Tom (Volume) XXV — 1955 Zeszyt (Fascicule) 4 Kraków 1957
t JOACHIM HEM PEL
% (1884— 1955).
Joachim H e m p e l pochodził z rodziny górniczej, już w XVI w.
w Kielecczyźnie osiadłej i wielce dla rozw oju naszego górnictw a zasłużo
nej. Ojciec jego J a n1 był geologiem, autorem m apy geologicznej Zagłębia D ąbrowskiego w skali 1 : 20 000, w ydanej w r. 1856, oraz górnikiem , naczelnikiem górnictw a w K rólestw ie Polskim z siedzibą w Dąbrowie Górniczej, gdzie w r. 1884 urodził się syn noszący trad y cy jn e w rodzinie im ię Joachim.
Szkołę średnią ukończył H e m p e l w W arszawie, gdzie b rał udział w stra jk u szkolnym i rew olucji jako delegat kom itetu strajkow ego w r. 1905 i uczestnik organizacji bojowej w r. 1907. W tyrnże roku w y je chał do Szw ajcarii na studia przyrodnicze, które rozpoczął w e F ryburgu, gdzie w r. 1911 uzyskał stopień licencjanta. N astępnie przeniósł się do Lozanny. Tam specjalizował się w geologii, stu d iu jąc w znakom itej szkole w ielkiego tektonika alpejskiego profesora M aurice L u g e o n a, kolegując z szeregiem pracujących tam wówczas Polaków: R a b o w s k i m , H o r - w i t z e m i S w i d e r s k i m . N iestety nie mógł on z b rak u środków m aterialn y ch kontynuow ać studiów i m usiał przerw ać rozpoczętą pracę doktorską.
N astępnie udał się on do ówczesnego zaboru austriackiego, gdzie p rze
m ysł naftow y przeżyw ał ciężki kryzys w zw iązku ż gw ałtow nym spadkiem pro d u k cji głównego złoża ropnego w Borysławiu, spow odowanym czę
ściowo n atu raln y m w yczerpyw aniem się złoża, a spotęgow anym jego sztucznym zaw odnieniem szybko postępującym w w yniku gospodarki ra bunkow ej. W yłaniająca się w tej sytuacji paląca potrzeba m ożliw ie jak najlepszego zabezpieczenia i um iejętnej eksploatacji tego złoża oraz poszu
k iw ania now ych złóż i now ych terenów naftow ych zm usiła przem ysł do szukania bardziej intensyw nej pomocy geologów, k tó ra dotychczas og ran i
czała się jedynie do przygodnych ekspertyz. Wówczas to z in icjaty w y p ro fesora J. G r z y b o w s k i e g o pow staje w Borysław iu pod jego k ie
ru n k ie m stacja geologiczna prow adzona przez d ra B. K r o p a c z k a , a firm y naftow e poczynają angażować geologów na stałe.
Jed n y m z pierw szych takich firm ow ych geologów naftow ych był Joachim H e m p e l . W latach 1911— 1912 przeszedł on p rak ty k ę kopal
n ian ą w Stuposianach (pow. Lesko) w charakterze pom ocnika szybowego.
• 1 P rz y sp osobn o ści m u szę sp ro sto w a ć o m y łk ę, ja k a się w k r a d ła do m o jej n o ta tk i o H e m p l u d ru k o w a n e j w „ P rz e g lą d z ie G eo lo g iczn y m “, 1954 z. 3 z o k a z ji 70-lecia je g o u ro d z in , a p o w tó rzo n e j n a s tę p n ie w e w s p o m n ie n iu p o ś m ie rtn y m p rzez p ro f.
A d a m a T o k a r s k i e g o w ty m ż e „ P rz e g lą d z ie “ z 1955 r. n r 10 — o jc u J o a c h im a H e m p 1 a b y ło n a im ię J a n, a n ie Jo a c h im .
