Problematyka stratygraficzna kimerydu i najwyższego oksfordu Polski

A C T A

G E O L O G I C A l P O L O N I C A

Vol. :XII ^{1962 '!\lo.} 4

JAN KUTEK

Problematyka stratygraficzna kimeryau

. ^.

i

najwyżs'zego

oksfordu Polski

STRESZCZENIE: UtwoOry ·jurajskie .zaliczane w PoI9C'e do "astartu" nie :IJOIStaly lila og6ł wydzieLone w oparcLu o amo.."'lity ⁱ nie sta...'lowlą okreśtoneg.o piętra, lecz· tylko jednostki lltostratygraficzne •. Zarówno definiowanie nastartu" ^{jako OOpl):-} wiedntk poz1cmu R ngestea([a pseudocordatCl lak i zmIany gra-nic "astartu" ^śWię­

tokrzyskiego ^W <lparclu o stratygrafię amonitową doprowadziły do szkodliwej

w1elozna-czńo.łci termmu "astart". Wobec tego autor proponuj-e, by w PoUIce zre- zygawwa.no ze s1Xl6Owania tego terminu. Jedalostkom lltos~atygraficznym tDalrir natomiast ^nadać stosowne I1l()we lokalne ·nazwy. W Polsce nie niIeżywydziela~

ś1'Odkowilo ld.merydu, ani ^{te! stosowaĆ' po:łzlału} stratygralicznego lrlmerydu -będącego kombLriacją pOZlombw amonitowych wchodzących ^Vi skład pó.izlitł~w

kimerydu r6żnych części Europy.

Niniejszy ^artykuł dotyczy problematyki stratygraficznej ^utwo~

rów, zaliczanych obecnie w PolsCe na ^ogół .do. kimerydu. i ,,~tattu'i\

Problematykę tę, którą pod~ ą1em w związku z moimi badaniami nad malmem zachocIni~go obrzeżenia mezozoicznego Gór Swiętokrzyskich, omówię 'w' przyszłości bardziej . szc~egółowo; .

"ASTART" W POLSCE

Terminu "astart" ^{użyto po} raz pierwszy we Francji, gdzie ozna-

'cZaJ .

on Zrazu zespół wapieni

i margli

z liczną' fauną Astarte .. PÓźnieJ tenmn ten zaczęto Stosować w żnacżemu piętra, odpowiadająCego se-

'kwanowi . sensu stricto lub gÓrnej cZęści' sekWanu sensu lato.

' Zaraz'efu

'uznano aStart za· odpowiednik poziomów Perlsphinctes' achilles ^{i opp.e~}

lia tenuiloba iub tylko poziomu P. achilles ^{(Lexiqt1e ·Strat. Int.). ·} . :Termin .

astarl

^{wszedł w ·}Polsee . w powszechne użycie względnie

niedawno. -Nie był dotąd wydzielany astart w· jurze karpackiej, nie

używali.tego terminu niemieccy badacze ^jury pomorskiej, 'a przez.długi

·czas ^również badacze

Jury

krakowsko-kąliskiej. Termin astart ^znala~

-szerokie zastosowanie naj ^wcześniej :wstratygrafii jury świętokrzyskiej., głównie dzięki pracom J. LeWińskiego, ·J."Samsonowicza, A Ł\Uliew­

skiego, H. Swidzińskiego' i W. Pożaryskiego ••. W 'okresie pOwojennym

530 JAN KUTEK

w związku z licznymi wierceniami "astart" został wydzielony w utwo- rach jurajskich wielu części Niżu Polskiego.

W Polsce termin astart jest używany w znaczeniu piętra i nie dotyczy utworów o określonej facji. W· regionie . świętokrzyskim do

. "astartu" zalicza się utwory wykształcone w postaci wapieni oolito~

wych i wapieni z koralami i neryneami .. We Francji utwory o takim

wykształceniu facjalnym są zwykle zaliczane nie doastartu, lecz do rauraku. Na Niżu Polskim "astart" jest miejscami wykształcony w facji

DlułO'Wcowo-margl~ej.

Podobnie, jak niemal w całej Polsce, rÓWnież;w regionie· świę~",

krzyskim amonity w utworach "astarckich" występują nadzwyczaj rzadko. Wobec tego granice "astartu" zostały tu ustalone w oparciu o kryteria litofacjalne i nieamonitow'ą makrofaunę. Fauna ta wykazuje jednak ścisły związek z facją osadów, w których występuje. W profilu utworów "astartu" i "kinierydu" Gór Swiętokrzyskich niektóre zeipoły faunistYczne powtarzają się kilkakrotnie wraz

z

odpowiednim typem

skał. Na przykład w niewarstwowanych wapieniach z reguły występują

korale i nerynee, w wapieniach typu "grab" foladomye i pleuromye,· a w muszlowcach egzogyry lub lofy.Stosując terminologię O. Schin- dewolfa (1950) można stwierdzić, że stratygrafia "astartu" świętokrzy­

