D E C E M B E R 2 0 1 5
Bouwproductie tot 2040 in kaart gebracht door EIB (2)
U-bouw en GWW: meer
investe-ren in huidige objecten
De U - b o u w - en d e G W W - p r o d u c t i e
H o e w e l de b o u w p r o d u c t i e w e e r w a t lijkt aan te t r e k k e n , is een e e n d u i d i g t o e k o m s t b e e l d niet te sctnetsen. D a a r o m l i e e f t het E c o n o-g r o e i e n , m a a r er zal e e n v e r s c h u i v i n -g
misch i n s t i t u u t v o o r de B o u w ( E I B ) drie scenario's o n t w i k k e l d v o o r de b o u w p r o d u c t i e t o t 2040, m e t een t u s s e n p e i l i n g in 2020 en 2030.o p t r e d e n v a n n i e u w b o u w n a a r v e r b o u w
Het heeft dat g e d a a n o p basis v a n d e m o g r a f i s c h e g e g e v e n s v a n het CBS en p r o d u c t i v i t e i t s o n t w i k k e l i n g e n v a n het CPB. Het CBS gaat uite n v e r v a n g i n g . V o o r a l d e z o r g s e c t o r
v a n een g e m a t i g d e g r o e i v a n de b e v o l k i n g . De w e r k g e l e g e n h e i d g r o e i t n o g t o t 2020, w a a r n a deze w e e r licht k r i m p t r i c h t i n g 2040.g e n e r e e r t e e n g r o t e b o u w p r o d u c t i e .
Naast een t r e n d m a t i g E v e n w i c h t i g e G r o e i - s c e n a r i o (EG) zijn een Dyn a m i s c h e A g g l o m e r a t i e s s c e Dyn a r i o ( m o Dyn d i a l e e c o Dyn o m i s c h e i Dyn t e r a c-V a n d e G W W - i n v e s t e r i n g e n zal e e n
ties w a a r v a n N e d e r l a n d g o e d p r o f i t e e r t ) en een R u i m t e l i j k e S e g r e g a t i e - s c e n a r i o ( s p a n n i n g e n in de E U , zeer lage e c o n o m i s c h eg r o o t deel in d e R a n d s t a d t e r e c h t -
groei) d o o r g e r e k e n d , ln dit artikel w o r d t i n g e z o o m d o p de u t i l i t e i t s -b o u w en de g r o n d - w e g - en w a t e r -b o u w in het E G - s c e n a r i o(ener-k o m e n .
> ^'jds een b l i j v e n d e t o e n a n ^ e v a n de w e l v a a r t o p l a n g e t e r m i j n , t e c h n o l o g i s c h e o n t w i k k e l i n g e n , een s t i j g i n g van het o p l e i d i n g s p e i lDirk D u b b e l i n g van de b e r o e p s b e v o l k i n g , een g r o e i v a n r u i m 1 m i l j o e n h u i s h o u
a
SaSSÏnarlct
DECEMBER 2 0 t 5 jVerhoogd spoor met perron boven Den Haag CS: infrastructuur wordt compiexer.
dens en een t o e n a m e van de particuliere b e s t e d i n g s r u i m t e m e t 20 p r o c e n t ; anderzijds is u i t g e g a a n v a n een f l i n k e s t i j g i n g v a n de z o r g -u i t g a v e n ) . In d i t scenario staan m a a t s c h a p p e l i j k e w e n s e n en eisen rond i n p a s s i n g en d u u r z a a m h e i d v a n de b o u w p r o d u c t i e m e e r o p de v o o r g r o n d d a n in de andere t w e e m o d e l l e n .
Algemene trends
in de k o m e n d e decennia zullen de w e r k g e l e g e n h e i d en de b e r o e p s -b e v o l k i n g naar v e r w a c h t i n g d a l e n . In de Randstad -blijft echter sprake v a n een g r o e i van de w e r k g e l e g e n h e i d . Een t o e n e m e n d deel v a n de b e v o l k i n g zal h o o g o p g e l e i d zijn. D a a r d o o r zullen t o e k o m -stige o u d e r e n een veel sterkere e c o n o m i s c h e positie h e b b e n d a n de h u i d i g e o u d e r e n . Deze o n t w i k k e l i n g e n d r a g e n bij aan p r o d u c t i v i -t e i -t s g r o e i en w e l v a a r -t s g r o e i .
