WSTĘPNE DANE O MINERALIZACJI WARSTW PRZEJŚCIOWYCH EMSU I EIFLU W STREFIE ŁAGÓW — IW ANISKA
W GÓRACH ŚWIĘTOKRZYSKICH
Z zagadnieniem w arstw przejściowych dewonu dolnego i środkowego w Górach Św iętokrzyskich wiążą się dwa rów noległe dotąd nie w yjaś
nione problem y dotyczące geologii podstawow ej tych w arstw oraz geo
logii złożowej. Jednocześnie z pograniczem emsu i eiflu zw iązana jest w regionie w iększość znanych w ystąpień paleozoicznych złóż rud żelaza.
Słabe poznanie w arstw granicznych emsu i eiflu uwarunkowane jest brakiem dobrych odsłonięć tego profilu z jednej strony, z drugiej zaś dużą zm iennością litologii i niestałością w arunków facjalnych oraz udzia
łem późniejszych odkształceń dysjunktyw nych.
Podstaw ę dotychczasowej znajom ości tego fragm entu profilu stano
w iły nieliczne punkty odsłonięć (np. k. Grzegorzowie, k. M asłowca), w yrobiska górnicze kopalni ,,W łodzimierz” w Dąbrowie k. Kielc oraz zw ały starych zrobów w okolicy Daleszyc, Górna, BoskoWin i innych.
J. C z a r n o c k i (1923, 1956, 1957) podejm ując próbę określenia w y kształcenia tzw. ,,kuw inu” wyznacza cztery ty p y litologiczne kontaktu Di— D2 w regionie łysogórskim oraz trzy w regionie kieleckim . Najbar
dziej interesująca złożowo, zdaniem tego badacza, jest środkowa strefa w regionie południowym , przebiegająca od Miedzianej Góry przez Dą
browę, Brzechów, Górno, Napędów, B oskow iny aż do Złotej W ody k. Ła
gowa, w której rozwinął się tzw. ,,kuwin rudonośny”. W edług J. C z a r- n o c k i e g o (1923, (1956) w strefie tej pomiędzy piaskow cam i emsu a dolom itam i eiflu zalegają ciem ne, pstre osady ze sf erosy d ery tami w złożu pierwotnym , a lim onitam i w złożu wtórnym w strefie utlenienia.
W latach 1956— 1964 prowadzono prace zmierzające do przebadania rudonośności kontaktu emsu i eiflu w rejonie Szydłów ka i Sm ykow a (E. C i e ś 1 a, 1964) oraz Dąbrowy (H. S e r w a n , 1968). W w ykonanych wierceniach na kontakcie piaskowców emsu z dolom itam i eiflu stw ier-
dzono zmiennej miąższości pakiet ciem nych iłów z rozproszonym i siarcz
kami (pirytem, galeną, chalkopirytem ), a w Dąbrowie z okruchami syde- rytów (E. C i e ś l a , 1964; M. N i e ć , 1964; H. S e r w a n , 1968).
D otychczasow e prace badawcze skupiały się z reguły wokół pojedyn
czych punktów złożow ych (Dąbrowa, Szydłów ek, Sm yków), dlatego za
sadnicze problem y litologiczno-facjalne i złożowe nie zostały w pełni wyjaśnione.
W takim stanie znajomości ,,kuw inu” w ramach prac planow ych Pra
cowni Złóż Rud Metali IG w Kielcach od 1965 roku podjęto kom plekso
we badania rudonośności w arstw granicznych emsu i eiflu. Do szczegó
łowego przebadania zostały w ytypow ane w pierwszej kolejności dw ie podłużne strefy: południow e skrzydło synkliny bodzentyńskiej w regionie łysogórskim (badania prowadzi T. W r ó b l e w s k i ) oraz południowe skrzydło synkliny kielecko-łagow skiej w regionie kieleckim (badania pro
wadzi M. T a r n o w s k a ) .
Dla przebadania w arstw przejściow ych dewonu dolnego i środkowego w regionie kieleckim w strefie Radlin — Ł a g ó w — Iwaniska autorka za
projektowała program, w którym oprócz płytkich w ierceń (150— 200 m) znaczny udział posiadają m etody geoelektryczne. Celem tego programu jest zbadanie rudonośności om aw ianych w arstw oraz w yjaśnienie całego kompleksu zagadnień natury podstawowej, takich jak: litologia, straty
grafia, charakter kontaktu, warunki paleogeograficzne i facjalne.
Zachodnia część badanego obszaru (Radlin — Łagów) obejm uje tzw. środkową strefę J. C z a r n o c k i e g o (1923, 1956), w której war
stw y graniczne emsu — eiflu w ykształcone są w postaci tzw. „rudonoś- nego kuw inu”. W iercenia realizowane są od wschodu ku zachodowi i do :1968 r. zostały zakończone w obszarze m iędzy Iwaniskam i a Łagowem . Dlatego na razfie można w stępnie scharakteryzować kontakt ems — eifel we wschodniej części badanego obszaru.
