozwój budownictwa i sytuacja
mieszkaniowa ludności wiejskiej w
powiecie puławskim w latach
1961-1965
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 4,
219-239
A N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A
VOL. IV, 10 SECTIO H 1970
Z K ated ry P la n o w a n ia i P o lity k i G ospodarczej UMCS K ierow n ik : doc. dr hab. T adeusz P rzeciszew sk i
M a r i a W R O C H N A
Rozwój budownictwa i sytuacja mieszkaniowa ludności wiejskiej w powiecie puławskim w latach 1961— 1965
Развитие строительства и жилищная ситуация сельского населения в Пулавском повяте в 1961— 1965 гг.
T h e D evelop m en t of B u ild in g C onstruction and the H ousing Situ ation of R ural P o p u la tio n in the P u ła w y D istrict in the Y ears 1961— 1965
W PRO W ADZENIE 1
P ow iat puław ski n ależy do tzw. rejonów uprzem ysław ianych, stano w iących przedm iot zainteresow ania K om itetu Badań R ejonów U prze m ysław ian ych przy P olskiej Akadem ii Nauk. Celem pracy K om itetu jest u stalen ie pew nych praw idłow ości w zakresie zm ian społeczno-ekonom icz nych, zachodzących w poszczególnych rejonach uprzem ysław ianych, a m iędzy inn ym i dotyczących budow nictw a. Tym i ostatnim i zagadnie niam i zajm uje się rów nież In stytu t Gospodarki M ieszkaniow ej w War szaw ie.
N in iejsza praca z zakresu badań budow nictw a w iejsk iego w pow ie cie puław skim stanow i analogiczną analizę w ykonaną w Zakładzie Spraw M ieszkaniow ych Wsi w yżej w ym ienion ego Instytutu, a dotyczącą rejo nu P łock a.2
1 A rtyk u ł opiera się na w y n ik a ch pracy m agistersk iej autorki, napisanej w roku ak adem ickim 1968/1969 pod k ierunkiem n aukow ym doc. dra habil. T. P rzeciszew sk ieg o .
* A. S t a s i a k : I n d y w i d u a l n y ruch b u d o w n ic t w a m i e s z k a n i o w e g o w p o w ie c i e
p ło c k i m i m. P ło c k u w latach 1961— 1966, „Spraw y m ieszk a n io w e” 1969, IGM,
P ow iat puław sk i le ż y na zachodnim krańcu w ojew ód ztw a lu b elsk ie go. P ołożon y jest po obydw u stronach W isły. G raniczy z obszaram i trzech w ojew ództw : k ieleck iego, lub elsk iego i w arszaw skiego. O becnie często używ a się określenia — P u ław sk i O kręg P rzem ysłow y (POP). Te rytorialn ie PO P nie pokryw a się z ad m inistracyjn ym i granicam i po w iatu p uław skiego. O bejm uje on sw oim zasięgiem rów nież p ow iaty Z w oleń i R yki.
W opracow aniu p rzyjęto m etodę porównawczą, tzn. w m iarę m ożli w ości w skaźniki, które ch arak teryzow ały pow iat puław ski, starano się odnieść do w skaźnika w ojew ód zk iego bądź krajow ego, bądź też innego rejonu uprzem ysław ian ego — Płocka.
P on iew aż autorka n ie była w stan ie przeprow adzić w łasn ych badań em pirycznych z zakresu budow nictw a na w si, opierała się na m ateria łach dla pow iatu częściow o opracow anych, głów n ie na sprawozdaniach P rezyd ium P ow iatow ej Rady w Puław ach, W ojew ódzkiej Rady N aro dow ej w L ublinie, a także k orzystała z prac In stytu tu G ospodarki M iesz kaniow ej w W arszaw ie i z innej literatury.
TŁO OG ÓLNOEKO NOM ICZNE ROZW OJU BUD O W N IC TW A W IEJSK IEG O W PO W IECIE PU Ł A W SK IM W L A T A C H 1961— 1965
R o l n i c t w o
D łu gook resow y proces rozw oju gospodarczego kraju, a rozw oju prze m ysłu w szczególności, n iesie ze sobą obok w ielu inn ych zm ian sp ołecz n o-ek on om iczn ych określone przeobrażenia w rolnictw ie. W' zależności od nasilenia i jakości procesów industrializacyjnych, od struktury agrar nej i gęstości zalu dn ien ia na w si, a także od stopnia rozw oju gospodar czego danego terenu, charakter i zakres zm ian w roln ictw ie są zróżni cow ane, zarów no w czasie jak i w przestrzeni. P ow ia t puław ski, na teren ie którego n ie ma żadnych bogactw naturalnych, był typow o rol n iczy. W sposobie u żytk ow an ia ziem i n ajw ięk szy procent (54%) sta n o w iły gru n ty orne. G leb y pow iatu p uław sk iego reprezentują kom pleks żytn io-ziem n iaczan y.
Struktura gospodarstw w p o w iecie p uław sk im w yk azu je w ięk sze roz drobnienie niż średnio w kraju. Z decydow anie przew ażają gospodarstw a w grupie 2— 5 ha, przy znacznie m n iejszej liczb ie gospodarstw pow yżej 7 ha. P rzeciętna w ielk ość gospodarstw w pow iecie w yn o si 3,14 ha u ż y t k ów rolnych. W latach 1961— 1965 plan zakładał w zrost produkcji rolnej o 25%. W skaźnik ten określał, że w yd ajn ość czterech podstaw ow ych zbóż m iała w zrosnąć z 14,5 q/ha do 19,6 q/ha (w tym : ziem niaków ze 150 q/ha do 180 q/ha, buraków cukrow ych z 250 q/ha 300 q/ha, oleistych
R ozwój b u d ow nictw a i sytu acja m ieszk an iow a ludności.., 221
z 9 q/ha do 16 q/ha). Średnie plony dla 5 lat k ształtow ały się w rzeczy w istości następująco:
4 zboża — 18,8 q/ha ziem n iak i — 175,3 q/ha buraki — 287,5 q/ha o leiste — 15,2 q/ha
Jak w yn ik a z pow yższego zestaw ienia, zam ierzonych w skaźników w tej pięciolatce nie osiągnięto. Jedną z przyczyn tego b y ły złe w arun ki atm osferyczne, które w y w a rły znaczny, u jem n y w p ły w na rozwój rolnictw a.
W pow iecie puław skim charakterystyczne jest system atyczn e zm niej szanie się pow ierzchni ogólnej zbóż. W m iejsce ich wchodzi kontraktacja upraw przem ysłow ych, takich jak: buraki cukrowe, tytoń, rzepak i in n e roślin y oleiste. W zrastająca liczba kontraktow anych roślin oleistych uzasadniona jest następującym i względam i: 1) są one najm niej praco chłonne, 2) zm niejszają spiętrzenie szczytu robót w okresie żn iw w pro dukcji roślinnej, 3) są najlepszym przedplonem dla w szystkich roślin, 4) dają duży dochód gospodarstwom rolnym (z 1 kw intala ok. 800 zł).
Na lew ym brzegu W isły, gdzie gleb y są słabe, piaszczyste, po w ie loletn ich próbach zaczęto z pow odzeniem uprawiać truskawki. Z upra w y truskaw ek, które są m asowo kontraktow ane w pow iecie, roln icy uzyskują dosyć w yso k ie dochody.
W p ow iecie p uław skim dom inuje produkcja zw ierzęca ze w zględu na znaczny dochód, jaki m oże przynieść. W całości produkcji zw ierzę cej pierw sze m iejsce zajm uje chów trzody chlew nej typu m ięsnego. Dochody uzyskane przez rolników, zarówno z produkcji roślinnej jak i zw ierzęcej, są przeznaczone na różne cele, m. in. na budow nictw o m ieszkan iow e i gospodarcze.
