Osady czwartorzędowe w wykopie kopalni węgla brunatnego Bełchatów

Maria Danuta BARANIECKA

Osady czwartorzędowe w wykopie kopalni węgla Bełchatów

Komunikat

W kopalni węgla brunatnego koło Bełchatowa, w wyniku zdejmowania nadkładu, odsłonięte zostały osady czwartorzędowe o miąższości 30 m. Profil nawiązano do opracowania szerszego regionu, opartego na pracach geologiczno-zdjęciowych i ana- lizie .profili wierceń. W odsłonięciu leżą od' góry: osady holoceńskie, osady rzeczne należące do zlodowacenia bałtyckiego oraz osady zlodowacenia środkowopolskiego (gliny zwałowe, osady ,wodnolodowcowe i zastoiskowe). Stwierdzono też osady jeziorne, dotychczas w tym profilu nie znane. Podjęto badania laboratoryjne osa- dów jeziornych i glin zwałowych dla wyjaśnienia stosunków stratygraficznych

facjalnych. Odsłonięcie w kopalni należy do najlepszych odsłonięć osadów

czwartorzędowych w Polsce i dostarcza materiałów o znaczeniu praktycznym i nau- kowym.

W' kopalni

brunatnego

która znajduje

obecnie

budowie, od

1977 r.

do zdejmowania

nadkładu,

o czym

ostatnio liczne doniesienia w prasie, radiu telewizji.

Przy okazji ipnych

geologicznych, prowadzonych w ramach prac Instytutu Geologicznego,

mi

profilo- wanie jednej ze

wykopu podczas trzech pobytów w kopalni

brunatnego

uzyskano

Zjed- noczenia

Brunatnego i Elektrowni, Dyrekcji kopalni w Rogowcu oraz Kierownictwu i pracownikom

geodezyjnego i ge- ologicznego kopalni.

Rejon

- dorzecze Widawki - jest w zakresie

osadów

jednym z najlepiej poznanych' obszarów na

Niżu

Polskim (J. Premik, 1930; L Jurkiewiczowa, 1952, 1961; M. D. Ba- raniecka, Z. Sarnacka, S. Skompski, 1969; H. Gawlik, 1970; M. D. Bara- niecka, Z. Sarnacka, 1971; A. Makowska, 1971; J.Rzechowski, 1971).

W miejscu obecnego wykopu,

Piaski, przygoto- wany

poprzednio (M. D. Baraniecka, Z. Sarnacka, 1971) przekrój geologiczny ze

rozpoziomowaniem osadów

wych. Przekrój ten po tzw. linii 92 (wg

archiwalnych Instytutu

Kwartalnik Geologiczny, t. 22, nr 1978 r.

164

eOJlC~lC2mE~~O

i z 8

obejmuje w nas obecnie

do

30 m,

utwory

piaski i

do holocenu;

i

z

do zlo- to osady rzeczne rzeki

do zlodowacenia

uroz- poziomów

_____ ,-... --." jak

sposobu po;[Ozem.a

W

niniejszym komunikacie obserwacji.

występcwanie

osadów miejscu z profilów

mułki, mułki

gytiowe, gytie i torfy oraz piaski jeziorne.

to osady warstwowane, o bardzo zmiennym

sedymentacyjnym szczególnie w pionie, ale

i w poziomie. Osady te

w

kowej

w okolicy punktu 5 D

w profilu na odcinku

200-300 m,

zarówno ku

jak i ku

ku punktowi PW 18.

'Osadów dochcdzi dc

6 m. Pobrano próbki z tych osadów i

badania palinologiczne (Z. Janczyk-Kopikowa, Instytut Geologiczny, Warszawa), które

zo-

rientować

o

stratygraficznej osadów jeziornych.

zwałowe, należące według

cytowanego przekroju do

Warty, nie

w

ich

na

długim

odcinku w

wyklinowuje

ku N, w

brzegu wymienionego

jeziora. W

do

szczegółowej

mapy geologicznej

terenu

ten

do

Warty zlodowacenia

Drugim miejscem

występowania pokładu

gliny

na krótkim odcinku jest okolica punktu PW 18. Stwierdzono pewne

w

geologicznym,

wyglądzie

i

glin

w obu sytuacjach,

postawiono problem

obu fragmentów

glin

do jed- nego lub dwu poziomów stratygraficznych.

badania

petro- graficznego tych glin

Gronkowska, T. Krzywicki, Instytut Geologiczny, Warszawa), a w sprawie porównania

glin

Warty przeprowadzono konsultacje

G. Cepek, Centralny Instytut Geologiczny, Berlin). W glinach

struktury (warstwowanie, zaburzenia w stropie, domieszki

z

w

które

o pierwotnym sposobie

żenia

gliny

z

i C wtórnych

Strop glin

jest

Po zniszczeniu

gliny

warstwa

narzutowych.