T r a n s f o r m a t i e v a n v a s t g o e d v o o r n i e u w e f u n c t i e s (naast w o n e n ) zal in heel N e d e r l a n d m e e r gaan v o o r k o m e n . In k r i m p g e b i e d e n zal de o v e r h e i d actief beleid m o e t e n v o e r e n o m b e s t a a n d v a s t g o e d zo g o e d m o g e l i j k te b l i j v e n b e n u t t e n . Ook is een v e r s c h u i v i n g te ver-w a c h t e n v a n n i e u ver-w b o u ver-w naar herstel en v e r b o u ver-w en naar onder-h o u d .
Zoi-gsector zal flink groeien
De infrastructuur is in de afgelopen jaren sterk g e g r o e i d en zal in de t o e k o m s t o n d e r h o u d e n en uiteindelijk ook v e r v a n g e n m o e t e n w o r d e n . O n d e r h o u d en v e r v a n g i n g kunnen niet te lang w o r d e n uitgesteld. In 2040 b e d r a a g t de totale b o u w p r o d u c t i e in dit scenario (inclusief w o n i n g b o u w ) o p jaarbasis r u i m € 60 m i l j a r d (in prijzen v a n nu). Dat is 2 0 % m e e r d a n de h u i d i g e j a a r p r o d u c t i e en o n g e v e e r g e l i j k aan de reële p r o d u c t i e die kort v o o r de crisis w e r d g e r e a l i s e e r d .
Kantoorgebouwen
Het o p l e i d i n g s n i v e a u v a n de w e r k z a m e b e v o l k i n g n e e m t t o e en het aandeel h o o g o p g e l e i d e n s t i j g t d a a r d o o r van 3 8 % naar bijna 5 0 % v a n de t o t a l e b e v o l k i n g . Het aandeel l a a g o p g e l e i d e n daalt v a n bijna 3 0 % nu naar 13% in 2040. De zakelijke d i e n s t v e r l e n i n g en de ICT-sector g r o e i e n m e d e d a a r d o o r n o g sterk en h e b b e n nu 3 7 % v a n de v o o r r a a d k a n t o o r r u i m t e in g e b r u i k . De w e r k g e l e g e n h e i d s g r o e i v a n k a n t o o r b a n e n zal na een licht herstel a f v l a k k e n en r e s u l t e r e n in een g r o e i ; van 69,5 m i l j o e n m^ in 2010 naar 73,1 m i l j o e n m^ in 2020 en richting 2040 s t a b i l i s e r e n o p 73,5 m i l j o e n m^.
N i e u w e b a n e n k u n n e n in de nu leegstaande g e b o u w e n w o r d e n o p -g e v a n -g e n , m a a r o n d a n k s het bescheiden herstel v a n de v r a a -g naar n i e u w e k a n t o o r r u i m t e b l i j f t er een o v e r a a n b o d .
Zorggebouwen
De zorgsector g r o e i t het h a r d s t w a t betreft w e r k g e l e g e n h e i d . Op dit m o m e n t is één o p de acht banen er een in de zorgsector. In 2040 zal d i t aantal naar v e r w a c h t i n g zijn g e s t e g e n t o t m a a r liefst één o p de vier. Een v a n de v e r k l a r i n g e n is dat d o o r de v e r g r i j z i n g relatief m e e r b e h o e f t e aan zorg o n t s t a a t en d a a r d o o r ook m e e r v e r z o r g e n d en v e r p l e g e n d p e r s o n e e l n o d i g is en ook het w e r k g r o e i t v o o r d i e n s t e n die de z o r g s e c t o r o n d e r s t e u n e n .
De z o r g s e c t o r laat b i n n e n de u t i l i t e i t s s e c t o r v e r r e w e g de b e l a n g r i j k -ste g r o e i z i e n , h o e w e l o u d e r e n langer o p zichzelf m o e t e n b l i j v e n w o n e n . Een deel v a n de g r o e i e n d e v o o r r a a d v e r o u d e r t en m o e t w o r d e n a a n g e p a s t of v e r v a n g e n .
