• Nie Znaleziono Wyników

Potrzeby wsi a samorząd

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Potrzeby wsi a samorząd"

Copied!
40
0
0

Pełen tekst

(1)

o

B I B L I O T E K A „ Ż Y C I A H H Z E M 1 E N I G C K I B G O * * NR. 1 .

STEF AN CZARNOCKI

P O T R Z E B Y WSI a S A M O R Z Ą D

K R Z E M I E N I E C 1 9 3 8

.

(2)

r

/

(3)

B I B L I O T E K A „ Ż Y C I A K R Z E M I E N I E C K I E G O “ NR. 1 .

S T E F A N CZARNOCKI

P O T R Z E B Y WSI a S A M O R Z Ą D

K R Z E M I E N I E C 1 9 3 8

.

(4)
(5)

Z a r ó w n o c h a r a k t e r t e m a t u , j a k m o j e p r z y g o t o w a n i e d o j e g o z r e ­ f e r o w a n i a p o w o d u j ą , iż u j ę c i e j e g o b ę d z i e d a l e k i e o d t r a k t o w a n i a n a ­ u k o w e g o . W y d a j e m i s i ę t o j e d n a k w ł a ś c i w y m . N i e b r a k n i e n a m b o ­ w i e m p r a c t e o r e t y c z n y c h n a t e m a t p o t r z e b w s i, z a ś u s t a w o w e p r z e p r a ­ c o w a n i e o r g a n i z a c j i s a m o r z ą d u n a s z e g o u w a ż a m z a b a r d z o b l i s k i e d o s t o s o w a n i a d o p o t r z e b w s i i r ó w n i e ż o p a r t e n a g ł ę b o k i e j , t e o r e t y c z ­ n e j z n a j o m o ś c i z a g a d n i e n i a . J e d y n i e w ł a ś n i e b r a k n a m w y c i ą g n i ę c i a k o n s e k w e n c j i ż y c i o w y c h z w n i o s k ó w , j a k i e z b a d a ń n a u k o w y c h w y ­ n i k a j ą . N i e w ł a ś c i w y m j e s t w P o l s c e s t o s u n e k d o s a m o r z ą d u z i e m s k i e ­ g o i j e g o m o ż l i w o ś c i , n i e w ł a ś c i w y m j e s t j e g o t r a k t o w a n i e , j e g o w p r o ­ w a d z e n i e w ż y c ie . S t ą d p ł y n i e , z d a n i e m m o i m , k o n i e c z n o ś ć j a k n a j ­ b a r d z i e j p r a k t y c z n e g o t r a k t o w a n i a d z i s i e j s z e g o t e m a t u .

N i e z a l e ż n i e o d p r a k t y c z n o ś c i b ę d ę s t a r a ł s ię w s w y m u j ę c i u z m i e ­ r z a ć d o j a k n a j d a l e j p o s u n i ę t e j p r o s t o t y . J a k k o l w i e k b o w i e m z d a j ę s o b i e s p r a w ę , iż z a r ó w n o z a g a d n i e n i a w si, j a k i s a m o r z ą d u s ą w P o l ­ s c e b a r d z o p o w a ż n i e s k o m p l i k o w a n e , to j e d n a k o b y d w a w y m a g a j ą w p i e r w s z y m r z ę d z i e , ż e t a k n a z w ę , „ u r e a l n i e n i a ”, c z u j n e g o p r z y ł o ż e n i a u c h a d o z i e m i i z n a l e z i e n i a r o z w i ą z a ń t a k p r o s t y c h , j a k p r o s t e j e s t ż y c i e i m e n t a l n o ś ć w si, j a k p r o s t y m i s ą z t e g o ż y c i a w y n i k a j ą c e p o ­ t r z e b y .

Z a m i e r z a m p r z e d s t a w i ć o b r a z p o t r z e b w s i, n a s t ę p n i e m o ż l i w o ś c i s a m o r z ą d u w i c h r o z w i ą z y w a n i u i j e g o w a r t o ś c i d l a w s i w o g ó le , a w k o n s e k w e n c j i s k o n f r o n t o w a n i a p o t r z e b w s i z m o ż l i w o ś c i a m i s a m o ­ r z ą d u — w y s n u ć o d p o w i e d n i e w n i o s k i .