skiego oparta· na nieamonitowej makrofaunie jest niemal wyłącznie ekostratygrafią. Utw9ry zaliczane w regionie świętokrzyskim do "astar- tu", wbrew pozorom, ,jakie stwarza ta nazwa, nie stanowią jednostki biostratygraficznej - piętra, lecz jedynie dużą jednostkę litostratygra-

ficzną·

Również podpiętra "astartu" świętokrzyskiego zostały wydzielone . na podstawie przesłanek litofacjalnych i ekostratygraficznych. Dotyczy to rÓwnież pOdziału "astartu^it w oparciu o nerynee, przeprowadzonego przez· L. Karczewskiego (1960). Przeprową.dził on granicę dolnego i gór- nego "astartu" w spągu tzw. "warstwyneryneowej". Warstwa ta za-

wdzięcza swe powstanie niewątpliwie określonym warunkom facjalnym.

Również poza regionem świętokrzyskim prawie nigdzie nie został dokładnie sprecyzowany wiek utworów zaliczanych do "astartu". Na-

leży sądzić, że w różnych częściach Polski ich zaSięg stratygraficzny .-:Ue jest identyczny.

Wieku utworów "astarCldch" PolSki nie można również dokładnie ustalić w oparciu o otwornice. Poziomy otwornicowe polskiego malmu

~stały ustalone w nawiązaniu do niedokładnej stratygrafii makrofau- nistycznej (Bielecka & Pożarysld 1954). Ponadto ścisły związek Zę3po­

łów otwornicowych z warunkami facjalnymi czyni otwornice nieprzy- datnymi dla dokładnej· .paralelizacji wiekowej . utworów rozwiniętych

w różnej facji w odległych od siebie obszarach.

PROBLEMATYKA STRATYGRAFICZNA KIMERYDU I OKS.FORDtJ 531

Próbę opracowania stratygrafii amonitowej "astartu" Polski pod~

jęto dopiero w okresie powo~ennym. W. Bielecka i Z. Dąbrowska (1958) w sWej pracy o stratygrafii malmu Pomorza Zachodniego zdefiniowały

.,astart" jako odpowiednik poziomów Ringsteadia cinglica i Pictonia baylei. A. Wilczyński (1962) w pracy o jurze Czarnogłowów zestawił

"astart" wyłącznie z poziomem R. pseudocordata.

W ten sposób "astart" został zdefiniowany przy pomocy innych amonitów niż astart we Francji. Można być pewnym, że zasięg straty- graficzny "astartu" w ujęciu polskich badaczy jury pomorskiej jest inny niż zasięg astartu we Francji. Według W. J. Arkella (1956) poziom Ringsteadia pBeudocordata odpowiada· części poziomu Epipeltoceras bi- mammatum, temu zaś poziomowi odpowiada we Francji nie astart, lecz raurak (Lexique Strat. Int.). Wobec· tego należy odrzucić definiCję astaff;u jako odpowiednika poziomu Ringsteadia pseudocQrdata, gdyż

taka definicja nadaje termmowi"astart" zupełnie nowy, swoisty sens stratygraficzny. Z drugiej znów strony nie ma potrzeby wyodrębnienia

poziomu R. pseudocordata w postaci osobnego piętra.

Co więcej, w Polsce w ogóle nie. należy stosować terminu "astart"

w znaczeniu piętra; będącego odpowiednikiem . określonych poziomów amonitowych,. i to nie tylko z powodu różnic między faunami amonito- wymi Polski i Francji. Istotne jest również, że wydzielanie "astartu"

nie jest też uzasadnione z punktu widzenia potrzeb stratygrafii amo- nitowej malmu całej Europy (Arkell 1946).

POZIOMY AMONITOWE KIMERYDU

Podczas kimerydu w pn.-zachodniej Europie istniała borealna, w południowych N~emczech zaś submedyterańska fauna amonitowa (Geyer 1961). Wobec tego dla obu tych obszarów ustalono podziały

stratygraficzne w. oparciu o odmienne zespoły poziomów amonitowych.

Autorzy polscy,· zajmujący się ostatnio stratygrafią amonitową

kimerydu, uwzględnili w swych podziałach stratygraficznych na ogół jednocześnie poziomy· amonitowe pn.-zachodniej Europy i połudIDo­

wych Niemiec (Barczyk 195f, Kutek 1961, Jaworowski 1982). Z jednej strony uwzględnili. oni głównie podział H. Salfelda zmodyfikowany nie- co przez Arkella (1956), z drugiej ^Zaś strony ^pod%iał L. Wegelego (1929), przeprowadzając paralelizac~ę obu tych podziałów w .zaŚ8dzie zgodnie z L. Wegelem (tab. 1). Trzeba podkreślić, że w ostatnich latach zarów- no podziały stratygraficzne kimerydu pn.-zachodniej Europy i połud­

niowych N~emiec, jak i ·sposób ich paralelizacJi uległy poważnym mo- dyfikacjom(Geyer 1961, Ziegler 1961}.· Między innymi wykazano, źę

, 532 JAN KOTEK

poziom'Rasenia mutabilis H. Salfelda odpowiada' dolnej części malmu &

południowych Niemiec.

