Przyczynek do nauki o unerwieniu naczyń

(1)

PODAŁ

Osobne odbicie z XVI. Tomu Pamiętnika Wydziału matematyczno-przyrodniczego Akademii Umiejętności.

Dr. GUSTAW PIO T R O W SK I,

Asystent Zakładu fizjologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

-4~K-

(Z R Y C I N A M I W T E K Ś C I E ) .

KRAKÓW .

D R U K A R N I A U N I W E R S Y T E T U J A G I E L L O Ń S K I E G O pod zarządem A. M. Kosterkiewieza.

1888^.

(2)

(3)

P rzyczyn ek

do n a u k i o u n e r w i e n i u n a c z y ń .

Podał

Dr. Gustaw Piotrowski,

Asystent Zakładu fizyjologicznego Uniw. Jag.

(Z ry c in a m i w tekście).

---j “Hit®8—0--- -

Przeszło 40 lat ju ź minęło od czasu, gdy słynny fizyjolog francuski K l a u d y j u s z B e r n a r d *) poczynił wzorowe doświadczenia nad wpływem nerwów na naczynia, które dały pod

stawę licznym badaniom w tej dziedzinie fizyjologii. Od chwili tej przybyła pokaźna wiązka faktów, bądź to zupełnie nowych, bądź potwierdzających lub obalających poprzednie zapatry

wania, ja k np. poglądy K. B e r n a r d a c o do nerwów ciepłoty (Nerfs calorifiąues); kwestyja je  dnak samego mechanizmu, rozszerzającego lub zwężającego naczynia, po dziś dzień nie została rozstrzygniętą.

Najwięcej rozpowszechniła się teoryja zwojów samodzielnych, czyli obwodowych, popie

rana przez G o l t z a , 2) Y u l p i a n a , 3) P u t z e y s a , T a r c h a n o w a , 4) L u c h s i n g e r a , 5) O s t r o u m o w a , 6) H u i z i n g ę , 7) L a f f o n t a , 8) N i k o l s k i e g o 9) itd.

*) Cl a u d e Be r n a r d: Compt. rencl 1 8 4 7 — 1 8 5 8 . De Vinfluence de deux ordres de nerfs, ąui determinant les

variations de couleur d u sang vein eu x dans les organes glandulaires.

Compt. rend. 1 8 5 5 — 1 8 6 2 . D es phenomenes oculo-pupillaires, produits p a r la section du n e r f sym pathiąue cervical, ils sont independants des phenomenes vasculaires et calorifiąues de la tete.

Compt. rend. 1 8 5 5 — 4 8 6 2 . Becherches experimentales sur les n erfs vasculaires et calorifigues d u grand sym pathiąue.

2) Go l t z: Pfliigers Ą rc h w . 9, 1 8 7 4 i 1 1 — 1 8 7 5 . TJiber gefasserweiternde N e n e n .

3) Y u lp ia n : A rćh. de physiol. norm . et pathol. 1 8 6 9 . Compt. rend. 7 6 , 1 8 7 3 . Becherches relatives a l'action da la corde du ty m p a n su r la circulation sanguine de la langue. Ib id . N ouvelles recherches su r la corde du tym - pan. — Leęons sur la physiologie de la digestion 1 8 8 6 — Leęons sur l’appareil vasomoteur 1875.

4) Pu t z e y s u. Ta r c h a n o f f. A rch. f. A n a t. u. P h ysio l.

5) Lu c h s i n g e r u. Ke n d a l. Pfliigers A rchiu. 13, 1 876. Z u r I n n e n a tio n der Gefasse, Pfliigers A rcM v. 1 4 ,1 8 7 6 , Fortgesetzte U ntersuchungen nur L ehre von der In n erv a tio n der Gefasse, Pfliigers A rc h iv . 18, 1878.

6) Os t r o u m o w. Pfl. A rch. 12, 1 8 7 5 . Versuche uber die H em m ungsnerven der Hautgefasse.

7) Hu i z i n g a. Pfl. A rch. 11, 1 8 7 5 . Untersuchungen uber die I n n e n a tio n der Gefasse in der Schw im m haut

des Frosćhes.

8) La f f o n t. Compt. rend. C X .

9) N tk o ls k i. A rch. f . A natom ie u. Physiologie 1 8 7 9 .

1

(4)

2 DR. GUSTAW PIO TRO W SK I.

Teoryja ta przypisuje zwojom obwodowym, wykrytym przez B e a l e g o , ł) L e h m a n a , 2) B i d d e r a , 3) A r n o l d a , 4) H e n n o c q u a ; 5) P r u s a 6) itd. bądź to w ścianach naczyń, bądź też w ich sąsiedztwie, własności podobne jak ie posiadają zwoje komórkowe w sercu, według teoryi W e b e r a

i B e z o l d a . Napięcie ścian naczyniowych zawisło podług tej teoryi od zwojów obwodowych, któ

rych czynność zmieniają nerwy dwojakiego rodzaju, mianowicie nerwy zwężające, t. j. Yasocon- strictores, i nerwy rozszerzające, lub według O s t r o u m o w a ( L . c.) tamujące (Hemmungsnerven), Vasodilatatores. N erwy pierwszego rodzaju, t. j. zwężające, podnoszą czynność zwojów samo

dzielnych, przez co wzmacnia się napięcie (tonus) ścian naczyniowych, mięśnie okrężne kurczą się, a światło naczyń się zmniejsza. Przeciwnie nerwy rozszerzające obniżają działanie zwojów samoistnych, dla tego, w miarę ich pobudzania, napięcie ścian naczyniowych zmniejsza się, a światło się rozszerza.

J a k widzimy, teoryja powyższa przypisuje nerwom zwężającym własności nerwów przy

spieszających serca (accelerantes), nerwom zaś rozszerzającym — własności nerwu błędnego.

Na poparcie tej teoryi przytaczano różne fakta fizyjologiczne. T ak np. L a f f o n t zau

ważył, że bardzo silnem drażnieniem nerwu współczulnego, odpowiadającego nerwom przy

spieszającym serca, nie można przezwyciężyć rozszerzającego działania n. supramaxillaris, pobu

dzanego bardzo słabemi prądami. Podług O s t r o u m o w a , trzeba używać silniejszego prądu do podrażniania nerwu podjęzykowego, ażeby wywołać zwężenie naczyń języka, aniżeli do nerwu językowego, celem ich rozszerzenia. N i k o l s k i wreszcie udowadnia, że a t r o p i n a poraża nerwy

wzwodowe, podobnie ja k zakończenia nerwu błędnego w sercu, m u s k a r y n a zaś je pobudza.

Spostrzeżenia te przemawiałyby za teoryja zwojów samodzielnych, podobną do W e b e r - B e z o l d o w s k i e j ; istnieją jednak podania wprost sprzeczne z powyższemi faktami, a więc i z tą teoryja.