Z a c z n ę o d u s t a l e n i a p e w n y c h t e z w y j ś c i o w y c h , k t ó r e p r z y j m u j ę , j a k z a p e w n e b a r d z o w i e l u c z y t e l n i k ó w , z a u d o w o d n i o n e p r z e z ż y c i e , k t ó r e j e d n a k d l a u c z y n i e n i a m o i c h r o z w a ż a ń b a r d z i e j j a s n y m i m u s z ą n a w s t ę p i e b y ć w y p o w i e d z i a n e .

P i e r w s z ą z n i c h j e s t s t w i e r d z e n i e , iż szybki, możliwie najpełniejszy, najbardziej powszechny rozwój wsi i jej zbiorowego żvcia leży w intere­

sie państwa i że wszelkie czynniki hamujące postęp wsi jednocześnie ha­

mują rozwój całości państwa i jego potęgi. D o s t w i e r d z e n i a t e g o b ę d ę

1

(6)

j e s z c z e p o w r a c a ł , w y p o w i e d z i a ł e m je j e d n a k n a w s t ą p i ę n i e t y l k o d l a p o d k r e ś l e n i a a k t u a l n o ś c i t e m a t u , a l e r ó w n i e ż d l a u j a w n i e n i a s w e g o z a ­ s a d n i c z e g o s t o s u n k u d o z a g a d n i e n i a .

D r u g i m m o i m z a ł o ż e n i e m jest, iż postęp wsi może się odbywać konsekwentnie i bez załamań jedynie pod warunkiem jednoczesnego ro­

zwoju kulturalnego i materialnego i że nie tylko żadnego z nich nie możemy hamować, ale nie możemy żadnemu z nich nadawać mniejszej lub więk­

szej wagi.

U t r z y m a n i e d z i s i e j s z e j p r y m i t y w n e j k u l t u r y w s i p r z y p o d n o s z e n i u j e d y n i e jej d o b r o b y t u w ż a d n y m w y p a d k u n i e m o ż e l e ż e ć n a linii r o z w o j o w e j p a ń s t w a . Z d a n i e m m o i m , je s t o n o n a w e t s p r z e c z n e z u c z ­ c i w i e p o j ę t y m i n t e r e s e m j a k i e j k o l w i e k g r u p y s p o ł e c z n e j n a s z e g o n a r o ­ d u . N i e z a l e ż n i e z r e s z t ą o d t e g o s t w i e r d z e n i a , i s t n i e j ą c y d o n i e d a w n a w e g e t a t y w n y s t o s u n e k w s i d o k u l t u r a l n e g o ż y c i a z b i o r o w e g o i i n d y w i d u a l n e g o n i e d a s i ę n a d a l u t r z y m a ć ż a d n ą m i a r ą , s k o r o w i e ś o d c h w i ­ li o d r o d z e n i a p a ń s t w a z o s t a ł a o b d a r z o n a p o w s z e c h n y m n a u c z a n i e m , s k o r o n o w o c z e s n e u r z ą d z e n i a , j a k k o l w i e k j e s z c z e wr b a r d z o n i e d o s t a ­ t e c z n y m s t o p n i u p r z e z w i e ś w y k o r z y s t y w a n e , s ą d l a n ie j d o s t ę p n e , s k o r o w i e ś n a w i ą z a ł a k o n t a k t z k u l t u r ą i g a r n i e s ię k u n iej z e w z r a s ­ t a j ą c ą z r o k u n a r o k ż a r l i w o ś c i ą , i j a k k o l w i e k c i ą g l e z a m a ł o , a l e c o ­ r a z w i ę k s z a i l o ś ć m ł o d z i e ż y w i e j s k i e j m a d o s t ę p d o ś r e d n i c h i w y ż ­ s z y c h u c z e l n i . W i e ś d z i s i e j s z a n i e t y l k o s t a n o w i o l b r z y m i r e z e r w u a r n i e w y k o r z y s t a n e j p r a c y , d r z e m i e w n ie j p o d z iś d z i e ń z a p o z n a n a tęży * z n a c z ł o w i e k a , b e z p o ś r e d n i o z w i ą z a n e g o z n a t u r ą , i w b r e w p o z o r o m w y j ą t k o w o ż y w o t n a c h ł o n n o ś ć k u l t u r y , z d o l n o ś ć d o n ie s z y b k i e g o , a le g r u n t o w n e g o jej p r z y s w a j a n i a —- p o t e n c j a w y t w a r z a n i a s a m o r o d n e j k u l t u ­ r y w ł a s n e j . N i e w y k o r z y s t a n i e s p o c z y w a j ą c e j n a w s i s i ł y p r a c y i z w l e ­ k a n i e z p o z y s k a n i e m d l a k u l t u r y o l b r z y m i e j , p r z e k r a c z a j ą c e j 70 / 0 n a ­ r o d u j e g o w i ę k s z o ś c i , m a j ą c e j w n i e ś ć w ł a s n ą s iłę k u l t u r a l n ą , p r z e s ą ­ d z a ć b ę d z i e o u t r z y m a n i u n a s z e g o p a ń s t w a w s t a n i e t r w a ł e g o z a c o f a ­ n i a w s t o s u n k u d o z a c h o d u E u r o p y .

