Taksonomiczne wskaźniki rozwoju gospodarczego krajów europejskich

(1)

8 TAKSONOMICZNE W SKAŹNIKI ROZWOJU GOSPODARCZEGO KRAJÓW EUROPEJSKICH

(M^{a c i e j} Gr o d z i c k i)

Szeroko rozum iana Europa je st kontynentem niezw ykle zróżnicowanym eko

nom icznie. Zgodnie z danym i U N E C E za rok 2013 produkt krajow y brutto na m ieszkańca w Europie przyjm uje w artości od 3054 U SD w M ołdaw ii do 65 472 USD w Luksemburgu. W klasyfikacji w szystkich krajów świata B an

ku Św iatow ego kraje europejskie są zaliczane zarów no do grupy o średnio- niskim poziom ie rozw oju, ja k i do grupy państw w ysoko rozwiniętych. Jed

nocześnie należy pam iętać o tym , że rozw ój gospodarczy je s t zjaw iskiem złożonym , wielowym iarowym , niesprow adzalnym do samej m iary PKB. N a

tom iast procesom rozwojowym tow arzyszą niejednokrotnie zaburzenia natury ekonom icznej. Stabilność gospodarki m ożna traktow ać zarów no jak o dodat

kowy w ym iar rozwoju, jak rów nież jako istotny czynnik wpływający n a jego przebieg.

W związku z omawianymi zagadnieniami istotnym problemem badawczym staje się kompleksowa analiza państw europejskich pod względem różnych w y

m iarów rozw oju gospodarczego. W szczególności nasuw ają się następujące pytania badawcze:

- Jaki jest poziom rozwoju gospodarczego poszczególnych państw, a także grup państw Europy? Jak duże są różnice m iędzy krajami europejskimi pod względem poziomu rozwoju?

- Jakim zmianom podlega w czasie poziom rozwoju państw europejskich?

Jakie są dominujące tendencje oraz czy dochodzi do konwergencji poziomu rozwoju krajów europejskich?

- Które gospodarki europejskie charakteryzowały się najwyższą niestabil

nością makroekonomiczną? Jak zmieniał się przeciętny poziom niestabil

ności od 2000 r.?

- Czy poziom rozwoju oraz niestabilność makroekonomiczna państw euro

pejskich były z sobą powiązane?

Celem rozważań prowadzonych w tym rozdziale jest dokonanie ilościowej oceny rozw oju ekonom icznego 43 krajów europejskich w latach 2 00 0-2012

(2)

przy zastosowaniu wskaźników taksonom icznych1, która pozwoli na udzielenie odpowiedzi na powyższe pytania. Na potrzeby niniejszych badań skonstruowano dwa wskaźniki taksonomiczne pozwalające dokonać syntetycznej, porównawczej oceny rozwoju gospodarczego oraz niestabilności makroekonomicznej analizo

wanych państw Europy.

W drugiej części rozdziału dokonano konceptualizacji kluczowych pojęć na podstaw ie literatury teoretycznej i em pirycznej. Pozwoliło to na postawienie szczegółowych celów badawczych, które zostały przedstawione w części trzeciej.

W kolejnej części zaprezentowano wykorzystane metody badawcze, a w szcze

gólności opisano oraz uzasadniono dobór i przekształcenia zmiennych użytych do budowy wskaźników taksonom icznych. Część następna zaw iera dokładny opis statystyczny uzyskanych wyników, zaś w ostatniej podsumowano przepro

wadzone analizy.

D w a kluczow e z punktu w idzenia prow adzonych analiz pojęcia - rozwój gospodarczy i niestabilność makroekonom iczna - choć zajmują bardzo istotne m iejsce w literaturze przedm iotu, to jednocześnie pozostają niejednoznaczne (Oc a m p o 2005; Ni e l s e n 2011).

Lynge N ielsen (2011) wskazuje, że w ekonom ii klasycznej oraz w naw ią

zującej do niej ekonomii neoklasycznej, definiując pojęcie „rozwoju”, kładzie się nacisk na aspekty m onetarne zjaw isk gospodarczych. W świetle tej teorii poziom rozwoju gospodarczego staje się tożsamy ze zdolnością gospodarki do generow ania dochodów dla jej uczestników. D ruga istotna tradycja m yślenia 0 tym zagadnieniu wywodzi się z powojennej ekonomii rozwoju. Uwzględnia się w niej zależności pomiędzy krajami (podział świata na centrum i peryferie) oraz powiązane z nimi różnice w strukturach produkcji i dystrybucji. Piszący w tym duchu Anthony P. Thirlwall traktuje rozwój jako „proces gospodarczej 1 społecznej transformacji państw” (Th i r l w a l l 2006: 17). Jest to zatem zjawisko zachodzące cały czas, polegające na nieustannej zmianie warunków życia i go

spodarowania ludności. Podobnie na rozwój patrzył Joseph Schumpeter (1911), podkreślając wielowymiarowość i nieciągłość zmian gospodarczych.

Rozwój obejmuje zatem wiele zmian jakościowych w takich wymiarach go

spodarki jak: struktura produkcji, technologia, relacje własnościowe i stosunki pracy (Da c h 2011). Równie istotny jest aspekt norm atywny rozwoju - jest to proces, w w yniku którego, m ów iąc w prost, ludziom pow inno się żyć lepiej.

Zofia Dach pisze, że „rezultatem rozwoju je st zatem doskonalenie wszystkich jeg o elem entów składowych, co sprzyja pow iększaniu dobrobytu społeczno

-ekonomicznego” (Da c h 2011: 6). W literaturze przedm iotu pojawia się także szersza kategoria rozwoju społeczno-gospodarczego, która explicite uwzględnia standardy życia ludności, w tym zachowanie godności jednostki oraz zwiększanie zakresu wolności (Se n 1999). W prowadzonych tu rozważaniach ograniczono się do gospodarczego wymiaru procesów rozwojowych.

1 Z e w z g lę d u n a b ra k i d a n y ch w b a d a n ia c h n ie u w z g lę d n io n o C zarn o g ó ry .

(3)

8. T A K S O N O M I C Z N E W S K A Ź N I K I R O Z W O J U G O S P O D A R C Z E G O K R A J Ó W . . 201

Oddzielne i równie trudne pytanie dotyczy tego, w jaki sposób mierzyć po

ziom rozwoju gospodarczego. Jednym z rozpowszechnionych podejść badaw czych jest stosowanie uproszczonej miary, jaką jest poziom PKB na mieszkańca.

W ten sposób poziom rozwoju państw określa m.in. Bank Światowy. Za takim podejściem stoi przekonanie, że zdolność produkcyjna gospodarki przekłada się pośrednio także na pozostałe aspekty gospodarowania oraz na poziom życia ludności (Ni e l s e n 2011).

Poleganie jedynie na PKB jako na wskaźniku poziomu rozwoju spotyka się z szeroką krytyką (Ni e l s e n 2011), w której zwraca się uwagę na potrzebę dążenia do budowy złożonych wskaźników pozwalających na uwzględnienie licznych wymiarów rozwoju gospodarczego. World Economic Forum w swoich corocz

nych raportach dokonuje oceny konkurencyjności państw świata. Stworzony przez tę organizację wskaźnik, pierw otnie nazw any Growth Com petitiveness Index, opierał się na kilkunastu wskaźnikach w trzech obszarach dotyczących:

zaawansowania technologicznego, jakości instytucji oraz otoczenia makroekono

micznego (Bl a n k ę, Pa u a i in. 2004). Obecna wersja tego wskaźnika jest o wiele bardziej rozwinięta i bierze pod uwagę aż 12 filarów konkurencyjności (Sc h w a b, Sa l a-i-Ma r t i n 2014). Podobne próby m ożna znaleźć w pracach polskich eko

nomistów. Mariusz Trojak i Tomasz Tokarski (2013) w celu wykonania analizy przestrzennego zróżnicowania rozwoju ekonomicznego Polski budują syntetyczne indeksy złożone z takich zmiennych jak: techniczne uzbrojenie pracy, przecięt

ne płace i poziom bezrobocia. N atom iast M aciej Grodzicki i Tomasz Geode- cki (2014) dokonują wielowymiarowej oceny pozycji gospodarek europejskich w m iędzynarodow ym podziale pracy. Tego typu analizy (także m.in. Co c c i a

2007) biorą pod uwagę model budowy pozycji konkurencyjnej w globalnej go

spodarce przez poszczególne kraje.