Co do działania atropiny na nerwy naczyniowe, to ju ż K e u c h e l , 7) H e i d e n h a i n , 8) O s t r o u - m o w , V u l p i a n , a w ostatnich czasach A s t r ę ? i C y b u l s k i 9) wykazali brak zupełny jej wpływu na powyższe nerwy. Również udowadniają A n r e p i C y b u l s k i , iż nie ma podobieństwa i pod innemi względami między nerwem błędnym a nerwami rozrzerzającemi naczynia. T ak np. do wywołania skutku, wystarczy pobudzanie nerwów tak językowych, ja k podjęzykowych, ju ż pojedynczemi uderzeniami prądu jednakowej siły. Następnie rozszerzenie naczyń, wywołane przez podrażnienie nerwów językowych, można znieść pobudzaniem nerwów podjęzykowych słabemi prądami. W końcu zaś ci autorowie udowodnili, że własności nerwów językow ych i podjęzyko

wych, ja k okres utajonego podrażnienia,-dochodzenie naczyń do maximum zwężenia lub rozsze

rzenia, nie różnią się niczem od siebie.

Opierając się na tych wynikach, oświadczyli się powyżsi autorowie za liypotezą przyjętą po

czątkowo przez E x n e r a i0), a przypuszczającą w naczyniach podwójny mechanizm, tj. zwężający i roz

*) Be a l e. P h il. T ra n sa d . 1 8 6 4 .

Le h m a n. Z eitsclirift f. wiss. Zool. 1 5 , 1 8 6 4 . 3) Bi d d e r. A rch. f. A n a t. u. P hysiol. 1 8 6 6 . 4) Ak n o l d. Stricker’s Gevjebelehre, 1 8 7 1 .

5) He n o c q u e. A rc h . d. phys. norm. et pathol. 3, 1 8 7 0 , These inaugurale de P a ris, 1 8 7 0 .

6) Pr u s. P rzegląd lekarski, 14, 1885. O komórkach zwojoiwyćh w ykrytych w skórze.

7) Ke u c h e ł. B a s A tr o p in u. die H em m ungsnenen. D orpat, 1868.

8) He i d e n h a i n. A rch . f. d. ges. P hysiol. 5, 1 8 7 2 i 9, 1 8 7 4 .

9) An r e p u, Cy b u l s k i. S t. Petersb. M ed. W ochenschrift, 1 8 8 4 . Z u r Physiologie der gefassenveiternden u n d ge- fassverengernden Nerven.

10) Ex n e r. Sitzgsber. d. W iener. A k a d . 7 5 — 1 877.

(5)

PRZYCZYNEK DO NAUKI O U N ER W IEN IU NACZYŃ. 3

szerzający, zaopatrywany każdy z osobna przez odrębne nerwy. Mechanizm zwężający stanowią mięśnie okrężne, które, kurcząc się, zmniejszają światło naczyń, gdy przeciwnie, mięśnie po

dłużne w ścianach naczyń, kurcząc się, zwiększają światło i rozszerzają naczynia.

T ak więc obecnie utrzymują się dwa powyżej wymienione zapatrywania, tj. teoryja zwo

jów samoistnych, podobna do Weber-Bezoldowskiej, oraz hypoteza E x n e r a , nielicznych tylko po

siadająca zwolenników ( A u e r b a c h , A n r e p , C y b u l s k i M . ) Zachęcony świetnemi i nader dokładnemi wynikami, jak ie daje metoda pletysmograficzna, zastosowana przez A n r e p a i C y b u l s k i e g o , pod

jąłem za pomocą niej badania nad nerwami naczyniowemi, których część, a mianowicie badania nad nerwami językowemi i podjęzykowemi, poprzednio ju ż ogłosiłem .Ł)

W badaniach powyższych rozchodziło mi się przedewszystkiem o zbadanie dokładne wła

sności nerwów, a szczególnie wpływu ich na naczynia przy rozmaitej ciepłocie. W yniki, które otrzymałem, powtarzam tutaj w krótkości.

Okres utajonego pobudzenia zmienia się odpowiednio do ciepłoty. Wynosi on tak dla nerwu językowego ja k i podjęzykowego około 1— 1-5 sekundy przy zwyczajnej ciepłocie pokojowej (15° C.); skraca się znacznie, bo nieraz do 0-25 sek. przy ogrzewaniu języ k a do 40° C., prze

dłuża zaś czasem aż do 8 sek. przy oziębianiu tegoż narządu do 10° C.

Maximum rozszerzenia i zwężenia naczyń występuje znacznie wcześniej przy ogrzewaniu języka, o wiele zaś później przy oziębianiu — przy zachowaniu tych samych warunków co do

siły prądu, oraz ilości uderzeń lub czasu podrażniania.

Powrót naczyń do stanu pierwotnego trw a krócej przy ogrzewaniu języka aniżeli przy zwyczajnej ciepłocie, znacznie zaś dłużej przy ziębieniu — również przy zachowaniu tych sa

mych warunków co powyżej. Powrót ten w każdym razie o wiele szybciej następuje przy po

drażnianiu nerwów podjęzykowych, aniżeli nerwów językowych, tj. naczynia zwężone szybciej się rozszerzają napowrót po ustaniu drażnienia, aniżeli naczynia rozszerzone zwężają, co uspra

wiedliwia dostatecznie działanie parcia krwi, pomocnicze w pierwszym razie, w drugim zaś sprze

ciwiające się zwężaniu.

W ysokość krzywej, otrzymanej przy drażnieniu nerwów językowych, wzrasta przy ozię

bianiu, maleje zaś przy ogrzewaniu języ k a; rzecz się ma przeciwnie z nerwami podjęzyko

wemi; krzyw a otrzymana przy ogrzewaniu języka, je st w tym razie wyższą czyli głębszą, płytszą zaś w miarę oziębiania, a czasem nawet znika zupełnie, tj. naczynia nie zwężają się już więcej przy podrażnianiu odpowiednich nerwów. Zjawisko to przypisałem jedynie stanowi mięśni naczyń, które, rozszerzone przez ogrzanie, mało się tylko mogą rozszerzać przy podrażnianiu nerwów językowych, zwężają się natomiast bardzo przy pobudzaniu nerwów podjęzykowych.

Jeżeli zaś -są skurczone przez oziębianie, to tem więcej mogą się rozszerzać przy dra

żnieniu nerwów językowych, lecz słabo lub całkiem się nie kurczą przy pobudzaniu nerwów podjęzykowych. Rozszerzenia przy podrażnianiu nerwu podjęzykowego, w obec równoczesnego oziębiania języka, które w tych samych warunkach spostrzegał B e r n s t e i n 2) dla nerwu kulszo- wego (:n. ischiadicus), nie zauważyłem nigdy. Otrzymywałem zawsze tylko zwężenie, lub też brak był całkowity skutku. Dopiero przy długotrwałem oziębianiu i drażnieniu nerwu, np. przez 30 minut, dawało się spostrzedz jak b y rozszerzenie naczyń, bo podnoszenie piórka poligrafii; po

nieważ to zjawisko występuje także przy długotrwałem oziębianiu i bez drażnienia, należy je przeto odnieść do działania samej ciepłoty na naczynia.

x ) G u s t a w P i o t r o w s k i . P rzegląd lekarski 18 8 7 — 88. B a d a n ia nad unerwieniem naczyń i CentraTblałt fu r P h y -

' siologie. N r . 19. 1 8 8 7 . Z u r K en n in iss der G efassinnervation.