L u d n o ś ć z a m i e s z k a ł a n a w s i
Z decyzją o lokalizacji Zakładów A zotow ych ludność pow iatu p uław sk iego w iązała duże nadzieje. Lokalizacja ta stw orzyła p ersp ek tyw y rozw oju społeczno-gospodarczego oraz um ożliw iła rozw iązanie istn ie jącego w pow iecie od w ielu lat problem u zatrudnienia. N adzieje te w znacznej m ierze zostały spełnione. Na 6 500 osób zatrudnionych przy budow ie kom binatu, około 3 000 rekrutowało się ze w si pow iatu p uław skiego. Na w si pow stała nowa grupa społeczna tzw. chłopi-robotnicy. Składa się ona: 1) z w łaścicieli gospodarstw rolnych, których zarobki spoza rolnictw a przew yższają dochody uzyskane z gospodarstw. Są to tzw . robotniko-chłopi; 2) z w łaścicieli gospodarstw, których zarobki są niższe od dochodów uzysk iw anych z gospodarstw. Ci zw ani są ch ło- pam i-robotnikam i.
M aterialny poziom życia robotniko-chłopów jest w y ższy niż ch łopów - robotników . Badania szacun k ow e w artości produkcji gospodarstw ch ło- pów -rob otn ik ów (średnio na 1 ha u żytk ów roln ych lub na 1 osobę) w porów naniu z w artością produkcji w gospodarstw ach o takim sam ym obszarze w grupie roln ik ów w yk azu je, że jest ona przeciętn ie niższa W od niesieniu do w artości środków produkcji w gospodarstw ach rol n ych jest ona w yższa. D ziałaln ość in w esty cy jn a w rodzinach chłopów - -robotnik ów rozw ija się w w ięk szym stopniu niż p rzeciętn ie na w si w kierunku b ud ow n ictw a m ieszkaniow ego, jego w yp osażen ia w przed m ioty trw ałe, now oczesne m eble itp. W tej dzied zin ie życia rodziny ch łopów -rob otn ików od gryw ają w przeobrażeniach pozostałej części w si p ozytyw n ą rolę, poniew aż naślad ow n ictw o p rzyczyn ia się do przysp iesze nia procesów urbanizacji.
U r b a n i z a c j a jest już u tartym pojęciem , przy pom ocy którego określa się proces „u m iastow ien ia” ludności, ch arak terystyczn y dla roz w oju w sp ółczesnej cy w ilizacji i będący niejako jej m iernikiem .
J. Z ió łk o w sk i m ów i, że: „Z e k o n o m i c z n e g o p u n k t u w id zen ia p ro b ie rzem u rbanizacji jest sta łe z w ięk sza n ie się lic z e b n e lu d n ości zatrudnionej w za w od ach n iero ln iczy ch w sto su n k u do lu d n o ści w y k o n u ją cej za jęcia roln icze. Z u r- b a n i s t y c z n e g o p u n k tu w id zen ia u rb an izacja oznacza, z grubsza biorąc, k sz ta łto w a n ie się coraz w ię k sz e j p rzestrzen i na m od łę m iejsk ą . U r b a n i z a c j ę s p o ł e c z n ą [...] p ojm ow ać m ożna jako proces sp ołeczn y, w k tórego w y n ik u jed n ostk i i całe gru p y lu d zk ie [...] p rzy sw a ja ją so b ie [...] m ie jsk i tryb ży cia .” 8
W p ływ y urbanizacji są już w znacznym stopniu w idoczne w e w siach pow iatu puław sk iego. R easum ując m ożna stw ierdzić, że nowo pow stała grupa społeczna ch łopów -rob otn ików w y w iera dodatni w p ły w na ogól n y stan w si.
P r z y c h o d y i w y d a t k i l u d n o ś c i
P rzych ody p ien iężn e ind yw id u a ln ych gospodarstw chłopskich, w za leżn ości od źródeł, z jakich pochodzą, m ożna p odzielić na sześć grup: 1) pochodzące z produkcji rolnej, 2) u zysk ane z pracy zarobkowej poza roln ictw em , 3) u zysk ane z p racy zarobkowej w ind yw id u aln ych gospo darstw ach chłopskich, 4) pochodzące z otrzym anych odszkodowań rze czow ych i osobow ych, 5) pochodzące z otrzym anych k red ytów banko w ych, 6) czerpane z in n ych źródeł.
S zczegółow a analiza p ien iężn ych dochodów ludności wykazała, że n a j w ięk szy m źródłem u zysk ania ich w całym badanym okresie b yła pro dukcja rolna. P rzych od y z produkcji rolnej w y n o siły od 50 do 60% ich
3 J. Z i ó ł k o w s k i : Z a g a d n ie n i a u r b a n i z a c ji w so cjolo gii i u r b a n i s t y c e , „K u l tura i S p o łe c z e ń stw o ” 1962, nr 1.
R ozw ój b u d ow n ictw a i sytu acja m ieszk an iow a ludności.., 2 2 3
ogółu. D ochody p ieniężn e z pracy zarobkowej poza roln ictw em oraz z ty tułu otrzym anych k red ytów stan ow iły w r. 1965 blisko połow ę (41,1%). D aje się zauw ażyć wzrostow ą tendencję tych ostatnich źródeł w glo balnej strukturze dochodów gospodarstw chłopskich. W ynikiem procesu u przem ysław iania pow iatu jest wzrost udziału dochodów p ieniężnych z zarobkowania poza rolnictw em . W r. 1960 udział ten w y n osił 20%, zaś w r. 1965 — 23,9%. W iąże się to przede w szystkim ze w zrostem zatrudnienia ludności w iejskiej w budow nictw ie, transporcie i przem yśle.
Obok przychodów, drugą bardzo ważną pozycją w ym agającą analizy są w y d a t k i . N ależą do nich m. in.: 1) obow iązkow e św iadczenia (po datki, sp ła ty k red ytów itp.) i 2) nakłady na środki do produkcji rolnej. A nalizując dane odnoszące się do nakładów p ieniężn ych na środki produkcji rolnej stw ierdza się ich w zrost w globalnych w ydatkach lud ności pow iatu puław skiego. W r. 1960 w yn o siły one 15,9%, zaś w r. 1965 — 23,4% ogółu w ydatków . W zrost ten dowodzi, że rolnicy gospodarujący in d yw id u aln ie doceniają znaczenie p rzem ysłow ych środków produkcji rolnej, a tym sam ym i osobistych korzyści w postaci zw iększenia do chodów. D aje się rów nież zauważyć, że w m iarę w zrostu dochodów p ieniężn ych roln icy przeznaczają na środki do produkcji rolnej w yższe sum y pieniężne.
W ysoki udział w globalnych nakładach stanow ią w ydatki na m ateriały budow lane. W r. 1960 w yn osił on 34,5%, a w r. 1965 — 31,6%. N ie ozna cza to, że nakłady na m ateriały budow lane zm alały. Zm alał tylko ich procentow y udział w nakładach globalnych.
Wśród gospodarstw utrzym ujących się z rolnictw a najniższe grupy dochodow e praw ie nie dokonują zakupu m ateriałów budow lanych. W ię cej natom iast na ten cel przeznaczają chłopi-robotnicy, których gospo darstw a należą do najniższych grup obszarowych. W ydatki na zakup m ateriałów budow lanych uzależnione są w pierw szym rzędzie od po ziom u przychodów p ieniężn ych poszczególnych gospodarstw.
B adania a n k ie to w e 4 w yk azały, że w pow iecie puław skim na 1 zł dochodów (w edług dochodow ości ustalonej dla celów podatkowych) na 1 gospodarstw o przypada 0,12 zł w yd atk ów na m ateriały budowlane, przy tym w grupie gospodarstw chłopo-robotników w skaźnik ten w y
nosił 0,18 zł.