W 20 km strefie Łagów — Iwaniska w arstw y graniczne emsu — eiflu Zbadano w 7 otw orach w iertniczych odległych od siebie 1,5— 4 km. We w szystkich otw orach w ydzielenia litologiczne w dew onie korelują się dość dobrze. Dwa z otworów oprócz kontaktu ems — eifel uzyskały po
nadto inne kontakty; w otw orze Łagów-1 żyw et?-eifel-em s, a w w ierceniu Haliszka-1 eifel-em s-kam br środkowy. Te dwa w iercenia, lepiej dotych
czas opracowane, posłużą do ilustracji podjętego tem atu.
W w ierceniu Haliszka-1 na osadach 'kambru środkowego leżą dyskor- dantnie i z dużym hiatusem stratygraficznym utw ory em su — reprezen
tujące już pokryw ę epikaledońską. Dewon dolny leży w otw orze H alisz- ka-1 płasko (ok. 10°), a jego miąższość rzeczyw ista w ynosi ok. 125 m (M. T a r n o w s k a , 1967, 1968). Ems budują różnorodne osady k la sty - czne, wśród których najliczniej reprezentowane są drobnoziarniste pias
kowce kw arcow e i kw arcytow e (ok. 60% profilu) i m ułowce pstre, żela- ziste (ok. 25% profilu). Dość często, ale w podrzędnych ilościach w y stę
pują szare m ułowce, iłowce, iły. W profilu emsu wyróżniono pięć głów nych kom pleksów litologicznych; trzy kom pleksy piaskow ców przedzie
lone są dwoma kom pleksam i m ułow cow o-piaskow cow ym i, pstrym i (M. T a r n o w s k a , 1967).
Piaskowce kwarcowe górnego kompleksu piaskowcow ego emsu prze
chodzą w piaskowce dolom ityczne, które z kolei kontaktują stopniow o w stropie, z szarymi dolom itam i piaszczystym i eiflu. Granicę m iędzy em sem a eiflem postawiono roboczo, zgodnie z granicą litologiczną:
piaskow ce-dolom ity (fig. 1). We w szystkich otw orach pom iędzy „czysty
m i” dolom itam i eiflu a piaskowcam i kw arcow ym i emsu w ystępuje zm ien
nej m iąższości (2— 5 m) seria skał okruchow o-w ęglanow ych. W skałach tych często obserwowano ław icow e nagromadzenia przekrystalizow anej fauny koralowców, krynoidów, a rzadziej brachiopodów. Obserwacje mikroskopowe w ykazały, że skały m ieszane okruchow o-w ęglanow e posiadają budow ę niejednorodną. Zm ienny jest udział m ateriału okru
chow ego (kwarcu, m uskowitu), skałę lokalnie należy określić jako piaskow iec dolom ityczny, a obok w ystępuje np. przerost dolom itu mar- glisto-piaszczystego (wg klasyfikacji K. S m u l i k o w s k i e g o , 1954).
Zmienia się rów nież i spoiwo, które prócz węglanow ego-dolom itycznego?
niekiedy lokalnie jest ilaste, krzem ionkowe, a czasem barytow e (np.
w otworze Łagów-1).
Nad dolom itam i piaszczystym i zalegają dolom ity nierów nokrystalicz- ne, plam iste, a potem dolom ity drobnokrystaliczne z cienkim i przero
stam i ciemnej substancji ilastej. Po zaliczeniu do żyw etu partii brekcji sedym entacyjno-diagenetycznych oraz nadległych krystalicznych dolo
m itów miąższość rzeczyw ista eiflu w otw orze Łagów-1 w ynosi około 120 m.
iW całym badanym profilu obserwowano oprócz m ineralizacji płonnej, przejaw y drobnej m ineralizacji kruszcowej siarczkowej.
M i n e r a l i z a c j ę p ł o n n ą stanowią: dolom it, kalcyt, baryt, dy- kit?. D olom ity zm ineralizowane są tą treścią częściej, a piaskowce i mu-
łow ce sporadycznie.
M i n e r a l i z a c j ę k r u s z c o w ą stanowią siarczki: markasyt, piryt, blenda cynkowa i galena. Najbardziej pospolity jest siarczek żela
za, który w ystępuje jako m arkasyt i piryt. Posiada on postać ziarnistą lub krystaliczną i tw orzy zróżnicowane p«>d względem kształtu i w ym ia
rów formy: ziarniste, strzępiaste, kuliste i inne. Blenda cynkow a w y stę
puje najczęściej w postaci krystalicznej jasnożółtej tzw. miodowej blendy, a rzadziej tw orzy okrągławe brunatne skupienia o budowie kolom orficz- nej m etakoloidalnej. Galenę spotykano rzadziej; tw orzy ona drobne krystaliczne skupienia w dolom itach.
