Zagadnienia ogólne finansów publicznych i prawa finansowego

Zagadnienia ogólne finansów

publicznych i prawa finansowego

FINANSE

• W języku potocznym przez finanse

rozumiemy zjawiska i procesy pieniężne;

polegają one na gromadzeniu i podziale środków pieniężnych;

• FINANSE - zasoby pieniężne, operacje

oraz normy prawne ich dotyczące

FINANSE

• System finansowy – ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez

obowiązujące w danym państwie i w danym

czasie prawo finansowe

PODZIAŁ FINANSÓW

Finanse dzielimy na prywatne i publiczne;

Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi polegają na:

1) Fundusze publiczne gromadzone są na zasadzie przymusu i przeznaczone na zaspokojenie potrzeb publicznych,

natomiast prywatne służą realizacji głównie

celów osobistych,

PODZIAŁ FINANSÓW

2) Zakres finansów publicznych jest dużo szerszy,

3) Operacje finansowe dokonywane w

zakresie finansów publicznych rzutują na

ogólną równowagę finansową państwa

Finanse publiczne

• Finanse publiczne są wyrazem stosunków

społecznych i ekonomicznych powstających w

trakcie nieustannie, dynamicznie ujętych procesów gromadzenia dochodów i przychodów oraz

dokonywania wydatków i rozchodów

(gospodarowania środkami pieniężnymi) na cele publiczne.

• Cechą finansów jest ich pieniężny i dwustronny

charakter

Finanse publiczne - zakres

• Zakres pojęciowy „finansów publicznych”

dotyczy następujących dziedzin:

- budżetu państwa,

- budżetów gmin (od 1999 r. powiatów i województw samorządowych),

- funduszy celowych,

- państwowej gospodarki pozabudżetowej,

- samorządowej gospodarki pozabudżetowej

Finanse publiczne - funkcje

• Fiskalna – dostarczenie podmiotom publicznym wystarczających środków finansowych na

realizację ich ustawowych zadań;

• Redystrybucyjna – gromadzenie i rozdzielanie środków pieniężnych w państwie;

• Stymulacyjna – oddziaływanie na stosunki społeczne lub ekonomiczne przez podmioty

publiczne, za pomocą instrumentów finansowych

• Ewidencyjno-kontrolna – ewidencja oraz kontrola przebiegu zjawisk gospodarczych i procesów

finansowych oraz dokonywanie ich analizy.

Polityka finansowa

Polityka finansowa – świadoma i celowa

działalność ludzi i instytucji polegająca na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych, czyli

Wybór celów i zastosowanie środków

Polityka finansowa - cele

• Podstawowym celem polityki jest

doprowadzenie do stabilności ekonomicznej z niską stopą inflacji.

• Inne cele istotne w realizacji polityki ekonomicznej państwa to:

- stały wzrost gospodarczy;

- bezrobocie na jak najniższym poziomie;

- równowaga bilansu płatniczego

Polityka finansowa - cele

Cele polityki finansowej mogą mieć charakter:

- Strategiczny (nadrzędny) / drugorzędny (odcinkowy);

- Długookresowy / krótkookresowy

- Każdy podmiot publiczny określający cele i środki

realizacji polityki finansowej prowadzi ją w ograniczonym zakresie;

- Ze względu na zakres działania oraz metody w ramach polityki finansowej możemy mówić o: polityce

budżetowej, podatkowej, kredytowej, celnej, walutowej, czy dewizowej.

Polityka finansowa – kryteria oceny

1) kryterium PKB

Na przestrzeni lat 1992 – 1997 wzrastał PKB z 3,8% - 6,8%, następne lata to jego obniżenie do 1% w 2001 r.

W 2002 r. Oceniono realnie na 1,2%, zaś w projekcie budżetu na 2003 przyjęto, że PKB wzrośnie realnie o 3,5%. (!!!)