Z pow yższej an alizy w yn ika w ięc, że po stronie rozchodow ej w ydatki na m ateriały budow lane należą do priorytetow ych.
4 S. O g r o d n i k : W p ł y w rejo n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o na w y d a t k i p r o d u k c y j n e
i n d y w i d u a l n y c h g o s p o d a r s tw chło pskic h, M aszynopis, K atedra E konom iki R o ln ic
F u n d u s z s p o ż y c i a i s p o ż y c i e
Z w iązany z uprzem ysław ian iem pow iatu w zrost ludności n ieroln iczej pociąga za sobą zw ięk szen ie zapotrzebow ania na produkty rolnicze oraz zm ianę w ym agań rynku co do asortym en tu tych produktów. W ogól nym procesie rozwoju gospodarczego w zrastający udział środków kon sum pcji pochodzenia ryn k ow ego w funduszu spożycia ludności rolniczej jest jedn ym z głów n ych czyn n ik ów w p ły w ający ch na k ształtow an ie się poziom u i tow arow ości produkcji rolnej. Zm iana proporcji m iędzy częścią „tow arow ą” a „n atu ralną” funduszu spożycia na w si następuje d zięk i dw om procesom: 1) „d en atu ralizacji” spożycia, 2) rozw oju w śród ludności rolniczej potrzeb w yższego rzędu.
W w yn ik u procesów „d en atu ralizacji” spożycia w roln ictw ie coraz rzadziej spotyka się fo rm y przetw órstw a dom owego. T ow arow y charak ter produkcji rolniczej w p ływ a na k ształtow an ie się now ych dziedzin konsum pcji tow arow ej na w si, takich jak: sprzęt ra d io w o -telew izyjn y, pojazdy m echaniczne itp. A by zaspokoić sw oje potrzeby w tym zakresie, rolnik m usi zw ięk szyć m asę produktów roln ych dostarczonych na rynek. O siągnąć to m oże tylk o przez w zrost poziom u produkcji lub ogranicze nie spożycia natu ralnego. Fundusz spożycia w głów n ej m ierze zależy cd p ien iężn ych dochodów ludności.
Tab. 1. K szta łto w a n ie się fu n d u szu spożycia na m ieszk ań ca (w zł) T he sh ap in g of con su m p tion fu n d per 1 occupant (in zlotys)
W y szczeg ó ln ien ie 1960 1965 1960 = 100 P o w ia t p u ł a w s k i ... 8 179 10 064 123 W ojew ód ztw o lu b e lsk ie . . 8 092 9 407 116 K r a j ... 10 104 11 724 116 Źródło: S zczeg ó ło w y P la n R egion aln y PO P L u b lin 1966, część IV. Source: D eta iled R egion al P lan P O P L ublin 1966, part IV.
Z pow yższego zestaw ien ia w yn ika, że w r. 1960 zarówno pow iat puław ski, jak i w ojew ód ztw o lu b elsk ie nie o siąg n ęły średniej krajow ej w zakresie funduszu spożycia na 1 m ieszkańca. B y ł on o około 20% n iż szy od średniej k rajow ej. W r. 1965 sytu acja była podobna dla w o je w ództw a lub elsk iego, natom iast w zg lęd n e położenie p ow iatu p u ław sk ie go u legło popraw ie.
R ozw ój b u d ow nictw a i sytu acja m ieszk an iow a ludności... 225 A N A L IZ A IN D Y W ID U A L N E G O RUCHU BUDOW LANEGO W POW IECIE
P U Ł A W SK IM W L A TA CH 1961— 1965
P rzed staw ien ie tła ogólnoekonom icznego rozwoju powiatu um ożliw ia lepsze zrozum ienie zagadnień budow nictw a w iejskiego, stanow iących przedm iot rozważań n in iejszego paragrafu.
R o z m i a r y r u c h u b u d o w l a n e g o w p w i e c i e p u ł a w s k i m n a t l e d a n y c h w s k a l i w o j e w ó d z t w a i k r a j u W latach 1961— 1965 na teren ie pow iatu puław skiego w ydano ogółem 5 712 pozw oleń na budowę. W poszczególnych latach liczba pozw oleń na budow ę kształtow ała się następująco:
Tab. 2. L iczba p ozw oleń na b u d ow ę w latach 1961— 1965 T he num ber o f bu ild in g p erm its in th e years 1961— 1965
A . N a o b i e k t y m i e s z k a l n e T he p erm its for hab itab le b u ild in gs
R odzaj b u dynków O gółem 1961 1962 1963 1964 1965 M urow ane . . . . 1 744 356 292 269 371 456 D rew n ian e . . . . 189 82 40 25 20 22
B. N a o b i e k t y g o s p o d a r c z e T he p erm its for farm bu ild in gs
Rodzaj bu d yn k ów O gółem 1961 1962 1963 1964 1965 M urow ane . . . . 3 517 726 729 435 811 816 D rew n ian e . . . . 262 94 63 48 39 18
Źródło: D an e W ydziału B u d ow n ictw a, U rbanistyki i A rch itek tu ry w P uław ach. Source: T he data of B u ild in g D epartm en t o f Tow n P lan n in g and A rch itectu re in P u ław y.
Analiza pow yższych zestaw ień w skazuje, że liczba pozw oleń na bu dow ę m urow anych obiektów , zarówno m ieszkalnych jak i gospodarczych w yraźn ie w zrastała. Liczba pozw oleń w yd an ych na drew niane budynki m ieszkalne w r. 1965 była 4-krotnie m niejsza w stosunku do roku w y jś ciow ego, zaś na drew niane budynki gospodarcze 7-krotnie. Około 34% ogólnej liczb y w yd an ych pozw oleń odnosiło się do obiektów m ieszkal nych, pozostałe 66% — to pozw olenia na budynki gospodarcze. Taką pro-15 A n n ales, se ctio H, t. V
porcję tłu m aczy się w arunkam i k red ytow an ia, preferującym i budynki gospodarcze.
Tab. 3. L iczba o b iek tów , na b u d ow ę k tórych w yd a n o p o zw o len ia in d y w id u a ln y m in w esto ro m na w si
T he num ber of b u ild in gs, e r ectin g of w h ich w a s p erm itted to in d iv id u a l in v esto rs in a v illa g e
R ok
W yszczególn ien ie
P o lsk a Woj. lu b elsk ie P ow . p u ła w sk i 1960 167 524 18 117 1 048 1961 166 570 20 967 1 334 1962 127 987 20 534 1 163 1963 119 552 17 116 937 1964 154 096 24 683 1 245 1965 164 854 24 004 1 102 w % 1960 100,0 100,0 100,0 1961 99,0 115,7 127,0 1962 76,0 113,3 111,2 1963 71,0 94,5 89,4 1964 92,0 136,2 118,8 1965 98,0 132,2 105,2
Źródło: D ane W yd ziału B u d o w n ictw a , U rb a n isty k i i A rch itek tu ry w L ublinie. S ource: T he data of B u ild in g D ep a rtm en t of T ow n P lan n in g and A rch itectu re in L ublin.
W oparciu o p ow yższe dane odnotow ać n ależy spadek tend en cji do podejm ow ania działaln ości budow lanej w latach 1962— 1963. W idoczne to jest zw łaszcza w od niesieniu do w sk aźn ików ogólnokrajow ych, gdzie w r. 1962 nastąp ił spadek ruchu budow lanego do 76% przy przyjęciu za 100% r. 1960. Spadek skłonności do podejm ow ania działalności bu dow lanej został spow odow any zm niejszen iem dochodów rolnictw a drob- notow arow ego na skutek m niej k orzystnych rezu ltatów jego produkcji w porów naniu z poziom em z r. 1961, jak też w w y n ik u zm ian p olityk i k red ytow ej i p odatkow ej.
