Przyczynek do badań nad fauną motyli Śląska

ZDZISŁAW STUGL1K

Przyczynek do-badań nad faunę motyli Ślęska

(Supplement necessaire pour les etudes des M acrolepidopteres en Silesie)

KATOWICE 1939

O dbitka z Tom u I. P ra c O ddziału P rzyrodniczego M uzeum Śląskiego E x tra it du Tome I. des T rav au x de la section d’h isto ire n atu re lle

du Musee Silesien ä K atow ice

ZDZISŁAW STUGL1K

Przyczynek do badań nad faunę motyli Ślęska

(Supplement necessaire pour les etudes des Macrolepidopteres en Silesie)

r r r *

O ^C <&tx.

KATOWICE 1939

O dbitka z Tom u I. P ra c O ddziału Przyrodniczego M uzeum Śląskiego E x tra it du Tome I. des T rav au x de la section d’h isto ire n a tu re lle

du Musee Silesien ä K atow ice

J r

JL3 J -

W cir/q ia7 A'>'V, y y A / f fU7/ u?

^ o t / n & K O , p c , h / «; 9

f ? ' ! T ?

P rzyczynek do badań nad fauną m otyli

Prace ostatnich 9 lat nad fauną t. zw. m otyli większych na Śląsku przyniosły w wyniku szereg nowych dla tego regionu gatunków.

Pierw sza m oja publikacja pt. „M ateriały do poznania fauny motyli Śląska“ (Macrolepidoptera) 1934, była zestawieniem rezul­

tatu trzech lat badań, od wiosny 1930 r. do jesieni 1933 r.

W r. 1934 z inicjatyw y dr. A. Kozłowskiej, ówczesnej kie­

rowniczki Oddziału przyrodniczego Muzeum śląskiego, zmieniono kierunek faunistycznych badań n a Śląsku, 'zastępując fizjograficz­

ne opracowywanie terenu, byw ające najczęściej tylko m onoton­

nym spisem system atycznym znalezionych form, naw iązaniem do zespołów roślinnych w ystępujących n a badanym obszarze.

Jak wiadomo, niektóre gatunki zwierząt, zwłaszcza owady, uzależ­

nione są w swoim rozw oju od roślin; będąc z nim i w ścisłym

•związku, jak np. monofagiczne gąsienice, żywiące się liśćmi je d ­ nego tylko gatunku rośliny, w ystępującej tylko w danym zespole roślinnym , lub jako okazy doskonałe, żywiące się miodem specjal­

nych kwiatów rosnących tylko w tych zespołach, będą one z nimi związane i nigdzie poza zasięgiem panow ania tych zespołów nie będą się pojawiać.

Jest to tak zw ana „biocenosa“, zależność jednych form (zwie­

rzęcych) od drugich (roślinnych), czyli współżycie, które zwłaszctza w lasach naturalnych przyczynia się do równowagi w nich p an u ­ jącej. Ten sposób opracow ywania terenu pogłębia znacznie

(Macrolepidoptera) W STĘP

4

wartość fizjograficznej pracy — nie jest ona już taka m onotonna i sucha, przez co może być z zajęciem przeczytana nie tylko przez specjalistę, ale i przez przygodnego czytelnika.

Ale przy zastosowaniu tego rodzaju badań, zmuszony jest pracow nik zająć się badaniem ściśle określonego terenu. I tak:

osobno m usi się badać n a Śląsku np. Beskidy, osobno Pogórże, osobno część nizinną, ze względu n a odm ienne roślinne zespoły, n a tych obszarach panujące, jak i również n a to, że nie można być równocześnie tu i tam. Stąd to w czasie opracowywania Pogórza Cieszyńskiego od r. 1934 do r. 1936, oraz Beskidów od 1936—1938, podczas dorywczych badań na Śląsku nizinnym , znalazło się tu taj wiele nowych gatunków, które od daw na już czekają na oglos'zenie. Obecnie więc, korzystając z możności opublikow ania ich, podaję ich spis systematyczny, jako m ateriał do przyszłych prac biocenotycznych. W niniejszym wykazie uwzględniam również nieogłoszone dotąd gatunki, złowione w ostatnich latach na Pogórzu Cieszyńskim.

Zanim przystąpię do systematycznego wykazu poszczególnych gatunków, pózwolę sobie złożyć na tym m iejscu serdeczne podzię­

kowanie osobom, których praca przyczyniła się w dużej mierze do powiększenia stanu liczebnego nowych form m otyli Śląska, a więc: Księdzu Proboszczowi P a w ł o w i W y c i ś l e z Po- grzebienia, oraz Panom : A n t o n i e m u D r o ź d z i e , kierow ni­

kowi szkoły w Ligocie Tworkowskiej, K a r o l o w i G e y e r o w i z Bielska, M a r i a n o w i B i e l e w i c z o w i z Oświęcimia, J a- n o w i N o w a k o w i z Załęża i M i e c z y s ł a w o w i S t u g l i - k o w i, współpracownikowi Muzeum P arku Narodowego w P ie­

ninach.

Kilkadziesiąt cennych okazów otrzymało Muzeum Śląskie od śp. B r u n o n a B a n a s i k a z Michałkowie pod Katowicami, zmarłego w jesieni 1938 r. Śp. Brunon Banasik był z zawodu gór­

nikiem. Po ciężkiej pracy pod ziemią, jedyną jego przyjem nością były wycieczki w teren celem kolekcjonowania motyli. Cieszył się zawsze bardzo, gdy m ógł Muzeum Śląskiemu ofiarować jakiś ciekawszy, złowiony przez siebie gatunek. Niechaj tych kilka zdań będzie wyrazem wdzięczności za współpracę.

Za pośrednictwem p. Rudolfa Abta z Dziedzic, opracow ują­

cego na Śląsku ślim aki, udostępniono mi dostęp do zbiorów

tnotyli Muzeum Miejskiego w Bielsku, gdzie zanotowałem kilka cennych dat, dotyczących rzadkich n a Śląsku gatunków, łowio­

nych przez ś. p. doktora Dilesa z Bielska. P an u R. Abtowi zawdzięczam również poznanie p. K. Geyera, posiadającego piękne zbiory m otyli z okolic Bielska i Żywiecczyzny.

Na końcu części system atycznej niniejszej publikacji, podaję stan badań nad fauną m otyli na Śląsku od r. 1930—1938.

System atyczny układ części szczegółowej oparłem na dziele S e i t z a .

Nowe dla regionu śląskiego gatunki opatrzone są jedną gwiazdką, nowe dla Polski — dwiema gwiazdkami.

PAPILIONIDAE

Thais polyxena S c h i f f . Podany ze Śląska Cieszyńskiego już w r. 1892. P ojaw jego w okolicach Starego Bielska potw ier­

dził L. S p r i n g e r w ostatnich latach przed w ojną światową.

Również K. G e y e r z Bielska łowił go w W apienicy. Bliższe dane dotydzące tego orientalno-pontyjskiego gatunku podam w specjalnym dodatku do m otyli Pogórza Cieszyńskiego.

SATYRIDAE

* Satyrus circe F. Jeden okaz złowił M. B i e l e w i c z w Ci­

so wnicy koło Ustronia 27. VII. 1936 r. G e y e r widział jeden okaz n a Czantorii. Gatunek ten znany był dotychczas w Polsce z Krzemieńca ( C z e k a n o w s k i ) i z Dory przy wodospadzie P ru tu (G a r b o w s k i). D r o z d a 'zanotował kilka okazów, widzianych n a wycieczkach w Beskidach Sądeckich, z których niestety nie udało m u się złowić ani jednego.

Epinephele lycaon R o t t . W poprzednich pracach nie poda­

wałem tego gatunku z terenów przez siebie opracowanych.

W r. 1936 otrzym ałem kilka okazów od śp. B. B a n a s i k a , który łowił go dość licznie w okolicach Żyglina w pierwszych dniach sierpnia.