SD

I ... .. .... ".: :.:.: .. ".:.:.'.':.;::::: .. :.: .. ::::;; ... :., .... :: .. ;:; ... ; :::: .. : .. : .. ł

o E

(-<)

..ci

I

2 4 r----..---15

Fig. 1. Schematyczny profil odsłonięcia w kopalni Bełchatów (środkowa część ści any zachodniej) Schematic profile of the exposure from Bełchatów mine (center of western wall)

8

1- - piaski różnej genezy (wodnolodowcowe, zastoiskowe i ewent. rzeczne); 2 piaski rzeczne Widawki; 3 żwiry i głazy; 4 - zwałowe; 5 - iły zastoiskowe, warwowe; 6 mułki jeziorne (z wkładkami gytii, torfów i piasków) oraz mułki innej genezy; 7 - 8 - miejsca pObrania próbek do badań petrograficznych; 9 - miejsca pObrania próbek do badań palinologicznych

1 sands of various origin (fluvioglacial, ice-dammed lake or fluvial); 2 fluvial sands of Widawka river; 3 - 4 - tills; 5 - ice-dammed lake varved clays; 6 lacustrinal silts (with gyttja, peat and sandy intercalations) and 7 - peats; 8 - location of sampies taken for petrographic studies; 9 - location of sampies taken for palynological

o

«:

n

N ~

SlJ >-i

<+

O >-i ,(1) N O o.

~ CD

~

to

re.

n P"' SlJ <+

O,

~

~ e;, Q1.

Maria Danuta Baraniecka

zastoiskowe (zbiornikowe)

w

facjach. Jako typowe

zastoiskowe, warwowe

z poziomo uwarstwio-;

nychiłów

i

jest

który

pra-

\vie

nie

4-5 m, w

dotych- czas odkrytym wykopie kopalni.

jest on w dolnej

profilu

ścian

wykopu, tj.

20 m

powierzchni terenu. W

z dyskusyjnym w obecnej chwili wiekiem geologicznym glin

powinna

ponownie

stratygraficzna tych

iłów.

Dla

palinologicznych (Z. Jan- czyk-Kopikowa)

humusowych

prawdopodobnie pod

mi zastoiskowymi.

Poza

warwowymi

i piaski zbiorników zimnych (zastoiskowe) oraz

i piaski osadzone w innych zbiornikach. Osady te

warstwowane. poziomo,

\v

na-

"vet kilkumetrowych warstwach

nieregulaI'nie.

W kilku miejscach profilu

w wykopie kopalni, w podatnych osadach

zaobserwowano zaburzenia osadów o charakterze inwolucji.

badania rozmiarów i genezy, jak

rozmieszczenia tych zjawisk ze

na

niestabil-

ności

osadu w zboczach, w miejscu

tych

Bada- nia struktur osadów

wymienionych nieregu- larnie akumulowanych osadów zbiornikowych.

W kilku miejscach profilu, w

poziomach stwierdzono w osa- dach

domieszki

ją

one w formie rozproszonej

lub w postaci fragmentów w osadzie

Badania tych zjawisk

informacji o sposobach wtórnego roz- mycia lub zniszczenia fragmentów

bru- natnych.

Odsłonięcia

wykopu kopalni

w

Piaski

dostarczają

wiele nowych

badawczych, których

analiza

do

warunków zalegania warstw

poziomów stratygraficznych osadów

nad-

kład

w kopalni. Na tej podstawie

skarp i tara- sów na terenie kopalni.

W opracowaniu

obecnie

zachodniej. W toku

też są zapoczątkowane

badania analityczne, o których wspomniano wy- PrzewiduJe

przygotowanie obszerniejszego

w tej spra-

Niezależnie

od tego

szersze bada- nia

w kopalni w Piaskach,

obecnie

to jedne z najlep-

odsłonięć

w osadach

Polskiego i jako takie powinny

bez

podstawowych.

zagadnie- nia

dotychczas nie od- w wykopie,

- wiadomo z poprzednich

- znacznie bardziej

Geologicznych

Gecłlog:lczDiego Nadesłano dnia 29 pa~dziernika

PIŚMIENNICTWO

BARANIECKA M. D. (1971) - Dorzecze Widawki na tle obszaru marginalnego

stadiału mazowiecko-podlaskiego (Warty) w Polsce. BiuI. Inst. GeoI., 254, p. 11-36. Warszawa.

BARANIECKA M. D., SARNACKA Z., SKOMPSKI S. (1969) - Stratigraphy oi Sediments and Paleomorphology oi the Marginal Zone of the Warta Stadial.

Geogr. pol., 11, p. 55-72. Warszawa.