W y p ł y w a s t ą d t r z e c i e i o s t a t n i e z a ł o ż e n i e z a s a d n i c z e : Że dźwig* nięcie wsi z nędzy, ciemnoty i z wiązany cn z nimi niewiedzy i dezorgani­

zacji ku trwałemu rozwojowi kultury duchowej i materialnej stanowi nie tylko jedno z najpilniejszych zadań doby dzisiejszej, ale winno być połą­

czone z wysiłkiem całego narodu i państwa i musi być uwzględniane w ustroju życia państwowego, jak również w wyborze dróg jego rozwoju.

Z t y c h t r z e c h w i ą ż ą c y c h s ię z e s o b ą z a ł o ż e ń w y p ł y w a n a j b a r ­ d z i e j o g ó l n i k o w e u j ę c i e p o t r z e b w s i. V^szystkie one mieszczą się w jed­

nym dążeniu: do zrównania istniejącej dziś przepaści między położeniem wsi a miasta, przemysłu a rolnictwa i stworzenia warunków, umożli-

(7)

■wiającyćh stałe podnoszenie poziomu życia wsi zarówno pod względem kulturalnym jak i materialnym. O g ó l n i k t e n o c z y w i ś c i e n i e w i e l e m ó w i . J e s t o n j e d n a k z u p e ł n y m p r z e c i w s t a w i e n i e m d o t y c h c z a s o w e g o s t a n u

r z e c z y .

Z a r ó w n o b o w i e m u m o w y m i ę d z y n a r o d o w e , i n w e s t y c j e , u s t a w o ­ d a w s t w o s o c j a l n e , s z k o l n i c t w o , b u d o w a d r ó g i w i e l e i n n y c h z a g a d n i e ń z r ó ż n y c h d z i e d z i n ż y c i a p u b U c z n e g o r o z w i ą z y w a n e b y ł y n a j c z ę ś c i e j n a w z ó r t y c h p a ń s i w , k t ó r e p o s i a d a j ą z u p e ł n i e o d m i e n n ą s t r u k t u r ę d e ­ m o g r a f i c z n ą , p o d k ą t e m w i d z e n i a r o z w o j u m i a s t i p r z e m y s ł u —- a n i e w s i. Z a ś w s z y s t k o to , c o w y p ł y w a ł o z p o t r z e b w s i, c o s t w a r z a ł o m o ż : l i w o ś c i p r z y ś p i e s z e n i a jej p o s t ę p u , b y ł o o d s u w a n e n a p l a n d a l s z y , w z g l ę d n i e n a w e t o b a r c z a n e u c i ą ż l i w y m i s e r w i t u t a m i n a r z e c z m i a s t a . N a w i a s e m m ó w i ą c , lo s t e n n i e o m i n ą ł s a m o r z ą d u z i e m s k i e g o . . . K r y z y s d o p r o w a d z i ł to z j a w i s k o d o a b s u r d u : ż e p r z y t o c z ę n a r a z i e s p r a w ę b e z r o b o c i a , k t ó r e p r z e c i e ż n a w s i n i e t y l k o j e s t w i ę k s z e , a l e n i e r a z s t a n o w i ź r ó d ł o b e z r o b o c i a m i e j s k i e g o , a j e d n a k b y l i ś m y ś w i a d k a m i n i e t y l k o t e g o , ż e b e z r o b o c i e w i e j s k i e p r a w i e n i e b y ł o b r a n e p o d u w a g ę , le c z w i e ś b y ł a d o d a t k o w o o b a r c z a n a ś w i a d c z e n i a m i n a r z e c z b e z r o b o c i a m i e j s k i e g o , c z y t o w f o r m i e p r ó b y o b c i ą ż a n i a w y s o k i m i w p ł a t a m i s a m o r z ą d u p o w i a t o w e g o , c z y t e ż w f o r m i e p o w s z e c h n y c h z b i ó r e k n i e r a z o d n ę d z y w i e j s k i e j . O g ó l n i k w i ę c p r z e d c h w i l ą w y p o ­ w i e d z i a n y z m i e r z a d o n a s t a w i e n i a m y ś l i i r o z w a ż a ń n a k o n i e c z n o ś ć d o k o n a n i a b a r d z o r a d y k a l n y c h z m i a n n a s z e g o s t o s u n k u d o z a g a d ­ n i e ń w s i p o to, a b y m ó c i s t o t n i e s p o w o d o w a ć p r z y ś p i e s z e n i e a k t y w i - w i z a c j i jej p o s t ę p u i ś w i a d o m e g o u d z i a ł u w ż y c i u p a ń s t w a .