NYMPHALIDAE

Araschnia levana L. Gatunek ten, podaw any dotąd ze Śląska tylko 'z pow iatu rybnickiego i z Murcek koło Katowic, stwierdzony został jeszcze n a Pogórzu w okolicach Bystrej ( le g . G e y e r ) .

Melitaea aurinia R o t t . 1 okaz złowił K. G e y e r n a Tule 26. V.

6

LYCAENIDAE

Thecla spini S c h i f f . K ilka okazów złowił G e y e r na wzgórzach w Międzybrodziu (Żywiecczyzna).

Thecla ilicis E s p. Nie podaw any dotąd z terenów przeze m nie opracowanych, •został stwierdzony przez D r o z d ę w lesie Grabówce koło Lubom ii (pow. Rybnik) i przez inż. S p r i n g e r a w Ałeksandrowicach pod Bielskiem.

Chrysophanus alciphron R o t t . Złowiony przez śp. B a n a ­ s i k a w kilku okazach w Żyglinie w połowie lipca i n a Czantorii przez G e y e r a .

* Chrysophanus am phidam as E s p . W zbiorach Muzeum Miej­

skiego w Bielsku zn ajd u ją się dwa okazy fałszywie oznaczone jako Chr. alciphron R o t t . z karteczką W apienica.

* Lycaena idas L. Pierw otnie uw ażany za odm ianę gatunku L. argyrognomon B g s t r . , został wydzielony na zasadzie różnicy w budowie ap aratu genitalnego. Muzeum Śląskie posiada w zbio­

rze kilka okazów złowionych przeze m nie w Kosztowach pod Mysłowicami oraz w Chełmku niedaleko ujścia Przemszy do

W isły w lipcu.

Lycaena eumedon E s p . Kilka okazów złowił G e y e r w Bro­

nowie koło Strum ienia w Czerwcu 1928 r.

Lycaena meleager E s p . Kilka okazów znajduje się w Biel­

skim Muzeum M iejskim z kartkam i Biała.

HESPERIIDAE

* Carcharodus alceae E s p . Jeden okaz złowiony pod Skoczo­

wem otrzym ałem od F r . B a l a s a . W edług relacyj Balasa gatu­

nek ten w ystępuje n a okolicznych wzgórzach nierzadko. Czas lotu przypada n a miesiąc czerwiec.

SYNTOMIDAE

Dysauxes ancilla L. D r o z d a złowił jeden okaz 13. VII. 1936 w okolicach Syrynii.

ARCTIIDAE

Roeselia strigula S c h i f f . Łowiony dość licznie przez N o- w a k a w M urckach 10. VII. 1935. J a go łapałem przy świetle w Beskidach również w większej ilości w lipcu.

Celamia cristatula H b. Kilka okazów znalazł w Załężu pod Katowicami N o w a k 25. VII. 1933. Jeden okaz otrzym ało w po­

darunku Muzeum Śląskie.

Coscinia striata L. Z terenów badanych przeze m nie dotąd nie podawany. Kilkanaście okazów złowionych w lipcu przez śp. B a n a s i k a w Żyglinie, znajduje się w Muzeum Śl.

Callimorpha quadripunctaria P o d a . Ju ż bracia M a ń k o w ­ s c y podali ten gatunek ze Śląska Cieszyńskiego w r. 1892. G e y e r potwierdził w ystępowanie jego na Górze Chełm pod Goleszowem, gdzie znalazł kilka okazów.

LYMANTRI ID AE

Dasychira selenitica E s p . Podany z Bielska przez S k a l ę . W spisach motyli ogłoszonych w moich pracach niepodany dotąd wskutek przeoczenia.

Orgyia gonostigma F. Dwa okazy znalazł w Załężu pod Kato­

wicami N o w a k 22. VII. 1933.

Arctonis l-nigrum L. Gatunek ten znany był dotąd tylko ze Śląska Cieszyńskiego, a m ianowicie z Pogórza i Beskidów.

W r. 1936 złowił D r o z d a do św iatła lam py żarowej kilka okazów w lesie Grabówka koło Lubom ii przy końcu czerwca i w lipcu.

LASIOCAMPIDAE

Trichiura crataegi L. Z hodowli ex larva otrzym ał kilka motyli tego gatunku śp. B a n a s i k . Gąsienice były zbierane na V a c c i n i u r n u l i g i n o s u m w Żyglinie. Jeden okaz znala'zl N o w a k 15. VI. 1933 w Jastrzębiu Zdroju.

SPHINGIDAE

** Marumba quercus S c h i f f . W r. 1907 G e y e r wygrzebał pod dębem w W apienicy 3 poczwarki tego południowego nastro ­

sza. W ylęgły się z nich 2 samce i 1 sam ica. Bliższe szczegóły doty­

czące znalezienia tego m otyla podam w dodatku do m otyli Pogó­

rza Cieszyńskiego.

* Deilephila nerii L. Jeden okaz znale'ziony został n a latarni ulicznej w Bielsku w sierpniu 1934 r. (leg. G e y e r ) .

Proserpinus proserpina P a l l . Dwie gąsienice n a wierzbówce znalazł J a n K o w a l e w s k i w okolicach Kochłowic.

NOTODONTIDAE

Hoplitis m ilhauseri F. Muzeum Śląskie posiada dwa okazy:

jeden złowiony przez śp. B a n a s i k a w Murckach, drugi przez M i e c z y s ł a w a S t u g l i k a w R ajsku pod Oświęcimem 9. V.

1937 r. Ten drugi okaz jest bardzo silnie ściejmniony, jakby okopcony. W M uzeum Bielskim 'znajdują się dw a okazy pocho­

dzące z Komorowie.

Drymonia querna F. Gatunek znany n a Śląsku z Pogórza Ciesz, i z Tarnow skich Gór. D r o z d a złowił 1 okaz przy świetle w Grabówce koło Lubom ii 3. VI. 1936.

Notodonta tritophus E s p . Kilka okazów wylęgło mi się z gąsienic zbieranych n a topolach w dolinie rzeki Soły pod Oświęcimelm.

Leucodonta bicoloria S c h i f f . Z terenów badanych przeze m nie podałem tylko jeden okaz znaleziony w okolicy Oświęcimia.

B i e l e w i c z znalazł tam w r. 1936 drugi okaz, zaś D r o z d a stwierdził ten gatunek w okolicach Lubomii.

Odontosia carmelita E s p . Muzeum Śląskie otrzymało jeden okaz znaleziony przdz śp. B a n a s i k a 22. IV. 1936.

Lophopteryx cuculla E s p. Gatunek znany dotąd n a Śląsku tylko z Pogórza i z Beskidów. D r o z d a stwierdził jeden okaz w Ligocie Tworkowskiej 20. VII. 1936.

CYMATOPHORIDAE

Palim psestis fluctuosa H b n. Na terenach badanych przeze mnie, oprócz znalezienia go n a Równicy obok Ustronia, stw ier­

dziłem go w Beskidach również i w W iśle-Łabajow ie oraz na Pogórzu w Cisownicy przy końcu czerwca.

NOCTUIDAE

Acronicta strigosa F. Ten lokalny i rzadki n a Śląsku gatunek znaleziony został przez D r o z d ę w okolicy Lubom ii (Ligota Tworkowska 26. VI. 34).

Bryophila divisa E s p . (B. raptricula H b .). Podany w mej pracy (1934) tylko w dwóch okazach z Oświęcimia. W ostatnich latach znaleziony został przeZ mego b rata w setkach egzem­

plarzy n a strychu domu, zamieszkałego przez rodzinę bratowej.

W ylęgnięte m otyle kopulowały n a m iejscu i znosiły ja ja na belkach i różnych przedm iotach znajdujących się n a strychu.