De v o o r r a a d z o r g g e b o u w e n g r o e i t t u s s e n 2010 en 2020 m e t 4,9 m i l j o e n m ' naar 31,8 m i l j o e n m^ in 2020 en v e r v o l g e n s naar 41,5 m i l -j o e n m^ in 2040 als g e v o l g van de g r o t e r e z o r g b e h o e f t e . Onzeker is w e l in h o e v e r r e er c o n c e n t r a t i e v a n zorg zal o n t s t a a n en in h o e v e r r e zorg in de w i j k e n zal o p k o m e n w a a r v o o r b i j b e h o r e n d e kleinschalige
DECEMBER 2015
z o r g g e b o u w e n n o d i g zijn. Oolc de r u i m t e die aan de p r i v a t e partijen zal w o r d e n g e b o d e n v o o r n i e u w e z o r g c o n c e p t e n is onzel<er.
Onderwijsgebouwen
H o e w e l sprake zal zijn v a n een a f n a m e v a n het aantal j o n g e r e n , be-t e k e n be-t dibe-t niebe-t dabe-t er ook m i n d e r o n d e r w i j s g e b o u w e n n o d i g zijn en er een p r o d u c t i e d a l i n g v a n o n d e r w i j s g e b o u w e n zal o p t r e d e n . Dankzij een s t i j g e n d o p l e i d i n g s n i v e a u zal het a b s o l u t e l e e r l i n g a a n tal v o o r l o p i g n o g s t i j g e n : het aantal o n d e r w i j s g e b o u w e n en g e b o u -w e n v o o r s p o r t en c u l t u u r zal d a a r d o o r zelfs g e m a t i g d t o e n e m e n . D o o r v e r o u d e r i n g v a n de v o o r r a a d k u n n e n o p t e r m i j n n i e u w e i n v e s t e r i n g e n l o s k o m e n . Zo heeft d r i e k w a r t v a n het o n d e r w i j s v a s t -g o e d e n e r -g i e l a b e l C o f la-ger. Daarnaast is het de v r a a -g of de h u i d i g e g e b o u w e n geschikt zijn v o o r de i n v o e r i n g v a n passend o n -d e r w i j s , een belei-d w a a r i n zoveel m o g e l i j k k i n -d e r e n o p een g e w o n e basisschool een plek m o e t e n k r i j g e n .
Winkelruimte neemt toe ondanks
opkomst webwinkels
De g e b o u w e n v o o r r a a d g r o e i t tussen 2020 en 2040 naar v e r w a c h -t i n g v a n 39,7 via 41,2 naar 44,4 m i l j o e n m^.
Winkelpanden
Het aandeel d e t a i l h a n d e l in alle c o n s u m e n t e n b e s t e d i n g e n is g e -d a a l -d v a n 3 5 % in 2001 naar 3 1 % in 2011. De f y s i e k e -d e t a i l h a n -d e l v e r l i e s t m a r k t a a n d e e l aan i n t e r n e t w i n k e l s . Er w o r d t niet v e r w a c h t dat i n t e r n e t w i n k e l e n m e e r dan 20% van de d e t a i l h a n d e l zal gaan u i t m a k e n . Dit alles w e r k t d o o r in de v r a a g naar w i n k e l r u i m t e : het g e z a m e n l i j k o p p e r v l a k aan w i n k e l s n e e m t slechts licht t o e v a n 52,7 m i l j o e n m^ naar 53,5 m i l j o e n m^ in 2020 en 54,3 m i l j o e n m^ in 2 0 4 0 . T i j d e n s de crisis is de leegstand v a n w i n k e l s g e g r o e i d en kan w i n k e l r u i m t e deels o o k w e e r in g e b r u i k g e n o m e n w o r d e n . Wel zal er b e h o e f t e zijn aan v e r n i e u w i n g .
Bedrijfsruimte en overige gebouwen
Ruim de helft v a n de u t i l i t e i t s g e b o u w e n bestaat uit b e d r i j f s r u i m t e n . G r o o t h a n d e l , d e t a i l h a n d e l en de i n d u s t r i e h e b b e n s a m e n 6 5 % daar-v a n in g e b r u i k . L e e g s t a a n d e b e d r i j f s g e b o u w e n w o r d e n eerder ge-s l o o p t en v e r v a n g e n d a n leegge-staande k a n t o r e n , m a a r de deelge-sector reageert ook snel o p e c o n o m i s c h herstel. De v r a a g naar b e d r i j f s -r u i m t e zal b l i j v e n t o e n e m e n en de o m v a n g zal g -r o e i e n van 257 m i l j o e n m^ in 2010 naar 290 m i l j o e n m ' in 2020 en naar 340 m i l j o e n m^ (een t o t a l e g r o e i van 83 m i l j o e n m^) in 2040. De g r o e p o v e r i g e g e b o u w e n , b i j v o o r b e e l d b e s t e m d v o o r kunst, s p o r t e n h o r e c a , zal t u s s e n 2010 en 2040 g r o e i e n m e t 1,4 m i l j o e n m^ naar 21 m i l j o e n m^.