T a z m i a n a n a s z e g o s t o s u n k u d o w s i p r z e j a w i ć s ię w i n n a w f o r ­ m i e j a k n a j r z e t e l n i e j o p r a c o w a n e g o p l a n u w s p ó ł d z i a ł a n i a p a ń s t w a i o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n y c h z a r ó w n o p r z y m u s o w y c h , j a k d o b r o w o l n y c h w s t w a r z a n i u p o s t ę p u w s i, w z a s p o k a j a n i u jej i s t o t n y c h n a tej d r o d z e s t o j ą c y c h p o t r z e b .

P r z e c h o d z ę d o i c h k o n k r e t n e g o z o b r a z o w a n i a . W s p e ł n i e n i u t e g o z a d a n i a b a r d z o p o w a ż n ą p o m o c p o z y s k a ł e m w p r a c y p . G r z e g o r z a T u r o w s k i e g o p.t. „ W a r u n k i i d r o g i r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o w s i p o l ­ s k i e j “ , k t ó r a s ię n i e d a w n o u k a z a ł a .

J a k k o l w i e k w i ę c n i e z e w s z y s t k i m i t w i e r d z e n i a m i a u t o r a s i ę z g a d z a m , n i e j e d n o k r o t n i e w te j c z ę ś c i r e f e r a t u b ę d ę z te j k s i ą ż k i k o ­ r z y s t a ł p r z y o m a w i a n i u p o t r z e b g o s p o d a r c z y c h w si.

P o t r z e b y te w p i e r w s z y m r z ę d z i e p o d z i e l ę n a 2 g r u p y : p i e r w s z a -— t o u s u n i ę c i e s p a d k u p r z e s z ł o ś c i , k t ó r a p o d z i ś d z i e ń u j a r z m i a w i e ś i p o d t r z y m u j e je j w e g e t a t y w n y s t o s u n e k d o p o s t ę p u , d r u g a ■—- to s t w o r z e n i e w a r u n k ó w , o t w i e r a j ą c y c h p r z e d w s i ą n o w o c z e s n e d r o g i k u

3

(8)