W celu konceptualizacji drugiego istotnego zagadnienia, czyli niestabilności makroekonomicznej, m ożna przytoczyć definicję z raportu Banku Światowego, zgodnie z którą:

[...] niestabilność makroekonomiczna dotyczy zjawisk, które czynią krajowe środowi

sko gospodarcze mniej przewidywalnym i zasługuje na uwagę, gdyż nieprzewidywal- ność utrudnia alokację zasobów, inwestycje i wzrost. Niestabilność makroekonomiczna może przyjąć postać zmienności kluczowych, zmiennych ekonomicznych albo ich niebezpiecznego poziomu (Bank Światowy 2005: 95).

Należy zatem przyjąć, że niestabilność nie dotyczy samego faktu pewnych dyna

micznych zmian w otoczeniu makroekonomicznym, lecz ich rezultatu w postaci niepewności dla podmiotów gospodarczych.

Jose A. Ocampo (2005) pokazuje, że w teorii ekonomii wykształciły się dwie dominujące tradycje myślenia o źródłach i mechanizmach niestabilności. W trady

cji keynesowskiej nacisk kładzie się na realną sferę gospodarowania, a stabilność m akroekonom iczną osiąga się dzięki równowadze wewnętrznej i zewnętrznej.

Osiągnięcie równowagi, wspomagane aktywną polityką gospodarczą, w świetle

(4)

tej teorii m a prowadzić do pełnego zatrudnienia, stabilnego wzrostu gospodar

czego i ograniczonych wahań cyklu koniunkturalnego.

W tradycji neoklasycznej uwaga skupia się na zmiennych nominalnych. Sta

bilne ceny i zrów now ażone finanse publiczne są przejaw am i stabilności, zaś zaburzenia w tych obszarach są podstawowymi źródłami niepewności dla pod

miotów gospodarczych. Ocampo zauważa, że w ostatnich latach dużego znacze

nia nabrało trzecie rozumienie stabilności, związane z procesami finansjalizacji.

Z punktu w idzenia niestabilności gospodarek kluczow e staje się zachowanie takich zmiennych jak ceny aktywów finansowych, zadłużenie podmiotów gospo

darczych i międzynarodowe przepływy kapitałowe. Ocampo zaleca stosowanie w praktyce badawczej możliwie szerokiego rozumienia niestabilności.

Joel Cariolle i M ichael Goujon (2015) pokazują, że niestabilność m akroeko

nomiczna jest często badanym aspektem rozwoju, zaś wiele analiz empirycznych traktuje ją jako determinantę tempa wzrostu gospodarczego. Wniosek dominujący w tego typu badaniach m ów i o negatyw nym wpływie niestabilności m akroe

konomicznej na wzrost gospodarczy. Korzyści z niestabilności, np. w postaci likwidacji nierentownych przedsiębiorstw, przyjm ują wym ierną postać jedynie w gospodarkach o wysoko rozwiniętych instytucjach. Jednocześnie zazwyczaj to kraje o słabej jakości otoczenia instytucjonalnego charakteryzują się wysoką niestabilnością. Autorzy ci w skazują również, że pom iar niestabilności wiąże się z problemami metodologicznymi. Stosowane zazwyczaj miary są oparte na wariancji zmiennych, ale pom ijają ich pozostałe właściwości, w tym asymetrię zmian oraz występowanie kryzysów. Ponadto, w zależności od przyjmowanych założeń odnośnie do m echanizmów niestabilności makroekonomicznej, ekono

miści w różny sposób dokonują doboru zmiennych do pomiaru tego zjawiska.

Przykładowo w raporcie Banku Światowego (2005) zastosowano szeroką defi

nicję niestabilności i analizowano jej źródła w trzech obszarach: wyników makro

ekonomicznych, polityki gospodarczej i szoków zewnętrznych. Lista zmiennych wykorzystanych w tym raporcie obejmuje: zmienność stopy wzrostu PKB, stopę inflacji, saldo rachunku obrotów bieżących, saldo sektora finansów publicznych, zmienność realnego kursu walutowego, a także występowanie takich zjawisk jak kryzysy bankowe i sudden stops, czyli nagłe załamania napływu kapitału zagra

nicznego do kraju. W ramach narzędzia ostrzegawczego Europejskiego Banku Centralnego2 MIP Scoreboard zidentyfikowano 11 głównych źródeł niestabilności, w tym (poza ju ż wymienionymi): spadek eksportu, wzrost jednostkowych kosz

tów pracy, wzrost zadłużenia prywatnego, zmiany cen na rynku nieruchomości czy zwiększenie zobowiązań sektora finansowego.

Pow yższe przykłady pokazują, ja k szeroki je s t katalog czynników , które mogą zwiększać niepewność różnych grup podmiotów gospodarczych, a przez to prowadzić do niestabilności makroekonomicznej. Dla licznych autorów stanowi

h ttp ://ec .e u ro p a .e u /e c o n o m y _ fin a n c e /e c o n o m ic _ g o v e rn a n c e /m a c ro e c o n o m ic _ im b a la n c e _ p ro c e - d u re /m ip _ s c o re b o a rd /in d e x _ e n .h tm (d o stęp : 2 0 .0 1 .2 0 1 5 ).

(5)

8. T A K S O N O M I C Z N E W S K A Ź N I K I R O Z W O J U G O S P O D A R C Z E G O K R A J Ó W . 203

to uzasadnienie korzystania jednocześnie z kilku zmiennych oraz budowy zło

żonych indeksów niestabilności. Jedną z pierwszych takich prób podjął Stanley Fisher (1993), który skupił się na trzech źródłach niestabilności: inflacji, deficy

cie budżetowym i czarnorynkowej premii kursu walutowego. Kolejni badacze do konstrukcji indeksów niestabilności wykorzystywali m.in.: zmienność stopy wzrostu PKB, zmienność realnego kursu walutowego i terms o f trade oraz zmiany rezerw zagranicznych, procykliczność polityki fiskalnej czy występowanie kry

zysów bankowych, walutowych i zadłużeniowych (Ca r d e n a s, Ur r u t i a 1995;

Ja r a m i l l o, Sa n c a k 2007; Sa h a y, Go y a l 2006; Ha g h i g h i, Sa m e t i i in. 2012).

Mauricio Cardenas i Miguel Urrutia (1995) pokazują, że stabilność kluczowych zmiennych makroekonomicznych jest warunkiem koniecznym wzrostu gospodar

czego w krajach rozwijających się. Ratna Sahay i Rishi Goyal (2006) dochodzą do podobnych wniosków, analizując kraje Ameryki Łacińskiej. W ich podejściu badawczym osobno ocenie poddaje się efekty niestabilności wyników gospodar

czych, polityki stabilizacyjnej i szoków zewnętrznych. Problemem badanym przez wybranych autorów w ostatnich latach jest zależność między jakością krajowych instytucji a poziom em niestabilności. Om er Javed (2014) bada próbę krajów objętych programami pomocowymi M iędzynarodowego Funduszu Walutowego i dowodzi, że jakość instytucji istotnie wpływa na tempo wzrostu gospodarczego, stabilność makroekonomiczną oraz skuteczność programów. M ohsen Mehrara, Abbas R. Karsalari i inni (2012) uzyskują podobne wnioski dla próby krajów surowcowych, które z natury są bardziej podatne na wahania makroekonomiczne.

Przeprow adzona analiza literatury teoretycznej i em pirycznej pozw ala na sformułowanie następujących celów badawczych:

- Cel badaw czy 1: charakterystyka krajów europejskich pod w zględem poziomu rozwoju gospodarczego.

- Cel badaw czy 2: charakterystyka państw europejskich pod w zględem niestabilności makroekonomicznej.

- Cel badaw czy 3: statystyczna analiza zależności pom iędzy rozw ojem gospodarczym a niestabilnością makroekonomiczną.

Cele szczegółowe w ramach celu badawczego 1:

1.1. Konstrukcja wskaźnika taksonomicznego rozwoju gospodarczego, któ

ry pozwoli na syntetyczną ocenę poziomu rozwoju w heterogenicznej grupie państw.