Pożywienie gąsienic stanow iły rozsypane tutaj w dużej ilości trociny, oraz drewno belek. Na wiosnę każdego roku widać było wędrówkę dorosłych gąsienic, odbywających drogę z piwnicy na strych i odwrotnie. W początkach Czerwca pokryw ały się belki oprzędami poczwarek. Najczęściej gąsienice drążące belkę, po w yjedzeniu drew na n a przestrzeni przeszło decymetrowych odcinków, podobnych z wyglądu do szczelin wygryzionych przez larw y kózek i trociniarek, wyżerały przy ich końcu okrągłe 'zna­

m iona wielkości dużego paznokcia od ręki i w nich przędły kokony utkane z trocin. W roku 1937 ilość ich zm alała znacznie, otwo­

rzono bowiem okno, zam knięte dotąd, przez które nadm iar ich rozlatyw ał się w świat. W następnym roku pojaw iła się ich jeszcze m niejsza ilość.

Przy porów naniu okazów tego gatunku z Oświęcimia z okaza­

m i łowionymi na Podolu zaznaczyły się różnice nie tylko w u b a r­

wieniu, ale i w wielkości. Okazy z Podola o tle skrzydeł cegła- stym , odpow iadającym formie deceptricula H b., wobec m ałych i szarawych form oświęcimskich, w yglądają jakby n a inny gatunek. Charkterystycznym jest to, że wśród odm ian form występujących w Oświęcimskiem, nie m a zupełnie form y deceptri­

cula H b., która jako form a gatunku Br. divisa E s p ., pojaw iła by się z pewnością pośród wszystkich możliwych form tego gatunku, w ystępujących w Oświęcimiu. Stwierdziłem, że motyle tego gatunku w ystępują nierzadko i w innych miejscowościach okolic Oświęcimia. S iadają zawsze w pobliżu starych zm ursza­

łych chat wiejskich, charakterystycznych dla okolic wilgotnych, położonych w pobliżu rzek i stawów. W szystkie te okazy były maleńkie, kolorem skrzydeł odpowiadające okazom pochodzącym z opisanego powyżej strychu. Również okazy znalezione przez D r o z d ę w Ligocie Tworkowskiej i k s . W y c i s ł ę w Pogrze- bieniu koło Lubomii, kształtem i kolorem oraz przyw iązaniem do wilgotnych m iejsc odpow iadają gatunkowi Br. divisa E s p . z okolic Oświęcimia.

Dr Kremky w swej pracy dotyczącej m otyli Podola (1) określa form ę deceptricula H b . jako lokalną rasę n a Podolu. W edług moich obserwacyj w ydaje mi się słusznym uznanie tej odm ia­

ny za podgatunek, o ile szczegółowe dalsze badania, zwłaszcza

10

anatom iczne nie skłonią badaczy do wyodrębnienia jej jako nowego gatunku.

Bryophila ravula H b . v. erepłricuła T r . Z Polski znane były dotąd dw a okazy tego gatunku. Jeden złowił P r ü f f e r w oko­

licy Częstochowy, drugi podałem ja z Równicy. Dopiero w r. 1936 udało mi się złowić w lipcu przy świetle la|mpy 10 okazów na Kozińcach w Beskidach, zaś dw a w roku następnym w Cisownicy na terenie skalistym.

** Euxoa recussa H b n. Dwa okazy, których oznaczenie zostało potwierdzone zbadaniem ap aratu kopulacyjnego i porównaniem z okazami sprowadzonym i z zagranicy, złowił przy świetle n a Tulę 31. VII. 1935 r. M i e c z y s ł a w S t u g l i k .

* Euxoa aquilina S c h i f f . Po bliższym zbadaniu okazów E. Iritici L., wydzieliłem z nich okazy gatunku E. aquilina S c h i f f . , pierw otnie uw ażane za odm ianę E. tritici L. Pocho­

dzą one z okolic Oświęcimia, Kosztów, Ochojca koło Katowic oraz z Pogrzebienia i Ligoty Tworkowskiej.

** Euxoa spinifera H b n. Jeden okaz 'złowiony w Oświęcimiu (Stare Stawy), ofiarował Muzeum Śląskiemu M. B i e l e w i c z (oznaczył M. H e r i n g , Berlin).

* Rhyacia m olothina E s p. Muzeum Śląskie posiada jeden okaz znaleziony przez M i e c z y s ł a w a S t u g ł i k a w Koszto- wach 5. VI. 1937. Poszukiw anie gąsienic w nocy n a wrzosie, według wskazówek pp. M a s ł o w s k i c h (koszenie d o c z e r ­ p a k a), pozwoliło stwierdzić ten gatunek i w okolicach Kochio- wic, gdzie kilka larw znalazł w jesieni 1938 r. J. K o w a l e w s k i .

* Rhyacia latens H b n . Jeden bardzo zniszczony okaz złowił na Tule M i e c z y s ł a w S t u g l i k . W r. 1936 udało m i się złapać przy świetle 6 okazów n a Ko'zincach w Beskidzie od 10—20 lipca.

Cerastis sobrina B s d . Gatunek ten, w ykazany w r. 1930 i 1932 z okolic Krasow koło Mysłowic oraz z Ochojca i z Oświęcimia, złowiony został w jednym okazie w Pogrzebieniu 30. VII. 1937 r.

(leg. ks. W y c i s ł o ) .

Monima populi S t r ö m . Niepodany dotąd z terenów b a d a ­ nych przeze mnie. D r o z d a złowił kilka oka'zow n a baziach wierzbowych w okolicach Lubomii. M. S t u g l i k stwierdził go na Zabór zu pod Oświęcimem.

Cucullia absinthii L. Kilka okazów przy świetle złowił w lipcu 1936 r. (okolice Lubom ii) D r o z d a . J a znalazłem dwie gąsienice n a piołunie w Oświęcimiu (IX. 1938 r.).

Cucullia lychnitis R b r . W powiecie rybnickim w Pogrze- bieniu i w okolicy Lubom ii w ystępuje licznie w sierpniu jako gąsienica. Trzy gąsienice znalazłem pod Skoczowem w sierpniu 1938 r. n a dziewannie.

Cucullia verbasci L. Z gąsienic (kilkadziesiąt sztuk), znale­

zionych n a początku czerwca w ogrodzie koło cm entarza w K ato­

wicach, otrzym ałem kilka okazów m otyli w m aju 1936 r. W ięk­

szość gąsienic była n akłuta przez gąsienićzniki.

* Cucullia prenanthis B s d . Gąsienice tego gatunku w ystępują dość licznie na trędow nikach w Beskidach w lipcu. Motyle przy­

latu ją do św iatła przy końcu m aja i w czerwcu. Na Tule zna­

lazłem tylko jeden okaz motyla, siedzący n a pniu drzewa, gąsienic natom iast nie stw ierdziłem tutaj. W idocznie gatunek ten w ystę­

puje lokalnie tylko w terenie czysto górskim i unika rozprzestrze­

niania się poprzez Pogórze ku nizinom.

* Callierges ( L i t h o c a m p a ) ramosa E s p . Na Pogórzu stw ierdziłem tylko jeden okaz gąsienicy, strzęsionej z krzaka Lonicera xylosteum n a początku w rześnia 1936 r. W iększą ilość gąsienic zebrałem n a Baraniej Góćze w raz z gąsienicam i H. fuci-

form is L. w sierpniu i we w rześniu 1938 r.

Calophasia lunula H u f n. Oprócz okazów łowionych w dwóch pokoleniach przy świetle n a Tule, w Cisownicy i w Bażanowicach, posiada Muzeum Śląskie motyle tego gatunku złowione w W iśle- Łabajow ie 1 ok. i w Oświęcimiu (1 ok. złowił M. S t u g l i k ) . Ks. W y c i s ł o złapał jeden okaz przy świetle w Pogrzebieniu.

* Crino adusta subspecies vulturinea H. S. Jeden okaz złowiłem na przynęcie przy końcu m aja 1930 r. w Kosztowach pod Mysło­

wicami.