2) Be r n s t e i n. P fl. A rchiv. 15, 1 8 8 7 . Ter suche z u r I n n e n a tio n der Blutgefasse.

(6)

4 DR. GUSTAW PIO TRO W SKI.

T ak do wywołania rozszerzenia ja k i zwężenia naczyń wystarcza ju ż jedno uderzenie prądu indukcyjnego; nerw więc językow y różni się znacznie od nerwu błędnego, który potrzeba podrażniać prądem indukcyjnym przynajmniej o 15 — 20 uderzeniach na sekundę, aby otrzymać działanie jego na serce.

Nerw podjęzykowy, podrażniany prądem jednakiej siły ja k nerw językowy, znosi dzia

łanie rozszerzające tegoż, je st więc również czuły ja k i on na podniety, wbrew twierdzeniu

O s t r o u m o w a .

Przy długotrwałem drażnieniu, naczynia rozszerzają się lub zwężają przez 15 — 20 mm.

podczas gdy narząd unerwiający serce nuży się i przestaje działać po 15 — 30 sek.

Atropina nie poraża ani nerwu językowego, ani podjęzykowego.

W yniki więc powyższe nietylko że nie przemawiają za teoryja zwojów samodzielnych, ale stoją wprost w sprzeczności z faktami podawanemi przez niektórych autorów na jej poparcie.

Chcąc nagromadzić ja k największą ilość faktów w tym kierunku, podjąłem podobne badania (ja k nad nerwami języka) nad innemi nerwami, a mianowicie wzwodowemi, kulszowym i goleniowym (n. cruralis), wspołczulnym i usznym (auricularis major). Ponieważ metoda pletysmograficzna n aj

dokładniejsze daje wyniki ze wszystkich metod używanych dotychczas do badania zmian naczy

niowych, je j przeto w doświadczeniach powyższych używałem. Dokładny opis tej metody po

dałem w P r z e g l ą d z i e l e k a r s k i m ; sądzę więc, że byłoby rzeczą zbyteczną powtarzać to tutaj szczegółowo, nadmienię więc tylko pokrótce, że polega ona na tej samej zasadzie, na jakiej zbudowany je st rękaw Mossa. Pletysm ograf zastosowany kształtem do narządu badanego, np.

języka, prącia lub nogi, je st połączony z poligrafem piszącym na nakopconym walcu. Narząd wsunięty w pletysm ograf powiększa lub pomniejsza swą objętość w miarę rozszerzania się lub zwężania naczyń; zmiany te udzielają się oczywiście powietrzu zamkniętemu szczelnie w ple- tysmogiafie i poligrafie, a zaznaczają się podnoszeniem lub opadaniem piórka tego ostatniego przyrządu.

Takiegoto pletysmografu używałem przy badaniu własności nerwów wzwodowych, a wiec neiwów rozszerzających naczynia prącia, które podrażniałem elektrodami urządzonemi na wzór

O s t r o u m o w s k i o h . J a k wiadomo prącie je st zaopatrywane dwojakiego rodzaju nerwami, tj. wzwo

dowemi, wykrytemi przez E c k h a r d a !), rozszerzającemi naczynia, oraz nerwami sromowemi, (n . pudendus), które podług L o v e n a zwężają naczynia prącia.2) N i k o l s k i , A n ic e p i C y b u l s k i wykazali prócz tego, że obok głównego pnia nerwu wzwodowego istnieją drobne gałązki zwężające na

czynia ; częstokroć zaś i on sam powoduje zwężenie, a nie ja k zazwyczaj rozszerzenie naczyń prącia, przy pobudzaniu prądem indukcyjnym.

J a k ju ż powyżej nadmieniłem, znalazł N i k o l s k i , że przy zastrzyknięciu atropiny nerwy wzwodowe przestają działać. W doświadczeniach swych mierzył on ilość krwi wypływającej z ru rk i szklanej, wstawionej do vena dorsalis penis. Ilość ta zwiększała się przy podrażnianiu nerwów, po zadaniu zaś atropiny zjawisko to ustawało zupełnie. Przeciwnie zaś A n r e p i ^{C y}

b u l s k i wykazali, że atropina nie wywiera tutaj najmniejszego wpływu, a ilość krw i wypływa

jącej z żyły zwiększa się przy podrażnianiu odpowiednich nerwów tak przed ja k i po zadaniu atropiny. Badaniu pletysmograficzne, podjęte przez tych autorów, stwierdziły to w zupełności;

podrażnianie nerwów wzwodowych, tak bez atropiny ja k i po zastrzyknięciu jej, wywoływało zawsze rozszerzenie naczyń prącia. Okres utajonego podrażnienia wynosi według podania tych autorów około 4 sekund.

‘ ) Ec k h a r d. B eitr. z. A n a t. u. P hysiol. I I I . , 1 8 6 3 i I V . 1867.

2) Loybn. B er. d. sachs. Gesell. der TFiśss, 1 8 6 6 .

(7)

W moich doświadczeniach na powyższemi nerwami, zastosowałem wyłącznie metodę ple- tysmograficzną, a wyniki podaję poniżej:

I, Duży pies. Zastrzyknięto kurarę do żyły szyjnej. Doświadczenie trwało godz. 5 . Po

drażniano lewy nerw wzwodowy; pojedyncze uderzenia prądu indukcyjnego pozostawały bez skutku. Poczęto więc pobudzać nerw przez czas dłuższy, przy odległości cewek 60 mm.

Czas utajonego pobudzenia przy zwyczajnej ciepłocie = 5’50 sek.

„ = 5-00 „

= 5-50 „ oziębianiu do 14° = 6'00 „

? j ii » = 6'20 j j

n 11 11 = 600

„

ogrzewaniu do 40° = 5-00 „

J J » yj = 4'50 „

I v ii == 6-00 „ h jj jj = 5 00 oziębianiu do 14° = 6*00

II n ii = 3 '50

„ J , = 6-00

,, ,, = 5-00 (?)

II. Pies średniej wielkości. K urarę zastrzyknięto do żyły szyjnej. Doświadczenie trwało godz. 6. Podrażniano prawy nerw wzwodowy, początkowo pojedynczemi uderzeniami, bez naj

mniejszego jednak skutku; poczęto więc podrażniać przez czas dłuższy (około 5 s e k ) prądem indukcyjnym przy odległości cewek 40 mm.

Okres utajonego pobudzenia przy zwykłej ciepłocie = 4-50 sek.

» 11

11 11

11

71

»

11

17

n

71

»

77 17 77 77

55

77

;;

5?

P

71 17 77 77 77 77

77 77 77

71 77 77

71

T)

77

» 77 71

„ oziębianiu do 10°

77

» 77 7 ) 77

„ ogrzewaniu do 40°

jj

u

JJ

JJ JJ JJ

J? 11 a

3-00 3-50 3-50 4-00 4-00 4,50 3-50 3-50 3-50

3-50 4-00 3-50

III. Duży pies. K urarę wstrzyknięto do żyły udowej. Doświadczenie trwało godz. 4.

Podrażniano lewy nerw wzwodowy, początkowo pojedynczemi uderzeniami, bez skutku jed n ak ; potem przez czas dłuższy, przy odległości cewek = 40 mm.