R ozw ój b u d ow nictw a i sytu acja m ieszk an iow a ludności.., 227
Z jaw isko zm niejszenia ruchu budowlanego nie przebiegało jedna kowo w całym kraju. Przykładem m oże być w ojew ództw o lubelskie, a n aw et powiat puław ski, gdzie w yraźne załam anie się tem pa wzrostu ruchu budow lanego nastąpiło w r. 1963, k ied y w skali ogólnokrajow ej n astąpił n ajw ięk szy jego spadek. Pom im o poważnego załam ania się ruchu budow lanego w r. 1963, dane z 1965 r., w którym rozm iary bu d ow nictw a k ształtow ały się na poziom ie 24 004 pozw oleń w w ojew ódz tw ie i 1 102 pozw olenia w pow iecie puław skim , wskazują, że tendencje zniżkow e m iały charakter przejściow y. Porów nując w skaźniki krajow e co do rozm iarów ruchu budow lanego na w si ze w skaźnikam i w ojew ódz tw a lubelskiego można stw ierdzić, że te ostatnie przedstaw iają się dosyć k orzystnie. O ile w kraju nastąpiło obniżenie ruchu budow lanego do 98% w stosunku do roku w yjściow ego, to analogiczny w skaźnik dla w ojew ód ztw a lub elsk iego w yn osi 132,5%. Rozm iary ruchu budow lanego dla pow iatu p uław skiego k ształtow ały się na poziom ie 105,2%, czyli p rzekroczyły w skaźnik krajow y, ale n ie osiągnęły w ojew ódzkiego.
A nalizując ruch budow lany w pow iecie puław skim należałoby zw ró cić uw agę na udział w ojew ództw a lubelskiego w krajow ym , a powiatu p uław skiego w w ojew ódzkim ruchu budowlanym .
Tab. 4. U dział w o jew ó d ztw a lu b elsk iego w k rajow ym ruchu budow lanym P articip ation of th e L ublin v o iv o d esh ip in P olish bu ild in g m ovem ent
A.
R o k 1960 1965 P olska ... 167 524 100,0 164 854 100,0 Woj. lu b elsk ie . . 18 117 10,8 24 004 14,6
P rocen tow y udział w ojew ództw a lubelskiego w krajow ym ruchu bu dow lanym był n ajw yższy ze w szystkich w ojew ództw . N ieco inaczej przedstaw ia się p rocentow y udział powiatu puław skiego w w ojew ód z kim ruchu budow lanym .
B.
R o k 1960 1965 Woj. lu b elsk ie . . 18 117 100,0 24 004 100,0 Pow . p u ła w sk i . . 1 048 5,8 1 102 4,6
Ł atw o zauw ażyć, że w badanym okresie nastąp ił spadek procen tow ego udziału pow iatu w liczb ie w yd an ych pozw oleń w skali w o je w ództw a. O dw rotne zjaw isko w ystąp iło w zakresie oddaw anych b ud yn k ów do u żytk u w p oszczególnych latach badanego okresu.
Tab. 5. B u d y n k i oddane do u ży tk u w g G U S w b u d o w n ictw ie w ie jsk im B u ild in g s put to u se acc. to th e data of C hief C en su s B ureau (G US) concerning
ru ral b u ild in g co n stru ction
W y szczeg ó ln ien ie 1961 1962 1963 1964 1965 W ojew ód ztw o lu b elsk ie 10 835 7 644 7 296 8 041 8 791 P o w ia t p u ła w sk i . . . 425 500 400 572 582 W skaźnik % u d ziału p o w ia tu w ilo śc i od d a n y ch b u d y n k ó w do użytku w w o je w ó d z tw ie ... 2,9 6,9 5,6 7,2 6,6
Jedną z p rzyczyn tak iego stanu jest tzw . ,,d zik ie” budow nictw o, k tórego w ielk ość szacuje się na ok. 15% ogółu oddaw anych budynków do użytku. N a budow ę tych ob iektów inw estor nie u zysk ał pozw olenia na budowę, ale w yb u d o w an y budynek, n iezależn ie od jego rodzaju, rejestro w an y b y ł jako oddany do użytku. W zw iązku z tym liczba w y d aw an ych p ozw oleń m alała, a w zrastała liczba oddaw anych budynków . P rzyczyn ą istn ien ia „dzikiego” b ud ow n ictw a była n iedostateczna kon trola nad w znoszon ym i budynkam i, prowadzona przez W ydział BUA przy PP R N w Pu ław ach , a spow odow ana płyn n ością kadr w tym w y d ziale. Poza tym , na początku badanego okresu w pow iecie puław skim na szeroką sk alę rozw ijała się kontraktacja tytoniu , która z k olei p rzy czyn iła się do w zrastającej liczb y pozw oleń na budow ę suszarni. Cykl budow lany suszarni trw ał w zasadzie jeden rok, co w p ły n ę ło także na rosnącą liczbę budynków oddaw anych do użytku.
I n t e n s y w n o ś ć r u c h u b u d o w l a n e g o
M iarą in ten sy w n o ści ruchu budow lanego m oże być: 1) liczba odda w an ych budynków do u żytk u na 1 000 m ieszkańców , 2) liczba w y d a n ych pozw oleń na 1 000 m ieszkańców bądź też 3) liczba m ieszkańców przypadających na 1 p ozw olen ie.
W celu d okład niejszego zbadania in ten sy w n ości ruchu budow lanego stosu je się n ajczęściej drugi sposób. Średni w skaźnik nasycenia ruchu
R ozw ój b u d ow nictw a i sytuacja m ieszk an iow a ludności... 229
budow lanego w p ow iecie w yn osi ok. 60 m ieszkańców na 1 pozw olenie, w skaźnik w ojew ódzki — 58, a krajow y — 96 osób na 1 pozw olenie. D a leko odbiegający od w skaźnika krajowego jest w skaźnik ruchu budo w lanego, np. w pow iecie płockim w yn osi ok. 30 m ieszkańców na 1 po zw olenie. Porów nanie to ma charakter celow y, poniew aż zarówno po w iat puław ski, jak i płocki należą do tzw. rejonów uprzem ysław ianych. Z pow yższych w skaźników w ynika, że in ten syw n ość ruchu budow lanego w p ow iecie puław skm jest 2-krotnie niższa od pow iatu płockiego. Być m oże w yn ika to z daleko posuniętej industrializacji pow iatu p łockie go, podczas gdy pow iat puław ski dopiero wchodzi w tę fazę. Do naj bardziej ak tyw n ych teren ów w pow iecie puław skim pod w zględem in ten syw n ości ruchu budow lanego należą gromady: Garbów, K ońskowola,
Ż yrzyn i Kurów.
S t o s o w a n i e p r o j e k t ó w t y p o w y c h w ś w i e t l e z e z w o l e ń b u d o w l a n y c h
D oniosłe znaczenie techniczne i ekonom iczne ma tzw. typizacja bu dow nictw a. Jest ona tym czynnikiem , k tóry w sposób zdecydow any w p ły w a na uporządkow anie produkcji budow lanej. Przez typ izację pro jektów osiąga się lub można osiągnąć: a) znaczne zm niejszenie kosztów dokum entacji techniczno-kosztorysow ej w stosunku do projektów in d y w id ualn ych , b) skrócenie czasu przygotow ania dokum entacji, c) polep szenia jakości w yk on aw stw a budowlanego, d) skrócenia cyk lu budowy. A by typizacja dokum entacji dała oczekiw ane rezultaty, m usi być dobrze zaprojektow ana pod w zględem funkcjonalnym i k onstru kcyjno- -m ateriałow ym . Jeżeli projekt tych w arunków nie spełnia, to nie tylk o n ie przynosi pożądanych w yn ik ów techniczno-ekonom icznych, lecz także n ie uspraw nia produkcji budow lanej. Żle p om yślany projekt stw arza k ło p oty zarówno dla inw estora, jak i dla w ykonaw cy.