P otem w latach 1912— 1921 był geologiem firm y „G alicja“, a n astępnie w latach 1921— 1924 firm y „Silva P ia n a “ z siedzibą w Borysław iu. W zi
m ie 1918/1919 w yw ieziony z B orysław ia spędził trzy m iesiące w w ięzieniu uk raiń sk im w Stanisławow ie.
W ch arak terze geologa firm ow ego prow adził on p ra c e w dw óch k ie
runkach: obsługi geologicznej kopalń oraz poszukiw ania now ych złóż i te renów, co oczywiście łączyło się z p racą w terenie. Mimo w ielkiego za
absorbow ania tą p racą zawodową znalazł H e m p e l czas i n a stu d ia na
ukowe, których owocem je st „Z arys budow y Borysławskiego Zagłębia Naftowego'* d rukow any w „Kosmosie“ w 1925 r.
Później H e m p e l przenosi się na zachód do Sanoka, skąd przez jak iś czas k ie ru je kopalnią ropy naftow ej w D ydni n a północ od Sanoka. Po
likw idacji tej kopalni zostaje w spółpracow nikiem Państw ow ego In sty tu tu Geologicznego w latach 1925— 1932 i w tym ch arakterze k a rtu je na po
łudniowo-w schodniej ćw iartce arkusza Sanok, przew ażnie w obrębie cen
traln ej d epresji karpackiej w ypełnionej głów nie m onotonną, a w ięc w y
m agającą specjalnej uwagi, serią w arstw krośnieńskich. W yniki sw ych badań p u b lik u je on w szeregu krótkich spraw ozdań w „Posiedzeniach N aukow ych P IG “ n r 27, 30, 33, 36 w latach 1930— 1933 oraz w dwóch większych rozpraw ach w „Spraw ozdaniach P IG “, t. V, 1930 i t. VII, 1933.
W latach 1933— 1937 H e m p e l pracow ał jako geolog przy zakłada
niu i budow ie zapór w odnych n a D unajcu w Rożnowie i Czchowie. Spoty
k ał się tam ze sw ym daw nym profesorem z Lozanny M. L u g e o n e m , k tó ry wówczas kilkakrotnie przyjeżdżał do Polski jako św iatowej sław y
ekspert w dziedzinie zapór wodnych.
Gdy w zw iązku ze zbliżającą się drugą w ojną św iatow ą wzrosło u nas zainteresow anie rudam i żelaza, naw et ubogimi, pow staje w K arp atach praw dziw a „gorączka ru d “ i w ted y firm a „W spólnota In teresó w “ w K ato
wicach angażuje do poszukiw ań w obrębie K a rp a t fliszowych H e m p 1 a, k tó ry oprócz ru d żelaza bada rów nież ru d y m anganu w okolicach Sanoka, będących już przedtem przedm iotem jego studiów i publikow anej no tatk i (1933 r.). P race te obejm ują la ta 1937— 1939.
W pierw szym ro k u w ojny H e m p e l w róciw szy z ew akuacji osiada w Jaśle i usuw a się w zacisze domowe, dopiero w 1942 r. podejm uje znow u
pracę z zakresu geologii naftow ej, w ciężkich okupacyjnych w arunkach.
W czasie w ojny traci on żonę i trzech synów, z których jeden zginął w po
w stan iu w arszaw skim , a d ru g i w p arty zan tce w okolicy góry Liwocz w K arp atach jasielskich. Podczas ew akuacji Ja sła jesienią 1944 r. był H e m p e 1 zakładnikiem niem ieckim .
Po w yzw oleniu obejm uje on służbę geologiczną na zachodnim odcinku naszego kopalnictw a naftow ego z siedzibą w Gorlicach w latach 1945—
1952, dzieląc znowu pracę m iędzy geologię kopalnianą a terenow ą.