Okres utajonego pobudzenia przy zwykłej ciepłocie = 4'50 sek.

71 77

71

11

;;

77 77 71

„ oziębianiu do 10°

11 ;?

J? J?

5-00 5-50 4-50 5-50 6'00 5-50

(8)

KR. GUSTAW PIOTROW SKI.

n » n

11 11 »

» 11 >!

oziębianiu do 10°

Okres utajonego pobudzenia przy oziębianiu do 10° = 5‘00 sek.

„ „ „ „ ogrzewaniu do 40° = 4*50 „

= ,5-00

= 4-50

= 5'50

= 5-50

= 5-00

>1 » 11 » n 11 n =■“ 4 50

IV. Pies średniej wielkości. Zastrzyknięto kurarę do żyły szyjnej. Doświadczenie trwało godz. 7. Podrażniano lewy nerw wzwodowy, przy odległości cewek = 40 mm.

Okres utajonego pobudzenia przy zwyczajnej ciepłocie — 4-00 sek.

4-50 „

;;

n

11

n

55

ii ii ii ii

» ii

= 4-30 oziębianiu do 10° = 4 ‘50

V) 11

= 5-00

= 4-50 ogrzewaniu do 40° = 5#50

» » u = 4 50

„ „ = 5-00 zwyczajnej ciepłocie t= 5-50

= 5-00

Zastrzyknięto następnie 0'010 atropini sulphurici i podrażniano nerwy w 10 min. odstę

pach czasu.

u ii

11 11

Okres utajonego pobudzenia wynosił po 10 min. --- 5-50 sek.

5? 55 55 i i JJ 55 5’ --- 6-00 ₅₅

11 JJ » 55 „ 20 >5 --- 6-00 55

11 55 5? 51 55 55 — 5-80 «

Dano jeszcze a t r o p i n i s u l p h u r i c i 0 0 i 0, czyli iazem 0 1020 ^{a t r .} s u l p h .

Okres utajonego pobudzenia wynosił po 30 min. ^— 6 0 0 sek.

11 11 11 ?? 55 11 11 ^— 6-20 55

; ; j j i i 11 ii 40 11 — 6-50

Dano jeszcze a t r o p i n i s u l p h u r i c i 0'010, czyli razem 0 ■030 ^{a t r .} s u l p h .

Okres utajonego pobudzenia wynosił po 50 min. 6-80 sek.

5? 11 55 11 55 11 11 — 6-50 ₁₁

11 11 11 ⁵⁵ ii 60 11 — 7'00 11

11 11 11 11 11 11 11 — 7-25 55

Dano jeszcze 0*010 a t r o p i n i s u l p h u r i c i , czyli razem 0 1■040 ^{a t r .} s u l p h .

Okres utajonego pobudzenia wynosił po 70 min. ^— 7-50 sek.

11 11 ii 11 11 11 7)

— 7-50 55

n u ii ^JJ ^» 80 n ^— ^. 7-00 ₅₅

j j ii ii 55 55 JJ 11 — 6-50 55

J a k z powyższych protokółów widzimy, różnią się nerwy wzwodowe znacznie od nerwów językowych i podjęzykowych. Gdy do pobudzenia tych ostatnich wystarcza już jedno uderzenie

prądu, tutaj trzeba stosować podnietę przez czas dłuższy.

(9)

Ic. = krzywa pletysmograficznanerwuwzwodowego. s.= sygnał znaczący począteki koniec podrażniania. ca. = czasw sekundach. Strzałkawskazuje kierunek krzywej.— Czas obrotuwalcawynosił 1 min.

Okres utajonego pobudzenia wynosił około 4 — 7 sek.

gdy dla nerwów zaopatrujących języ k około 1 sek. Zmiany ciepłoty pozostają tutaj bez wpływu, co też stanowi ró

żnice z nerwami języka, a jedyne podobieństwo stanowi zachowanie się w obec atropiny, która w obu razach nie wywiera żadnego działania. K rzyw a zresztą sama dość je st podobna do krzywej nerwów językowych i również szybcej narasta, aniżeli przychodzi napowrót do normy, ja k to uwidacznia fig. 1.

Z góry już można było przewidzieć, że nerwy wzwodowe stanowić będą pewien wyjątek, jeżeli zważymy, że mamy tutaj do czynienia, prócz z naczyniami prącia, z zu pełnie nowym czynnikiem, tj. ciałami jamistem i (corpora cavernosa), których własności mało są znane i wymagają jeszcze odrębnych badań.

Co do tego, że zmiany ciepłoty nie wpływają na sto

sunki naczyniowe, może to być zależnem od grubości na

rządu, która nie dozwala aby naczynia głębiej położone ogrzewały się lub oziębiały. Tyczy się to jedynie naczyń powierzchownych; głębsze prawidłowo działają i w ten też sposób zmiany naczyniowe zapisują się na walcu.

W końcu należy jeszcze zwrócić uwagę na tę oko

liczność, że nerwy wzwodowe, zaopatrujące zarazem gru

czoł krokowy, pęcherz i odbytnicę, zanim dojdą do tych narządów, tworzą sieć powikłaną ze sobą, tworzącą liczne sploty; być więc bardzo może, że tutaj mamy właśnie do czynienia z aparatem nerwowym posiadającym ganglija, zwoje, czy też ośrodki, jeżeli je tak zechcemy nazwać.

Z tychto powodów nie będę się dłużej zatrzymywał nad nerwami wzwodowemi, a przejdę do badań poczynio

nych nad nerwami odnogi, t j. kulszowym i udowym, (:ischiadicus i cruralis), które dotyezas są przedmiotem sporów i podziału zdań między fizyjologami.

Wpływ nerwu kulszowego na naczynia odnogi badał pierwszy K l a u d y j u s z B e r n a r d i wypowiedział zdanie, że je st on nerwem zwężającym naczynia. Działanie to jednak przypisywał wyłącznie włóknom nerwu współczul- nego, które w nim przebiegają. Przeciwnie GtOltz uważał go za nerw rozszerzający naczynia, a zdanie to opierał na następujących doświadczeniach: przecinał on nerw kulszowy u psów, mierzył ciepłotę łapy i przekonał się, że ciepłota znacznie była wyższą po stronie nerwu przeciętego aniżeli po stronie zdrowej. Ciepłota odnogi opadała w miarę gojenia się rany, po pewnym zaś czasie stawała się nawet mniejszą aniżelifciepłota odnogi nieuszkodzonej. Psu zope- rowanemu w powyższy sposób przecinał rdzeń między

(10)

8 DR. GUSTAW PIOTROW SKI.

częścią piersiową a lędźwiową, poczem ciepłota po stronie zdrowej wzrastała, opadała zaś zna

cznie w odnodze, której nerw poprzednio był przecięty; jeśli mn się udało utrzymać psa przy życiu, to ciepłota łapy z nienaruszonym nerwem powoli znów opadała, po przeciwnej zaś stronie utrzymywała się w jednakim stopniu. Gdy zaś przeciął znowu nerw kulszowy w drugiej odno

dze, ciepłota tejże powtórnie się podnosiła. Twierdził w ięc, że ma do czynienia z podwyższe

niem ciepłoty, wynikłem nie w skutek porażenia, lecz podrażnienia przez przecięcie nerwu kulszowego, lnb też rdzenia pacierzowego.