Productiegroei neemt af
S a m e n g e v a t g r o e i t de v o o r r a a d u t i l i t e i t s g e b o u w e n in 30 jaar m e t o n g e v e e r 110 m i l j o e n m^. Deze g r o e i v l a k t na 2020 l a n g z a a m af. Dit is in lijn m e t de a f n e m e n d e d e m o g r a f i s c h e g r o e i en m e t de e c o n o mische g r o e i . De p r o d u c t i e zal v a n 2010 t o t 2020 44 m i l j o e n m^ o m -v a t t e n , -v e r -v o l g e n s in de t w e e m a a l zo lange p e r i o d e t o t 2040 n o g eens 65 m i l j o e n m^ (2,75 m i l j o e n m ' per j a a r ) .T r a n s f o r m a t i e v a n v a s t g o e d zal een b e l a n g r i j k e rol gaan s p e l e n , m e d e o m d a t de o m v a n g v a n het v a s t g o e d in het v e r l e d e n sterk is t o e g e n o m e n en de g e m i d d e l d e leeftijd v a n de v o o r r a a d stijgt. De kansen o p h e r g e b r u i k en f u n c t i e v e r a n d e r i n g n e m e n d a a r d o o r t o e . De v e r v a n g i n g s v r a a g ( r o n d de 2 m i l j o e n m^ per jaar) ligt op het n i v e a u v a n v o o r 2010. De v e r v a n g i n g s v r a a g w o r d t na 2020 b e p a l e n -der dan de b e h o e f t e aan u i t b r e i d i n g v a n het aantal g e b o u w e n . De e n e r g i e z u i n i g h e i d v a n u t i l i t e i t s g e b o u w e n zal in 2040 o p een
Courante voorraad utiliteilsgebouwen 2010-2040, in miljoen volgens liet EG-scenario
2010 2020 2040 Bedrijfsruimten 257,7 290,3 340,0 Kantoren 69,5 73,1 73,5 Winkels 52,7 53,5 54,3 Oniien/vljsgebouwen 39,7 41,2 44,4 Zorggebouwen 26,9 31,8 41,5 Overige gebouwen 19,6 20,4 21,0 Totaal 466,2 510,3 574,8 Bron: EIB, 2015 a a n z i e n l i j k h o g e r p e i l 1 ig g e n d a n n u . G e m i d d e l d z u l l e n • g e b o u w e n v e r g e l i j k b a a r m o e t e n zijn m e t het A - n - l a b e l v a n w o n i n g e n .