BARANIECKA M. D., SARNACKA Z. (1971) - Stratygrafia czwartorzędu i pa- leogeografia dorzecza Widawki. BiuI. Inst. Geol., 254, p. 157-270. Warszawa.

GAWLIK H. (1970) - Geomorfologia Kotliny Szczercowskiej. Acta geogr. Lodz., 26, p. 1-104. Łódź.

JURKIEWICZOW A L (1952) - Interglacjał Szczercowa i Dzbanek Kościuszkow­

skich w świetle nowych danych geologicznych. BiuI. Państw. Inst. Geol., 61, p. 183-218. Warszawa.

JURKIEWICZOW A L (1961) - Czwartorzęd dorzecza Widawki. BiuI. Inst. Geol., 169, p. 175-206. Warszawa.

JANCZYK-KOPIKOWA Z. (1971) - Analiza pyłkowa nowych stanowisk intergla-

cjału eemskiego z dorzecza Widawki. BiuI. Inst. Geol., 254, p. 65-88. War- szawa.

MAKOWSKA A. (1971) - Fauna mięczaków w osadach interglacjalnych Leśnej

Niwy i Zabrzezia. BiuI. Inst. GeoI., 254, p. 89-110. Warszawa.

PREMIK J. (1930) - O utworach Ilreglacjalnych, glacjalnych i interglacjalnych w dorzeczu środkowej Warty, Widawki i Prosny. Rocz. Pol. Tow. Geol., 6, p. 382-392. Kraków.

RZECHOWSKI J. (1971) - Grap.ulometryczno-petrograficzne własności glin zwało­

wych w dorzeczu środkowej Widawki. BiuI. Inst. Geol., 254, p. 111-150. War- szawa.

MapIUI )J;aHYTa BAP AHEIJ.KA

LJETBEPTUąHblE OTJIO:łKEHHH B KAPbEPE 6)11>OrO Yf'JIH EEJIXATYB

IIpe~BapHTe~bHoe cooo~eHHe

Pe3IOMe

B OTB..1JbITOH yI'JUI OKOJIO BemmToBa B 1977 r. Ra"iaTbI BCKpbJJllHbIe pa- 6oThI. B oKT5!6pe 1977 r. rJIy6HRa pa:3p[l5c~TKH ,n;OCTHrJIa 30 M. B 3anaAHoH CTeHe 1) 6blJIH 06Ra:lKeRb! CBepxy BRH3 CJIeAyrom;He IlJ1:aCTbl:

TOPcPbI, rreCKH H cyrmmKH rOJIOu;eHOBoro B03pacra; CTeHa pacrrOJIOJKeRa Ha M:eCTe 6bIBme:a noltM:eRRoH TeppaCbI peKH BH.n;aBKa;

Pe"iHbIe rreCKH, 'iaCTH'lHO rreCKH c npHMecbIO rpaBH5! (H3 peKH BH,l.l;aBKa) !ln:eHCToueRoBoro B03paCTa. OTROCIDIJ;Hec5! rJIaBHbIM o6pa30M K 6aJITHHCKOMY OJIe.n;eHeRHro;

BaJIYHHble rJIHRbI, OTHOCIDIJ;HeC5! K cpe.n;nerrOJIbCKoMY OJIe~eReRHIO. I1JIaCTbI BaJIYHROH rJIIDThI BbIKJIHRHBaIOTCSI B6JIH3H 6epera HCKonaeMoro o3epa (CM. RllJKe). YCTaROBJIeRa pa3RHu;a B rrOJIO-

168

JKem.rM, BHeIllHeM BH,l];e H COCTaBe BaJIYHHO:H rJIHHbI Ha ,l];BYX OTpe3Kax OTJIOlKeHH5I, BBM,l];Y 'Iero B03HHKJIa np06JIeMa cTpaTHrpaq)H'IeCKO:H rrpHHa,l];JIelKHOCTH HX K O,l];HOMY HJIH ,l];BYM pa3JIH'IHhlM CTa,l];HaJIaM. BaJIYRHa5I rJIHHa B"IOlKHO:H 'IaCTH o6HalKeHH5I - ,cY,l];5I no ,l];eTaJIbHO:H reOJIOfH'IeCKO:H C1>eMKe oKpecTHOCTe:H - OTHOCHTC5I K cTa,Il:Hany BapTbI;

03epHbie OTJIO)I{eHH5I - CYfJIHHKH, rHTTHeBhle cyrJIHHKH, rHTTH5I, TOP4>bI H necm 3aJIeraIOT B u;eHTpaJIbHO:H 'IaCTH paccMaTpHBaeMofo oTpe3Ka 06Ha)I{eHH5I. CY,l];5I no apxHBHhIM ll,faTepHaJIaM 6ypeHH5I OHH He 6hIJIH H3BeCTHhI B :nOM MeCTe (TaK Ha3bIBaeMaa JIHHIUI 92). Heo,l];Ho3Ha'IHO 3aJIe- faHHe 03epHhIX OTJIOlKeHH:H no OTHomeHHIO K BaJIYHHhlM rJ1I1HaM;