1.2. Charakterystyka zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego w kra

jach europejskich przy w ykorzystaniu wartości w skaźnika i narzędzi statystyki opisowej.

1.3. C harakterystyka dynam iki rozw oju gospodarczego w krajach eu ro

pejskich.

Cele szczegółowe w ramach celu badawczego 2:

2.1. Konstrukcja wskaźnika taksonomicznego, który umożliwi wiarygodną ocenę niestabilności makroekonomicznej w szerokiej, heterogenicznej grupie państw.

(6)

2.2. O cena zróżnicow ania niestabilności m akroekonom icznej w krajach europejskich przy zastosowaniu narzędzi statystyki opisowej.

2.3. Ocena zmian niestabilności makroekonomicznej w krajach europejskich w przyjętym horyzoncie czasowym 2000-2012.

Wyznaczono również wytyczne metodologiczne, służące właściwej realizacji wymienionych celów. W przypadku celu 1 są one następujące:

I. Położenie nacisku na gospodarczy wymiar procesów rozwojowych i świa

dome pominięcie wymiaru społecznego.

II. Uwzględnienie różnorodnych wym iarów rozwoju, w tym zdolności go

spodarki do generow ania wartości ekonom icznej, do poprawy sytuacji pracowników oraz do konkurowania w otoczeniu międzynarodowym.

III. Pogodzenie gospodarczej specyfiki wybranych państw (np. niskie b ez

robocie w krajach byłego ZSRR, bardzo dobre wyniki handlowe państw z zasobami naturalnymi).

IV. Uwzględnienie właściwości statystycznych zmiennych (w tym ich w za

jem nej korelacji) oraz dostępności danych.

Wytyczne metodologiczne służące właściwej realizacji celu 2 to:

I. Szerokie ujęcie niestabilności makroekonomicznej, co oznacza uwzględ

nienie różnych źródeł niestabilności oraz powiązanie dwóch najważniej

szych tradycji m yślenia o niestabilności (klasycznej i keynesowskiej).

II. W yszczególnienie wewnętrznego i zewnętrznego wymiaru niestabilności makroekonomicznej.

III. Pogodzenie istotnych różnic pomiędzy krajami, które biorą się m.in. z w y

stępow ania różnych system ów kursu w alutow ego, charakteru polityki pieniężnej czy samego poziomu rozwoju gospodarczego.

Konstruując obydw a wskaźniki, w ykorzystano następującą procedurę b a

dawczą:

1. Dobór zmiennych na podstawie przedstawionych uprzednio wytycznych.

2. Przekształcenie zmiennych, tak aby m ożna było je analizować w okre

sach 5-letnich, co w praktyce polega na obliczeniu średniej arytmetycz

nej bądź odchylenia standardow ego zm iennej w kolejnych 5-letnich okresach3.

3. Przekształcenia zmiennych zgodnie z zasadami taksonomii:

3.1. Unitaryzacja zmiennych, czyli sprowadzenie ich wartości do prze

działu [0;1] w następujący sposób:

X i,t X m in

z i,t = - X

m a x m in

T en k ro k b y ł m o ty w o w a n y p rz e d e w sz y s tk im p o trz e b a m i a n a liz y n ie sta b iln o ś c i, k tó rą o w ie le łatw iej b a d ać , g d y je d n o s tk ą a n alizy u c z y n i się ja k iś okres. Takie p o d e jśc ie m a s w o je z a le ty tak że z p u n k tu w id z e n ia a n a liz p o z io m u ro z w o ju , g d y ż z m n ie js z a w p ły w c z y n n ik ó w o c h a ra k te rz e c y k lic zn y m .

(7)

gdzie:

xi t- wartość badanej zmiennej w kraju i w okresie t;

X^{m in}- m inimalna wartość badanej zmiennej w całej populacji, we wszyst

kich okresach;

X max - maksymalna wartość badanej zmiennej w całej populacji, we wszyst

kich okresach;

z i^t - zunitaryzowana wartość badanej zmiennej w kraju i w okresie t.

3.2. Stym ulacja zm iennych, czyli przekształcenie zm iennych, które są destym ulantam i badanego zjaw iska (były to: stopa bezrobocia w przypadku rozwoju gospodarczego oraz saldo rachunku obrotów bieżących w przypadku niestabilności makroekonomicznej). Doko

nano tego w następujący sposób:

z ' = 1 - z

Ł i,t 1 Ł i,t ?

gdzie: z ' t - przekształcona wartość destymulanty.

Konstrukcja subindeksów oraz ostatecznych wskaźników poprzez uśrednienie wartości przekształconych zmiennych4. Każdy subindeks obliczono jako średnią arytmetyczną przekształconych wartości składających się na niego zmiennych, zaś wskaźniki stanowią średnie arytmetyczne poszczególnych subindeksów.

Otrzymane wartości subindeksów oraz wskaźników poddano analizie staty

stycznej, korzystając z takich narzędzi jak: ważone miary statystyczne (średnia arytmetyczna, odchylenie standardowe i współczynnik zmienności), opis w gru

pach krajów5, macierze kwintylowe oraz wykresy rozrzutu.

| W skaźnik rozwoju gospodarczego

W skaźnik rozwoju gospodarczego (WRG) skonstruowano z trzech subindeksów odpowiadających trzem kluczowym wymiarom rozwoju:

- subindeks w zrostu gospodarczego, który obejm uje klasyczne zm ienne związane ze zdolnością gospodarki do generowania wartości ekonomicznej (a zatem również dochodu narodowego)6;

4 D o k o n u ją c u śre d n ia n ia , o statec z n ie z re z y g n o w a n o z ró ż n y c h p ro c e d u r w a ż e n ia z m ie n n y c h w y k o rz y sty w a n y c h w a n aliza c h tak so n o m icz n y c h . U zn an o , że w y b ó r w a g j e s t k w e stią s u b iek ty w n ą, a p o n a d to o trz y m y w a n e w y n ik i ró ż n iły się n ie z n a c z n ie p rz y ró ż n y c h s y ste m a c h w ag.

5 B ad an e k ra je eu ro p e jsk ie zo sta ły p o d z ie lo n e n a c ztery g rupy: U E 1 5 + 3 , U E 1 3 , E W 7 i B 6, zg o d n ie z k la sy fik a c ją s to so w a n ą w p o p rz e d n ic h ro z d z ia łac h .

6 P rz y k o n s tru k c ji s u b in d e k su w z ro stu g o sp o d arcz e g o z re z y g n o w a n o ze z m ie n n y c h o b ra z u ją c y c h p o te n c ja ł in n o w a c y jn o śc i g o sp o d arek . W sze ro k ie j g ru p ie p a ń stw e u ro p e jsk ic h ró ż n ic e w in n o w a c y jn o ś c i p o m ię d z y U E 1 5 + 3 a re s z tą p a ń stw s ą ta k d u że, że z m ie n n e te g o ty p u n ie w n io sły b y d u żo w a rto ś c i in fo rm a cy jn e j d o k o n stru o w a n e g o w sk a ź n ik a .

(8)

- subindeks rynku pracy zbudow any na podstaw ie zm iennych obrazu

jący c h zdolność gospodarki do tw orzenia m iejsc pracy i zw iększania wynagrodzeń;

- subindeks m iędzynarodowych stosunków gospodarczych (MSG), który obrazuje zdolność do otrzymywania korzyści z uczestniczenia w m iędzy

narodowym podziale pracy.

Dokładny opis zmiennych wykorzystanych do budowy W RG przedstawiono w tabeli 8.1.

T a b e la 8 .1 . Opis zmiennych wykorzystanych do konstrukcji wskaźnika rozwoju gospodarczego

Zmienna Przekształcenie Źródło danych Uwagi

Subindeks Wzrostu G ospodarczego (WG) PKB per capita, w tys. $, PP P

i cenach z 2005 r.

Średnia w 5-letnim okresie

UNECE C zęść danych w 2012 r.

oszacow ana Techniczne uzbrojenie pracy,

w tys. $, PPP i cenach z 2005 r.

Kapitał z PWT 8.0 (Fe e n s t r a i in. 2013);

Zatrudnienie z UNECE

C zęść danych dotyczących zatrudnienia oszacow ana

Subindeks Rynku Pracy (RP)

Stopa bezrobocia, w % Średnia w 5-letnim

okresie

ILO -

Aktywność zawodowa wśród osób w wieku 15+, w %

ILO -

Płace realne, średnia mies. płaca brutto, w $, PP P i cenach z 2005 r.