VI

Związk1,l

z

rozmieszczeniem bor~a1nej i submedyterańskiejfau~

uy amonitowej w kimerydzie Polski (Kutek 1962) należy ViI regionie pomorskim wydzielać poziomy amonitowe pn.-zachodniej EUropy, w regionie krakowsko-poznańskim poziomy południowych Niemiec;

w

^regionie świętokrzyskim zaś poziomy jedne jak i drugie.

VI

tym ostatnim regionie uzasadnione są usiłowania wydZielenia przy pomocY' właściWych amonitów poziomów wchodzących w skład podzi~łówki';'

~erydu ~różnych części Europy, jeśli tylko każdy poziom amonitowy

JeSt: traktowany jako składnik odpowiedniego podziału stratygraficz.;.

h~go. l'(ie jest natomiast' słuszne stosowanie podziału stratygraficznego, i:)ędącego,kombinacją poziomÓw ~dzieloriych po raz pierwszy. w róż':' }iych obsżarach. Nie należy np. wyróżniać kolejno po sobie poziomó~' pictonia :baylei i Sutneria platynota (Barczyk 1961). Pierwszy z tych poziomÓw został wydzielony w' pn.-zachodniej EUropie, drugi w pó:;'

łudniowych Niemczech, i nie można wykazać, że główna ·granica po!.

~omti 'P" baylei zbiega się z dolną granicą poziomu S~ platynota.

Większość autorów polskich dzieli kimeryd na' dwa piętra, przy czym kinieryd górny odpowiada poziomowi Aulacostephanu'8 pseud~,;.

f!iutabUiS. Niektórzy autorzy (m. in. Barczyk 1961) wYdzielają jednak 'pod 'tym 'pOIDomem kimeryd środkowy, odpowiadający po'ziomowi GZo,;.

chiceras dentatum, a przez to górnej części maImu ^y południowych Niemiec (Wegele 1929). Jednak według nowszych autorów (Geyer 1961.

Ziegler 1961) w regionie tym ruid malmem 'y leżą 'utwory nie zawiera-

jące Aula~ostephanU8 pseudomutabilis. lecz A. mutabilis (Rasenia mu-

!łabilis dawniejszych autorów). Wobec tego wydzielą.nie w Polsce środ­

'~.wego" kimerydu jako odpowiednika poziomu Glóchiceras dentatum'

.ti:a~ ,swe, uzasadnienie.

Dla potrzeb stratygrafii amonitowej wystarczający jest dwudziel- '$.ly :podział, kimerydu Polski, tym bardziej, że nawet ścisie prowa~

,lIle . granicy tylko ,między dolnym i górnym kimerydem w oparciu

'0 amonity nie;' jest, dotąd .. w wielu częściach Polski możliwe. Swjadczyć ,$o1;e' o, tym m. in., poniższy przykład. '

W Dineninie koło' Rad9mska piaskowce albskie leżą beZpośrednio

'nad utworanii kimerydu i nię Ulega wątpliwości, że zostały tuzerodo-

"wane:>utwory górnej części kiinerydu o znacznej miąższości. K. Jawó-

·rows~i ,~(1'962) wyraził oStatnio .pogląd, że· w Dmeninie Występuje tylko łilineryd 'dolny, ' gdyż znalazł on blisko granicy utworów i kimerydu ,r.ali)u, Pla-n.ites

et.

^{erne.sti.(Lor.). K.} Jaworowskiz8kładał 'przy. tym, że

PROBLEMATYKA STRATYGRAFICZNA KIMERYDU I OKSFORDU 533

: Ta ~.c'la-. (C!tan) l

ParalelizaGia poziomów kimerydu południowych Niemiec i po.-zachcidnbj ,Eu-

ropy według L., Wegelego, (l929)

Cotrelation ot KimeridJian, zones in SGeniumy and NW Europe after: L. We- gele (1929)

J,Joziomy pn.-zach.

Pocdorily pd. Ni~lec Europy Podpiętro

(Zones' in S Germany)' (Zones in ~ (SubstaJe) Europe)

Aulacostepluznus AuIacostepMnus ^{Kimeryd 8ÓIDY} Malm

a

pJeudOmatabllil paeudomutabilil ^{' (Upper}

Kimeridaian)

G10chJceras dentatum

Ataxiocerd3 sube- RomdiJ mutoblll3 ^{K.imeryd dolny}

Malm-r r/num (Lower '

,~utrter/Q plątynota RDsenia cYmodoce Kin1eridgian)

Malm,p ItIoceras pltmulo. PietonUJ bayki

, ,

'4". ernesti Występu~e wyłącznie w poziomach Ataxioceras suberinum

i Glochiceras dentatum. Ponieważ jednak według O. F. Geyera (1961., ss. 30 i 35) jak i według starszych autorów amonity wymieniane pod 'nażwą emesti występują' w południowych Niemczech 'również w młod­

szych utworach, a mianowicie w malmie &, kwestia wieku najmłodsżych,

utworów kimerydzkich z Dmeninapozostaje nadal otwarta. Nie, należy '~atur~lnie wyłączyć, że w Dmeninie istotnie występują tylko utwory

kimerydu dolnego.

o TERMJiNOLOGII STRATYGRAFICZNEJ MALMU ŚWIĘTOKRZYSKIEGO '.