* Agriopis convergens F. Ks. W y c i s ł o znalazł kilka oka­

zów na pniach dębów w Pogrzebieniu 21 w rześnia 1937 r. Jeden okaz otrzym ało w darze Muzeum Śl.

Dryobotodes protea B k h . Gąsienice tego gatunku zbierałem w M urckach pod Katowicami n a dębach w czerwcu. Na Pogórzu Ciesz, w ystępuje dość często jako gąsienica.

Conistra vau-punctatum E s p . W r. 1930 znaleziony na Ślą­

sku w Kosztowach pod Mysłowicami i w Oświęcimiu jako gatu­

12

nek bardzo rzadki. W latach 1935-36 w ystąpił dość licznie w Po- grzebieniu i w Ligocie Tworkowskiej (leg. ks. W y c i s 1 o i D r o z d a ) . Czas lotu przypada n a listopad.

Am athes macilenta H b . Jeden okaz ofiarował Muzeum Ślą­

skiemu D r o z d a . Motyl ten został złowiony przy świetle w Ligo­

cie Tworkowskiej we wrześniu 1934 r.

Cosmia ocellaris B k h . Oprócz okazu złowionego 2. X. 1933, złapał D r o z d a n a przynęcie i przy świetle w następnym roku jeszcze kilka m otyli tego bardzo rzadkiego i lokalnie w ystępują­

cego gatunku.

Cosmia citrago L. Oprócz okazu z datą 22. VIII. 1927 złowił ks. W y c i s ł o kilka innych okazów, w Pogrzebieniu.

Parastichtis hepatica L. W mej pracy (8.) podałem 1 okaz z Bażanowic. W r. 1936 'złowił M. S t u g l i k drugi okaz w Dzię­

giel owie, trzeci zaś przyleciał mi do św iatła n a Tulę. Ten ostatni motyl odbiega kolorem skrzydeł od form typowych; tło skrzydeł przednich posiada wiśniowo-brązowe. Ks. W y c i s ł o złowił jeden okaz przy świetle w Pogrzebieniu 12. VI. 1934.

Parastichtis scolopacina E s p . Poza Pogórzem Ciesz, terenem jego w ystępow ania są i Beskidy (W isła-Ł abajów ), gdzie stw ier­

dziłem kilka okazów. W r. 1937 łowiłem ten gatunek dość licznie w Cisownicy. D r o z d a znalazł go w Ligocie Tw orkow skiej, Czas lotu m otyli przypada na lipiec.

* Oligia literosa H w. Jedyny okaz ze Śląska złapany przy świetle posiada ks. W y c i s ł o z Pogrzebienia (7. VII. 1936).

Crgmodes rubrirena T r. Podany był dotąd przeze m nie tylko jeden okaz z Równicy. W Muzeum Bielskim 'znajduje się jeden okaz złowiony n a Klimczoku. W roku 1936 jeden okaz złapałem przy świetle 20. VII. 1936 r. n a Kozińcu pod W isłą.

Habrgntis scita H b n. Znany był n a Śląsku tylko z Beski­

dów, gdzie złowiłem kilka okazów (8 na Równicy, 3 w W iśle- Łabajow ie). W r. 1937 — 3 okazy złapałem przy świetle na Pogórzu w Cisownicy w lipcu.

Talpophila m atura H u f n . Dotychczas znany był na Śląsku tylko z Kosztów pod Mysłowicami i Tarnowie Starych. B i e l e ­ w i c z złowił w r. 1936 dwa okazy n a Tnie przy końcu lipca i jeden okaz w Oświęcimiu.

* Petilampa m inim a H a w. Kilka okazów przyleciało do św ia­

tła n a Kozińcach w r. 1936. Jeden okaz złapany w Cisownicy.

Kilka okazów, znalezionych n a parkanie w Załężu pod K atow i­

cami, otrzym ałem od N o w a k a . Czas lotu m otyli przypada na lipiec.

Psilomonodes venustula H b n . W Krasowach obok Kosztów złowił 8 okazów M i e c z y s ł a w S t u g l i k 5. VI. 1937. 1 okaz przyleciał do św iatła w Cisownicy i 1 okaz w W iśle-Łabajow ie w Beskidach.

Ipim orpha subtusa F. Dwa okazy złowił D r o z d a w Ligo­

cie Tworkowskiej w lipcu.

Rhizedra lutosa H b n . Gatunek pojaw iający się w dolinach rzek i w okolicach ofiłujących w stawy. Łowiony pojedynczo w okolicach Ligoty Tworkowskiej, Pogrzebienia, Oświęcimia i na Pogórzu Ciesz, we wrześniu i w październiku.

Archanara sparganii E s p . Dość licznie łowiono go w ostat­

nich latach w okolicach Oświęcimia oraz w Ligocie Tworkowskiej i w Pogrzebieniu w sierpniu.

Anarta cordigera T h n h g . Podany ze Śląska w pojedyn­

czych okazach z Kosztów i Chełmku; gatunek ten łowiony był dość licznie przy końcu m a ja (kilkadziesiąt okazów) przez J. K o- W a l e w s k i e g o w okolicach Kochłowic, Jam na pow. Mikołów.

R a e b e l (4) podaje go z Tarnow skich Gór.

Eustrotia olivana S c h i f f . Gatunek bardzo lokalny na Ślą­

sku. W Pogrzebieniu i Ligocie Tworkowskiej w ystępuje często, w Oświęcimiu natom iast byw a dość rzadki, zaś w Beskidach złowiono tylko 1 okaz.

H ylophilina bicolorana F u e s s ł . Stwierdzony ostatnio i na Śląsku Cieszyńskim w Cisownicy, gdzie złowiłem dw a okazy w lipcu r. 1937. K o w a l e w s k i znalazł jeden okaz w Brynowie pod Katowicami na dębie 1. VII. 1938.

Catocala electa B k h. Kilkadziesiąt pięknych okazów tego gatunku złowił w dolinie rzeki Soły pod Oświęcimem M. B i e l e ­ w i c z . Jest to gatunek związany z terenam i nadrzecznym i obfi­

tującym i w wierzby. Zespoły roślinne typu Alnefum obfitują w najw iększe ilości tego gdzie indziej bardzo rzadkiego gatunku.

Inż. S p r i n g e r widział jeden okaz w Bażanowicach w Cieszyń­

skim, ale go nie schwytał.

Syngrapha interrogationis L. Kilka okazów złowiłem w Beski­

dach n a Równicy, Kozińcu i w W iśle-Łabajow ie. Na Pogórzu

14

Ciesz, pojedyncze okazy przylatyw ały do św iatła n a Tnie i w Cisownicy.

P hytom etra bractea F. W Muzeum Bielskim zn ajd u ją się dw a okazy złowione n a Klimczoku. Jeden okaz złowił M. S t u- g 1 i k n a Tnie. J a złowiłem 1 samicę w W iśle-Łabajow ie.

Z hodowli „ex ovo“, z ja j otrzym anych od samiczki złowionej w Wiśle, otrzym ałem dw a okazy drugiego pokolenia we wrześniu i w październiku — reszta gąsienic wyginęła.

Phytom etra jota L. Na Pogórzu Ciesz, w Dzięgielowie i na Tule złowiono kilkanaście okazów w lipcu 1935 r., w Beskidach w Łabajow ie tylko 1 okaz.

Chrysoptera moneta F. W poprzednich pracach podałem tylko dwa okazy z Pogrzebienia i Lubomii (leg. ks. W y c i s ł o ) . W ostatnich latach złowiono również ten gatunek i n a Pogórzu Ciesz, w Dzięgielowie i w Cisownicy na progu między Pogórzem a Czantorią.

Toxocampa pastinum T r. Ten pospolity n a Pogórzu Cieszyń­

skim gatunek wykazany został w jednym tylko okazie z okolicy Oświęcimia (leg. B i e l e w i c z ) .

Hypenodes costaestrigalis S t e p h . W Oświęcimiu złowił B i e l e w i c z kilkanaście okazów przy końcu sierpnia i w po­

czątkach w rześnia roku 1937.