Dalsze doświadczenia zdawały się potwierdzać jego zapatrywania. I tak, drażniąc nerw kulszowy niezbyt mocnemi podnietami, np. słabemi prądami elektrycznemi, solą kuchenną, teta- nomotorem Heidenhaina, lub odcinając po kaw ałku nerw, otrzymywał zawsze podwyższenie ciepłoty o kilka lub kilkanaście stopni, w przeciągu krótkiego czasu, bo 10 lub 15 min. Tej ostatniej metody, t. j. odcinania nerwu kawałek za kawałkiem, używał G o l t z z dziwnem upodobaniem. Nadmienić tutaj muszę, że badania swe przeprowadzał G o l t z na psach nie kura- ryzowanych, lecz którvm poprzednio na parę dni przecięto rdzeń pacierzowy, dla zniesienia ruchów.

W łaśni uczniowie G o l t z a , P u t z e t s i T a r o h a n o w wystąpili przeciw twierdzeniu, jakoby podwyższenie ciepłoty było wynikiem przetrwania podrażnienia przez przecięcie, przypisywali je porażeniu nerwu, więc rozszerzeniu naczyń przez zniesienie napięcia naczyniowego, a podwyż

szenie ciepłoty, jak ie czasem otrzymywali przy długotrwałem drażnieniu nerwu kulszowego, od

nosili do unużenia nerwu i wyczerpania jego siły w skutek przedraźnienia.

Inni znów autorowie, ja k K e n d a l , L u c h s i n g e r , O s t r o u m o w , H e i d e n h a i n , G r u i t z n e r , D z i e d z i u l ') itd. twierdzą, że w nerwie kulszowym istnieją dwojakiego rodzaju włókna, miano

wicie zwężające i rozszerzające. W łókna pierwszego rodzaju są mniej pobudliwe i prędzej w y

rodnieją, dla tego też słabe prądy pobudzają tylko włókna rozszerzające, czyli rozszerzają na

czynia, silne zaś dopiero wywołują zwężenie. Również i uderzenia prądu, powtarzające się rytmicznie co jedne, dwie lub trzy sekundy, podrażniają tylko włókna rozszerzające, nie działają zaś zupełnie na włókna zwężające. Jeżeli przetnie się nerw kulszowy i drażni dopiero po 2 lub 3 dniach, to słabe prądy wywołują rozszerzenie naczyń, silne zaś — zwężenie; po 4 zaś do 6 dni zwężenia tego całkiem nie można wywołać, bo włókna zwężające zupełnie już zwyrodniały, pozostały tylko rozszerzające, które dopiero później wyrodnieją.

W twierdzeniu tem, które głównie starał się udowodnić O s t r o u m o w , a poparli go ^{H e i}

d e n h a i n i G r u i t z n e r swemi badaniami termoelektrycznemi, leży ju ż pewna sprzeczność. J a k wyżej wspomnieliśmy, zauważył L a f f o n t w badaniach nad nerwem współczulnym i n. suprama-

%illaris1 O s t r o u m o w zaś w badaniach nad nerwem podjęzykowym, że nerwy zwężające naczynia wymagają silniejszej podniety, aniżeli nerwy rozszerzające i że działania tych ostatnich nie zdo

łają nawet silne prądy przezwyciężyć. W łasność tę podawano jako jeden dowód więcej na ko

rzyść teoryi analogicznej do teoryi unerwienia serca. Gdyby się rzecz tak miała w istocie, to i w nerwie kulszowym silne prądy zawsze wywoływałyby tylko rozszerzanie, gdyż nie mogłyby pobudzić do tego stopnia włókien zwężających, ażeby znieść działanie rozszerzających, skoro po

wyżsi autorowie przeciwnie znaleźli.

W końcu wypada nadmienić o pracach L e p i n e ’a 2) i B e r n s t e i n a , którzy udowadniali, że skutek, ja k i się wywoła przez podrażnienie nerwu kulszowego, nie zależy ani od siły prądu, ani też od stanu nerwu, mianowicie od zwyrodnienia, lecz od ciepłoty, w jakiej się odnoga znaj

*) Dz i e d z i u l. M a tie rja ły Wwaprosu o sosudo-razsziriajuszczych nierwach. (D ysertacyja). P etersburg 1880.

2) Le p i n e. Compt. rend. A. I. Soc. d. biologie 1876.

(11)

PRZYCZYNEK DO NAU KI O U N ER W IEN IU NACZYŃ. 9

duje. Podług nich siła prądu je s t bez znaczenia; tak słabemi ja k i silnemi prądami wywoły

wali rozszerzenie naczyń, je śli odnoga była ziębiona w wodzie z lodem. Le p i n e zaś twier

dził, że podrażnianie nerwu wywołuje zwężenie, je śli odnoga poprzednio była umieszczona

w wodzie gorącej, czemu znów Be r n s t e i n przeczy, przypisując spadek temperatury, który ^{L e}

p i n e zauważył, nie podrażnianiu nerwu, lecz wyjęciu odnogi z gorącej wody, w celu pobu

dzania nerwu. Doświadczenia zaś swoje robił w ten sposób, iż termometer zanurzał wraz z od

nogą do zimnej wody i nie wyjmując z niej odnogi, podrażniał nerw kulszowy.

Podobne badania prowadził niedawno B. Ka r l in ') w pracowni fizyjologicznej prof. Mu n k a w Berlinie i doszedł do wniosków, że już średniej siły prądy wywołują rozszerzenie naczyń odnogi umieszczonej w wodzie ogrzanej do 45°; w miarę oziębiania wody, trzeba używać w tym celu coraz silniejszych prądów, gdy zaś wodę oziębi się do 20 °, przy podrażnianiu nerwu następuje już tylko zwężenie naczyń.

Metody powyżej wymienione mało wzbudzają zaufania i nader sprzeczne, ja k widzimy, dały wyniki. Postanowiłem przeto zastosować metodę pletysmograficzną do badań nad nerwami nogi, t. j. kulszowym (w. ischiadicus) i udowym (n. cruralis), co do którego mamy pracę Le w a- s z o w a 2) udowadniającą, iż je st on nerwem zwężającym naczynia.

Do nerwów kułszowych stosowali metodę pletysmograficzną angielscy autorowie Bow-

d it s c h, Wa r r e n 3) i El l i s. 4) Pierw si dwaj robili doświadczenia na kotach, których odnogi umieszczali w pletysmografie wypełnionym wodą. Nie zwracali oni uwagi ani na czas utajonego pobudzenia, ani na trwanie zmian naczyniowych, ograniczyli się jedynie do badania, czy drażniąc nerw kulszowy wśród różnych warunków otrzymuje się zwężenie, czy też rozszerzenie naczyń.