UNECE C zęść danych oszacow ana

Subindeks MSG Bilans handlowy, w % PKB Średnia w 5-letnim

okresie

Bank Światowy -

Bilans handlu dobrami przemysło

wymi, (EX-IM)/(EX+IM)

Bank Światowy -

Zasób BIZ, su m a inwestycji wy

chodzących i przychodzących, w % PKB

Logarytm naturalny ze średniej w 5-letnim okresie

UNCTAD Dane dla Serbii do 2007 r.

dotyczą Serbii i C zarno

góry*

* Serbia jest osobnym krajem dopiero od 2006 r. (do 2003 r. była częścią Federalnej Republiki Jugosławii, a w la

tach 2003-2006 wchodziła w skład federacji Serbii i Czarnogóry). Jednakże w większości baz danych podział kraju w 2006 r. został uwzględniony oraz zostały oszacow ane dane dla sam ej Serbii dla lat poprzednich. W związku z tym w rozdziale konsekwentnie stosuje się nazwę Serbia, mając świadom ość, że dotyczy o na jedynie części kraju przed 2006 r.

Źródło: opracowanie własne

Przedstawiony dobór zm iennych pozw ala na uchwycenie wielu wymiarów procesów rozwojowych. Jednakże dość dużym ograniczeniem była dostępność danych statystycznych dotyczących ponad 40 państw europejskich w okresie 2000-2012. W szczególności na osobne wyjaśnienie zasługuje dobór zmiennych występujących w subindeksie MSG. Pierwsza z nich, czyli bilans handlowy, od

zwierciedla ogólną zdolność gospodarki do czerpania korzyści oraz do wspierania wzrostu gospodarczego poprzez uczestniczenie w handlu międzynarodowym .

(9)

Jednakże w przypadku części krajów nadwyżka bilansu handlowego jest osiąga

na dzięki eksportowi surowców naturalnych, przez co sam bilans handlowy nie oddaje prawdziwego potencjału ekonomicznego gospodarek „surowcowych” . W celu zneutralizow ania tego efektu do subindeksu dodano drugą zm ien ną, czyli bilans handlu dobram i przem ysłow ym i7. N atom iast trzecia zm ien

n a w subindeksie M SG w iąże się z otrzym yw aniem przez gospodarkę k o rzyści z tytułu m iędzynaro dow ych przepływ ów inw estycyjnych. U znano, że zarów no p rzy chodzące, ja k i w ychodzące B IZ w iążą się z tego typu korzyściami.

| W skaźn ik niestabilności m akroekonom icznej (W N M )

W skaźnik niestabilności m akroekonom icznej (W NM ) zbudow ano z dw óch subindeksów odpow iadających dwóm obszarom niestabilności: wewnętrznej i zewnętrznej. Subindeks niestabilności wewnętrznej obejmuje zmienne objaś

niające różne źródła niepewności dla podm iotów gospodarczych o charakterze wewnętrznym z punktu widzenia danej gospodarki, a subindeks niestabilności zewnętrznej uwzględnia czynniki niestabilności związane z międzynarodowymi relacjami gospodarczymi. N a obecnym etapie prowadzonych badań zrezygnowa

no z uwzględniania finansowego wymiaru niestabilności, co było spowodowane przede wszystkim ograniczoną dostępnością danych.

Dokładny opis zmiennych wykorzystanych do budowy W NM przedstawiono w tabeli 8.2.

D obór zm iennych przedstaw iony w tabeli 8.2 je s t podyktow any chęcią uwzględnienia różnorodnych źródeł niepewności dla podmiotów gospodarczych.

Zmienne podzielono na te o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym, choć na

leży sobie zdawać sprawę z umowności takiego podziału. Poszczególne źródła niestabilności są bowiem z sobą wzajemnie powiązane. N a przykład zmienność stopy wzrostu PKB oraz stopa inflacji są zależne od zmian realnego kursu w alu

towego, ale również same wpływają na zmiany owego kursu.

W śród wewnętrznych źródeł niepewności uwzględniono najważniejsze czyn

niki wpływające na oczekiwania inwestorów zgodnie z tradycją keynesowską.

Są to zmienność stopy wzrostu PKB oraz zmienność realnego oprocentowania kredytów. Te dwie zmienne uzupełniono czynnikami niestabilności akcentowa

nymi przez teorię neoklasyczną. Wysoka inflacja jest uważana za szkodliwą dla

P raw d o p o d o b n ie o p ty m a ln a d o c eló w b a d aw c z y ch b y ła b y z m ie n n a o b ja śn iają c a ta k ż e ja k o ść bądź z a a w a n so w a n ie te c h n o lo g ic z n e e k sp o rto w a n y c h dóbr. N ie ste ty d a n e n a te m a t k o m p le k so w o śc i stru k tu ry e k sp o rtu (z: A t la s o f C o m p lex ity ) s ą niep ełn e, n a to m ia st w sk a ź n ik u d z ia łu d ó b r w y so k ich te c h n o lo g ii w ek sp o rcie n ie b ierze p o d u w ag ę e fek tó w frag m en tacji ła ń c u ch ó w w arto ści w E u ro p ie (por.: Gr o d z i c k i, Ge o d e c k i 2014).

(10)

T a b e la 8 .2 . Opis zmiennych wykorzystanych do konstrukcji wskaźnika niestabilności makroekonomicznej

Zmienna Przekształcenie Źródło danych Uwagi

Subindeks Niestabilności Wewnętrznej Stopa wzrostu realnego

PKB, w %

a w 5-letnim okresie UNECE C zęść danych w 2012 r.

oszacow ana Stopa inflacji, w % Średnia w 5-letnim

okresie

UNECE -

Realna sto p a procentowa (dotyczy oprocentowania kredytów), w %

a w 5-letnim okresie Bank Światowy, ECB Brak danych dla 2008-2012 dla 4 państw

Dług publiczny, w % PKB Zmiana w pkt. proc.

w 5-letnim okresie

MFW (Ab b a si in. 2010) -

Subindeks Niestabilności Zewnętrznej Realny kurs walutowy a stopy wzrostu

w 5-letnim okresie

Bruegel.org (Da r v a s2012) -

Terms o f trade a w 5-letnim okresie Bank Światowy -

Bilans rachunku obrotów bieżących, w % PKB

UNCTAD -

Gdzie: a - odchylenie standardow e Źródło: opracowanie własne

aktywności ekonom icznej, m.in. dlatego, że utrudnia tworzenie przewidywań i zwiększa ryzyko załam ania gospodarczego (Fi s h e r 1993). Natom iast zmiana długu publicznego obrazuje stan finansów publicznych w danym okresie, którego pogorszenie m oże niekorzystnie w pływ ać na decyzje ekonom iczne podm io

tów pryw atnych oraz utrudniać rządow i prow adzenie stabilizacyjnej polityki makroekonomicznej.

Do czynników zewnętrznych zaliczono dwie zm ienne, które bezpośrednio oddziałują na oczekiw ania krajow ych przedsiębiorców i konsum entów oraz kształtują konkurencyjność gospodarki: w ahania realnego kursu walutowego i cenowych warunków wymiany zagranicznej (terms o f trade)*. Trzecia zmienna w chodząca w skład subindeksu niestabilności zewnętrznej to przeciętne saldo rachunku obrotów bieżących. Rachunek bieżący stanowi m akroekonom iczne ograniczenie wzrostu gospodarczego, a jego trw ały i wysoki deficyt zwiększa ryzyko utraty stabilności makroekonomicznej.

R e a ln y k u rs w a lu to w y w ię k sz o ś c i a n a liz o w a n y c h k ra jó w u le g a ł w b a d a n y m o k re sie sto p n io w ej a p re c ja c ji, c o o z n a c z a , ż e j e g o w a rto ś c i c h a r a k te r y z o w a ły się p e w n y m tre n d e m c z a s o w y m . W z w ią z k u z ty m d o o b lic z e n ia w s k a ź n ik a w y k o rz y s ta n o z m ie n n o ś ć s to p y w z ro stu re a ln e g o k u rs u w a lu to w eg o .