GEOMETRIDAE

Brephos notha H b n . Na terenach badanych przeze m nie nie znalazłem dotąd tego motyla. N o w a k złowił kilka okazów w Załężu pod Katowicami.

Pseudoterpna pruinata H u f n. Podany przeze m nie tylko z Beskidów (Równica). Jeden okaz złapałem przy świetle w Cisow­

nicy. D r o z d a łowił go w okolicy Lubomii.

Comibaena pustulata H u f n. W lesie Grabówka koło Syrynii łowił go nierzadko D r o z d a . J a złapałem przy świetle kilka okazów w Cisownicy.

* Cosymbia annulata S c h u l z e . Muzeum Śląskie posiada dwa okazy: jeden złowiony przez N o w a k a w Chorzowie, drugi przeze m nie w Dzięgielowie.

Cosymbia porata L. Jeden okaz znaleziony we wrześniu w M urckach, znajduje się w zbiorach Muzeum Śląskiego.

Scopula inccinata L. (A c i d a 1 i a). Podany w poprzednich pracach z Bażanowic, Oświęcimia, Pogrzebienia i Ligoty Tw or­

kowskiej, w ystępuje również i n a Tule oraz w Cisownicy w dwóch pokoleniach w m aju oraz w lipcu i sierpniu.

* Sterrha ochrata Sc. ( P t y c h o p o d a ) . Tylko ks. W y c i s ł o łowił n a Śląsku ten gatunek w Pogrzebieniu (sierpień 1937).

Sterrha dilutaria H b n . Pośród okazów S. fuscovenosa G ö z e . znalazłem kilka m otyli należących do gatunku S. dilutaria H b n . Motyle te pochodzą od ks. W y c i s 1 y, łowione były w Pogrze­

bieniu.

Lythria purpuraria L. Dotąd podany tylko z miejscowości Górnego Śląska. Ostatnio złowił jeden okaz w Skoczowie B a 1 a s.

Rhodostrophia vibicaria C l. W Ży glinie złowił śp. B a n a ­ s i k kilka okazów.

Ortholitha mucronata S c o p . Motyl pospolity w lasach liś­

ciastych powiatu rybnickiego. Nie był dotąd w ykazany z Pogodzą Ciesz., gdzie go dopiero w r. 1937 po raz pierwszy łowiłem.

W ystępuje dość licznie n a Tule i w Cisownicy tylko w jednym pokoleniu (m aj, początek czerwca).

Acasis viretata H b n. Nierzadki w lasach okolicznych w Ci­

sownicy i Dzięgielowie; w Beskidach w ystępuje pojedynczo, D r o z d a łowił go w okolicach Lubomii.

Acasis sertała H b n. Ks. W y c i s 1 o łowił go przy końcu września 1935 r. w okolicznych lasach Pogrzebienia. Liczniej w ystępuje ten motyl n a Pogórzu Ciesz, i w Beskidach.

Oporina christyi P r o u t . występuje dość licznie w lasach bukowych Lubomii, Syrynii i Pogrzebienia.

* Philereme vetulata S c h i f f . W lesie Grabówka łowił go nierzadko D r o z d a przy końcu m aja.

* Philereme transversata H f n. Tylko jeden okaz złowił na Śląsku ks. W y c i s ł o w Pogrzebieniu 8. VII. 1937.

* Cidaria stragulata H b n . Pierw otnie uw ażany za odmianę gatunku C. variata S c h i f f . W ystępuje dość licznie w Beskidach n a szczytach górskich. W Cisownicy w ystępuje rzadko. Już w r. 1936 zwróciłem uwagę n a tego motyla, Zachowującego się zupełnie odm iennie od gat. C. variata S c h i f f . Motyle nie są takie płochliwe, jak C. variata S c h i f f . Samiczki m ałe nie róż­

n ią się wzrostem pomiędzy sobą, również samce ułożone w seriach

16

tworzą szeregi motyli, już dla oka w yraźnie się odróżniające od zm iennych ogromnie typów C. variata S c h i f f .

P r o u t (Seitz IV, supl., wyd. 24. II. 1937 i 3. VI. 1938, str. str.

112, 113) pisze, że aparaty kopulacyjne stragulała H b . i variata S c h i f f , nie w ykazują różnic, jedynie spostrzeżenia biologiczne mogą być pomocne do odróżnienia tych gatunków. Zaznacza również, że nigdy nie otrzym ano stragulata H b. z jajeczek znie­

sionych przez gatunek variata S c h i f f . , jako formę tego ostat­

niego. P r o u t powołuje się jeszcze na K a u t z ' a i innych, k tó ­ rzy tego m otyla uw ażają za odrębny gatunek.

Cidaria miata L. Znany ze Śląska z okolic Miasteczka, z Rów­

nicy i z Ustronia. W ostatnich latach złowiono kilka okazów w W iśle-Łabajow ie, w Dzięgielowie i w Cisownicy.

Cidaria suffum ata S c h i f f . Na Pogórtzu i w Beskidach dość liczny n a wiosnę. Łowiono go i w okolicy Lubom ii oraz bardzo rzadko w Oświęcimiu.

** Cidaria otregiata M e t c . Nowy dla Polski gatunek, złowiony w dwóch okazach przez D r o z d ę w lesie Grabówka 12. V. 1936 r.

Jeden okaz został ofiarowany przez p. Drozdę Muzeum Śląskiemu, został dla pewności zbadany anatom icznie (M. Masłowski).

Gatunek C. otregiata M e t c . opisany był w pracy Met- calfe J. W. A new Geometrid m oth. Entomologist, London, 50,

1917, pp. 73, 74.

Cidaria derivata S c h i f f . Nowe stanowisko dla tego gatunku znalazłem w Cisownicy, gdzie złowiłem przy świetle kilka okazów w m aju r. 1937. Dotąd był znany n a Śląsku tylko z Równicy.

Cidaria unangulata H a w. Często w ystępuje tylko w lasach pow iatu rybnickiego w dwóch pokoleniach. Na Pogórzu Ciesz, niestwierdzony. W Beskidach jedyny okaz złapałem w W iśle- Łabajowie.

* Cidaria molluginata H b n. P ojaw ia się pojedynczo przy świe­

tle w Cisownicy prży końcu czerwca. Jeden okaz złapałem w Ł a­

b a jo wie.

* Cidaria polggrammata B k h . Jeden tylko okaz złowił B i e- l e w i c z w Oświęcimiu 27. VIII. 1937.

Cidaria rubidata S c h i f f . W Cisownicy występuje dość licznie, łowiony był też pojedynczo w Beskidach, w Pogrzebieniu i w Kosztowach w czerwcu i lipcu.

Cidaria goliata S c h i f f . Dopiero w ostatnich latach znale­

ziony n a terenach badanych przeze mnie, m ianowicie w Cisownicy i n a Tnie, gdzie się pojaw ia nielicznie w czerwcu, lipcu i po­

czątkach sierpnia.

Cidaria lugdunaria H. S c h a f f . Znaldziony w ostatnich latach w Ligocie Tworkowskiej oraz w Oświęcimiu w liczbie kilku okazów w sierpniu (leg. B i e l e w i c z , M. S t u g l i k ) .

Cidaria bifasciata H a w. W postaci gąsienicy w ystępuje czę­

sto n a Odontites lutea w październiku pod Katowicam i oraz w okolicach Kochłowic. Pojedyncze okazy przylatują do światła w Oświęcimiu, n a Tule i w Cisownicy. W Beskidach znalazłem tylko 1 okaz.

Cidaria flavofasciata T h n b g . Obok w ielu miejscowości na Górnym Śląsku, gdzie w niektórych okolicach w ystępuje n ie­

rzadko, stwierdzono także pojedyncze okazy w Oświęcimiu.