Jak, już 'wspomniałem, "astart" świętokrzyski reprezentuje ' nie . piętro" lecz jednostkę: litostratygraficzną. Trzeba jednak doceni~c, że

'autorzy Starszych prac,stratygrafi~ych ustalili dokładnie granice,:,utwo-

rów "ast~ckich"; tak że ich kartograIiczne ujęcie nie nastręczał<l trud~

ności. Ponadto autorzy ci oparU swe, opracowania stratygiaficżne ',;astartti". na jednolitych, choe jedynie litofacjalnych i ekostra,ty'graficz-

,nych ~dach. Dzięki temu można było paraleJ,izować w opareiu o prze-

"słanki litofac;;a1neutwory "astarckie" lub, i,ch części. na dość znacznych prżestrzenlach. Wreszcie ,termin "astart" był do 'niedawna stosowany

·,w

^,spOsób ,dość jeWlozri.aezny i nie-:nastręczający, okazji' do, pomyłek.

534. JAN KUTEK

Ten stan rzeczy· zmienił si~ w wyniku kilku prac stratygraficz- nych z ostatnich lat.

W roku 1961 stwierdziłem na· podstawie fauny amonitowej~ że granica mi~dzy "astartem" i kimerydem - ustalona w pd.-zaćhodniej

jurze świ~tokrzyskiej w oparciu o ^litologi~ przez H. Swidzińskiego

(1931, 1932, 1935)·- przebiega ^{wyżej niż} dolna granica kimerydu w za- chodniej Europie (Kutek 1961). W ^związku z tym wypowiedziałem po-

gląd, że górna granica astartu powinna ^być w jurze świ~tokrzyskiej

przeprowadzona ^{niżej niż} dotychczas, nie precYzując jednak dokładnie, .

. gdzie ta granica ma przebiegać. .

Ostatnio w jurze radomszczańskiej

K.

Jaworowski ,(1962) ^również nie uwzgl~dnił przy ustalaniu granicy astartu ⁱ kimerydu przesłanek

litofacjalnych ⁱ granic~ t~ przeprowadził w miejscu znalezienia Pe?i- sphłnctes pseudobretńceps Weg: Sposób ustalenia tej granicy budzi za-

strzeżenia już· choćby ze 'wzgl~du na nikłą wartość stratygraficzną, tego amonita (Geyer' 1961, s. 33), jak i . dlatego, że dolna graruca kUnerydu' nie musi przebiegać wcale: w miejscu znalezienia kimerydzkiego. amoni- ta, choćby w opracowywanym profilu kimerydzkie amonity nie ^zostały

niżej znalezione. .

W obu wymienionych ^wyżej pracach na miejsce jednostki lito- stratygraficznej o dobrze sprecyzowanych, granicach, zwanej "astu- tem", wprowadzono ^pi~tro o tej samej nazwie i o granicach niespre- cYzowanyCh lub sprecyZowanych w sposób budzący zastrzeżenia. Po- . nadto nadano terminoWi "astart" dwa nowe znaczenia stratygraficzne.

. Moina prZypuszczać, że post~py' stratygrafii' amonitowej ' mogą

narazić granice "astartu" na dalszą w~drówk~. By ustrzec. stratygrafi~

. malmu świ~tokrzyskiego od terminów coraz bardziej wieloznacznych, trzeba Zrezygnować zupełnie ze stosowania terininu "astart" .. Na miej- s·ce tego terminu i terminów od niego pochodnych trzeba wProwadzić

odr~bne terminy dla oznaczenia jednostek biostratygraficznych i lito- stratygraficznych. ^Zasi~g poziomów amo~towych. należy ustalać w opar- .ciu órozmieszczenie amonitów. i niezależnie od przebiegu granic' litolo- giczn)?ch. Poziomy ~onitowe należy odnosić wyłącznie do kimerydu i zapewne ^również do oksfordu~ Jednostkom litostratygraficznym trzeba z kolei;nad8ć _. nowe, stosowne nazwy. ^,

, 'W :.stratygrafii malmu świętokrzyskiego stosowano dotąd właści­

we nazwy dla oznaczeni~ drobnych jednostek litostratygraficznych, np.'

"warstwy l, 2, 3 ... " (Barczyk 1961) lub "muszlowce z Lopha" (Kutek 1961).' Natomiast większe jednostki litostratygraficzne obdarzono ter':' m.inami biost!atygraficznymi w' rodzaju "astart" lub ,,górny astart".