W, w yniku tych badań pub lik u je on a rty k u ł pt.: „Nowy obszar gazowy, w Szalow ej-Bieśniku koło G orlic“ (Nafta, 1948, n r 3). In teresu jące dane dotyczące tego okresu z jego życia przynosi „W spom nienie o Joachim ie H em p lu “ A. T o k a r s k i e g o , umieszczone w „Przeglądzie Geologicz- n y m ‘‘ 1955, n r 10.
Gdy pow stał C entralny Urząd Geologii w W arszawie, H e m p e 1 je d en z pierw szych przechodzi do now oorganizującej się in sty tu cji i o trzy m u je w niej stanowisko naczelnika W ydziału Ropy Gazu i Soli w B iurze D okum entacji Geologicznej, na k tó ry m to stanow isku pozostał aż do śm ierci. Z szeregu prac, jakie tam wykonał, należy w ym ienić przede w szystkim udział w opracow yw aniu bilansu złóż bitum icznych.
Czynny do ostatniej chwili, na krótko przed śm iercią w ydrukow ał uw agi „O potrzebie reaktyw izacji starych zarzuconych kopalń w K arp a
ta c h “, któ re ukazały się w „Głosach czytelników “ w nr. 3 „P rzeglądu Geo
logicznego“ w 1955 r. W 10 num erze tego czasopism a już po śm ierci au to ra w yszedł jego arty k u ł pt.: „Skała m acierzysta ropy k a rp a c k ie j“, gdzie roz
w ija i now ym i argum entam i uzasadnia sta ry pogląd o pow staw aniu k a r
packiej ropy naftow ej z łupków m enilitow ych. Ten sam n u m er „P rze
g lą d u “ przynosi w ym ienione już w yżej w spom nienie pośm iertne o autorze, p ió ra A. T o k a r s k i e g o . W rękopisie oczekuje w ydania jego praca o złożach łupków bitum icznych w Polsce, przeznaczona do podręcznika:
„Geologia złożowa P olski“.
Joachim H e m p e l zm arł w W arszaw ie dnia 17 sierpnia 1955 r. po kró tk iej chorobie. Cześć Jego pamięci!
S ta n is ła w K r a je w s k i
S P IS P R A C JO A C H IM A H E M P L A
1. Z a ry s b u d o w y B o ry sła w sk ie g o Z a g łęb ia N afto w eg o . K o sm o s 50. L w ó w 1925.
2. Szkic g eologiczny okolic S a n o k a . P. I. G. S p r a w o z d . V, W a rs z a w a 1930.
3. S p ra w o z d a n ie z ro b ó t le tn ic h w y k o n a n y c h w r. 1929 n a SE ć w ia rtc e a rk u s z a S a n o k -B rzo z ó w . P. I. G. P o s. N a u k . 27, W a rs z a w a 1930.
4. S p ra w o z d a n ie z b a d a ń geol. w y k o n a n y c h w r. 1930 n a a rk u s z u S a n o k -B rzo z ó w . P. I. G. Pos. N a u k . 30, W a rs z a w a 1931.
5. S p ra w o z d a n ie z b a d a ń w y k o n a n y c h w r. 1931 n a a rk . D ynów . P . I. G. Pos. N a u k . 33, W a rsz a w a 1932.
6. B u d o w a geolog iczn a okolic S a n o k a . P. I. G. S p ra w o zd . V II, W a rs z a w a 1933.
7. S p ra w o z d a n ie z b a d a ń w y k o n a n y c h w r. 1932 n a d zło żam i r u d y m a n g a n o w e j w o k o licach S a n o k a . K ro sn a , J a s ła i G orlic. P. I. G. Pos. N a u k . 36, W a rsz a w a 1933.
8. N ow y o b sz a r gazow y w S z a lo w e j-B ie ś n ik u koło G orlic. N a fta , 1948, n r 3, K r a k ó w 1948.
9. P o trz e b a re a k ty w iz a c ji s ta r y c h z a rz u c o n y c h k o p a lń w K a rp a ta c h . P rze g lą d G eo
lo g iczn y, 1955, n r 3, W a rsz a w a 1955.