Cidaria badiata S c h i f f . Na Pogórzu Ciesz, nierzadki na wiosnę n a baziach wierzb i przy świetle lampy. W Oświęcimiu w ystępuje pojedynczo. W okolicach Pogrzebienia i Ligoty T w or­

kowskiej złowiono kilka okazów (leg. D r o z d a i ks. W y c i s ł o).

Hgdrelia testaceata D o n . Dwa okazy zostały złowione przy świetle w Cisownicy i n a Tule, 1 okaz — w Ligocie Tworkowskiej (leg. D r o 'z d a).

Asthena anseraria H. S. Licznie przylatuje do św iatła w Ci­

sownicy i w Dzięgielowie w czerwcu.

Eupithecia tenuiata H b n. Nierzadki w postaci gąsienicy w baziach wierzbowych; pojedynczo łowiono go przy świetle lam py w Beskidach, Pogórzu Ciesz, i w lasach pow iatu rybnic­

kiego.

E. im m undata Z. Kilka okazów przyleciało do św iatła w Dzię­

gielowie, n a Tule i w Cisownicy przy końcu czerwca 1937 r.

E. plambeolata H a w. Na całym Śląsku w m iejscach, gdzie rośnie M elam pyrum nierzadki w czerwcu i lipcu.

* E. pulchellata S t e p h . 1 okaz został złowiony przy świetle w Cisownicy. Kilka innych w W iśle-Łabajow ie w czerwcu.

Gąsienice liczne na Digitalis ambigua n a stokach B araniej Góry w lipcu i początkach sierpnia; m otyle lęgną się z nich w m aju następnego roku.

Eupithecia laquaearia H. S. Jeden okaz znalazłem 3. VIII.

1934 r. na latarni ulicznej w Katowicach; jeden złowiony w Załę­

18

żu pod Katowicami otrzym ałem od N o w a k a . Kilka okazów złowiłem przy świetle w Gisownicy w Czerwcu. W Beskidzie znalazłem dwie gąsienice n a Eufrasia officinalis we wrześniu.

Eupithecia exiguata H b n. Na Pogórzu Ciesz, liczny w Cisow- nicy przy świetle w m aju. Nierzadko łowiłem go również w Łaba- jowie w r. 1938. Stwierdzono go również w Oświęcimiu n a Zaborzu

i w Rybnickiem.

Eupithecia valerianata H b n . W Oświęcimiu nad rzekami Sołą i W isłą w ystępuje dość licznie jako gąsienica n a Valeriana officinalis w sierpniu.

Eupithecia venosata F. Na terenie opracowanym przeze m nie stw ierdziłem ten gatunek na Pogórzu w Gisownicy 2 okazy i 1 okaz w Łabajow ie w lipcu.

Eupithecia egenaria H. S. W Pogrzebieniu ks. W y c i s ł o złowił jeden okaz samca 7. VI. 1933. Drugi okaz samca złapałem w dzień w Dzięgielowie. Kilka samic przy świetle w Gisownicy w czerwcu 1937 r.

Eupithecia distinctaria H. S. Poza Beskidem łowiłem go dość licznie i w Gisownicy n a terenie skalistym w czerwcu.

Eupithecia actaeata W a l d . Złowiono w Dzięgielowie i Ci- sownicy kilka okazów. W Beskidach na Kozińcu 'znalazłem 1 okaz 16. VI. 1936.

Eupithecia tripunctaria H. S c h a f f . W postaci gąsienicy nierzadki byw a w m iejscach, gdzie rosną w większych ilościach rośliny baldaszkowate n a całym Śląsku, szczególnie n a łąkach słodkich.

E. absinthiata C l. Jest to gatunek rzadki na Śląsku. W yka­

zano go pojedynczo z Pogrzebienia, z Pogórza Ciesz, i z Beskidów.

R a e b e l podaje, że motyl ten w ystępuje wszędzie na Śląsku;

sądzę, że zaszła tu pomyłka, gdyż R a e b e l (4) nie podaje zupeł­

nie gatunku E. goossensiata Ma b . , który jest w istocie na wrzo­

sowiskach śląskich pospolity. Przypuszczalnie więc wziął on za E. absinthiata C 1. gatunek E. goossensiata M a b.

Eupithecia goossensiata M a b. (callunae S p r.). Liczny na wrzosowiskach całego Górnego Śląska. Pojedynczo trafia się w Oświęcimiu oraz n a Pogórzu i w Beskidach w lipcu.

Eupithecia expallidata D b 1. Dość rzadki w Beskidach i na Pogórzu Cieszyńskim w czerwcu i lipcu.

Eupithecia icterata V i 11. W ystępuje nierzadko tylko na Pogórzu i w Beskidach w lipcu. W Pogrzebieniu 1 okaz złowił przy świetle ks. W y c i s ł o .

Eupithecia succenturiata L. Przy świetle tylko pojedyncze okazy się pojaw iają. W postaci gąsienicy w ystępuje licznie w dolinie Soły i W isły n a Artem isia vulgaris i n a Tanacetum we wrześniu i październiku. W ykazany również z Katowic, T a r­

nowskich Gór, Rybnickiego, Pogórza i z Beskidów.

Eupithecia subum brata S c h i f f . Na terenie badanym przeze mnie znalazłem jedynie 2 okazy na Pogórzu w Cisownicy w lipcu 1937 r.

* Eupithecia semigraphata B s d . Dwa okazy złapał przy świe­

tle w Cisownicy B i e l e w i c z 18. VII. i 23. VII. 1936.

Eupithecia subnotata H b n. W Rybnickiem co roku pojaw ia się dość licznie w lipcu. W Oświęcimiu złapano kilka okazów (leg. M. S t u g l i k i B i e l e w i c z ) .

* Eupithecia sinuosaria E v. Kilka okazów złapał przy świetle ks. W y c i s i o w lipcu 1934—1937. J a złowiłem również pi4zy świetle 3 okazy w Łabajow ie (Beskidy).

Eupithecia virgaureata D b l . Nierzadki zwłaszcza w postaci gąsienicy w Beskidach i n a Pogórzu w dwóch pokoleniach w m aju i przy końcu lipca.

* Chloroclgstis coronata H b n. 1 okaz złowił D r o z d a w lesie Grabówka koło Syrynii. J a złapałem 3 okazy w Cisownicy — jeden w m aju (pierwsze pokolenie) i dwa w lipcu (drugie poko­

lenie).

* Chloroclgstis chloerata M a b. Kilka okazów złowiłem przy świele w Cisownicy w lipcu 1937 r.

* Horisme corticata T r. Dwa okazy złowił D r o z d a w Ligo­

cie Tworkowskiej (dw a pokolenia). Jeden okaz znalazłem na m urze kościelnym w Skoczowie dn. 3. V III. 1938 r.

* Anagoga pulveraria L. W lasach liściastych Lubom ii i Syrynii łowił go pojedynczo D r o z d a . Na Pogórzu go nie znalazłem, natom iast w Beskidach występuje aż do granicy buka. Z hodowli

„ex ovo“ otrzym ałem drugie pokolenie, znacznie m niejsze od formy typowej, koloru ceglasto-czerwonawego. Jeden okaz d ru ­ giego pokolenia wylągł mi się z gąsienic 'zbieranych n a Baraniej Górze w dwa tygodnie po przyniesieniu go do domu. Świadczyłoby

20

to, że i w przyrodzie, zwłaszcza n a południu kraju, w ystępuje drugie pokolenie tego gatunku.

Epione vespertaria F. Na badanym przeze m nie terenie zna­

lazłem tylko jeden okaz tego gatunku w Cisownicy 9. VII. 1937 r.

Macaria signaria H b n. W ystępuje nierzadko w lasach szpil­

kowych Beskidów oraz w Rybnickiem od końca m aja prżez czer­

wiec. Na Pogórzu natom iast jest ten gatunek rzadki.