W szystkie trzy siarczki (FeS2, ZnS, PbS) w ystępują w postaci roz
proszonej i tworzą dwa zasadnicze typy tekstur: ży ło w e i im pregnacyjne (fig. 1). Dość często spotykano też form y gniazdowe, żyłow o-gniazdow e, lub inne, trudne do ścisłego zdefiniowania (umieszczono je pod literą b na fig. 1). Różne drobne form y żyłow e z większą częstotliw ością w y stę
pują wśród dolom itów, a w skałach okruchow ych emsu są sporadyczne.
Tekstury im pregnacyjne natom iast pospolite są w piaskowcach i dolo
m itach piaszczystych; w skałach tych rozproszone są nierównom iernie, drobne skupienia FeS2 i ZnS, lokalnie siarczki te stanowią spoiwo ziarn kwarcu.
B ogatsze im pregnacje blendą cynkową i pirytem obejm ują nierówno
m iernie stropow y kompleks piaskow cow y emsu oraz dolom ity piaszczyste spągow e eiflu. W przebadanych dotąd próbkach piaskowców i dolom itów piaszczystych z w iercenia Łagów-1, zawartość Zn przekracza 1% (ana
liza spektralna półilościowa), a przeliczenia analiz chem icznych w yka
zały zawartość FeS2 rzędu 3— 6%, a ZnS około 3%. Próby są w trakcie dokładnego analizowania.
Podsum ow ując w śtępne w yniki badań w arstw przejściow ych Dj— D2 we wschodniej części badanego obszaru, a w ięc w strefie Łagów — Iw a
niska nasuwają się pewne uogólnienia.
12 R ocznik G eologiczn y, tom X X X IX
1) iW żadnym z siedm iu otw orów , które osiągnęły kontak temsu i eiflu, nie stwierdzono ilastych rudonośnych utw orów ,,kuw m u” w po
jęciu w edług J. C z a r n o c k i e g o .
2) Stropow e piaskow ce kw arcow e em su przechodzą sedym entacyjnie ciągle w osady przejściowe, piaskowce dolom ityczne, dolom ity piaszczys
te, dolom ity m arglisto-piaszczyste, a potem w dolom ity eiflu.
3) O bserw acje litologiczno-sedym entologiczne oraz dane paleontolo
giczne św iadczą o zazębianiu się facji okruchowej emsu z w ęglanow ą eiflu w badanej strefie brzeżnej; kontakt em s — eifel posiada charakter sedym entacyjny, na ogół tektonicznie nie zaburzony.
Granicę D x— D2 postawiono roboczo zgodnie z granicą litologiczną:
piaskow ce-dolom ity.
40
30
20
10
F ig. 1. K orela cja lito lo g ii w a r stw g ra n iczn y ch em su i e iflu w w ie r c e n ia c h Ł a g ó w -1 oraz H a liszk a -1 . 1 — m u ło w c e p stre, żela z iste ; 2 — p ia sk o w c e k w a rc o w e; 3 — p ia s
k o w ce k w a r c o w e d olo m ity czn e; 4 — d o lo m ity p ia szczy ste; 5 — d olo m ity p la m iste ; 6 — d olo m ity; F orm y m in e r a liz a c ji: a — u żylen ia ; b — d robne gn ia zd a i fo rm y
p ośred n ie; c — im p r e g n a c je
4) W całym profilu oprócz mineralizacji płonnej obserwowano drobną m ineralizację kruszcową, którą stanowią: markasyt, piryt, sfaleryt, a rza
dziej galena.
5) Siarczki w ystępują w formie rozproszonej i tw orzą dw a zasadnicze typy tekstur: żyłow e i im pregnacyjne.
6) Treść m ineralizacji nie w ykazuje w iększych zmian w całym bada
nym profilu, natom iast zm ieniają się jej nasilenie i forma. W dolom itach pospolite są tekstury żyłow e oraz żyłow o-gniazdow e, a w dolom itach piaszczystych i piaskowcach głów nie im pregnacje.
Zgromadzone dotąd m ateriały oraz stan ich analitycznego opracowa
nia nie upoważniają do sprecyzowania genezy interesującej siarczkowej m ineralizacji im pregnacyjnej.
Ł ogow ~ ] H aliszka~1
Poniew aż dotychczasow e m ateriały w ierceń są w trakcie analizow a
nia, a prace w iertnicze na zachód od Łagowa są w trakcie realizacji, pow yższe w nioski posiadają charakter w stępny.
P r a c o w n i a Z ł ó ż R u d M e ta l i
O d d z i a ł u Ś w i ę t o k r z y s k i e g o I n s t y t u t u G eo lo gi cz ne go w K i e l c a c h