Ludność w iejska coraz chętniej korzysta z dokum entacji typ ow ej z uw agi na bardzo dużą różnicę cen. P rojekt 'typow y kosztuje ok. 33 zł zaś zlecen ie pryw atne w zależności od kubatury k ształtu je się w gra nicach 800— 2 500 zł za projekt budynku m ieszkalnego, a od 300— 1 500 zł za projekt budynku gospodarczego. Pom im o to istn ieje pew na przeszko da w szerokim stosow aniu projektów typow ych. T kw i ona w m ałym w yborze i centralnym ich opracowaniu dla całego obszaru kraju. Pro je k ty typ ow e często n ie uw zględniają lokalnych m ożliw ości m ateriało w ych, czy też gu stów i upodobań ludności. Poza tym w idoczna jest n iechęć ich stosow ania u m iejscow ych, słabo w yk w alifikow anych rze m ieśln ików , nie przyzw yczajonych do now ych form budow nictw a oraz do stosow ania now ych rozw iązań. Na ogół panuje przekonanie, że rea
lizacja b udow y w g projektu typ ow ego jest droższa od budow y w g pro jek tu ind yw id ualn ego, u w zględ n iającego w w ięk szy m stopniu lokalne surow ce i m ożliw ości budow lane. P ro jek ty b udow lane opracow uje i za tw ierd za P o w ia to w y W ydział B udow nictw a, U rbanistyki i A rchitektury.
Tab. 6. Ilo ść sp rzed an ych p r o jek tó w ty p o w y ch w św ie tle w y d a n y ch p ozw oleń na b u d ow ę w sk a li w o jew ó d ztw a i p ow iatu
T h e num ber of sold ty p ica l d esign s in the lig h t of g iv en b u ild in g p erm its w ith in th e sco p e of a v o iv o d esh ip and d istrict
W oj. lu b e lsk ie P o w ia t p u ła w sk i R ok L iczba L iczba w y d a n y ch sp rzed an ych po zw o leń p ro jek tó w na b u d o w ę ty p o w y ch % udział p ro jek tó w ty p o w y ch w ilo ści w y d a n y ch p o zw o leń L iczba L iczba w y d a n y ch sprzed an ych p o zw o leń p ro jek tó w na b u d ow ę ty p o w y ch % udział p ro jek tó w ty p o w y ch w ilo śc i w y d a n y ch p o zw o leń 1961 20 967 5 038 24,2 1 334 469 35,0 1962 20 534 5 451 26,5 1 163 477 41,0 1963 17 116 8 094 47,3 937 616 65,5 1964 24 683 8 008 32,4 1 245 663 53,2 1965 24 004 7 340 30,5 1 102 577 53,2 Źródło: Z esta w ien ia w ła sn e . Source: O w n lists.
Z estaw ion e dane w skazują na w zrastającą tend en cję udziału liczb y sprzedanych p rojektów typ ow ych w w yd a n ych pozw oleniach zarówno w pow iecie, jak i w w o jew ó d ztw ie lubelskim .
T e c h n i c z n e i e k o n o m i c z n e w a r u n k i r e a l i z a c j i b u d o w y
Do tech nicznych w arunków realizacji b u d ow y zalicza się organiza cję i w yk on aw stw o budow lane, zaś do w arunków ekonom icznych: za opatrzenie w m ateriały budow lane, ich produkcję i zagadnienia k red y tow ania budow nictw a.
Do r. 1960 b udow nictw o w iejsk ie prow adzone b yło w s p o s ó b n i e z o r g a n i z o w a n y . Zarówno b udynki m ieszkalne, jak i gospo darcze budow ane b y ły w g w łasn ych gu stów i upodobań, w m iejscach nie w yznaczon ych przez p lan y ogólne, opracow yw ane przez W ydział B u dow nictw a, U rban istyk i i A rchitektury.
R ozw ój b u d ow nictw a i sytuacja m ieszk an iow a ludności.. 2 3 1
W celu zapobieżenia chaotycznej zabudow ie wsi, w r. 1961 w ydano szereg obow iązujących przepisów praw nych. P rzep isy te ok reślały m. in. p odstaw ow e prawa i obowiązki inw estorów , w ykonaw ców robót, w ła ś cicieli budynków , zw iązane z budową, rozbiórką i utrzym aniem b udyn ków i innych obiektów budow lanych. O kreślały one rów nież zasadnicze wym agania, jakim p ow inn y odpowiadać obiekty budowlane. Dwom a podstaw ow ym i aktam i praw nym i w yd an ym i w r. 1961 były: 1) ustaw a o planow aniu p rzestrzennym (Dz.U. nr 7, poz. 47), 2) ustaw a o terenach
budow lanych na obszarach w si (Dz.U. nr 5, poz. 30).
Pierw sza z nich ma zapew nić praw idłow y rozwój poszczególnych ob szarów kraju oraz ustalić w ła ściw e w spółzależności przestrzenne m iędzy urządzeniam i produkcyjnym i i usługow ym i. Druga ustaw a stanowi, że „budow nictw o m ieszkaniow e, gospodarcze oraz usługow e m oże być zrea lizow ane w y łą czn ie na oznaczonych na ten cel terenach, zw anych te renam i b ud ow lan ym i”. Jest ona narzędziem zaham owania dalszego roz proszenia zabudow y w si i koncentracji budow nictw a, jako jednego z za sadniczych w arunków procesu urbanizacji w si. Praw o budow lane w pro w adziło ład p raw n y w ważną gałąź gospodarki narodowej, jakim jest budow nictw o.
W om aw ianym okresie, tj. w latach 1961— 1965 w p ow iecie p uław skim opracowano dla 45 w si projekty w yznaczania terenów budow la nych, dla 81 w si opracowania b y ły w toku, dla 9 w si opracowano plany ogólne zagospodarowania przestrzennego.
Tempo budow y, zarówno budynków m ieszkalnych jak i gospodar czych, zależne jest od w y k o n a w s t w a . Cechą indyw idualnego bu dow nictw a ludności jest wkład w łasnej pracy inw estora i członków jego rodziny. Ma to m iejsce w zakresie częściow ego zaopatrzenia w m ateria ły budow lane i w realizacji budow y. G łówną przyczyną powodującą w y konaw stw o w e w łasn y m zakresie przez inw estora jest dążenie do zao szczędzenia środków pieniężnych. A by podnieść jakość budow anych obiektów , każdy budujący zobow iązany jest przy otrzym aniu pozw ole nia na budow ę przedłożyć deklarację rzem ieślnika, posiadającego upraw nienia do w yk on yw an ia zawodu. Na teren ie pow iatu puław skiego w 1965 r. było 140 sam oistnych robotników budow lanych dla potrzeb budow nictw a w iejskiego.
Z a o p a t r z e n i e m a t e r i a ł o w e , jako jeden z ekonom icznych w arunków realizacji budowy, nie przedstaw ia się zadowalająco. D osta w y m ateriałów budow lanych pokryw ają w niektórych asortym entach zaled w ie 60% zapotrzebowania w tym zakresie. U jem ną cechą zaopatrze nia m ateriałow ego jest jego sezonowość. G łów nym skutkiem n iew ła ś ciw ego rozłożenia d ostaw zaopatrzenia m ateriałow ego jest przew leka n ie czasu trw ania budow y. N ieregularność i niekom pleksow ość zaopa
trzenia m ateriałow ego jest dla n iektórych in d yw id u a ln y ch inw estorów bodźcem do w cześn iejszeg o zakupu m ateriałów budow lanych. Znaczna część roln ików grom adzi m ateria ły od 2 do 5, a n aw et do 10 lat. W y w iera to u jem n y w p ły w na budow nictw o, albow iem daw no zakupione m ateriały n ie będą odpow iadać w ym ogom now ego projektu. G rom adze n ie m ateriałów ma sw oje źródło w obaw ach przed dew alu ow an iem się oszczędności, podw yżką cen m ateriałów budow lanych oraz w traktow a n iu ich jako dobrej lo k a ty kapitału.