z d o b y w a n i u p r z e z w i e ś k u l t u r y d u c h o w e j i p o d n o s z e n i u d o b r o b y t u . O c z y w i ś c i e p i e r w s z a g r u p a p o t r z e b d o t y c z y ć b ę d z i e p r z e d e w s z y s t k i m u s u n i ę c i a h a m u l c ó w s t r u k t u r a l n y c h r o z w o j u d r o b n e j w ł a s n o ś c i w i e j s k i e j . S ą to n a s t ę p u j ą c e z a g a d n i e n i a : p a r c e l a c j a w i ę k s z y c h o b s z a r ó w i u p e ł ­ n o r o l n i e n i e d r o b n y c h g o s p o d a r s t w , l i k w i d a c j a s z a c h o w n i c y i k o m a ­ s a c j a , l i k w i d a c j a s ł u ż e b n o ś c i , l i k w i d a c j a w z g l ę d n i e w ł a ś c i w e z a g o s p o ­ d a r o w a n i e w s p ó l n o t i n i e u ż y t k ó w , s z e r o k o z a k r o j o n a m e l i o r a c j a , , u p o r z ą d k o w a n i e p r a w n e g o s t a n u p o s i a d a n i a , w ł a ś c i w e i ż y c i o w o u j ę ­ te z o r g a n i z o w a n i e b u d o w n i c t w a w i e j s k i e g o — s ł o w e m s p r a w a u s u n i ę ­ c i a t y c h w s z y s t k i c h z a s a d n i c z y c h b o l ą c z e k w si, k t ó r e m i e ś c i s ię w s z e ­ r o k o u j ę t y m z a d a n i u r e f o r m y r o l n e j . K a ż d e z t y c h z a g a d n i e ń w y m a g a ­ ło b y s z e r o k i e g o o m ó w i e n i a , p r z y t y m n i e w ą t p l i w i e c i ę ż a r ic h r o z w i ą ­ z a n i a s p a d a w p i e r w s z y m r z ę d z i e n a p a ń s t w o , a i n t e r e s u j ą c y n a s s a m o r z ą d p e ł n i ć t u b ę d z i e r o l ę m o ż e w y d a t n ą , a l e w k a ż d y m r a z i e p o m o c n i c z ą . D l a t e g o t e ż o g r a n i c z ę s i ę j e d y n i e d o u j a w n i e n i a , z a k s i ą ż k ą T u r o w s k i e g o i z a M a ł y m r o c z n i k i e m s t a t y s t y c z n y m , n a j b a r ­ d z i e j j a s k r a w y c h m o m e n t ó w , a b y p o s t a w i ć p r z e d o c z y o s t r o ś ć z a g a d ­ n i e n i a . P r z y b r a k u z a p a s u z i e m i d o u p e ł n o r o l n i e n i a i m a ł e j je j w y ­ d a j n o ś c i n a o g ó l n ą i l o ś ć n i e s p e ł n a 3 8,000.000 h a u ż y t k ó w r o l n y c h i l e ś ­ n y c h , p o s i a d a m y o k o ł o 3 m i l i o n ó w h a n i e u ż y t k o w i p o n a d 10 m il. h a d o z m e l i o r o w a n i a . C y f r a ta s i ę g a o g ó l n e j ilo ś c i w s z y s t k i c h g r u n t ó w o r ­ n y c h w P o l s c e . Ilo ść w s p ó l n o t , m o ż n a r z e c , p o z o s t a j ą c y c h n a b o s k i e j o p i e c e , w y n o s i o k o ł o 1.300.000 ha... N a 3232 t y s i ą c e g o s p o d a r s t w — 1,718 t y s i ę c y p o z o s t a j e w s z a c h o w n i c y ( 4 6 ,8 % ) . P r z y t y m z c a ł e j i l o ś ­ ci g o s p o d a r s t w n i e s k o m a s o w a n y c h 5 7 ° /0 p o s i a d a g o s p o d a r s t w a w ilo ś c i p o n a d 4 k a w a ł k i ; 1 3 % p o n a d 11 k a w a ł k ó w , a 3 . 3 % p o n a d 20 k a ­ w a ł k ó w , 1 6 % g o s p o d a r s t w p o s i a d a p a r c e l e o s z e r o k o ś c i p o n i ż e j 2 m e t r ó w p r z y d ł u g o ś c i o d 1— 2 k i l o m e t r ó w k a ż d a d z i a ł k a . . . T e n s t a n r z e c z y p r a w i e n i e d o t y c z y w o j e w ó d z t w z a c h o d n i c h , n a t o m i a s t w 6 0 % o b c i ą ż a w o j e w ó d z t w a w s c h o d n i e . Przy utrzymaniu powyższego stanu oczywiście nie może być mowy ani o planowej, prawidłowej gospodarce drobnej własności, ani o wyrównaniu zaniedbań, ani tym bardziej ry­

walizacji w intensywności naszego rolnictwa z zachodem Europy, g Izie ten stan należy do zamierzchłej przeszłości. S p r a w a l i k w i d a c j i s ł u ż e b ­ n o ś c i j e s t j e d y n y m z w y ż e j w y m i e n i o n y c h z a g a d n i e ń j u ż s z c z ę ś l i w i e p r a w i e c a ł k o w i c i e zlikwidowanym z a c z a s ó w o d r o d z o n e j P o l s k i . N a ­ t o m i a s t n i e z d a j e m y s o b i e n a j c z ę ś c i e j s p r a w y , j a k p o w a ż n ą d l a r o z w o ­ ju w s i j e s t s p r a w a u r e g u l o w a n i a p r a w n e g o s t a n u p o s i a d a n i a . W w o ­ j e w ó d z t w a c h w s c h o d n i c h i c e n t r a l n y c h o k o ł o 7 5 % g o s p o d a r s t w o o b s z a r z e 50 h a n i e p o s i a d a u r e g u l o w a n y c h h i p o t e k , a w w o j e w ó d z ­ t w a c h p o ł u d n i o w y c h i s t n i e j e n a s k u t e k p o d z i a ł ó w d r o b n y c h g o s p o -