ACfA GEOLOGICA POLONICA, VOL. XD

Ta bela (Chart) 2

. Zestawienie form rytmicZliych strefy brr.egowej Rhythmic forma of the shore,.zone

Polskie nazwy zmarszc:z:ek Angielskie nazwy zmarszczek . Wskaźnik

(p. Roniewicz 1958) (van Sttaaten 1953a) mlarszczki Typ· siły tworzącej

R/A

I I

I. Zmarszczki prostopadłe względem siły tworzącej (transvcrae patterns)

l. zwykłe zmarszczki 1. ordinary current ripples 5-15 ^stały, jednokierunkowy

prądowe prąd wodny o szybkości

między l i 2 punktem krytycznYJll,

2. pręgi prądowe 2. transverse megaripples

3. zmuszczJd wsteczne 3. regressive sand waves 3-5 ^stały, jednokierunkowy

prąd wodny powyżej 3 punktu krytycznego 4. zmarszczki falowe 4. symmetric wave rlpples -S ruch oscylacyjny

symetryczne

S. zmarszczki falowe 5.· asymmetric wavo ripplos 5-10 ruc1i falowy asymetryczny asymetryczne

II. Zmarszczki skośne względem siłY. tworzącej (diagonal pattems)

6. zmarszczki językowatć 6. linguoid ripples ^przepływ sinusoidalny

7. pręgi językowate 7. linguioid megaripples

8. zmarszczki rombowe 8. rhomboid megaripples potok przyboju

9. zm.arsz.czki przekątne 9. diagonai ripples ^przepływ prostolinijny woda płytka

III. Zmarszczki róWnoległe do działania siły tworzącej (longitudal patterns)

I

IV. Zespoły złożone (complex patterns)

] O. :rinarszczki ^inter- 10. intcrference wave ripple nakładanie się Cal o

rerencyjne marks ^różnych kierunkach

promieni

11. zmarszczki przetworzone 11. complex wave-current połączona działalność fal

ripple marks i prądów

V. Zespół dodatkowy (appendix)

12. rewy 112. lows and balls

13. sierpy plażowe 13. beach cusps

S. RUOOWSKI

Miejsce wystwowania w obrębie strefy brzegowej

przybrzeże w pobliżu linii brzegowej i laguny pla-

żowe

-

laguny plażowe

-

strefa przyboju

laguny plażowe

-

brzeg dolny nit.szy

przybrzeże (w pObliżu

linii br.z:egowej)

-

przybrzeże (część górna)

przybrzeże

PROBLEMATYKA STRATYGRAFICZNA KlMERYDU I OKSFORDU . 535

Przy . omawianiu problematyki stratygraficznej i paleogeograficznej trzeba stosować nazwy oznacza~ące większe jednostki litostratygraficz- ne. W sytuacji, gdy funkcję takich nazw' pełniły terminy biostratygra- ficzne, ;rodziła się t~ndencja do umownego ustalania granic pięter lub

podpięter wtedy, gdy dane faunistyczne nie pozwalały dokładnie ustalić

przebiegu tych granic. Z tych względów zElliczyłem na przykład umow- nie do górnego kimerydu cały zespół iłów, margli i muszlowców wir- gulowych zachodniej' jury. świętokrzyskiej, choć dotąd wiadomo tylko,

że naJ wyższa część tego zespołu reprezentuje poziom Aulacostephanus

eUd03:'UB (Kutek 1962). Zabieg taki sta~e się zbędny z chwilą nazwania tego zespołu np. warstwami stóbnickimi.

Zdefiniowanie, ustalenie pionowego i poziomego zasięgu nowych jednostek litostratygraficznych oraz nadanie im nowych nazw wymaga naturalnie dużej rozwagi. Nie jest wprawdzie konieczne,' by wszystkie nowe jednostki odpowiadały swym zasięgiem dotychczasowym jed- nostkom noszącym miana p!ęter lub podpięter, jak np. "astart" lub

"górny astart". By jednak me . zaprzepaŚcić dotychczasowego dorobku stratygrafii malmu świętokrzyskiego, należy przy wyróżnianiu nowych jednostek stratygraficznych nawiązywać jak najbardziej do dotychcza- sowych stratygraficznych wydzieleń.

W postaci nie propozycji, lecz przykładu nadmienię, że w zachod- niej jurze świętokrzyskiej na miejsce "astartu" i "kimerydu" - w uję­

ciu Swidzińskiego -można by wyróżnić kolejno warstwy skórkow- skie, dolne i górne warstwy przedborskie oraz warstwy stobnickie. W~­

stwy skórkowskie odpowiadałyby "astartowi" w ujęciu H. Swidzińskie­

go, warstwy przedborskie dolne utworom .. kimerydu" Swidzińskiego '

'aź po wapienie płytowe dolne.. a warstWy przedborskie górne' inłod­

SzylD utworom "kimerydu" aż po wapienie płytowe górne włącznie (Swidziński.1935, Kutek ·1961). W takim podziale znalazłaby swe odbi- cie między innymi wyraźna granica. litologiczna . między "astartem"

i ,,kimerydem" w ujęciu H. Swldzi.ńskiego. Nazwy nowych jednostek . są wzięte od miejscowości, gdzie jednostki te są dobrze odsłonięte.