2) Kryterium redukcji tempa inflacji

W roku 1995 – 21,6%, w połowie 2002 r. wynosiła 2,9% (dla porównania w krajach europejskich o najniższej inflacji

współczynnik ten wyniósł 1,5%) 3) Kryterium bezrobocia

W roku 1999 r. wynosiło 13% , a w 2002 r. 18,4%

Polityka finansowa - cele

W polityce Polski w najbliższych latach celami nadrzędnymi

powinny być:

- przywrócenie wysokiej dynamiki rozwoju gospodarczego,

- ochrona miejsc pracy i zmniejszenie bezrobocia,

- reformy prawa finansowego i gospodarczego,

Prawo finansowe

• Prawo finansowe – ogół norm prawnych regulujących działalność finansową

• Przedmiotem prawa finansowego są finanse publiczne

• Podmiotem prawa finansowego są osoby lub jednostki organizacyjne objęte

uprawnieniami lub obowiązkami finansowo

prawnymi

Prawo finansowe

Stosunki finansowo prawne regulowane przez normy prawa finansowego wyróżniają się

majątkowym charakterem uprawnień i

obowiązków, nie równorzędnością prawną podmiotów finansowych oraz ich interesów.

W stosunkach finansowo prawnych mamy do czynienia z zachowaniem organu

finansowego oraz podmiotu zobowiązanego

Prawo finansowe

• Zakres pojęcia prawo finansowe obejmuje trzy grupy zagadnień:

1) Ustrojowe – związane z kompetencjami finansowymi podmiotów publicznych;

2) Materialne – obejmuje rodzaje dochodów

publicznych i dokonywanie wydatków na cele publiczne,

3) Formalne – procedura finansowa, zwłaszcza

tryb gromadzenia dochodów publicznych

Prawo finansowe - zakres

• W prawie finansowym możemy wyróżnić następujące podstawowe działy:

1) Prawo budżetowe,

2) Prawo dochodów publicznych (podatki, opłaty, cła),

3) Publiczne prawo bankowe,

4) Prawo dewizowe

Źródła prawa finansowego

• Konstytucja RP, rozdział X „Finanse publiczne”

(DZ.U. Nr 78/1997, poz. 483);

• Ustawa o finansach publicznych (Dz.U. 15/2003),

• Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (DZ.U. 150/98);

• Ustawa o Narodowym Banku Polskim (DZ.U.

140/1997)

• Ustawa Prawo bankowe (DZ.U. 72/2002),

• Ustawa Prawo dewizowe (DZ.U. 141/2002),

• Ustawa ordynacja podatkowa (DZ.U. 137/1997)

Norma prawa finansowego

• Normy prawa finansowego mają trójczłonową konstrukcję, składają się z:

• hipotezy,

• dyspozycji,

• sankcji.

• Hipoteza normy prawa finansowego składa się z następujących części:

• powołania się na akt normatywny (źródło prawa, z którego wynika jej obowiązywanie);

• powołania się na stan faktyczny (hipotezę), uzasadniający dyspozycję normy.

Norma prawa finansowego

• Dyspozycja normy składa się z:

• przedmiotu normy, tj. określonego zachowania się stanowiącego uprawnienie jednego podmiotu, a zobowiązanie drugiego; zachowanie to może być szczegółowo określone w normie co do czasu, miejsca i sposobu jego wykonania;

• podmiotów normy: z jednej strony czynnego (uprawnionego), z drugiej — biernego (zobowiązanego).

• Norma ma charakter dwustronny. Określa obowiązki i odpowiadające im prawa (uprawnienia)

• Poprzez sankcje rozumie się najczęściej pewne dolegliwości karne i materialne. Sankcje mogą polegać też na pozbawieniu możliwości uzyskania określonych korzyści materialnych i niematerialnych.

Norma prawa finansowego

Ogół norm prawnych dzieli się na normy:

• ustrojowe;

• materialne;

proceduralne

• Normy prawne ustrojowe określają organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy administracji państwowej wyspecjalizowanej.