(11)

| W yn ik i badań

W pierwszej kolejności opisano podstawowe właściwości statystyczne wskaźnika rozwoju gospodarczego i jego subindeksów9. N a wykresie 8.1 przedstawiono statystyki opisowe subindeksu wzrostu gospodarczego obliczone dla kolejnych 5-letnich podokresów.

0,60

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10

0,00

f i f i T? f i

c f i ^

t? T? 't? 't? 't? V

f i f i f i ^{fi* fi*}

Ś re d n ia arytm e tyczn a

O dchylenie stan d ard o w e

W sp ó łc zyn n ik zm ie n no ści

W y k r e s 8 .1 . Wartości subindeksu wzrostu gospodarczego w krajach europejskich, statystyki opisowe Źródło: opracowanie własne

Z powyższego wykresu m ożna wyciągnąć następujące wnioski:

- Ś rednia w ażo n a w artości subindeksu w z rasta system atyczn ie, przy czym p rzyrosty są najw yższe w pierw szej części badanego okresu.

Oznacza to, że kraje europejskie przeciętnie zw iększają swój potencjał wzrostowy.

- O dchylenie standardow e w artości subindeksu kształtuje się n a niem al niezmienionym poziomie przez cały badany okres. Przy rosnącej średniej przekłada się to na spadek względnego zróżnicowania mierzonego współ

czynnikiem zmienności. W grupie państw europejskich zachodzi zatem konwergencja potencjału wzrostu gospodarczego.

Statystyki opisowe subindeksu rynku pracy zaprezentowano na wykresie 8.2.

D o k ła d n e w a rto ś c i w sk a ź n ik a ro z w o ju g o sp o d arcz e g o i w sk a ź n ik a n ie sta b iln o ś c i m a k ro e k o n o m ic z n ej p rz e d sta w io n o w A n ek sie.

(12)

0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00

Ś re d n ia a ry tm e tyc zn a

O dc h yle n ie sta n d a rd o w e

W s p ó łc z y n n ik zm ie n n o ści

*S>

<§*r

^

_T?

W y k r e s 8 .2 . Wartości subindeksu rynku pracy w krajach europejskich, statystyki opisowe Ź ró d ło : o p r a c o w a n ie w ła s n e

N a podstawie powyższego wykresu m ożna wnioskować, że:

- Średnia w ażona wartości subindeksu w zrasta powoli przez prawie cały badany okres, a w podokresie 2008-2012 zaobserwowano nieznaczne ob

niżenie wartości przeciętnej względem poprzedniego podokresu. Szeroko pojęta sytuacja na rynku pracy w całej Europie ulega zatem w badanym okresie nieznacznej poprawie.

- Kraje europejskie charakteryzują się niskim zróżnicow aniem sytuacji na rynku pracy, o czym świadczą względnie niskie wartości odchylenia standardowego i współczynnika zmienności. Ponadto obie te m iary ob

niżają się w czasie, co oznacza, że dochodzi do upodobniania się państw europejskich do siebie pod tym względem.

Statystyki opisowe dotyczące trzeciego subindeksu, międzynarodowych sto

sunków gospodarczych, przedstawiono na wykresie 8.3.

0,60

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10

0,00

-ÓS A# ^A ^A

$>■ $>■ <*?• <*?• <*?• <*?• $ $ $

< & ' ęd*

v v ® ® ® ® v v v

Ś re d n ia a ry tm e tyc zn a

O dc h yle n ie sta n d a rd o w e

W s p ó łc z y n n ik zm ie n n o ści

W y k r e s 8 .3 . Wartości subindeksu międzynarodowych stosunków gospodarczych w krajach europej

skich, statystyki opisowe Ź ró d ło : o p r a c o w a n ie w ła s n e

(13)

N a podstawie powyższego wykresu m ożna wyciągnąć następujące wnioski:

- Średnia wartość subindeksu w krajach europejskich jest bardzo stabilna w badanym okresie, co oznacza, że przeciętnie kraje te nie polepszają ani nie pogarszają swojej pozycji w otoczeniu międzynarodowym.

- Zróżnicow anie wartości subindeksu w krajach europejskich je st niskie i również cechowuje się stabilnością.

Wykres 8.4 przedstawia wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego w krajach europejskich w przyjętych podokresach.

0,60

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10 --- W spółczynnik zm ienności 0,00 1---

ny ny <■& <■& w ^ <x?

a_<V

#

^a_<V

#

_<$ _*V

^

_^ _'F

^ ^ ^ #

_T? _T? _T?

W y k r e s 8 . 4 . Wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego w krajach europejskich, statystyki opisowe Źródło: opracowanie własne

Z obserwacji powyższego wykresu m ożna wyciągnąć następujące wnioski:

- Ś rednia w ażona w artości w skaźnika stopniow o i ciągle w zrasta, co oznacza, że system atycznie w zrasta przeciętny poziom rozwoju krajów europejskich.

- O dchylenie standardow e w artości w skaźnika kształtuje się na niem al niezmienionym poziomie przez cały badany okres. Ze względu na wzrost średniej arytmetycznej przekłada się to na spadek względnego zróżnico

wania mierzonego współczynnikiem zmienności. Można zatem stwierdzić, że w grupie państw europejskich zachodzi konwergencja poziomu rozwoju gospodarczego w badanym okresie.

Drugi etap analiz opisowych w skaźnika rozwoju gospodarczego polega na ocenie przeciętnych wartości w czterech wyszczególnionych grupach państw. N a wykresie 8.5 zaprezentowano średnie ważone subindeksu wzrostu gospodarczego w grupach krajów europejskich.

(14)

W y k r e s 8 .5 . Zróżnicowanie wartości subindeksu wzrostu gospodarczego w grupach krajów europejskich Źródło: opracowanie własne

N a podstawie wykresu 8.5 m ożna sformułować następujące wnioski:

- Kraje UE15+3 charakteryzują się zdecydowanie najwyższymi wartościami subindeksu. Średnia w tej grupie państw należy do przedziału 0,500-0,600, podczas gdy w pozostałych grupach nie przekracza wartości 0,300.

- Regionem, który zajmuje drugie miejsce pod względem potencjału w zro

stu, jest grupa UE13. Wartości subindeksu wzrostu gospodarczego w tej grupie państw rosną szybko w badanym okresie.

- Regionami o najniższym przeciętnym poziom ie wartości subindeksu są EW7 i B6. Należy przy tym zaznaczyć, że w grupie B6 odnotowano znaczne zwiększenie wartości subindeksu przy nieznacznym ich wzroście w EW7.

Wykres 8.6 przedstawia średnie ważone subindeksu rynku pracy w grupach krajów europejskich.

W y k r e s 8 .6 . Zróżnicowanie wartości subindeksu rynku pracy w grupach krajów europejskich Ź ró d ło : o p r a c o w a n ie w ła s n e

(15)

Obserwacja wykresu prowadzi do następujących wniosków:

- Kraje UE15+3 charakteryzują się przeciętnie najwyższymi wartościami subindeksu. Średnia w tej grupie państw należy do przedziału 0,600-0,700.

Jednakże różnica pomiędzy UE15+3 a pozostałymi grupami krajów jest 0 wiele m niejsza niż w przypadku subindeksu wzrostu gospodarczego.

- EW 7 i UE13 zajm ują we wszystkich podokresach odpowiednio drugie 1 trzecie miejsce pod względem wyników rynku pracy. Ponadto sytuacja na rynku pracy w tych grupach krajów systematycznie się polepsza, dzięki czemu m aleje luka dzieląca je od UE15+3 w badanym okresie.

- Regionem o wyraźnie najgorszej sytuacji na rynku pracy jest grupa krajów B6 i nie odnotowano tam znaczących zmian wartości subindeksu w ba

danym okresie.

Wartości średnie subindeksu międzynarodowych stosunków gospodarczych w grupach krajów europejskich przedstawiono na wykresie 8.7.

0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00

*

_fi

y

_^^{W ędK}_fi _fi

B5

EW7

UE13

UE15+3

W y k r e s 8 .7 . Zróżnicow anie wartości subindeksu międzynarodowych stosunków gospodarczych w grupach krajów europejskich

Ź ró d ło : o p r a c o w a n ie w ła s n e

Obserwacja powyższego wykresu prowadzi do konkluzji:

- Międzynarodowe stosunki gospodarcze są tym wymiarem rozwoju, który w najmniejszym stopniu różnicuje wyszczególnione grupy krajów europej

skich. Rozstęp, czyli różnica pomiędzy wartością subindeksu grupy wiodą

cej pod tym względem (przez cały okres UE15+3) a wartością najsłabszej grupy, wynosi ok. 0,200.