W p ow iecie p uław sk im tem po w zrostu ruchu budow lanego w y p rze dza tem po zaopatrzenia w m ateriały budow lane, a w y n ik iem tego jest sta ły ich d eficyt. O dczuwa się tu brak zaopatrzenia w m ateriały dekar skie, ścienne, cem en t i w apno. Z aopatrzenie w m ateriały budow lane b yło najsłabszym odcinkiem zaopatrzenia m ateriałow ego w latach 1961— 1965. W ystąpiło tu nie tylk o zw o ln ien ie tem pa w zrostu, ale m iały m iej sce pow ażne spadki absolu tn ego poziom u dostaw w szeregu w ażnych grup m ateriałow ych . D e ficy t ten b y ł podstaw ow ą i pierw otną p rzy czyną głęb okiego załam ania budow nictw a w iejskiego. N ajsiln iej w y stą p ił on w pierw szych latach pięciolecia.
Do ekonom icznych w arun k ów realizacji budow y n ależy rów nież k r e d y t o w a n i e b u d o w n i c t w a . K red yt stanow i jeden z w ażnych elem en tó w od działyw an ia na rozm iary budow nictw a w iejsk iego. W sty c z n iu 1963 r. podjęto szereg d ecyzji w kierunku u elastyczn ien ia zasad przyznaw ania pom ocy k red ytow ej na budow nictw o oraz w prow adzono p ew n e udogodnienia dla pożyczkobiorców . Do 1963 r. stosow ana była w całym kraju zasada, że k red yty u dzielane na budow nictw o m ieszk a n iow e nie m ogą przekroczyć 30% ogólnej su m y k red ytów udzielanych na b ud ow n ictw o w iejsk ie. P ozostałe 70% przeznaczano na budynki go spodarcze. S ytu acja ta u legła zm ianie po 1963 r. — 40% ogólnej sum y k red ytów przeznaczano na budow nictw o m ieszkaniow e. P rzy b udow nic tw ie gospodarczym k red yt m ógł być u dzielany do w ysok ości 70% w artoś ci zakupionych m ateriałów . Po 1963 r. w skaźnik ten podw yższono do 100%, a przy b u d ow n ictw ie m ieszkan iow ym do w ysok ości 50% w artości zakupionych m ateriałów . Pom oc k red ytow a dla w si realizow ana jest przez Bank R oln y i SO P poprzez różnego rodzaju k redyty: d łu g oterm i n ow e, średn ioterm inow e, k tórkookresow e oraz specjalne.
W p ow iecie p uław sk im n ajw ięk szy p rocentow y udział w globalnej su m ie k red ytów udzielanych ludności w iejsk iej mają k red y ty k rótk o term inow e. D rugie m iejsce zajm ują k red y ty dłu goterm in ow e, z których praw ie 90% przeznacza się na b ud ow n ictw o i rem onty. K red yty u d z ie lane in d yw id u aln y m gospodarstw om stanow ią jedno ze źródeł p ien ięż n ych przychodów ludności. U dział k red ytów w przychodach ludności w iejsk iej p ow iatu p uław skiego w y n o sił w 1960 r. — 12,8%, w 1965 r . —■
R ozw ój b u d ow nictw a i sytu acja m ieszk an iow a ludności.., 2 3 3
17,2%. N a 1 ha u żytk ów rolnych przypadało w 1960 r. — 806 zł, w 1965 r. — 1 458 zł kredytu, a na 1 gospodarstwo rolnicze w 1960 r. — 3 001 zł, w 1965 r. — 5 016 zł. K red yty odgryw ają bardzo poważną rolę w pro w adzeniu działalności budow lanej. K orzystanie z nich może u łatw ić in w estorom tę działalność bez potrzeby ograniczenia innych rozchodów.
S y t u a c j a m i e s z k a n i o w a w p o w i e c i e p u ł a w s k i m w l a t a c h 1961— 1965
W p ow iecie puław skim liczba m ieszkań oraz w arunki m ieszkaniow e ludności przedstaw iały się następująco:
Tab. 7. Sytuacja m ieszk an iow a w p ow iecie pu ław sk im w latach 1961— 1965 H ousing situ ation in th e P u ła w y d istrict in the years 1961— 1965
W skaźniki Pow ierzch n ia użytk ow a
---Rok M ieszkania w tys. m2 osób na izb na m 2 na m ieszk an ie m ieszk an ie m ieszk an ie 1960 16 591 660,0 4,2 2,25 40,0 1965 17 870 758,6 4,1 2,45 42,5
Źródło: S zczegółow y P lan R egion aln y POP, część IV, s. 154. Source: D etailed R egion al P lan POP, part IV, p. 154.
A naliza danych w skazuje na daleko idące zm iany. Liczba m ieszkań w 1965 r. w zrosła o ok. 8% w stosunku do r. 1960. W m iarę wzrostu liczb y m ieszkań zw iększyła się także pow ierzchnia użytkow a -przypada
jąca na 1 m ieszkanie (z 40 m 2 do 42,5 m 2). O około 8% zw ięk szył się w skaźnik obrazujący liczbę izb przypadających na m ieszkanie. Liczba m ieszkań przypadająca na 1 000 m ieszkańców w 1960 r. średnio dla Polski w yn osiła 230, dla w ojew ództw a lubelskiego i pow iatu p uław sk ie go 240. W skaźnik liczb y osób na m ieszkanie jest jednym z pow szechnie stosow anych m ierników odzw ierciedlających poziom warunków m iesz k aniow ych. Dla P olski w skaźnik ten w r. 1960 w y n o sił — 4,35, dla w o jew ództw a lub elsk iego — 4,17, a dla powiatu puław skiego — 4,20. W r. 1965 w skaźnik ten u legł znacznej poprawie.
Jeżeli chodzi o sposób użtykow ania m ieszkań, to m ieszkanie spełnia d w ie zasadnicze funkcje: m ieszkalną i gospodarczą.
F u n k c j a m i e s z k a l n a przejaw ia się w tym , że m ieszkańcy w iększą część w olnego czasu spędzają w m ieszkaniu w yposażonym w n ie zb ęd n e do użytk u sp rzęty i urządzenia. Zależnie od w ielk ości domu
m ieszkalnego, liczb y izb oraz w ielk o ści rod zin y funkcję tę odgrywa k uch nia, bądź „p okoje”. P osiadanie „pokoi” w opinii m iejscow ej ludności podnosi znaczenie sp ołeczn e gospodarza. W zasadzie najczęściej rodzina przebyw a w kuchni. Tu odpoczyw a się po pracy, spożyw a posiłki i słu cha radia. W jesien n e i zim ow e w ieczory czyta się książki lub prasę tak że w kuchni, poniew aż tu jest n ajciep lej. Bardzo często spotyka się na w si, że w okresie zim ow ym n iek tórzy członkow ie rodziny, a czasem i w szyscy, śpią w kuchni. J est to jedna z n ajw ażn iejszych fu n kcji sprzecznych z rolą kuchni. Za ty m kryją się problem y ekonom iczne — chodzi przede w szystk im o oszczędzanie opału. „P ok oje” m ają na w si w dużym jeszcze stopniu charakter reprezentacyjn y, a na codzień są m ało u żyw ane.