Na podstawie swych badań, doszli do wniosku, że słabe prądy powodują rozszerzenie, silniejsze — najpierw zwężenie potem rozszerzenie naczyń, najsilniejsze zaś — tylko zwężenie. J e żeli się podrażnia nerwy przecięte na pewien czas przedtem, to otrzymuje się prawie zawsze tylko rozszerzenie, tem wybitniejsze, im dłuższy czas upłynął od przecięcia nerwu.

J a k widzimy, wyniki ich badań potwierdzają jedynie fakta, poznane dotychczas za po

mocą mierzenia ciepłoty.

Również i pletysmograficzne badania El l i s a nad łapkam i żab udowadniają, że skutek podrażniania nerwu kulszowego zależy od siły prądu lub częstości uderzeń; im prąd silniejszy, tem większa skłonność do zwężenia naczyń, im podrażnianie słabsze i rzadsze, tem łatwiej na

czynia się rozszerzają. Autor jednak twierdzi, że skutek je s t nader zmienny.

W badaniach mych rozchodziło mi się przedewszystkiem o rozwiązanie następujących p y ta ń : Jak ie są własności krzywej nerwu kulszowego w porównaniu z krzyw ą nerwów języko

wych i podjęzykowych?

J a k się zachowuje nerw kulszowy pod wpływem pobudek przy różnej ciepłocie, tj. czy rzeczywiście nizka ciepłota stanowi warunek, przy którym nerw powyższy podrażniany rozsze

rza naczynia?

Czy słabe prądy i miarowe uderzenia wywołują rzeczywiście rozszerzenie naczyń, a silne — ich zwężenie?

’) B . Ka r l i n. B eitrage su r L ehre von der G efassinnervation. D iss. 1 8 8 2 . B e rlin .

2) Le w a s z o w. O w lja n ji nervi cruralis etc. D iss. Petersburg 1 8 7 9 . Petersb. med. W och. 1 8 7 9 . B efera t im

G entralblatl. d. med. W iss. 1 8 7 9 .

s) H. P. Bo w d i t s c h a nd J. W . Wa r r e n. Plethysm ograpM c experim ents on the vasomotor n erm s o f the lim bs.

J o u r n a l o f Physiology. Vol. V II .

4) F . W . El l i s. P ietysm ographic an d vasomotor experim ents w ith frogs. J o u rn a l o f Physiology V I.

(12)

J a k i wpływ wywiera zwyrodnienie nerwu odpowiednio do działania jego na naczynia?

J a k się zachowuje nerw kulszowy wobec a t r o p i n y ?

J a k i wreszcie wpływ wywiera na naczynia nerw goleniowy?

Pletysmograf, którego używałem, był zbudowany podług tej samej zasady ja k i inne, zię

biony był i ogrzewany w odą; co do szczegółowego zaś opisu odesłać znów muszę czytelnika do P r z e g l ą d u L e k a r s k i e g o .

W yniki otrzymane w mych badaniach są następujące:

I. Duży pies. K urarę wstrzyknięto do żyły szyjnej. Doświadczenie trwało godz. 7. P o drażniano obwodowy koniec lewego nerwu kulszowego.

P rzy odległości cewek 160 mm. nie ma żadnego skutku.

„ „ „ 1 4 0 mm. „ „ „

„ „ „ 120 mm.

„ „ „ 100 mm. „ „ „

„ 80 mm.

„ „ „ 60 mm. zwężenie.

„ „ „ 40 mm. silne zwężenie.

Przy tej odległości, tj. 40 mm., można było wywołać już pojedynczemi uderzeniami prądu zwężenie naczyń, krzywa jednak była za mało wyraźna, aby módz oznaczyć okres utajonego pobudzenia; podrażniano przeto w tym celu nerw kulszowy przez kilka (5— 10) sekund.

Przy ziuyczajnej ciepłocie.

P rzy odległości cewek 60 mm. okres utajonego pobudzenia = 0-85 sek.

;j ^{j j} ^{j j} ^j> ^{j j} ^{j j} 11 ^{j j} = 1 00 „

j j j j ?j 40 mm. ^„ ^„ ^„ ⁼ 0 80 ^„

jj jj ii u u u u u = 0 85 „

u u u u u n u ii = 1 0 0 „

Przy ogrzewaniu do 40°.

Przy odległości cewek 40 mm. okres utajonego pobudzenia = 1-00 sek.

j j n n n n n n n = 0 80 ^„

— rt-7^

n n n n ii n n n — i u „

1 0 D E. GUSTAW PIO TRO W SKI.

n n n n n ii ii ii

—

0 85

„

— 0 90

jj n n u n u n n — u n

Przy oziębianiu do 10°.

P rzy odległości cewek 40 mm. okres utajonego pobudzenia = r 00 sek.

— 1 • 9 0

j j j j n n n n n ii

—

^± ⁱⁱ

— 0-90

JJ JJ JJ 11 11 11 11 11 — „

n ^{j j} u u u ii ii u = 1 00

„

Przecięto następnie lewy nerw udowy i podrażniano jego obwodowy koniec. Nie można było jednak wywołać ani zwężenia ani rozszerzenia naczyń prądami zarówno silnemi ja k i sła

bymi. Podrażniano zatem powtórnie koniec obwodowy nerwu kulszowego, a za każdym razem otrzymywano zwężenie naczyń.

Okres utajonego pobudzenia wynosił około 1 sek.

(13)

n n ¹¹

II. Duży pies. K urarę wstrzyknięto do prawej żyły udowej. Podrażniano lewy nerw kul

szowy, przy rozmaitej odległości cewek, tak pojedynczemi uderzeniami, ja k i przez kilka se

kund.

P rzy odległości cewek 160 mm. — nie ma żadnego skutku.

„ „ „ 140 mm. - „ „ „

„ „ „ 120 mm. „ „ „

80 mm. — słabe zwężenie.

60 mm. — wybitne zwężenie.

Zwężenie naczyń można było w tym razie wywołać jednem, dwoma itd. pojedynczemi uderzeniami prądu.

Przystąpiono następnie do oznaczania czasu utajonego pobudzenia przy podrażnianiu nerwu kulszowego przez kilka sekund, przy różnej ciepłocie.

Przy zwyczajnej ciepłocie.

P rzy odległośzi cewek 40 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1-50 sek.

11 11 n ¹¹ n n n n = 1’20 „

n n n n n ¹¹ ¹¹ n — 1’30 „

P rzy odległości cewek 40 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1'20 sek.

n ii ii ii n ii ii n = 1‘30 „

u u u u u u u n = 1'20 „

PRZYCZYNEK DO NAUKI O U N ER W IEN IU NACZYŃ. 1 1

Przy odległości cewek 40 mm. — okres utajonego pobudzenia = l -20 sek.

u u n a n n n u — 1'50 „

n n ii n u n n n = 1 BO „

ii n a n a u n n — 1‘40 „

Przecięto następnie nerw udowy i podrażniano jego koniec obwodowy również bez skutku ja k i w poprzedniem doświadczeniu. Powtórzono następnie doświadczenie z nerwem kulszowym.

P rzy odległości cewek 60 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1-50 sek.

i i n n n n n n n — 1*40 „

„ 40 mm. „ „ „ = 1-30 „

a n a n a n n a = 1‘40 „

P rzy odległości cewek 60 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1-50 ,, JJ Przy ogrzewaniu do 40°.