- Cztery badane grupy krajów charakteryzują się zróżnicowaną dynamiką pozycji osiąganej w ram ach MSG. UE13 i B6 znacznie popraw iają tę pozycję w badanym okresie. Dzięki tem u kraje UE13 zbliżają się pod względem wartości subindeksu M SG do UE15+3. Świadczy to niew ąt

pliwie o poprawie konkurencyjności międzynarodowej nowych państw członkowskich Unii Europejskiej.

(16)

- Odwrotną tendencję zaobserwowano w krajach EW7. Początkowo znaj

dują się one blisko U E15+3, jednakże do okresu 20 08 -2 01 2 znacznie pogarsza się ich konkurencyjność (mierzona subindeksem MSG), tak że obecnie przypominają one pod tym względem kraje bałkańskie. Bardziej szczegółow a analiza pokazuje, że je s t to przede w szystkim w ynikiem niekorzystnych zmian zachodzących w Rosji. Niektórym krajom tego re

gionu (m.in. Azerbejdżan i Gruzja) udało się w badanym okresie poprawić konkurencyjność międzynarodową.

Wykres 8.8 może stanowić podsumowanie dotychczasowych rozważań, gdyż przedstawiono na nim średnie ważone całego wskaźnika rozwoju gospodarczego w grupach krajów europejskich.

0,7C 0,6C 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00

W

B5

EW7

UE13

UE15+3

f i f i

■ if l' -ci

r^S>

f y „<S>

f p

W y k r e s 8 .8 . Zróżnicowanie wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego w grupach krajów europejskich Ź ró d ło : o p r a c o w a n ie w ła s n e

Z obserwacji wykresu płyną następujące wnioski:

- Kraje UE15+3 charakteryzują się najwyższym poziomem rozwoju gospo

darczego. Ponadto w badanym okresie grupie państw UE15+3 udaje się systematycznie, lecz powoli, osiągnąć wyższy poziom rozwoju.

- Kraje UE13 są drugą grupą pod względem przeciętnego poziomu rozwoju.

Średnie w artości w skaźnika w tej grupie krajów w zrastają w badanym okresie z ok. 0,37 do ponad 0,44, dzięki czemu nowe kraje członkowskie UE doganiają UE15+3.

- W krajach EW 7 zaobserw ow ano um iarkow any poziom rozwoju. Jed

nocześnie wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego w przypadku tej grupy w zrastają nieznacznie w badanym okresie. O w iele bardziej dy

namiczne, pozytywne zmiany obserwuje się w najsłabiej rozwiniętej go

spodarczo grupie państw, czyli na Bałkanach Południowo-W schodnich (w grupie B6).

(17)

W następnej kolejności przeprowadzono bardziej szczegółowe analizy do

tyczące poszczególnych krajów europejskich, które zestawiono pod względem wskaźnika rozwoju gospodarczego za okres 2000-2004 w grupach kwintylowych w tabeli 8.3.

T a b e la 8 .3 . Zróżnicowanie wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego w krajach europejskich w latach 2 0 0 0 -2 0 0 4

Grupa kwinty- lowa

Grupy krajów

UE15+3 UE13 EW7 B5

I

Luksemburg (0,81) Szwajcaria (0,70) Holandia (0,67) Norwegia (0,66) Dania (0,66) Irlandia (0,65) Belgia (0,65) Finlandia (0,64) Austria (0,62)

- - -

II

Niemcy (0,6) Szw ecja (0,59) Francja (0,59) Wlk. Brytania (0,59) Islandia (0,58) Włochy (0,57) Hiszpania (0,52)

Słowenia (0,50)

Cypr (0,50) - -

III Portugalia (0,48) Grecja (0,40)

Malta (0,48) Czechy (0,48) Węgry (0,41) Słowacja (0,41) Estonia (0,38) Chorwacja (0,36)

Rosja (0,40) -

IV -

Polska (0,36) Rumunia (0,34) Litwa (0,33) Łotwa (0,31)

Ukraina (0,36) Białoruś (0,33) Azerbejdżan (0,29)

Turcja (0,31)

V - Bułgaria (0,27)

Gruzja (0,27) Mołdawia (0,26) Armenia (0,19)

M acedonia (0,27) Serbia (0,24) Albania (0,24) Bośnia i Hercegowina (0,13)

Tabelę m ożna podsumować następująco:

- Kraje UE15+3 dominują w najwyższych grupach kwintylowych wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego. Jedynie Portugalia i Grecja znajdują się w środkowej grupie.

- Kraje UE13 są w latach 2000-2004 rozproszone pomiędzy czterem a gru

pam i kwintylowymi, co oznacza, że ta grupa krajów jest zróżnicowana wewnętrznie pod względem poziomu rozwoju. Słowenia i Cypr są najlepiej

(18)

rozwinięte (grupa II), podczas gdy Bułgaria najsłabiej (grupa V) spośród krajów UE13. Polska jest sklasyfikowana w grupie kwintylowej IV.

- Najniższe grupy kwintylowe zdominowane są przez kraje Europy Wschod

niej (EW7) i państwa bałkańskie aspirujące do UE (B6), przy czym naj

w iększe gospodarki obu grup (Rosja i Turcja) są sklasyfikowane wyżej od pozostałych.

Analogiczne dane dla okresu 2008-2012 zostały zaprezentowane w tabeli 8.4.

T a b e la 8 .4 . Zróżnicowanie wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego w krajach europejskich w latach 2 0 0 8 -2 0 1 2

Grupa kwinty- lowa

Grupy krajów

UE15+3 UE13 EW7 B5

I

Luksemburg (0,88) Szwajcaria (0,75) Irlandia (0,72) Norwegia (0,72) Holandia (0,71) Belgia (0,69) Islandia (0,68) Dania (0,68) Austria (0,67)

- - -

II

Finlandia (0,66) Niemcy (0,65) Szw ecja (0,62) Francja (0,61) Wlk. Brytania (0,60) Włochy (0,60) Hiszpania (0,57)

Słowenia (0,58)

Cypr (0,54) - -

III Portugalia (0,51) Grecja (0,44)

Czechy (0,54) Malta (0,52) Słowacja (0,48) Estonia (0,48) Węgry (0,47) Polska (0,44) Chorwacja (0,44)

- -

IV -

Litwa (0,40) Łotwa (0,40) Rumunia (0,38) Bułgaria (0,37)

Rosja (0,42) Ukraina (0,38) Białoruś (0,37) Azerbejdżan (0,36)

-

V - -

Gruzja (0,29) Armenia (0,22) Mołdawia (0,21)

Turcja (0,35) Serbia (0,34) Macedonia (0,30) Albania (0,30) Bośnia i Hercegowina (0,24)

A naliza przedstawionych danych pozwala wnioskować, że:

- W przypadku składu wszystkich grup kwintylowych zaobserwowano je dynie nieznaczne zmiany. Oznacza to, że populacja państw europejskich

(19)

8. t a k s o n o m i c z n e w s k a ź n i k i r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o k r a j ó w. 217

charakteryzuje się niską mobilnością oraz że zjawiska wyprzedzania pod względem poziomu rozwoju są rzadkie w badanym okresie.

- Do grupy kwintylowej I dołącza Islandia, podczas gdy Finlandia spada do grupy II. M ożna także zaobserwować powiększenie dystansu dzielącego Luksemburg od pozostałych państw w badanym okresie.

- Rozłożenie krajów UE13 pomiędzy grupy kwintylowe ulega w badanym okresie nieznacznym zmianom. Polska awansowała do grupy III, a Buł

garia do grupy IV.

- M ożna zaobserwować postępującą koncentrację państw EW7 i B6 w naj

niższych grupach kwintylowych. Zarówno Rosja, jak i Turcja przesuwają się w badanym okresie do niższych grup pod względem poziomu rozwoju.