Infrastructuur
De i n f r a s t r u c t u u r m a r k t is v o o r a l in 2012 en 2013 sterk g e t r o f f e n d o o r de crisis. Bij g e m e e n t e n is na een aantal j a r e n v a n d a l i n g de k o m e n d e t w e e j a a r naar v e r w a c h t i n g sprake van s t a b i l i s a t i e v a n de u i t g a v e n , m a a r in 2015 en 2016 k r i m p e n de r i j k s i n v e s t e r i n g e n n o g verder. Bij a a n t r e k k e n d e e c o n o m i s c h e g r o e i zullen de i n v e s t e r i n g e n v a n a f 2020 w e e r t o e n e m e n . De j a a r l i j k s e g r o e i zal t u s s e n 2020 en 2030 l i g g e n o p g e m i d d e l d 1 a 1,5% per jaar. H o e w e l b e l a n g r i j k e n e t w e r k e n v a n w e g e n en s p o o r l i j n e n zijn v o l t o o i d en g r o t e u i t b r e i d i n g e n achter de rug l i j k e n , z u l l e n de i n v e s t e -r i n g e n in g w w - w e -r k e n m e t b i j n a 2 5 % g -r o e i e n . In de k o m e n d e decennia zijn n o g g r o t e u i t g a v e n n o d i g v o o r de i n f r a s t r u c t u u r , z o w e l v o o r n i e u w b o u w en r e c o n s t r u c t i e als v o o r v e r v a n g i n g en o n -d e r h o u -d . De g r o e i e n -d e w e l v a a r t lei-dt t o t h o g e r e eisen aan k w a l i t e i t en capaciteit, s a m e n h a n g e n d m e t de t o e n e m e n d e m o b i l i t e i t . G e r e k e n d v a n a f 2015 l o o p t het b e d r a g o p t o t een reële s o m v a n € 385 m i l j a r d (€ 15,4 m i l j a r d per jaar g e m i d d e l d ) . D a a r b i j t r e e d t een v e r s c h u i v i n g o p v a n n i e u w b o u w naar v e r v a n g i n g , r e c o n s t r u c t i e e n o n d e r h o u d , v o o r a l in de p e r i o d e 2020-2030.De sterk g e d a a l d e n i e u w b o u w v a n w o n i n g e n en d e o p t e r m i j n d a -lende w e r k g e l e g e n h e i d h e b b e n sterke i n v l o e d o p de i n f r a s t r u c t u u r . G w w - w e r k z a a m h e d e n die sterk g e l i e e r d zijn aan n i e u w b o u w v a n w o n i n g e n , zoals g r o n d - en s t r a a t w e r k a c t i v i t e i t e n , n i e u w e r i o l e r i n g en g e m e e n t e l i j k e w e g e n , n e m e n af. V e r v a n g i n g en o n d e r h o u d n e m e n echter t o e . De v o o r r a a d v e r o u d e r t i m m e r s . De o m v a n g v a n d e v e r v a n g i n g s m a r k t v e r d u b b e l t zelfs in de k o m e n d e d e c e n n i a . De o p g a v e v o o r r i j k s w e g e n v e r t o o n t o p t e r m i j n e n i g e k r i m p . De g r o e i ligt m e e r bij de s p o o r w e g e n (20202030) en bij b i n n e n s t e d e -lijke i n f r a s t r u c t u u r .
De w a t e r b o u w n e e m t in b e l a n g t o e en o n t w i k k e l t zich b o v e n g e m i d d e l d . Door z e e s p i e g e l s t i j g i n g en de h o g e r e pieken in de w a t e r a f -v o e r -v a n de g r o t e r i -v i e r e n kan de -v e i l i g h e i d in het g e d i n g k o m e n . Grote i n v e s t e r i n g e n zijn d a a r o m n o d i g o m de risico's te b e h e e r s e n . Ook k o m e n er v e e l i n v e s t e r i n g e n uit de m a r k t , b i j v o o r b e e l d in o p -dracht v a n de i n d u s t r i e , de h a v e n s en de t e l e c o m s e c t o r . Een rela-tief sterke e c o n o m i s c h e g r o e i , c o n c e n t r a t i e v a n w o n i n g b o u w en t o e n e m e n d e m o b i l i t e i t l e i d e n t o t een sterke t o e n a m e v a n de i n f r a -s t r u c t u u r o p g a v e n in de R a n d -s t a d . B i n n e n -s t e d e l i j k e i n f r a -s t r u c t u u r ( w e g e n , r i o l e r i n g , e n e r g i e - en w a t e r n e t w e r k e n ) m o e t w o r d e n ver-v a n g e n . De aanleg ver-v a n i n f r a s t r u c t u u r in de d i c h t b e ver-v o l k t e g e b i e d e n leidt t o t relatief h o g e i n v e s t e r i n g s k o s t e n v o o r b i j v o o r b e e l d v i a -d u c t e n , t u n n e l s en g e l u i -d s s c h e r m e n . Hoge kosten w o r -d e n o o k ver-oorzaakt d o o r de c o m p l e x e logistiek. De l a n d s d e l e n n o o r d en in iets m i n d e r e m a t e z u i d o n d e r v i n d e n al t u s s e n 2020 en 2030 de g e -v o l g e n -v a n de b e -v o l k i n g s d a l i n g -v o o r de i n f r a s t r u c t u u r .
Dit artikel Is gebaseerd op het rapport 'Investeren in Nederland. Scenariostudie' van het Economisch Instituut voor de Bouw |E1B), 2015. Het rapport is beschikbaar vla www.elb.nl.