P rzy odległości cewek 60 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1'40 sek.

ii a ii u n a a m — 1 50 ^{, ,}

(14)

III. Mały piesek. K urarę zastrzyknięto do żyły udowej. Doświadczenie trwało godz. 5.

Podrażniano lewy nerw kulszowy. Słabsze prądy, aż do odległości cewek 40 mm. pozostawały bez skutku, równie ja k i pojedyncze uderzenia. Czas więc utajonego pobudzenia obliczano przy dłuźszem podrażnianiu, przy odległości cewek począwszy od 40 mm.

P rzy odległości cewek 40 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1-20 sek.

n 11 11 n ii ii ii ii = 1 2 5 „

11 ii ii ii n ii 11 11 ~ 1*00 „

P rzy odległości cewek 40 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1*25 sek.

— 1-30

n. n n y> n n ?? n — A »

— 1 -50

55 55 55 55 55 W 55 55 — J - „

P rzy odległości cewek 40 mm. — okres utajonego pobudzenia = 1‘25 sek.

— 1-30

5? 55 55 55 55 55 55 55 — x »

11 ii ii ii ii n ii n = 1 20 „

Przecięto następnie nerw udowy i podrażniano jego koniec obwodowy, bez żadnego jednak skutku. Powtórzono następnie doświadczenie z nerwem kulszowym z podobnym wynikiem ja k powyżej. Czas utajonego pobudzenia wynosił około 1 sek. tak przy zwykłej ciepłocie ja k przy ogrzewaniu lub oziębianiu odnogi.

J a k widzimy z powyższych doświadczeń, próba zastosowania metody pletysmograficznej do badań nad nerwami naczyniowemi odnogi uwieńczona została pomyślnym wynikiem. Po

dobnie ja k z języka i prącia, otrzymywać można z łapy psa dokładne krzywe, przedstawiające zmiany naczyniowe, ja k to uwidocznia fig. 2 i 3.

1 2 DR. GUSTAW PIOTROWSKI.

Fig. 2.

Tc. h. = krzyw e pletysm ograficzne nerw u kulszowego w A . przy jednem uderzeniu p rąd u indukcyjnego, w B . przy dwóch uderzeniach pow stałych przez zam knięcie i otw arcie p rąd u indukcyjnego.

s = sygnał, cs = czas w sekundach, obrót w alca = 1 min.

Okres utajonego pobudzenia, obliczany z tych krzywych, wynosił zawsze w przybliżeniu około 1-00— 1*50 sek., podobnie więc ja k dla nerwów językowych i podjęzykowych. W obli

czeniu tegoż okazała się tutaj pewna trudność, która przy tamtych nerwach w mniejszym wy

stępowała stopniu, a mianowicie zbyt wybitnie zaznaczające się tętno, oraz fale naczyniowe, przy sztucznem oddychaniu powstające. D la tegoto w wielu przypadkach musiałem odstąpić od do

(15)

PRZYCZYNEK DO NAUKI O U N E R W IE N IU NACZYŃ. 1 3

05

kładnego obliczania czasu utajonego pobudzenia, a tylko w przybliżeniu go oznaczać, lub cał

kowicie tego zaniechać.

Równie ja k przy nerwach językow ych i pod

językowych, otrzymywałem zwężenie naczyń ju ż po jednem lub dwóch uderzeniach prądu induk

cyjnego (patrz fig. 2); krzyw a jed n ak zamało by

wała wyraźną, aby módz przy tych warunkach obliczyć jej własności. W tym celu musiałem się uciekać do dłużej trwającego podrażniania. Pod tym względem zachowuje się nerw kulszowy po

dobnie ja k nerw podjęzykow y; w obu razach niezawsze pojedyncze uderzenia wywoływały sku

tek i krzywe też mniej były wyraźne. J a k się później przekonamy, i pod innemi względami zbliża się krzyw a nerwu kulszowego więcej do nerwu podjęzykowego, aniżeli nerwu językowego.

Pod względem zachowania się w obec zmian ciepłoty różni się nerw kulszowy od nerwów zaopatrujących naczynia języka. Zmian w dłu

gości okresu utajonego podrażnienia, w miarę ziębienia lub ogrzewania odnogi, nie napotykamy tutaj. W prawdzie czasami można było spostrze

gać drobne zmiany, nie chcę jed n ak na nie kłaść nacisku, gdyż były za małe i nie powtarzały się z taką prawidłowością, ja k przy nerwach języka.

Okoliczność ta jednak, mojem zdaniem, je st do

statecznie usprawiedliwioną różnicą wielkości na

rządu badanego. Podczas gdy język cienki i pła

ski z łatwością podlega wpływom ciepłoty, w no

dze powierzchowne tylko w arstwy ogrzewają się lub oziębiają, głębokim zaś naczyniom zmiany te nie udzielają się w zupełności, przy krócej trwającem ziębieniu lub ogrzewaniu. Z tegoto powodu, w głębszych warstwach zwężanie lub rozszerzanie naczyń odbywa się prawidłowo ja k przy zwyczajnej ciepłocie, i tak je też poligraf połączony z pietysmografem oddaje na papierze.

Jednem z pytań, jak ie sobie zadałem przy

stępując do powyższych badań, było: ja k się zachowują naczynia pod wpływem drażnienia p rą

dami, począwszy od najsłabszych aż do najsilniejszych. J a k z tych kilku doświadczeń widać, otrzymywałem zawsze albo zwężenie naczyń, albo też słabe drażnienia pozostawały bez najmniej

szego skutku, i to tak przy zwykłej ciepłocie, ja k przy oziębianiu lub ogrzewaniu. Ponieważ ograniczałem się do kilku uderzeń, lub też do podrażniania przez kilk a (5— 10) sekund, postanowiłem przeto w następnych doświadczeniach pobudzać nerw słabemi prądam i, oraz ude

rzeniami miarowemi, powtarzającemi się co kilka sekund przez czas dłuższy np. 5 — 10 minut.

(16)

1 4 DR. GUSTAW PIO TRO W SK I.

Zanim przejdę do tycli doświadczeń, zwrócę jeszcze uwagę na zupełny brak wpływu nerwu gołeniowego na naczynia odnogi. Ani przecięcie tegoż nerwu nie zmieniało działania nerwu kulszowego na naczynia, ani też podrażnianie jego końca obwodowego nie wywoływało żadnych zmian naczyniowych.

IV. Suka średniej wielkości. K urarę zastrzyknięto do żyły szyjnej. Doświadczenie trwało 6 godz. Podrażniano lewy nerw kulszowy.

Przy zwykłej ciepłocie.

P rą d indukcyjny.

Odległość cewek = 160 mm. Podrażniano przez 5 min. Skutku nie ma żadnego.

JJ JJ = 140 mm. _JJ ₇₇ _JJ _{j j} ₁₁ ₁₁ ₁₁

JJ 77 = 120 mm. JJ JJ JJ n 11 11 11

95 77 = 100 mm. ₇₇ JJ JJ JJ Bardzo słabe zwężenie.

55 JJ = 80 mm. JJ JJ JJ 77 Słabe zwężenie.

JJ JJ = 60 mm. JJ 77 JJ 77 W ybitne zwężenie.