Odrębne terminy bio- i litostratygraficzne są od dawna stosowane np. w jurze krakowsko-częstochowskiej (Różycki 1953). Podkreślmy

przy tym, że w regionie tym nawet vi utworach z licznymi amonitami wydziela się nie tylko piętra, lecz również jednostl~i litostratygraficzne, jak np. warstwy zawodziańskie.

. Trzeba zaznaczyć, że zmiany terminologii stratygraficznej propo- nowane w niniejszym artykule stwarza:ą potrzebę przyszłego przedy- skutowania zagadnienia zasięgu stratygraficznego i podziału oksfordu

536 ^,JAN KUTEK

oraz kwestii zasięgu geograficznego, poszczególnych 'jednostek litostra- tygraficznych.

W regionie świętokrzyskim w obrębie, utworów "astarckich", zna- leziono dotąd ringsteadie (Różycki 1953) i pomeranie (Kutek 1962). Wy-!- nika z tego, że część tych utworów reprezentuje poziom Ringsteadia pseudocordata, a więc oksford w ujęciu W. J.Arkella (1956). W zachod- niej jurze świętokrzyskiej znaleziono dotąd razenie bezpośrednio nad j._ nawet nieco poniżej. granicy "astartu" i "ki.rn:erydu" w ujęciu H. Swi-

dzińskiego (Kute~ 1961, 1962). Wob~ tego granica między oksford~

~ kimerydem, przebiega tu .w ob;J,"ębie utworó\y "astarckich" albo, inaczej mówiąc, w obrębie warstw 'skórkowskich.

Za7tład GeoZogii Dynamicznej UniwerstJtetu Warsza.wskiego

Warszawa, w maju 1962 r~

LITERATURA CYTOWANA

ARKELL W. J. 194łi. BtaooBrt ar ^tbe

Eui-ope.an,

Jmasslc. - BuIll.Geru. ~. Amer.,

V'OL 57, 1110. 1-. Washi'!lg1lOln, '

- 1956. J,u-rWlsic GeOil.ogy of the World. Ecli'IlJboorgh, London.

BARCZYK W. 1962. Jl\lra 6ulejowska (Le Jurassiqu'E! de Su1ejów). - Acta Geol.

Pol., v;Ól. XI/l. Wamzawa.

BIELECKA W. & DĄBROWSKA z. '195:8. UwagI o stratygralfii maLmu PuIrorza ZaobodDie.go okolic Kamienia PoinOrsk1&go (Stratigr8IPhy

ar

the 'Malm iD

the area ol Kamień Pom<lmki in We.tItem Pomerania). - iBiul. I.G. (Bull.

klst. G6oa. PIOJ..) 142. Warszawa.

BIELECKA W. & POŻARYSKI W. '1954. stratygrafia m.łIkropa1e01!ltoo~gicma g6r- mego malmu w Polsce środlrowej ~cropa1eWltological stiatJgraphy ol the U'Pper Ma.lm 1m Central PoolanJd). - iP,ra~ I.G. (Trav. Serv. Geru. Pol.), t. XIl. Waisiawa. ,

'GEYER O. F. 1961. Mctnog.raphie der Perl.Detidae de6 UIlltereat tTl11terkhnerld':'

gium ,im &ilddeut&chel11 Jrura. - ' PalaeCl!l!oographica, Bd. 11 7 A, Stuttgart.

JA WOROwsxi K. 1962. J'UIl"a w zachod!n.iej częśei ryg!.a iprzeoibo.mk:iego (JuraS'Sic

;periOd in ,the westemlDWt

ar

the P.xv.edbarz.e Riegel) Przegląd Geol., nr ,l.

Wa.nsZawa.

'KA1łCZEWSKI L. 1960. SU:maJd astartu ikimetydu P6łnoaoo-wsohocfniego obr.ze-

ż.elnia Gór Swiętokrzysldch {Gasteropodes de,l'Astartien etdu Kimmeridgien de la ~xdure lD.'Ctl"d-e.tlt des Moo.tag:na de sątnte, Croi~). - Prace I.G.

('tiav. Serv. Gb:». Po!.),

t.

XXXII. Warszawa.

KUTEK J. 1961. Kimeryd I OOnOlll' 'Stobn:i.cy (Le KiiD6ridglen et le 'BoOOn:len ,de

Stobnic,a). - Acta Grol. p.o.l., vol. XJ./l. WarSzawa.

1962. Pa,laetOgraphic &ignific8>1llCe ,ot ammocite fauna ol the Middle and U!P,PE!r Malm im Central Pola.nd. - BU.:J.. Aead. Pol. Sc:i.,

.sAr. &CI.

geo.l. g60gr.,

V,QI. XI, .oo:~ 2. WarSzawa. , ' , , " '"

l:.EiXique~<rie lłIl1le1':nattolIlal~vol. 1, luc. 4 aV. 1956.

PROBLEMATYKA STRATYGRAFICZNA KIMERYDU I OKSFORDU 537 RÓ'zYCKI S. Z. 1953. Górny dogger i dol!ny uialm jury kralrows-ko-częstochow­

.s.kiej. - Prace I.G. (Trav. SerY. Geol Pol.), t. XVII. Warsz~a.