• Normy prawne materialne tworzą uprawnienia i obowiązki podmiotów stosunków prawnych bądź bezpośrednio z mocy prawa, bądź w drodze decyzji organów administracji wyspecjalizowanej.

• Normy proceduralne określają zaś reguły postępowania w procesie stosowania norm materialnych.

Podstawowe regulacje ustawy o finansach publicznych

Podmioty sektora finansów publicznych:

- organy władzy publicznej (państwowe i samorządowe);

- publiczne placówki naukowe i kulturalne;

- wskazane podmioty działające w zakresie ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych;

- państwowe i samorządowe osoby prawne, których celem jest wykonywanie zadań publicznych, tworzone na podstawie

odrębnych ustaw, - fundusze celowe,

- jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

Podstawowe regulacje ustawy o finansach publicznych

Środki publiczne:

1) Dochody publiczne:

- Daniny publiczne (podatki i inne przymusowe

świadczenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego np. cła),

- pozostałe dochody:

a) opłaty,

b) dochody z mienia będącego własnością państwa, samorządu np. najmu, dzierżawy dywidendy od wniesionego kapitału

c) pieniężne darowizny, spadki , zapisy

Podstawowe regulacje ustawy o finansach publicznych

2) Przychody publiczne:

O charakterze zwrotnym;

- wpływy ze sprzedaży papierów wartościowych (np.obligacji);

- spłaty pożyczek udzielonych ze środków publicznych;

- wpływy z otrzymanych pożyczek i kredytów

Wynikające ze zbycia majątku, albo obowiązku świadczeń w ramach działalności prowadzonej przez jednostki sektora publicznego np.z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa, z tytułu opłat pobieranych przez publiczne zakłady opieki

zdrowotnej

Podstawowe regulacje ustawy o finansach publicznych

3

) Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych

- środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;

- środki pochodzące ze źródeł zagranicznych,

niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione powyżej (np. środki z różnego rodzaju

międzynarodowych funduszy pomocowych, świadczenia w ramach pieniężnej zagranicznej

pomocy charytatywnej)

Podstawowe regulacje ustawy o finansach publicznych

Zasady publicznej gospodarki finansowej: jawności i przejrzystości

Gwarancje realizacji powyższych zasad:

1) Jawność debat budżetowych w Sejmie;

2) Publikacji ustaw i uchwał budżetowych,

3) Podawanie do publicznej wiadomości udzielonych kwot dotacji (z budżetu państwa i jednostek terytorialnych) 4) Obowiązki informacyjno-sprawozdawcze Ministra

Finansów (deficyt, nadwyżka budżetowa, poręczenia i gwarancje udzielane przez Skarb Państwa, umorzenia zaległości podatkowych – przyczyny decyzji)

Podstawowe regulacje ustawy o finansach publicznych

Fundusze celowe

Fundusz celowy – ustawowo powołany przed dniem wejścia w życie ustawy o finansach publicznych, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań

1) Podział funduszy celowych (w zależności czyje zadania są wykonywane):

Państwowe, gminne, powiatowe i wojewódzkie

2) Podział funduszy w zależności od kryterium pochodzenia zasobów pieniężnych:

- publiczne

Podstawowe regulacje ustawy o finansach publicznych

- społeczne (dobrowolne wpłaty pieniężne)

- mieszane (aranżujące środki sektora finansów publicznych i zasoby pieniężne społeczeństwa) Do funduszy celowych należą m.in.:

1) Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, 2) Fundusz Emerytalno-Rentowy,

3) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

4) Państwowy Fundusz Kombatantów

Uwarunkowania prawno-finansowe integracji z Unią Europejską

1) kryterium inflacji

Po przyjęciu do unii walutowej poszczególne kraje muszą spełniać kryteria zbieżności (konwergencji) określone w traktacie podpisanym w Maastricht w 1991 r.