** Poecilopsis isabellae H a r r . Okazy Poecilopsis pomonaria H b n. podane w moich pracach (8) (9), po bliższym zbadaniu określone zostały jako przynależne do gatunku Poecil. isabellae H arr. Pierw otne złe oznaczenie wynikło z braku m ateriału porów­

nawczego. P. isabellae H arr, w ykazany został na Śląsku z Beski­

dów 1 okaz, 'z Pogórza (Dzięgielów) 2 okazy (samiec i samica), oraz jeden bardzo podniszczony okaz z lasu Grabówka w powie­

cie rybnickim (Syrynia), znaleziony przez D r o z d ę . Czas lotu samców w ypada n a koniec m arca i początek kwietnia.

W związku z ukazaniem się publikacji p. S. F o l i a , doty­

czącej znalezienia przez niego n a Równicy nowego dla fauny P ol­

ski gatunku Poecilopsis isabellae H a r r., obowiązany jestem sprostować kilka nieścisłości, popełnionych przez autora przy om aw ianiu tego gatunku (10).

W edług p. T o l l a pierwsze okazy P. isabellae H a r r , m ia ­ łem znaleźć n a Pogórzu Cieszyńskim ( D z i ę g i e l ó w ) . Nie jest to ścisłe, gdyż w pierwszej m ej publikacji (8, na stronie 83, liczba porządkowa m otyla 682) piszę wyraźnie: „Poecilopsis pomonaria H b n. Jeden okaz sam ca znalazłem na pniu drzewa 23. IV. 1931 na R ó w n i c y.“ Okaz ten znaleziony u stóp św ierka w próchnicy pomieszanej ze śniegiem, był tak podniszczony, że trudno m i było oznaczyć go inaczej, chociaż już wtedy w ahałem się, czy nie m am przypadkiem do czynienia z gatunkiem L. lapponaria B s d., zwłaszcza że kształt skrzydeł mojego m otyla odpowiadał ry su n ­ kowi tego gatunku w atlasie S e i t z’a. Po oznaczeniu okaz ten pokazywałem kilku poważnym lepidopterologom, widocznie je d ­ n ak stan jego był taki, że oznaczenie m oje nie wzbudziło u żad­

nego z nich wątpliwości. Dopiero w siedem lat później złowienie dwuch świeżych okazów w Dzięgielowie na Pogórzu Cieszyńskim, zwróciło m oją uwagę na ich wygląd.

W lutym 1938 r., podczas przeglądania zbiorów p. T o l l a zobaczyłem po raz pierwszy kilka okazów P. pomonaria H b n.,

ułożonych w serii. W tedy to właśnie j a s a m zwróciłem uwagę na sw oją pomyłkę i ja też wtedy oznajm iłem p. T o 11 o w i, że moje okazy należą do gatunku P. lapponaria B s d., co też wspól­

nie z nim w tym dniu ustaliłem n a podstaw ie porów nania wszyst­

kich okazów. W spraw ie tej postanow iliśm y zasięgnąć jeszcze opinii p r o f . H e r i n g a z Berlina, do którego wysyłaliśm y wszystkie w ątpliw e okazy Muzeum Śląskiego.

W początkach kw ietnia tego roku, oznajm ił m i p. T o l l , że w Europie Środkowej może występować tylko gatunek P. isabellae H a r r , i że m otyl ten jest związany z modrzewiem. Ponieważ p. T o l l w ybierał się w tym czasie w Beskidy na badanie Micro- lepidopterów (z ram ienia K o m i s j i W y d a w n i c t w Ś l ą ­ s k i c h P. A. U.), wskazałem m u dokładnie m iejsce n a R ó w ­ n i c y , gdzie przed 9 laty znalazłem ten gatunek właśnie

w sąsiedztwie małego lasku modrzewiowego. Sprawę sprostow a­

nia m ej omyłki odłożyłem do zimy, w tym bowiem czasie zam ie­

rzałem po ostatnim roku swych badań m otyli w Beskidach przy­

stąpić do opublikow ania swych wyników w W y d a w n i c t w a c h Ś l ą s k i c h P. A. U. Pew ną więc niedokładnością w przedsta­

w ieniu spraw y jest w publikacji p. Tolla b rak zaznaczenia, że wiadomości o występowaniu P. isabellae H a r r , na Równicy otrzym ał on w Muzeum Śląskim, które w tym czasie, w porozu­

m ieniu z Komitetem W ydaw nictw Śląskich P. A. U. kierowało pracam i p. Tolla n a Śląsku. Należało też zaznaczyć, że pracę swą w Beskidach odbywał p. Toll z ram ienia Kom itetu W ydawnictw Śl. P. A. U.

Nie umieścił również p. T o 11 w swej pracy wzm ianki o oka­

zie znalezionym przez A. D r o z d ę n a Śląsku Górnym w okolicy S y r y n i i, mimo że okaz ten leżał u autora parę miesięcy i m iał służyć do sporządzenia preparatu mikroskopowego.

Uwagi m oje na tem at pracy p. T o l l a m ają na celu u z u ­ pełnienie spraw y rozmieszczenia P. isabellae H a r r , w Polsce, jak również podają one dokładne w yjaśnienie, wśród jakich oko­

liczności popełniłem pomyłkę (w oznaczaniu).

Boarmia secundaria E s p . Na terenie badanym przeze m nie w ykazany 'został w Rybnickiem (leg. ks. W y c i s ł o ) oraz w Be­

skidach, gdzie złowiłem do św iatła kilka okazów w lipcu (W isła- Łabajów ).

Boarmia maculata S t g r. v. bastelbergeri H i r s c h . Poza

22

Beskidem (Równica), występuje również n a Pogórzu (Tul, Cisow- nica), gdzie w ystępuje jednak bardzo rzadko.

Pachycnem ia hippocastanaria H b n . Gatunek podany przeze m nie z Kosztów, gdzie był łowiony w pierwszym pokoleniu (kw ie­

cień, m aj). W roku 1938 stwierdziłem tamże drugie pokolenie tego m otyla w sierpniu.

* Gnophos obscurata S c h i f f . W ystępuje n a terenach skali­

stych, w apiennych w Krasowach obok Mysłowic w czerwcu. Licz­

niej łowiłem go w Cisownicy, również na wapieniach. W hodowli

„ex ovo“ daje w jesieni drugie pokolenie.

LIMAGODIDAE

Heterogenea asella S c h i f f . W postaci gąsienicy w ystępuje licznie n a grabach w Pogrzebieniu. Również poczwarki można zbierać w jesieni na opadniętych liściach. W Beskidach złowiłem tylko jeden okaz tego m otyla przy świetle w lipcu 1938 r.

PSYCHIDAE

Pachythelia uillosełla O. Oprócz koszyczka samicy z Oświę­

cimia, Muzeum Śląskie posiada 2 woreczki samic, znalezione na Kubalonce w Beskidach oraz jeden 'zerwany w lipcu 1938 r. ze słupa telegraficznego w Kosztowach (linia wzdłuż toru kolejo­

wego). Z tego ostatniego koszyczka wylęgły się m łode gąsieniczki w początkach sierpnia. H odują się dobrze, żerując n a wszystkich praw ie roślinach zielnych, które się im podaje. Niektóre woreczki po 4 m iesiącach urosły do 2 cm długości; należy się spodziewać, że po przezim owaniu w yjdą z nich motyle w lecie 1939 r.

* Psychidea pectinella F. Dwa okazy 'złowione przez D r o z d ę w Ligocie Tworkowskiej w m aju, oznaczył M. H e r i n g jako przynależne do tego gatunku.

AEGERIIDAE

Synanthedon formicaeformis E s p. Jeden okaz złowiony w oko­

licach Chorzowa, otrzym ałem od N o w a k a . HPIALIDAE

Hepialus sylvinus L. Łowiony był przy końcu sierpnia także przez D r o z d ę w okolicach Lubomii. Również n a Pogórzu Cie­

szyńskim znaleziono go: w Bażanowicach, w Dzięgielowie i na Tule.