SCHINDEWOLF O. H. 1950. Gl"UIIldlagan lOOd MebOOdeal der paleooJ;1xlLogische,n Chrooologle. BerlLn..

SWIDZIN'SKI H. 1931. Uilwmy jU!l"aj6l1de międozy Małog.oszczą i Czarną :Nidą (D~ts jurasslques ea:Ltre MaroglOSZCZ et la CzaIIIla tNi.da). - Spraw. P.I.G.

(Bull. Serv. Geo.I.. Pol.), t. VI, lZ. 4. W.a:rsa.awa.

1932. Fałd skórlkowsid. Przyczy.nek _do znajamości tekton.flk:i jUry w części

zachOOnlej Glxr Sw1ę1lokrzySldah (AlnticUtna:1 de Sklmk6w. oantdbution _Ił la OOIIIlIlaiseance de la tec1KlIIrlque de la pa.r:tle ococJdeIllItal.e dIu Massif de Ste Croix). - I'bidem, t. VII, z. 2.

1953. Szkic ge.ologJ.cm,y olrolic P~za nad., P:IJ1cą (Esqu16se g6oLogique des en.vi'l'lOllS de P.rzedbfxrz 9W" ],a Pilica). - Ibidem., t. VIII, z. 3.

WEGELE L. 1929. Stratigraphische UIIld fa1Jllńst1s.che Un~chtmg.an Im Ober- orli:n"d ulllId' u.n.tenkimrnerldge Mittelt.railmns. - Palaean1lolllranh.t.ca_ Bd_ 71.

Stuttga:r.t.

WILCZYN'SKI A. 1962. Straty~ia .gómej jury IW CZ8l".nQgłowach i Swiętoszewie {La stratigraphie du Juraasique superlen.t:r Ił Cza.r.oogławy et Swięflotsze\1M), - Acta GeoJ.. pol., val. XlI/l. Warszawa.

ZIEGLEiR B. 1961. Stratlgra.ph1sehe' unci zoogeoerapllieche Beobacl1tUnogen an Aulaoos1)ephanus. - Palfiloot. Ztsabo.-., .Bd'. 35,' H. 1/2. S~' ,

J!;KYT3K

IIPORIIEMLI crPATlłl'PAI)Hił

KłlMEPH,l(lICA H BEPXHEJ:'O OICCc»OP~A noJILIUH

(Pe3IOMe)

, IOpcbe OTJIo:m:eHIDl, npH'lHCJDIeMLIe noJILP1OlMH aJlTOpaMH K "aCTapTY", ue 6IolJD1 BLI,l(eJIeBloI Ba QCHOBaHB1I 8MMOHBTOBoii:, ,f}laym.x H He np~e:m:aT K on-

~~eHHOM}' spycy" ~ 'npe,Zl;CTaBJIJIIOT c060Ji TOm.K~ JIRTocrpaprrpaf}lH'ICcoe

~,lJ;IIBH1lhI- Onpe,Zl;eJIeHHe "acTal?Ta" J.:8lC 8H8.JIora ropWOHTa mngsteadia pseudo-:

co.rdtlta TaDlI:e, J.:8lC H u3MeHeHIDI rP~ CBef!T0x,onicxoro"aCTapTa", OCHQB8.IIHLle Jm crPaTHI'paf}lHH 8.MMOHHTOB, npHBeJIH K MuOr03Ha'IHOCTH TepMHHa ,,'aCTapT".

rt03TOM}' UTOp npewmraeT B~eJDlTL B HH:m:HeM H cpe,ZI;HeM MaJIL~ IIOJI&IIIIt:

rOJlbKO OKcf}lOP,Zl; H :mMepH.D.X, H ,ZI;a:n, JIHTOCTpa:m,rpaf}lHllec:mM e.E(HHHIl;aM CO:- 9,TBeTCTBYIOID;He HOBLIe JIODJI&BLIe Ha3B8J1WI. B IIoJI&me He CJle,ZJ;yeT BLT,ZI;~

ą,e,ZI;Hero mMep~ H' He CJIe,ZJ;yeT npHMeIDlTJ, crpllTllIpaf}llI'łecJ.:oro n(),ZI;pa:3-:-

~B,IDI J.:HMepH,Il;Ea, XOTOpoe JIBJDleTC1IltoMf)HBaI(Hei aMM0HHrQBJ,lX 30& B}[O,Zl;Slm;HX BCOCTaB nO.zq>a3,Zl;eJIeHBit mMepH,ll,D. pa3B1!JX paHoHOB' EBPOIILT-

538 JAN KUTEK

J. KUTEK

STRATIGRAPmC PROBLEMS OF THE KlMEBIDGIAN AND UPPERMOST OXFOBDIAN IN POLAND

(Summary)

ABSTRACT: Difficulties and consequent misuse of the term "Astartian" and as applied to Upper Jurassic stratlgraphy are pointed out. The stratigraphlc

dtv.i.sions of the Klmeridgian .• used !I!l Pola.'1Id are dis·cuss.ed.