Bośnia i Hercegowina, państwo, które w latach 2000-2004 jest wyraźnie najsłabiej rozwiniętym krajem Europy, notuje znaczny w zrost wartości analizowanego wskaźnika, dzięki czemu w rankingu krajów europejskich plasuje się wyżej niż Arm enia i Mołdawia.

|

Wskaźnik niestabilności makroekonomicznej (WNM)

A nalizę w skaźnika niestabilności m akroekonom icznej przeprow adzono, p o cząwszy od podstawowego opisu statystycznego wartości wskaźnika i jego sub- indeksów. Przeciętne wartości subindeksu niestabilności wewnętrznej krajów europejskich są przedstawione na wykresie 8.9.

Ś rednia arytm etyczna

O dchylenie standardowe W spółczynnik zm ienności

W y k r e s 8 .9 . Wartości subindeksu niestabilności wewnętrznej w krajach europejskich, statystyki opisowe Źródło: opracowanie własne

Zaprezentowane dane sugerują, iż wartości subindeksu podlegały znacznym fluktuacjom w czasie. W okresie przed kryzysem gospodarczym (czyli przed 2008 r.) dochodzi do stabilizacji wewnętrznej sytuacji makroekonomicznej, powo

dowanej przede wszystkim ograniczeniem inflacji i ustabilizowaniem przebiegu S’ d? ^ ^ ęSP

^ ,

^ ^ ^

(20)

cyklu koniunkturalnego w w ielu krajach. Od podokresów zaw ierających lata kryzysu postępuje stopniowe pogarszanie się sytuacji w tym wymiarze, co jest spowodowane w pierwszej kolejności rosnącymi wahaniami stopy wzrostu PKB, a następnie zwiększeniem zadłużenia publicznego.

Podobne tendencje charakteryzują m iary zróżnicow ania w artości subindeksu. O znacza to, że w okresach stabilności w ewnętrznej dochodzi do upo

d o b n ien ia się sytuacji p o szczeg ó ln y ch państw , p od czas gdy w okresach niestabilnych wewnętrzna sytuacja makroekonomiczna ma tendencję do różnico

w ania się.

Wykres 8.10 przedstawia statystyki opisowe dotyczące subindeksu niestabil

ności zewnętrznej.

W y k r e s 8 .1 0 . Wartości subindeksu niestabilności zew nętrznej w krajach europejskich, statystyki opisowe

Przebieg średnich wartości niestabilności zewnętrznej był odmienny od przed

stawionego powyżej. Jak m ożna zaobserwować na wykresie 8.10, niestabilność zewnętrzna w krajach europejskich wzrastała stopniowo niemal przez cały badany okres. Można zatem podejrzewać, że ten wymiar niestabilności m a w mniejszym stopniu charakter cykliczny, a w większym strukturalny. Odchylenie standardowe wartości subindeksu było niskie i wzrosło w badanym okresie.

N a wykresie 8.11 zaprezentowano statystyki opisowe obliczone na podsta

w ie w artości w skaźnika niestabilności m akroekonom icznej w krajach euro

pejskich.

(21)

W y k r e s 8 .1 1 . Wartości wskaźnika niestabilności makroekonomicznej w krajach europejskich, statystyki opisowe

W związku z tym, że wartości WNM stanowią średnią dwóch przedstawionych uprzednio subindeksów, uzyskane wnioski są podobne. Przed kryzysem kraje europejskie stają się, przeciętnie rzecz biorąc, coraz bardziej stabilne m akro

ekonomicznie. Począwszy od okresu 2004-2008, niestabilność stopniowo rośnie i dopiero w ostatnim podokresie dochodzi do nieznacznego spadku w artości wskaźnika. Spadek ten jest spowodowany ustabilizowaniem się pewnych klu

czowych zm iennych makroekonom icznych (stopa wzrostu gospodarczego, re

alna stopa procentowa, realny kurs walutowy), choć do tej stabilizacji dochodzi w przypadku wielu państw na niekorzystnym poziomie zmiennych.

Do istotnych obserwacji prowadzi analiza niestabilności m akroekonom icz

nej w grupach krajów europejskich. W pierwszej kolejności, na wykresie 8.12, zaprezentowano dane dotyczące niestabilności wewnętrznej.

W y k r e s 8 .1 2 . Zróżnicowanie wartości subindeksu niestabilności w ew nętrznej w grupach krajów europejskich

(22)

A naliza danych na podstawie wykresu 8.12 pozw ala stwierdzić, że niesta

bilność w ew nętrzna w czterech w yszczególnionych grupach krajów podlega podobnym trendom. Kraje grupy UE15+3, a tuż za nimi UE13, charakteryzują się przez cały badany okres najbardziej stabilną sytuacją makroekonom iczną.

W EW7 dochodzi do znacznego wzrostu niestabilności wewnętrznej, począwszy od okresu 2005-2009. We wszystkich krajach tej grupy zaobserwowano bardzo wysokie wahania cyklu koniunkturalnego, a w niektórych również wzrost infla

cji i zmienności realnych stóp procentowych. Odwrotne efekty zaobserwowano w grupie B6 n a początku badanego okresu. Gospodarki Serbii i Turcji na po

czątku wieku są bardzo niestabilne, jednak sytuację udało się poprawić dzięki wprowadzeniu w obu krajach programów stabilizacyjnych (a w Serbii również oddłużenia finansów publicznych).

Grupy krajów europejskich różnią się od siebie dość znacznie pod względem niestabilności zewnętrznej, co przedstawiono na wykresie 8.13.

W y k r e s 8 . 1 3 . Zróżnicow anie wartości subindeksu niestabilności zew nętrznej w grupach krajów europejskich

Przez cały okres zdecydowanie najstabilniejsza jest grupa UE15+3. Jej kraje cechuje stabilność realnego kursu walutowego i relacji cen handlowych, a w więk

szości z nich występuje także korzystne saldo rachunku obrotów bieżących. Grupa UE13 jest mniej stabilna zewnętrznie, ale w badanym okresie nie dochodzi w niej do znacznego wzrostu niestabilności. Stały wzrost niestabilności m ożna zaob

serwować w EW7. W koszykach eksportowych tych krajów dom inują surowce naturalne, przez co ich gospodarki są obarczone istotnym i w ahaniam i kursu walutowego i terms o f trade, co przekłada się na niekorzystne zmiany rachunku obrotów bieżących. Podobna tendencja występuje w przypadku grupy B6. N a początku badanego okresu dochodzi do stabilizacji zewnętrznych relacji m akro

ekonomicznych w tej grupie państw, głównie dzięki ustabilizowaniu kursu w a

lutowego w Serbii i Turcji.

(23)

Obserwacja wykresu 8.14 pozwala na sumaryczną ocenę przeciętnej niesta

bilności makroekonomicznej w grupach państw.

W y k r e s 8 . 1 4 . Zróżnicowanie wartości subindeksu niestabilności m akroekonom icznej w grupach krajów europejskich

Najbardziej stabilne w całym okresie poddanym badaniu są kraje UE15+3, zaś drugą najbardziej stabilną grupą jest UE13. Zmiany niestabilności w tych dwóch grupach przebiegają niemal równolegle. Grupę państw B6 również należy uznać za względnie stabilną, za wyjątkiem początkowego okresu niestabilności. Natomiast w EW7 zaobserwowano wzrost wartości wskaźnika niestabilności makroekonomicz

nej i utrzymanie go na bardzo wysokim poziomie w drugiej połowie badanego okresu.

W tabelach 8.5 i 8.6 przedstawiono wartości wskaźnika niestabilności m akro

ekonomicznej w poszczególnych krajach europejskich, odpowiednio w okresach 2000-2004 oraz 2008-2012.

Zasadniczo rozkład państw pom iędzy grupy kwintylowe je st podobny do zaprezentowanego w tabelach 8.3 i 8.4. Najniższe grupy kwintylowe (czyli naj

bardziej stabilne makroekonom icznie) składają się niem al wyłącznie z państw UE15+3 i UE13. Natomiast kraje EW7 i B6 dominują w najbardziej niestabilnych, wysokich grupach kwintylowych.

A naliza porównawcza rozkładu wartości obu wskaźników w okresie 2000

2004 pozwala zidentyfikować pewne istotne różnice, a wśród nich:

- w ysoki poziom niestabilności w Islandii, a w pew nym stopniu także w Irlandii;

- znaczne rozproszenie państw UE13 pom iędzy grupam i kwintylowymi.