JJ JJ = 40 mm. _JJ JJ JJ 77 JJ JJ

W ostatnich dwóch przypadkach, tj. przy odległości cewek 60 i 40 mm,, potęgowało się zwężenie przez cały czas podrażniania. Skoro ustano pobudzać nerw kulszowy, pióro poligrafu powracało nader szybko do 0, dokąd dochodziło w przeciągu mniej więcej 1 minuty.

Miarowe uderzenia co 2 sek.

Odległość cewek = 160 mm. Podrażniano przez 5 minut. Skutku nie ma żadnego.

77 JJ = 140 mm. JJ j j j j JJ j j n j j

JJ JJ = 120 mm. JJ j j 55 JJ JJ JJ 55

JJ JJ = 100 mm. JJ j j JJ JJ JJ JJ JJ

77 JJ = 80 mm. JJ j j JJ JJ Bardzo słabe zwężenie, pujące po 10 sek.

JJ JJ = 60 mm. JJ j j JJ JJ Zwężenie po 8 sek.

JJ JJ = 40 mm. JJ j j JJ JJ Zwężenie po 4 sek.

Oznaczono następnie okres utajonego pobudzenia, który wynosił około 1 sekundy.

Odległość cewek

JJ

77

JJ

P rą d indukcyjny.

160 mm. Podrażniano przez 5 min. Skutku nie ma żadnego.

140 mm.

120 mm.

= 100 mm.

= 80 mm.

= 60 mm.

= 40 mm.

JJ JJ JJ

Słabe zwężenie.

W ybitne zwężenie.

Pióro poligrafu, podobnie ja k przy zwykłej ciepłocie, spadało przez cały czas podrażnia

nia, a po ustaniu drażnienia wracało szybko do 0. Okres utajonego pobudzenia wynosił około 1 sekundy.

(17)

PRZYCZYNEK DO NAUKI O U N ER W IEN IU NACZYŃ 1 5

M iarowe uderzenia co 2 sek.

Odległość cewek = 160 mm. Podrażniano przez 5 min. Skutku nie ma żadnego.

99 11 = 140 mm. 99 99 99 79 99 79 JJ

JJ ^jj = 120 mm. 99 99 7? 99 77 JJ 99

99 JJ = 100 mm. 99 99 79 99 99 99 99

99 11

u

^{80 mm.} ⁹⁹ ⁹⁹ ^jj ⁹⁹ ⁹⁹ ^JJ ⁹⁹

jj jj = 60 mm. 99 99 99 99 Słabe zwężenie po 15 sek.

JJ jj = 40 mm. 99 99 99 99 Zwężenie po 6 sek.

Przy ogrzewaniu do 40 0

P rą d indukcyjny.

_ n = 140 mm. 99 99 u 99 » jj 99

n » = 120 mm. 99 ' 99 97 99 JJ JJ 99

jj n = 100 mm. 99 99 77 99 JJ 99 99

n n = 80 mm. ■ 99 99 79 99 Słabe zwężenie.

jj n = 60 mm. 99 99 99 99 W ybitne zwężenie.

jj n = 40 mm. 79 99 99 79 99 99

Okres utajonego pobudzenia wynosił około 1 sekundy.

Przy ogrzewaniu pletysmografu, zachodzą przeszkody większe aniżeli przy oziębianiu;

trudniej bowiem utrzymać przez czas dłuższy jednostajną ciepłotę, w skutek czego pióro poli

grafu znaczy wahania tem peratury a nie zmiany naczyniowe. Ponieważ przez minutę lub dwie można tych wahań uniknąć, przeto w tym razie, gdy zwężenie szybko występuje, nie daje się ta niedogodność uczuć. Gdzie jednak do wywołania zwężenia potrzeba dłuższego czasu, lub też gdzie rozchodzi się, czy w ogóle to zwężenie występuje, ja k np. przy odległości cewek 160, 140 i 120 mm., to wahania te uwidoczniające się po paru minutach psują bardzo doświadczenia.

Mniejszą to jed n ak ma wagę przy ogrzewaniu aniżeli przy oziębianiu, ze względu na doświad

czenia B e r n s t e i n a , a tutaj woda z lodem dozwala utrzymać zupełnie jednostajną ciepłotę przez czas dłuższy, bo nawet do jednej godziny. Dla tego też podawać będę w następnych doświad

czeniach jedynie tylko odległość cewek, przy której występowało wyraźne zwężenie przy równo- czesnem ogrzewaniu. I tak, w powyższem doświadczeniu, naczynia zwężały się przy miarowych uderzeniach co dwie sekundy, dopiero przy odległości cewek 60 mm. po 6— 10 sek.

V. Pies średniej wielkości. K urarę zastrzyknięto do prawej żyły udowej. Doświadczenie trwało godz. 5. Podrażniano lewy nerw kulszowy.

99 99 99

57

99

jj

99 75 Przy zwykłej ciepłocie.

P rzy odległości cewek = 160 mm. Podrażniano przez 5 min. Skutku nie ma żadnego.

= 140 mm. „ „ „ „ „ „ „

= 120 mm. „

= 100 mm. „

= 80 mm. „

= 60 mm. „

= 40 mm. „

Okres utajonego pobudzenia wynosił 0 '80 — 1-00 sek.

99

Słabe zwężanie.

W ybitne zwężenie.

(18)

1 6 D R. GUSTAW PIO TRO W SKI.

Miarowe u d erzenia co 2 sek.

„ „ = 140 mm. „ „ „ „ „ „ „

ii » — 120 mm. n n „ „ „ „

n » = 100 mm. „ „ „ „ n ii n

» n — 80 mm. „ „ „ „ „ „ n

= 60 mm. „ „ „ „ Zwężenie po 15 sek.

= 40 mm. „ „ „ „ Zwężenie po 8 sek.

M iarowe u d erzenia co 3 sek.

Odległość cewek

u n

JJ JJ JJ

JJ

140 mm.

120 mm.

100 mm.

80 mm.

60 mm.

40 mm.

JJ JJ

J?

JJ JJ JJ

JJ

??

»

JJ

75

JJ

JJ JJ

10 min.

Zwężenie po 20 sek.

Zwężenie (po ?)

P rą d indukcyjny.

= 140 mm.

JJ 55 JJ JJ JJ JJ

= 120 mm.

= 100 mm.

= 80 mm.

= 60 mm.

= 40 mm.

JJ JJ JJ JJ JJ 55

JJ JJ JJ JJ JJ

JJ JJ

55

Zwężenie.

Okres utajonego pobudzenia wynosił około 1 sek.

Odległość cewek

Miarowe u d erzenia co 2 sek.

140 mm.

120 mm.

100 mm.

80 mm.

60 mm.

40 mm.

JJ

;;

j j

55 JJ JJ

JJ JJ JJ JJ

łJ

JJ 55 JJ

Zwężenie po 10 sek.

Zwężenie.

Odległość cewek

55 JJ

JJ JJ

J5 55

M iarow e uderzenia co 3 sek.

140 mm. „ „ „ „ „

120 mm. „ 100 mm. ,,

55 JJ

„ 10

JJ

jj