STAN BADAŃ NAD FAUNĄ MOTYLI ŚLĄSKA OD R. 1930 DO R. 1938

Od roku 1930 rozpoczęły się poważniejsze badania polskich m otylarzy n a Śląsku. 740 gatunków motyli większych, w ykaza­

nych przez badaczy niem ieckich z terenów górnośląskich, mogły nam wróżyć, że naw et przy dobrych chęciach niewiele ponad to zdobędziemy nowych, tym bardziej, że Śląsk przez rozbudowanie przem ysłu z każdym rokiem niszCzy coraz bardziej sw oją przy­

rodę. Liczba 740 gatunków motyli, to liczba, ja k n a Górny Śląsk, duża; zważyć trzeba, że była ona w ynikiem 30-letniej pracy.

Ale już rezultat naszych badań w trzech pierwszych latach od r. 1930—1933 przynosi wcale pokaźną ilość motyli, w yrażającą się w liczbie 49 gatunków nowych dla Śląska Górnego. W tych samych latach przywiozłem do Muzeum Śląskiego 31 nowych form z Beskidów i 'z Pogórza Cieszyńskiego — ogólna więc liczba złowionych w tych latach, nowych dla Śląska gatunków m otyli wynosi 82.

Na wiosnę 1936 r. ukazała się m oja druga publikacja pt. „Roz­

mieszczenie motyli większych w naturalnych zespołach roślinnych Pogórza Cieszyńskiego“, w której wykazałem 21 nowych gatun­

ków.

W latach 1936, 1937, 1938 złowiłem dalszych 47 form, n a które się składają przeważnie gatunki górskie, zdobyte niejednokrotnie w bardzo trudnych w arunkach terenowych i atmosferycznych.

W ten sposób lic'zba w ykrytych przez Polaków m otyli wzrosła na Śląsku do 150 nowych gatunków. Z liczby tej 64 znaleziono na dobrze już opracow anym przez badaczy niem ieckich terenie górno­

śląskim.

W niniejszym spisie system atycznym nie uwzględniałem sze­

regu nieogłoszonych dotąd nowych dla Śląska gatunków górskich, złowionych w ostatnich latach w Beskidach. P raca o tych gatun­

kach ukaże się w najbliższym czasie w wydaw nictwach Polskiej Akad. Umiej. W niniejszej publikacji wliczyłem je tylko do liczby ogólnej, wyrażającej ilość wszystkich nowych gatunków znalezionych n a Śląsku do r. 1938 włącznie.

Pracę wykonano w Oddziale Przyrodniczym Muzeum Ślą­

skiego w Katowicach.

Katowice, dnia 30 stycznia 1939.

24

T a b e 1 a

ilościowego składu gatunków w poszczególnych rodzinach m otyli większych, znalezionych dotąd n a Śląsku.

Zahl der Arten von Macrolepidopteren in einzelnen Fam ilien in Ost-Oberschlesien.

R o d z i n y F a m i l i e n

Ilość gatunków znanych ze Śląska Zahl der Arten, w elche

aus Ostoberschlesien bekannt sind

P ap ilio n id ae 5

P ierid ae ¹²

S aty rid ae 23

N ym phalidae 28

E ry cin id ae 1

L ycaenidae 34

H esperiidae 13

Z ygaenidae 10

S yntom idae 1

A rctiidae 38

L y m an triid ae 13

L asiocam pidae ¹⁶

L em oniidae ²

E ndrom ididae ¹

D repanidae 6

S a tu rn iid a e 2

S phingidae 18

N otodontidae 29

C ym atophoridae 6

N octuidae 326

G eom etridae 279

L im acodidae 2

P sychidae 13

A egeriidae 15

Cossidae 2

H epialidae 5

Razem ⁹⁰⁰

G a t u n k i

znalezione tylko w województwie śląskim.

Arten, die n u r in Ost-Oberschlesien gefunden worden sind.

Ehlorissa pulmentciria G u e n . Bapta pictaria G u r t .

Psyche viadrina S t g r.

Synanthedon conopiformis E s Triphaena interjecta H b n . Marumba quercus S c h i f f . Cidaria otregiata M e t e . . Euxoa spinifera H b n . Euxoa recussa H b n . . Eatocala puerpera G i o r n.

Poecilopsis isabellae H a r r .

ZUSAMMENFASSUNG

In der vorliegenden Arbeit habe ich alle Schm etterlingsarten, welche für Schlesien neu sind und noch nicht veröffentlicht w u r­

den, zusammengestellt. Auch neue Standorte einiger selteneren Arten habe ich darin berücksichtigt, sowie die ungenauen Anga­

ben S. Tolls über das A uftreten von Poecilopsis isabellae Harr, in Polen berichtigt. (S. Toll h a t vergessen anzuführen, dass diese A rt von m ir im Jahre 1931 auf der Równica (8), sowie von Drozda im Hügellande von Rybnik aufgefunden w urde.) Interessant ist die Auffindung von drei Raupen der Art M arum ba quercus Schiff, welche von R. Geyer unter einer Eiche in W apienica bei Bielsko ausgegraben w urden. Von Bryophila divisa Esp. (raptricula Hb.) w urden auf dem Dachboden eines W ohnhauses in Oświęcim

einige hundert Stück gefunden.

Seit Beginn der polnischen lepidopterologischen U nter­

suchungen (1930) w urden für Schlesien 150 neue Arten entdeckt, davon 64 in Oberschlesien.

Die für Schlesien neuen Arten w urden in vorliegender Arbeit m it einem Stern (*), die für Polen neuen Arten m it zwei Ster­

nen (**) bezeichnet.

H. R a e b e 1

H. S k a l a K. G e y e r A. D r o z d a M. B i e l e w i c z M. S t u g l i k Z. S t u g 1 i k

26

LITERATURA

1. K r e m k y J.: B a d a n ia n ad fa u n ą m otyli Podola Polskiego. - F ra g m e n ta F a u n istic a M usei Zool. Polonici. W arszaw a 1937.

2. K r e m k y J.: Ciekaw sze g a tu n k i m otyli k ra jo w y c h z rodziny L ycaenidae ze zbiorów P aństw ow ego M uzeum Zoologicznego w W arszaw ie. F ra g m e n ta F a u n istic a M usei Zoologie! Polonici.

Tom III.

3. M a ń k o w s c y H. i T.: Spis m otyli do zbiorów P oznańskiego T ow arzystw a P rzy jació ł N auk. Roczn. Tow. P rzyj. N auk, t. 19.

P o zn ań 1892.

4. R a e b e l H.: Die G roßschm etterlinge des O berschlesischen H ügel­

landes. B eu th en 1/3, 1931.

5. R o m a n i s z y n J.: P race m onograficzne k om isji fizjograficznej, t. VI. F a u n a m otyli Polski, t. I.

6. S k a l a H.: B eitrag zu r L ep id o p teren -F au n a M ährens u. Osterr.- Schlesiens. Z eitsch rift d. österr. Entom ol. Vereinig., Jhrg. 8 u. 9.

W ien 1923/24.

7. S e i t z A.: Die G roßschm etterlinge der Erde, P a la e a rk tisc h e r Teil. S tu ttg a rt.

8. S t u g l i k Z.: M ateriały do p o zn an ia fa u n y m otyli Ś ląsk a (Macro- lepidoptera). W y d aw n ictw a M uzeum Śląskiego w K atow icach, n r 7, 1934.

9. S t u g 1 i k Z.: Rozm ieszczenie m otyli w iększych w n a tu ra ln y c h zespołach Pogórza Cieszyńskiego. 1936. „Biocenoza Lasów Pogó­

rza C ieszyńskiego“. Polsk. A kad. Um iej. K raków 1936.

10. T o l l S.: Poecilopsis isabellae H a rriso n (Lepidoptera, G eom etri- dae) w Polsce. S praw ozdanie K om isji F izjograficznej P. A. U.

Tom I.XXII (1937). K raków 1939.

—

? \ : V ; ■ ' - - Biblioteka Śląska w Katowicach

Id: 0030000569387

II 137615