(9)

d a r s t w z u p e ł n a n i e z g o d n o ś ć k a t a s t r u g r u n t o w e g o z e s t a n e m h i p o t e k i . P r z y t y m s p o t y k a j ą s i ę z a p i s y h i p o t e c z n e , n o t u j ą c e u ł a m k i h a o m i a n o ­ w n i k u k i l k u d z i e s i ę c i o t y s i ę c z n y m .

T e n s t a n r z e c z y o d c i n a , r z e c z p r o s t a , d r o b n e g o r o l n i k a o d m o ż ­ n o ś c i k o r z y s t a n i a z w ł a ś c i w e g o k r e d y t u i z n a c z n i e g o p o d r a ż a , s t w a -

>za z a m i e s z a n i e w s p r a w a c h p o d a t k o w y c h , p o w o d u j e u c i ą ż l i w e s p o r y s ą d o w e , s ł o w e m z n o w u ż j e s t w y r a ź n i e s p r z e c z n y z e l e m e n t a r n y m p o j ę ­ c i e m k u l t u r y g o s p o d a r c z e j , j u ż n a w e t n i e n o w o c z e s n y m a l e i p r z e d w o ­ j e n n y m . Wreszcie■ zabudowania wsi. U r b a n i s t y k a , z a g a d n i e n i e z n a c z n i e b a r d z i e j s k o m p l i k o w a n e , n a t o m i a s t n i e w ą t p l i w i e b a r d z i e j e m o c j o n u j ą c e i i n t r a t n e d l a a r c h i t e k t ó w , p o c z y n i ł a z n a c z n e w te j d z i e d z i n i e p o s t ę p y J a k r z a d k i e n a t o m i a s t , z a w y ł ą c z e n i e m w o j e w ó d z t w z a c h o d n i c h , j e s t w ł a ś c i w e r o z w i ą z a n i e o s i e d l i w i e j s k i c h , a n a w e t z a b u d o w a ń j e d n e g o g o s p o d c . r s t w a . A p r z e c i e ż t e n s t a n r z e c z y w y w i e r a s w o j e b a r b a r z y ń s k i e p i ę t n o j u z n i e t y l k o n a g o s p o d a r s t w i e r o l n i k a , j a k o w a r s z t a c i e , a l e n a c a ł y m j e g o ż y c i u , n a j e g o p s y c h i c e i, w i ę c e j n iż n a m s i ę z d a j e , n a z a ­ s a d n i c z y m s t o s u n k u d o p o s t ę p u

Z u p e ł n i e s p e c y f i c z n y m z a g a d n i e n i e m , k t ó r e w i ą ż e s ię z p o p r z e d ­ n i m i z a g a d n i e n i a m i , a j e d n a k o d r ę b n i e m u s i b y ć " tr a k to w a n e , to u p e ł n o ­ r o l n i e n i e p o ł ą c z o n e z p a r c e l a c j ą z n a c z n i e j s z y c h o b s z a r ó w . Z a g a d n i e n i e t o w i ą ż e z e s o b ą s p r a w ę p r z e w a ż a j ą c e j k a r ł o w a t o ś c i n a s z y c h g o s p o ­ d a r s t w ( 6 4 . 7 % p o n i ż e j 5 h a ) z o g ó l n y m p r z e l u d n i e n i e m w si.