F u n k c j a g o s p o d a r c z a zw iązana jest z różnorodnym i czyn - nuściam i gospodarczym i w y k o n y w an ym i w obrębie m ieszkania. Do nich należy: pranie b ielizn y, gotow anie paszy dla inw entarza, pieczenie ch le- ba i ciasta oraz m agazynow an ie produktów . Te czynności w okresie zim y w y k on u je się w kuchni, latem zaś w tzw . letn ich kuchniach. Ich zada n iem jest odciążenie izb m ieszkaln ych od gotow ania w nich posiłków oraz paszy dla inw entarza. Poza kuchnią fu n k cje gospodarcze spełniają k om ory i sień. Zarówno jedne, jak i d rugie w yk azu ją zm ian y w czasie. Podstaw ow ą fu n kcją sien i jest kom unikacja. Poza ty m przechow uje się tam odzież, ob uw ie itp. K om ory obecnie praw ie zanikają. Funkcje ich sprowadzają się do p rzech ow yw an ia płodów rolnych. M imo daleko idą cych zm ian w dzied zin ie budow nictw a w iejsk iego, dom m ieszk a ln y na w si różni się od dom u m ieszkalnego w m ieście sw ym i rozm iaram i i cha rakterem . A n alizując sytu ację m ieszkaniow ą ludności w iejsk iej pow iatu p uław sk iego n a leży zw rócić uw agę na liczbę izb i ich zalu dn ien ie. P rzed staw ia to niżej zam ieszczona tabela:
Tab. 8. Izb y m ieszk a ln e i ich zalu d n ien ie w p o w iecie p u ław sk im H ab itab le room s and th e num ber of th eir in h a b ita n ts in th e P u ła w y d istrict
L udność zam ieszk ała na w si (w ty s.) W sk aźn ik i R ok Izby osób na izbę m 2 na izbę m 2 na osob ę 1960 32 360 69,6 2,16 20,4 9,6 1965 37 300 73,0 1,95 20,3 10,4
Źródło: S zczeg ó ło w y P lan R eg io n a ln y PO P, część IV, s. 154. Source: D eta iled R e g io n a l P lan PO P , part IV, p. 154.
R ozw ój b u d ow nictw a i sytu acja m ieszk an iow a ludności.., 2 3 5
Liczba izb m ieszkalnych w zrosła w badanym okresie o 15%. Z w ięk szyła się także liczba m 2 przypadających na 1 osobę z 9,5 m 2 do 10,4 m 2. P rzeciętn e zaludnienie izb m ieszkalnych obok przeciętnego zaludnienia m ieszkań jest m iernikiem odzw ierciedlającym poziom warunków m iesz kaniow ych. O nadm iernym zaludnieniu m ów i się w tedy, gdy na jedną izbę przypada ponad dwie osoby.
W okresie w yjściow ym pow iat puław ski należał do pow iatów o nad m iernym zaludnieniu. Taka sytuacja była na teren ie całego w ojew ódz tw a lubelskiego. Średnia krajowa w yn osiła 1,8 osób na izbę, w woj. lu b e lsk im — 2,12, zaś w p ow iecie puław skim 2,16. W 1965 r. sytuacja u leg ła zm ianie — w pow iecie puław skim na 1 izbę przypadało 1,95 csob.
Charakteryzując sytu ację m ieszkaniow ą n ależy zwrócić uwagę na stop ień w yposażenia m ieszkań w elektryczność i sieć w odociągow o-ka nalizacyjną. W 1965 r. wg danych staty sty k i pow iatów z 1966 r. 72,9% ogólnej liczby gospodarstw w p ow iecie puław skim było zelek tryfik o w an ych . Liczba ta jest stosunkow o w ysoka, bow iem dla całego w o je w ództw a lubelskiego w ynosi 62,8%.
Jeżeli chodzi o w yposażenie m ieszkań w sieć wodociągową, to zaled w ie 9% budynków w e w si Garbów jest do niej podłączonych dzięki temu, że tu znajduje się cukrownia, której sieć wodociągową doprowadzono do gospodarstw ind yw id ualn ych . D ługość sieci wodociągowej na w si w y nosi 0,3 km, zaś kanalizacyjnej 0,8 km.
ZAKOŃCZENIE
Na początku zaznaczono, że powiat puław ski n ależy do tzw. rejo n ów uprzem ysław ianych, a tym sam ym podlega działaniu podobnych praw ekonom iczno-społecznych, jakie przejaw iły się w innych rejonach tego typu. U przem ysłow ien ie w poważnym stopniu w p ływ a na przspie- szen ie ekonom icznego rozwoju powiatu. Pierw szym przejaw em tego była znaczna m igracja ludności w iejskiej do m iasta oraz wzrost ludności, która n ie zm ieniając sw ego m iejsca zam ieszkania dojeżdżała do pracy w Puław ach. Znalazło to odbicie w zm niejszeniu zatrudnienia w rol n ictw ie, zw iększeniu udziału ludności utrzym ującej się z pracy poza roln ictw em na teren ie wsi, a także w w yraźnym w yodrębnieniu się now ej grupy społecznej zw anej chłopam i-robotnikam i. W związku z u przem ysław ianiem pow iatu m oże nasunąć się pytanie: czy lokaliza cja Zakładów A zatow ych i ich działalność nie w p łyn ie ujem nie na roz w ój produkcji rolnej?
Wśród ekonom istów odpowiedź na to pytanie ma charakter d ysku - sy jn y . Jedni uważają, że lokalizacja Zakładów A zotow ych w yw rze dodatni w p ły w na rozwój produkcji rolnej, drudzy zaś nie zgadzają się
z pow yższą tezą. M. C zerniew ska 5 stw ierd ziła na p odstaw ie badań an kie tow ych In stytu tu E konom iki R olnictw a, że gospodarstw a z przew agą dochodów pozarolniczych są słabsze ekonom icznie niż gospodarstw a nie zarobkujące. Do w niosku podobnego doszła A. S z e m b e r g 6, której ba dania w yk azały, że w ła ściciele gospodarstw o przew adze dochodów ze źródeł pozarolniczych reprezentują n astaw ien ie w y b itn ie konsum pcyjne i zaniedbują sw o je gospodarstw a, co pociąga za sobą spadek produkcji roln ej. A. W o ś 7 zgadza się z w yn ik am i badań M. C zerniew skiej, A. Szem berg i in n ych autorów, k tórzy uważają, że gospodarstw a ch łopów - -robotnik ów są słabsze ek on om iczn ie niż gospodarstw a nie zarobkujące, ale nie znajduje żadnych podstaw do tw ierdzenia, że przyczyną tego jest zarobkow anie poza roln ictw em . G dyby chcieć zbadać i w yjaśn ić rz eczy w isty w p ły w zarobkow ania na produkcję rolną, n ależałob y podjąć badania d ynam iczn e, śledząc te sam e ob iekty w d łuższym okresie czasu. S tatyczn e u jęcie n ie daje żadnych podstaw do w y su w an ia w niosków odnośnie w p ły w u zarobkow ania na produkcję rolną. Inne stanow isko w odpow iedzi na w y żej postaw ion e p ytan ie zajm uje M. D ziew icka. T w ierdzi ona, że obok stop n iow ego odchodzenia od gospodarstw a w y rażającego się w m ałej in ten syw n o ści, niskiej produkcji i obsadzie in w entarza żyw ego, zauw aża się w zm ocn ien ie gospodarstw a dzięki p racy zarobkow ej. W yraża się ono w inw estow an iu zarobków w budynki i in w entarz. F. K olbusz tak że zaprzecza tezie, że p ojaw ien ie się pracy za robkow ej spycha produkcję rolną i in ten slik a cję gospodarstw a na plan dalszy.