10. S k a ła m a c ie rz y s ta ro p y k a rp a c k ie j. P rze g lą d G eolo g iczn y 1955 n r 10, W a r sz aw a 1955.
złożone do d ru k u :
11. Ł u p k i b itu m ic z n e w P olsce. Do P o d rę c z n ik a „G eologia złożow a P o ls k i“.
РЕЗЮМЕ
Иоахим Т е мп ель. один из немногочисленных геологов — нефтяников, междувоенного времени в Польше, изучал геологию в Швейцарии, сначала во Фрибурге, а потом в Лозанне, где в лаборатории университета под руковод
ством выдающегося альпийского тектоника Мориса Л ю ж о н а работала тогда целая группа молодых польских геологов.
Получив звание лиценциата естественных наук Т е м п е л ь в 1913 г. вер
нулся на родину и большую часть своей жизни посвятил нефтяной геологии северных Карпат.
Его работы имели главным образом практический характер; они касались с одной стороны геологического обслужиавания нефтяных шахт, а с другой — поисков и разведки новых нефтяных месторождений. Кроме того Т е м п е ль
•став сотрудником Польского Геологического Института производил съемку детально — геологической карты Польши в районе центральной депрессии в окрестностях Санока.
Г е м п е л ь написал и издал работу о структуре Борислава, самого круп
ного месторождения нефти в северных Карпатах (1925), а также диссертации, о геологии окрестностей Санока (1930, 1933) и другие более мелкие заметки.
В последние годы до мировой войны ои занимался в качестве геолога пло
тинами на реке Дунаец в западных Карпатах, а также производил поиски месторождений бедных железных и марганцевых руд в этом районе.
В последнее время Г е м п е л ь стал во главе Отдела Нефти, Газа и Соли в Главном Геологическом Управлении в Варшаве. Он скончался в Варшаве
17 августа 1955 г.
RESUME
Joachim H e m p e 1 fit ses etudes en Suisse, d ’abord ä F ribourg et ensuite ä Lausanne, oü av an t la prem iere g u erre m ondiale un groupe de jeunes geologues polonais ä trav aille au L aboratoire de Geologie ä l’U ni- v ersite chez le celebre geologue alpin le prof. M aurice L u g e o n.
A pres avoir obtenu le degres du licencie, H e m p e 1 rev in t en Polo
gne, oü il consacra la m ajeu re p a rtie de sa vie ä la geologie de petrole dans les K arpates septentrionales. Ses tra v a u x avaient un caractere
p lu tó t p ratiq u e; ils concernaient le service pour les m ines d u p etro le et les recherches de nouvaux gisem ents e t te rra in s petroliferes. H e m p e 1 e x e c u ta it ces tra v a u x poiur plu sieu rs societes de p etro le ä l ’epoque en tre les leu x guerres mondiales. II e ta it aussi collaborateur de lT n stitu t Geo- logique de Pologne pour lequel il faisait de leves geologiques detailles a u x environs de Sanok dans la region de la D epression C entrale des K a r
pates. II a publie un m em oire su r la stru c tu re geologique de B orysław — le plus im p o rtan t gisem ent p etro lifere des K arpates septentrionales (1925) e t deux dissertations su r la geologie des environs de Sanok (1930, 1933), sans com pter plusieurs notices.
A u cours de d e m ie re s annees avant la deuxiem e g u erre m ondiale H e m p e 1 s’occupait, au p o in t de vue geologique, d e problem e de con
stru ctio n des b arrages su r le D unajec dans les'K arp ates occidentales, ainsi que des recherches des m inerals de fer e t de m anganese se tro u v a n t dans le Flysch de la m em e region en p etite quantite.
D em ierem en t il a ete chef de la Section d u P etro le du Gaz et d u Sei a u B u reau G eologique C entral de Pologne ä Varsovie.
II est m o rt ä V arsovie le 17 aöut 1955.
Rocznik Pol. Tow. Geol. XXV, z. 4 25