Polska i Rumunia na początku XXI w. są jednym i z najbardziej niestabil

nych państw w Europie;

- występowanie odstających obserwacji, czyli państw o wyraźnie wyższym poziomie W NM od reszty krajów. W latach 2000-2004 były to Białoruś,

Serbia i Turcja.

(24)

T a b e la 8 .5 . Wartości wskaźnika niestabilności makroekonomicznej w krajach europejskich w latach 2 0 0 0 -2 0 0 4

Grupa kwinty- lowa

Grupy krajów

UE15+3 UE13 EW7 B5

V

Belgia (0,20) Finlandia (0,20) Szwajcaria (0,20) Luksemburg (0,21) Dania (0,21) Holandia (0,21) Austria (0,21) Szwecja (0,22) Francja (0,22)

- - -

IV

Niemcy (0,22) Hiszpania (0,22) Włochy (0,23) Wlk. Brytania (0,24) Norwegia (0,25)

Bułgaria (0,22) Chorwacja (0,23) Słowenia (0,23) Malta (0,24)

- -

III

Irlandia (0,25) Grecja (0,26) Portugalia (0,26)

Estonia (0,25) Cypr (0,25) Litwa (0,26) Węgry (0,26) Łotwa (0,27) Czechy (0,27)

- -

II - Słowacja (0,29)

Rosja (0,28) Ukraina (0,31) Gruzja (0,31) Mołdawia (0,31)

Macedonia (0,27) Bośnia i Hercegowina (0,28)

Albania (0,28)

I Islandia (0,32) Rumunia (0,31)

Polska (0,32)

Azerbejdżan (0,34) Armenia (0,34) Białoruś (0,46)

Turcja (0,46) Serbia (0,50)

Na podstawie tabeli 8.6, dotyczącej okresu 2008-2012, można wnioskować, że:

- Islandia nadal wyróżnia się na tle państw UE15+3 wysoką niestabilnością makroekonomiczną, natomiast do wzrostu niestabilności dochodzi m.in.

w Wielkiej Brytanii, która przesuwa się z IV do III grupy kwintylowej.

- Kraje UE13 poprawiają swoją względną pozycję w rozkładzie. W latach 2 0 0 8 -2 0 1 2 Polska znajduje się w środkowej grupie kw intylow ej, zaś najmniej stabilne kraje z UE13 to Litwa i Łotwa.

- Kraje bałkańskie przesuwają się do niższych grup kwintylowych (Albania i M acedonia aż do grupy IV), co świadczy o relatywnie stabilnej sytuacji w tej grupie państw. Odwrotną tendencję zaobserwowano w EW7.

(25)

T a b e la 8 .6 . Wartości wskaźnika niestabilności makroekonomicznej w krajach europejskich w latach 2 0 0 8 -2 0 1 2

Grupa kwinty- lowa

Grupy krajów

UE15+3 UE13 EW7 B5

V

Holandia (0,22) Szwajcaria (0,22) Dania (0,23) Austria (0,24) Niemcy (0,24) Belgia (0,24) Francja (0,25) Norwegia (0,25) Włochy (0,26)

- - -

IV

Szwecja (0,26) Luksemburg (0,26) Hiszpania (0,27) Finlandia (0,28)

Węgry (0,27) Chorwacja (0,27) Czechy (0,27)

- Macedonia (0,28)

Albania (0,28)

III

Portugalia (0,29) Wlk. Brytania (0,30) Irlandia (0,30) Grecja (0,30)

Bułgaria (0,29) Polska (0,30) Malta (0,30) Cypr (0,30)

- Bośnia i Hercegowina

(0,29)

II -

Słowenia (0,32) Estonia (0,33) Słowacja (0,33) Rumunia (0,34) Litwa (0,37)

Mołdawia (0,37) Turcja (0,36) Serbia (0,36)

I Islandia (0,39) Łotwa (0,39)

Gruzja (0,37) Azerbejdżan (0,41) Armenia (0,42) Ukraina (0,43) Rosja (0,44) Białoruś (0,47)

-

A naliza zależności m iędzy w artościam i w skaźników taksonom icznych

Ostatni etap analiz empirycznych polega na opisie zależności pomiędzy wartoś

ciami skonstruowanych wskaźników. N a podstawie przeglądu literatury m ożna oczekiwać, że kraje słabo rozwinięte będzie cechować wysoki poziom niestabil

ności, m.in. ze względu na niską jakość instytucji gospodarczych. Lista czynni

ków wpływających na niestabilność jest oczywiście o wiele dłuższa od samego poziom u rozwoju, a dokładna analiza tej zależności w ym aga budowy modelu teoretycznego. W tym m iejscu ograniczym y się do obserw acji o charakterze statystycznym.

(26)

W tym celu narysowano wykresy rozrzutu wartości obu wskaźników (wykres 8.15) dla trzech podokresów: 2000-2004, 2004-2008, 2008-2012. N a każdym z nich wykreślono również funkcję liniow ą dopasowaną do danych em pirycz

nych. Jej param etry oraz w spółczynnik korelacji pom iędzy w skaźnikam i są przedstawione w odpowiednich polach na wykresach. Zaznaczone są również obserwacje, które wyraźnie odstają od tendencji dominującej reprezentowanej przez funkcję liniową.

2000-2004 WNM = -0 ,2 5 7 2 WRG + 0,3876

WRG

2004-2008 WNM = -0,1949 WRG + 0,3648

WRG

2008-2012 WNM = -0,2443 WRG + 0,433

WRG

W y k r e s 8 .1 5 . Zależność pomiędzy wartościami wskaźników W R G i W N M w podokresach Źródło: opracowanie własne

(27)

Obserwacja wykresów prowadzi do wniosku, że pomiędzy poziomem rozwoju gospodarczego a niestabilnością makroekonomiczną istnieje ujem na zależność.

We wszystkich trzech podokresach najlepiej rozwinięte kraje europejskie cechuje jednocześnie najwyższa stabilność. Dopasowana do danych funkcja liniowa m a w tych trzech okresach dość podobny przebieg. Ponadto stopień korelacji między dwoma wskaźnikami należy określić jako umiarkowany. Powyższe obserwacje mogą stanowić punkt wyjścia do dalszych, bardziej szczegółowych, analiz o cha

rakterze przyczynowo-skutkowym.

I Podsum owanie

Przeprowadzone tu analizy dotyczą zjawisk rozwoju gospodarczego i niestabil

ności makroekonomicznej. Dokonano przeglądu literatury teoretycznej i badań empirycznych w obu obszarach, co pozwoliło na operacjonalizację tych zagad

nień i konstrukcję dwóch wskaźników taksonomicznych. Najważniejsze wnio

ski płynące z analizy wartości wskaźnika rozwoju gospodarczego i wskaźnika niestabilności makroekonomicznej dla krajów europejskich w latach 2000-2012 są następujące:

- Przeciętny poziom rozw oju państw europejskich w zrasta w badanym okresie, głów nie dzięki popraw ie potencjału w zrostu gospodarczego i sytuacji na rynkach pracy tych państw. K raje U E15+3 charaktery

zują się zdecydow anie najw yższym poziom em rozw oju gospodarcze

go, zaś drugą pod tym względem (oraz szybko doganiającą) grupą jest UE13. W krajach EW 7 zaobserwowano um iarkow any poziom oraz n i

ską dynamikę rozwoju. O wiele bardziej dynamiczne, pozytywne zm ia

ny obserw ow ano w najsłabiej rozwiniętej gospodarczo grupie państw, czyli B6.

- Poziom niestabilności makroekonom icznej krajów europejskich podle

ga w ahaniom . Przed kryzysem kraje europejskie stają się, przeciętnie rzecz biorąc, coraz bardziej stabilne m akroekonom icznie, zaś począw szy od okresu 2004-2008 niestabilność stopniowo rośnie. Jednocześnie zaobserw ow ano stały w zrost niestabilności zew nętrznej krajów euro

pejskich. Najbardziej stabilną grupą są kraje UE15+3, zaś po nich pań

stwa UE13 i B6. W EW7 dochodzi do znacznego wzrostu niestabilności makroekonomicznej.

- Zaobserwowano ujemną zależność pomiędzy poziomem rozwoju gospo

darczego a niestabilnością makroekonom iczną, co oznacza, że najlepiej rozwinięte kraje europejskie cechuje jednocześnie najwyższa stabilność.