Z badań przeprow adzonych w p ow iecie p uław sk im w ynika, że go spodarstw a chłopów -robotników i zarobkujące n ie ustępują zbytnio go spodarstw om n ie zarobkującym co do w ielk ości tow arow ej produkcji roślin nej z jedn ostk i obszaru, m ają zaś zdecydow aną przew agę w pro dukcji zw ierzęcej. D ają on e sp ołeczeństw u 14 325 kg m ięsa na 100 ha, podczas gd y gospodarstw a nie zarobkujące ty lk o 12 972 kg, czy li o 10,5% w ięcej. D ane te odnoszą się do gospodarstw 2— 5 ha. W w ięk szych go spodarstw ach przew agę m ają gospodarstw a n ie zarobkujące.
U p rzem ysłow ien ie pow iatu pow oduje zw ięk szen ie się zatrudnienia poza roln ictw em , które w p ły w a n iew ątp liw ie na w zrost p ieniężn ych do chodów ludności w iejsk iej. W zrost zam ożności pow iatu p uław skiego, spo w od ow an y m. in. w zrostem dochodów z p racy poza roln ictw em , pod
5 M. C z e r n i e w s k a : G o s p o d a r s t w a ch ło p s k ie o m i e s z a n y m źr ó d le d o c h o
d ó w , PW E, W arszaw a 1964.
6 A. S z e m b e r g : P r z e m i a n y g o s p o d a r s t w c h ło pskic h, PW E, W arszaw a 1962. 7 A. W o ś : W p ł y w u p r z e m y s ł o w i e n i a na m o t y w y p r o d u k c y j n y c h d e c y z j i
R ozw ój b u d ow nictw a i sytu acja m ieszk an iow a ludności... 237
n iesien ie poziomu kulturalnego oraz żyw sze kontakty ludności w iejskiej z ludnością m iast przyczyniają się do lepszego zaspokajania potrzeb, a wśród nich i potrzeb m ieszkaniow ych.
W badanym okresie sytuacja m ieszkaniow a w pow iecie uległa znacz nej poprawie. P ozy ty w n y m zjaw iskiem było podniesienie stopnia ognio- trw ałości budynków oddaw anych do użytku w m inionym pięcioleciu. S ystem aty czn ie zm niejszała się liczba budynków w znoszonych z drewna i k rytych słomą. D rew no znajduje jeszcze zastosow anie w budow nictw ie obiektów niem ieszkalnych, ale rów nież w stale zm niejszającym się stopniu. Wśród obiektów niem ieszkalnych zdecydow anie wzrosła rola budow nictw a inw entarskiego. W iadomą jest rzeczą, że standard budow n ictw a m ieszkaniow ego rzutuje na poziom k ultu ry bytow ania rolnika, zaś w budow nictw ie inw entarskim na p odniesienie w ydajności produkcji zw ierzęcej. E fek ty ind yw id ualn ego budow nictw a ludności w iejsk iej są w yn ik iem w ielorakich czynn ików w p ływ ających na podejm ow anie bu d ow y i jej realizację. Jednym z podstaw ow ych środków pozw alających oddziaływ ać na in d yw id ualn e budow nictw o b y ły k red yty budow lane u dzielane przez aparat bankow y. Z m iany struktury dostaw m ateriałów budow lanych oraz (a m oże w głów nej m ierze) przepisy praw ne w p ły n ę ły na podniesienie jakości budynków . Podniesieniu jakości w iejskiego budow nictw a słu ż y ły także projekty typ ow e i uprzyw ilejow anie in w esto rów korzystających z tych projektów (np. niższe op łaty przy w yd aw a niu pozw olenia, pierw szeństw o w otrzym aniu kredytu).
Analiza ind yw id ualn ego ruchu budow lanego w pow iecie puław skim w ykazała, że pow iat ten mimo sw ego uprzem ysłow ienia w cale nie jest w iodący w w ojew ództw ie. N iem niej jednak w okresie badanym budow nictw o w iejsk ie m iało tendencje zw yżkow e, z w yjątk iem trudności w latach 1962— 1963.
Reasum ując p ow yższe rozważania przypuszczać należy, że budownic tw o w iejsk ie pow iatu puław skiego, będącego pod w p ływ em jednej z naj w ięk szych w kraju inw estycji, ma duże szanse rozwoju. Badany okres ob ejm uje w stęp n y etap industrializacji powiatu, w którym proces ten n ie zaznaczył się jeszcze w yraźnie. W ażność tego problemu będzie na rastać z każdym rokiem , k ied y coraz bardziej widoczne będą w p ły w y tej w ielk iej in w estycji.
Katedra Planow ania i P o lity k i Gospodarczej UMCS, która zajm uje s ię m ięd zy inn ym i zagadnieniam i budow nictw a m ieszkaniow ego ma zam iar wrócić za kilka lat do badań z tego zakresu na teren ie powiatu puław skiego, aby skonfrontow ać w yn iki obecnych badań z przyszłym i.
Р Е З Ю М Е Статья представляет краткую монографию Пулавского повята в 1961 — 1965 гг. с подробным учетом проблематики сельского строитель ства. Она состоит из четырех частей и заключения, в котором под веден итог полученных результатов. В первой части представлен общеэкономический фон развития по вята, который является базой для дальнейших рассуждений. Он охва тывает проблемы развития сельского хозяйс ва, урбанизации села, формирования доходов как от сельского хозяйства, так и работы вне сельского хозяйства, а также их распределения. Во второй части представлен анализ развития индивидуального строи тельства в Пулавском повя е в 1961— 19£5 гг. на ф он е показателей в о еводства и страны. Важной проблемой, представленной в этой части, является применение типовых проектов. Технические и экономические условия реализации строительства за тронуты в третьей части. Из технических условий о бсу ж да е.ся органи зация и исполнение строительства, а из экономических — обеспечение строительными материалами и проблемы кредитования строительства. Четвертая часть описывает жилищную ситуацию в Пулавском по- вяте и изменения, которые произошли в течение 1961— 1965 гг. (на основе средних разм еров квартир, комнат и их среднего заселения). S U M M A R Y
The p resent article is a short m onograph of the P u ła w y d istrict in the years 1961— 1965, w ith a particular regard paid to the rural b uilding problem s. The paper con sists of four parts devoted to the discussion and of th e conclusion in w hich the obtained resu lts are sum m ed up.
In the first part th ere is p resented the background com prising all th e aspects of econom ic d evelop m en t of the district, w hich, in turn, is th e basis for further considerations of such problem s as: the d e v e l opm ent of agriculture, urbanization of the country, shaping of agri cu ltu ral and n on-agricu ltural p rofits and their disposal.
In the second part there is m ade an a n a lysis of ind ividu al building m ovem en t, in th e P u ła w y d istrict in the period 1961— 1965, against th e background of in d exes w ith in the scope of a province and country. The application of typ ical d esigns is an im portant problem presented h ere.
T h e d evelop m en t of bu ild in g construction and the housing situation... 239
T echnical and econom ic conditions of building realization are d iscus sed in the third part. The technical conditions com prise the organiza tion and building execu tion w h ile econom ic ones — the supply w ith building m aterials and the problem of granting the building credits.
The fourth part of the article is an illustration of housing situation in the P u law y d istrict and of the changes in this respect in the years 1961— 1965 (on the basis of average size of flats and rooms, and ave rage num ber of their inhabitants).
P a p . druk. sat. III kl. 80 g F orm at B5 (70X 100) Stron druku: 2* A n n a les UMCS, Lublin, 1970 D rukarnia U n iw ersy tec k a w L u blinie Zam. nr 297 z dn. 24.X I.1970 718 ♦ *5 egz. A-5 M aszynopis otrzym ano 24.X I .1970 Drulr uk oń czon o 5.V.1971