BO,l];HOJIe,l];HHKOBhle necm H neCKH H CyrJIHHKH 3aCTO:HHhIX 03ep OTJIOlKHJIHCl> B nepHO,n; TpaH- crpeCCUH KOHTHHeHTaJIhHOrO JIe,l];HHKa CTa,l];HaJIa BapThI, a qaCTH'IHO MorYT 6hITl> 60JIee ,l];peBHHMH;

JIeHTO'IHl>Ie fJIHHbI 3aCTO:HHhIX BO,l]; 3aJIeraIOT B 06Ha)I{eHHH B BH,l];e nO'ITH HenpepbIBHoro CJI05I.

B no,n;OllIBe HX MeCTaMH 3aJIeraIOT rYMYCOBhIe cynIHHKH, B03paCT KOTOPhIX nOKa He YCTaHOBJIeH.

CJIe,n;yeT BHOBl> paCCMOTpeTh BOnpOC 0 CTpaTHrpaq.H'IeCKO:H npHHa,n;JIelKHOCTH 3aCTO:HHbIX rnHH.

B 06Ha)I{eHmr H3yqaJIHCb CTpYKTYPbI OTnO)I{eHH:H H ,l];e4>oPMaU;H5I nnaCTOB.

,I:(JUI BhI5ICHeHH5I CTpaTHrpa4>H'IeCKOrO paC'IJIeHeHH5I H 4>al\HaJIl>HOfO CTpOeHH5I npOBO,n;HTC5I ,n;aJIl>HeillIree H3yqeHHe pa3pe3a 3THX OTJIO)I{eHH:H B nOJIeBhIX YCJIOBH5IX, naJIHHOJIOfH'IeCKOe H neTpo- rpa4>wlecKoe HX lByqeHHe JIa60paTOpHhJM nYTeM H reOJIOfH'IeCKHe KOHCYJIl>Tall,HH.

06HalKeHH5I B OTKphITO:H pa3pa6oTKe EenxaTOB 5IBmnOTC5I B HaCT05Im;ee BpeM5I CaMI,IMH JIY'l- mHMH 06Ha)I{eHH5IMH 'IeTBepnp1HhIX OTJIOlKeHH:H Ha ilOJIbCKO:H HH3MeHHOCTH. Jil3yqeHHe pa3pe3a HMeeT npaKnr'leCKOe 3Ha'leHHe ,l];JI5I BbI60pa cnoco60B BCKPhIlliHhIX pa60T H ,n;JI5I ou;eHKH cTa6HJIb- HOCTH OTKOCOB H Teppac Ha TeppHTopHH pa3pa6oTKH.

Maria Danuta BARANIECKA

EXCAVATION OF BElACHATOW OPEN -COAST MINE

note mary

Removal of blanket deposits the brown-coal open-cast mine from the vicinities of Belchat6w started in 1977 and the excavation was about 30 m deep in October, 1977. At that time the profle of western wall of the excavation was at follows (from the top downwards; see Fig. 1):

Holocene peats, sands and silts; the wall is situated in the area of ancient floodplain of Widawka river;

Pleistocene fluvial sands and some sands with gravel admixture, deposited by the Widawka river and mainly belonging to the Baltic Glaciation;

Tills of the Mid-Polish Glaciation, wedging out in the proximity of shores of buried lake (see below); there were found differences in distribution, appearance and composition of tills from two sections of the exposure which rises a question whether we are dealing here with one or two separate stages; the comparison with results of detailed geological mapping of the neighbouring areas showed that the till from southern part of the exposure belongs to the Warta stage;

Lacustrinal deposits (silts, gyttja gyttja, peats and sands) occurring in central part of the studied section of the exposure; their presence was not revealed by previously made boreholes (of so called line 92) and their relation to' tills in tmclear;

Fluvioglacial sands and ice-dammed lake sands and silts the bulk of which originated during transgression of the icesheet of the Warta stage and only some could have originated earlier;

Ice-dammed lake varved clays forming almost continuous layer throughout the exposure and underlain by humus silts of unk-nown age in some places; the stra- tigraphic position of these clays should be reanalysed.

The exposure made it also possible to analyse sedimentary structures and deformations of layers. In order to elucidate stratigraphic relations and fades problems there were initiated further field studies, palynological and petrographic laboratory studies and geological consultations.

The exposures from the "Belchat6w" mine are nowadays the best exposures of the Quaternary deposits in the Polish Lowlands. The analysis of this profile is also highly important for selecting optimum method of removal of blanket depo- sits and estimating stability of escarpments and terraces in the area of this mine.