T y m z a g a d n i e n i e m , n a j b a r d z i e j s p o ś r ó d k o m p l e k s u r e f o r m y r o l ­ n e j d r a ż l i w y m i s k o m p l i k o w a n y m , n i e z a m i e r z a m u t r u d z a ć c z y t e l n i k a . J e s t o n o w P o l s c e s p e c j a l n i e o s t r e i z n o w u ż s t a n o w i c i ą ż ą c y n a n a s s p a d e k p r z e s z ł o ś c i : 1) n a s k u t e k r o z r o s t u f o l w a r k ó w z a c z a s ó w P o l s k i p r z e d r o z b i o r o w e j i 2) z a n i e d b a n i a t e r e n u R z e c z y p o s p o l i t e j p o d c z a s n i e w o l i p o d w z g l ę d e m p r z e m y s ł u , c o z a h a m o w a ł o o d p ł y w l u d n o ś c i z e w si d o m i a s t , a w r e z u l t a c i e s t a l e p o g ł ę b i a ł o n i e w s p ó ł m i e r n i e d o i n ­ n y c h p a ń s t w p r z e l u d n i e n i e w s i i i d ą c e z a n i m k a r ł o w a c e n i e d r o b n y c h g o s p o d a r s t w . T e n s t a n r z e c z y i w d a l s z y m c i ą g u b r a k o d p ł y w u l u d ­ n o ś c i d o p r z e m y s ł u , z a h a m o w a n i e e m i g r a c j i , n i s k i p o z i o m k u l t u r a l n y n a s z e j w s i, b r a k w y k s z t a ł c e n i a z a w o d o w e g o w ś r ó d c h ł o p ó w p o w o d u j e n a w s . g ł ó d z i e m i , n i e j e d n o k r o t n i e w s w y m e m o c j o n a l n y m n a p i ę c i u r ó w n y g ł o d o w i f i z j o l o g i c z n e m u c z ł o w i e k a . G ł ó d t e n c z y n i n i e z a l e ż n i e o d p o l i t y k i p a ń s t w a p r o c e s r o z d r o b n i e n i a g o s p o d a r s t w n i e u c h r o n n y m : 1 p r z e z s t a ł y p o d z i a ł d r o b n y c h g o s p o d a r s t w m i ę d z y s p a d k o b i e r c ó w , 2°

p r z e z s t o s u n k o w o w y ż s z ą c e n ę z i e m i p r z y p a r c e l a c j i n a d z i a ł k i , n i ż w i ę k s z y c h g o s p o d a r s t w w c a ł o ś c i ( o d 4 % d o 1 8 8 ' % - T u r o w s k i , str. 88).

P r o c e s t e n w y m a g a p o z a p o l i t y k ą r o l n ą p a ń s t w a , w p ł y w a j ą c ą n a s t r u k t u r ę g o s p o d a r s t w r o l n y c h , d o s t o s o w a n i a d o n i e g o c a ł o ś c i p a ń s t -

5

(10)

w o w o - s p o ł e c z n e g o p l a n u p o d n o s z e n i a p o z i o m u r o l n i c t w a i to j e s t w n a s z y m t e m a c i e w o d n i e s i e n i u d o t e g o z a g a d n i e n i a n a j w a ż n i e j s z e d o

z a n o t o w a n i a

N i e z a l e ż n i e o d t e g o p o d k r e ś l i ć m u s i m y , ż e n a j i d e a l n i e j r o z w i ą z a ­ n a r e f o r m a r o l n a n i e u s u n i e z n a s z e j w s i t r a g i c z n e g o je j p r z e l u d n i e n i a w r a z z e w s z y s t k i m i j e g o s k u t k a m i . T y m b a r d z i e j , ż e n a l e ż y b r a ć p o d u w a g ę , iż n a w e t p r z y n a j r a d y k a l n i e j s z y c h t e n d e n c j a c h m u s i b y ć o n a p r o w a d z o n a z w i e l k ą r o z w a g ą z e w z g l ę d u n a s k r o m n y i n i e w y s t a r c z a ­ j ą c y w s t o s u n k u d o p o t r z e b z a p a s z i e m i , p r z e z n a c z o n y n a r e f o r m ę r o l n ą i z e w z g l ę d u n a z w i ą z a n e z n i ą k o s z t y , j a k i e m u s i p o n i e ś ć p a ń ­ s t w o , a b y u c z y n i ć j ą s k u t e c z n ą i m o ż l i w i e s z y b k o o d d z i a ł y w u j ą c ą n a z ł a g o d z e n i e p r z e l u d n i e n i a w s i i p o d n i e s i e n i e p o z i o m u g o s p o d a r c z e g o d r o b n y c h w a r s z t a t ó w r o l n y c h . W z w i ą z k u w i ę c z z a g a d n i e n i e m p r z e ­ l u d n i e n i a w si, w k t ó r y m P o l s k a n i e s t e t y j e s t k r a j e m p r z o d u j ą c y m w ś w i e c i e , n i e z a l e ż n i e o d e w e n t u a l n e g o d o k o n a n i a p a r c e l a c j i , j a k a m o ż e c z a s o w o t ę b o l ą c z k ę w s i z ł a g o d z i ć , a n i e k i e d y b ę d z i e s t a n o w i ł a j e d y ­ n i e j a k b y z a s t r z y k m o r f i n y , u r u c h o m i ć m u s i m y s i ł y w s z y s t k i c h c z y n ­ n i k ó w s p o ł e c z n y c h , b y z e z j a w i s k i e m p r z e l u d n i e n i a w s i i j e g o s k u t k a ­ m i w a l c z y ć . P o j a w i ą s i ę tu z a d a n i a : z o r g a n i z o w a n i e o d p ł y w u n a d m i a - ' r u l u d n o ś c i d o p r z e m y s ł u m i e j s k i e g o , w y k o r z y s t a n i e e w e n t u a l n y c h k o n i u n k t u r e m i g r a c y j n y c h , u p r z e m y s ł o w i e n i e r o l n i c t w a , p o d n i e s i e n i e r z e m i o s ł a , z a o p i e k o w a n i e s i ę c h a ł u p n i c t w e m i i n n y m i u b o c z n y m i d o ­ c h o d a m i w s i, c a ł o ś ć z a g a d n i e n i a i n t e n s y f i k a c j i g o s p o d a r k i r o l n e j , k s z t a ł c e n i e i n t e l i g e n c j i w i e j s k i e j o r a z o r g a n i z a c j a r o l n i c t w a d l a w z m o c ­