Jednym z nich jest nakaz stabilności cen. Oznacza to

konieczność obniżenia inflacji do poziomu odbiegającego w górę o najwyżej 1,5% od średniej stopy wzrostu cen w trzech najlepszych krajach.

2) kryterium stóp procentowych

• Długoterminowe stopy procentowe (tzw. stopy

referencyjne – długoterminowych obligacji skarbowych) nie mogą być wyższe o więcej niż 2% od średniej z

analogicznych stóp procentowych w trzech krajach UE o najniższej inflacji

Uwarunkowania prawno-finansowe integracji z Unią Europejską

3) kryterium kursu walutowego

• wahania kursu waluty kraju kandydującego w stosunku do euro muszą, przez co najmniej 2 lata, mieścić się w

przedziale +/- 15 % wokół stałego kursu parytetowego

oraz, że w okresie tych 2 lat kurs waluty krajowej nie może być dewaluowany w stosunku do żadnej waluty krajów UE

• 4) kryteria budżetowe

• Ustalony jest maksymalny limit długu i deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych.

• Deficyt nie może przekroczyć 3 % PKB

• Zadłużenie 60 % PKB

NBP wiadomości ogólne

Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem

centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie

o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych organów państwa.

• NBP pełni trzy podstawowe funkcje: banku

emisyjnego, banku banków oraz centralnego

banku państwa.

NBP wiadomości ogólne

• Organami Narodowego Banku Polskiego są:

prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.

• Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest

ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc.

z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt

procentowy.

NBP wiadomości ogólne

• Do głównych obszarów działalności NBP należą:

• prowadzenie polityki pieniężnej,

• działalność emisyjna,

• rozwój systemu płatniczego,

• zarządzanie rezerwami dewizowymi Polski,

• obsługa Skarbu Państwa,

• działalność edukacyjna i informacyjna.

NBP widomości ogólne

• Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność

narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz – uchwalane corocznie – założenia polityki pieniężnej.

• Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia

odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa.

Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego.

NBP widomości ogólne

• Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność

i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.

• Ponadto, NBP podejmuje działania służące

upowszechnianiu wiedzy ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie internetowej

www.nbp.pl oraz poprzez działalność Portalu Edukacji Ekonomicznej.

NBP wiadomości ogólne

• Duży wpływ na działalność NBP miały w ostatnich latach i mają nadal procesy integracji europejskiej oraz

członkostwo w Unii Europejskiej, a w szczególności przygotowanie Polski do uczestnictwa w strefie euro.

• W celu właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie dążył do spełnienia wymagań nałożonych

na banki centralne państw, które już wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie badań ekonomicznych

w kraju oraz w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Organy NBP

• Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.

• Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią

kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej i zarządu NBP.

• W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi prezes NBP jako przewodniczący i dziewięciu członków,

powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat.

Organy NBP

• Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.

• Zarząd Narodowego Banku Polskiego kieruje jego działalnością.

Podstawowym zadaniem zarządu NBP jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu

płatniczego.

Funkcje banku centralnego

• W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje:

• banku emisyjnego,

• banku banków,

• centralnego banku państwa.

• Bank emisyjny

• NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce.

Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego

płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

Funkcje NBP

• Bank banków

NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym.

Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność

i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, pełni funkcję banku banków, ponadto, nadzoruje systemy płatności w Polsce.

• Centralny bank państwa

NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych

oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

KNF wiadomości ogólne

• Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje nadzór nad sektorem

bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz nad instytucjami pieniądza elektronicznego. Do zadań Komisji należy ponadto:

• podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego;

• podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego konkurencyjności;

• podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku finansowego;

• udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem finansowym;

KNF wiadomości ogólne

• stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji a odbiorcami usług świadczonych przez te podmioty;

• wykonywanie innych zadań określonych ustawami.

• Celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności,

bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku.

Nadzór nad działalnością KNF sprawuje Prezes RM.