Thestratigraphic problems concerning deposits that generaUyhave so far been assigned in Poland to the Kimeridgian and the Astartian are briefly commerited in th~ paper. They· will be discussed by· the writer at greater length in a future publication.

For a considerable period of time the Astartian stage has never been distinguished in the Jurassic deposits of· the Krak6w"":"-Wieluit Highlands or in the Jurassic of Pomerania. A more extehsive use of that term. in Poland was first introduced into the Mahn stratigraphy of the Holy Cross Mts and, after World War 11, in connection with the numerous boreholes that were drilled also into the stratigraphy of the MaIm in the Polish Lowlands. Today the term "Astartian" is in common use by practically all Polish geologists who study the stratigraphy of the Polish Mahn outside of the Carpathians.

In Poland "Astartian" is used in the meaning of a stage and does not refer to deposits: of a definite facies. In the Holy Cross Mts. region . the Astartian is represented by oolitic limestones and limestones with corals and N erineae, in the Polish. Lowlands partly by siltstones and marls .

. Very few ammonites have thus far been yielded by deposits that are assigned in Poland to the Astartian. Hence, the Astartian boundaries have been determined on criteria of lithofacies and non-ammonite fauna. The significance of· this fauna is almost exclusively eco-strati~

. graphic, for its distribution very closely depends on the facies of sedi- . ments. In this connection it may reasonably be supposed that the

lithological assemblages, differentiated as Astartian in the various parts of Poland., are n~t strictly contemporaneous. These ass·emblages are merely lithostratigraphic units and do not correspond to a definite stage.

Mter World War II attempts have been made in Poland to work out the stratigraphy of the Astartian on the base of ammonites. In their paper on the Mahn stratigraphy of Western Pomerania W. Bie-

"PROBLEMATYKA STRATYGRAFICZNA KlMERYDU I OKSFORDU 539

leeka and Z. Dllbrowska (1958) defined the Astartian as the equivalent of the zones Ringsteadia anglica and Pictonia baylei. In A. Wilczynski's article on the Jurassic of Czarnoglowy (Zarnglaff) the Astartian is correlated only with the zone R. pseudocordata.

The afore mentioned definitions of the Astartian ought to be discarded on the following grounds: In France, the Astartian corres- pondingto the zone Perisphinctes achiUes has been distinguished on other ammonites and its stratigraphic range differs" from that of the Astartian in the meaning used "by Polish students of the Pomeranian Jurassic (Lexique strat. int., Arkell 1956). Hence the definitions of Polish geologists have put a new" stratigraphic meaning to that term.

Moreover, there seems to be no need for a differentiation of the zone R. pseudocordata as a separate stage.

In Poland attempts to distinguish the Astartian on the base of ammonite stratigraphy seems to be of no purpose since it is not needed fre-m the point of view of the ammonite MaIm stratigraphy of all Europe (Arkell 1946, 1956).

The Astartian rocks distinguished by earlier authors within the Holy Cross Mts. region are merely lithostratigraphic units. The boun- daries of these deposits, however, have since long been accurately fixed, and the term "Astartian" has until quite recently been used in a rather restricted sense. Lately, J. Kutek (1961) and K: Jaworowski (1962) have shifted the boundary between the Astartian and the K:meridgian with

"an intention to unify the stratigraphic extension of the Astartian in the

Holy Cross Mts." with that assigned to it in France. The new Astartian boundaries have, however, been inaccurately determined and seem doubtful, while a new stratigraphic meaning has been imposed" on that term.

In order to avoid the use in the MaIm stratigraphy of the Holy Cross Mts. of a misleading terminology it will be necessary to introduce separate terms for biostratigraphic and lithostratigraphic units. The range of ammonite zones and stages ought to be based on the distri- bution of ammonites independently of the course of lithologieal boun- daries. Attempts to distinguish the "Astartian" stage should be defi- nitely given up. New suitable names, e.g. the Przedb6rz Beds or the Sk6rk6w Beds might be introduced for lithostratigraphlc units to replace such terms as "Astartian" or ''Upper Astartian".

Ringsteadiae and Pomeraniae (R6iycki 1953, Kutek 1962) have thus far been found in the central part of the Holy Cross Astartian, while Raseniae (Kutek 1961, 1962) have been recorded from beds directly overlying the uppermost Astartian strata. Hence~ the boundary between the Oxfordian (in the meaning of Arkell, 1956) and the Kimeridgian

JAN KUTEK

transverses those sediments of the Holy Cross Mts. region that ha~

till now been assigned to the Astartian.

In the Polish text the writer has justified, his ,opinion 'on' that point. He suggests that there is no need in Poland, to differentiate the Middle Kimeridgian stage. Neither does it seem necessary to use a stra- tigraphic division of the Kimeridgian which would, be patched up of zones first introduced throughout the various parts of Europe.

Laboratory Of Dynamic Geology Of the Warsaw University

Warsza.wa, MaV 1962