n i e n i a j e g o s i ł y g o s p o d a r c z e j w k r a j u .

W t y m m o m e n c i e s t a n ę l i ś m y n a g r a n i c y z a d a ń , m a j ą c y c h n a c e ­ lu u s u n i ę c i e h a m u l c ó w s t r u k t u r a l n y c h i t y c h , k t ó r e z m i e r z a j ą d o s t w o ­ r z e n i a n a j b a r d z i e j p o m y ś l n y c h w a r u n k ó w p o s t ę p u k u l t u r a l n e g o w s i.

O c z y w i ś c i e te 2 g r u p y z a d a ń n i e p o k r y w a j ą s ię z p o d z i a ł e m , k t ó r y u c z y n i ł e m u p r z e d n i o . H a m u l c e s t r u k t u r a l n e s ą c a ł k o w i c i e s p a d k i e m p r z e s z ł o ś c i , d r u g a g r u p a , j a k k o l w i e k o b e j m o w a ć b ę d z i e t w ó r c z o ś ć o d ­ r o d z o n e g o P a ń s t w a P o l s k i e g o i w s z y s t k i c h s p o ł e c z n y c h c z y n n i k ó w w n i m d z i a ł a j ą c y c h , n i e b ę d z i e o n a r ó w n i e ż w o l n ą o d t r u d n o ś c i , s p o w o ­

d o w a n y c h o p ó ź n i e n i e m p o s t ę p u n a s z e j w s i p r z e z n i e w o l ę .

T a o k o l i c z n o ś ć c i ą ż y ć n a n a s b ę d z i e j e s z c z e p r z e z d ł u g i e l a t a i p o w o d o w a ć k o n i e c z n o ś ć s z u k a n i a t y c h , a n i e i n n y c h r o z w i ą z a ń , u s t a l a n i a o d m i e n n e j , n i ż w i n n y c h p a ń s t w a c h , h i e r a r c h i i p o t r z e b i k o l e j n o ś c i w y k o n y w a n y c h z a d a ń , w y b o r u m e t o d m n i e j i d e a l n y c h , a l e p o w s z e c h n i e j i p e w n i e j d z i a ł a j ą c y c h .

B a r d z o w a ż n y m i n a p r z y k ł a d p r z e s z k o d a m i n a d r o d z e p o s t ę p u w s i, b ę d ą c y m i s p u ś c i z n ą n i e w o l i , j e s t n i e w y s t a r c z a j ą c a ilo ś ć i n i e -

(11)

w ł a ś c i w y k i e r u n e k lin ii k o l e j o w y c h i d r ó g n a t e r e n i e n a s z e g o p a ń ­ s t w a , n i s k i p o z i o m o ś w i a r y o g ó l n e j i z a w o d o w e j , b r a k j a k i c h k o l w i e k d o ś w i a d c z e ń i d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h z p r z e s z ł o ś c i i t. p.

P r a c e m u s i a ł y b y ć w n a s z y m p a ń s t w i e p r o w a d z o n e o d p o c z ą t k u i p o o m a c k u . P o t r z e b y , b o l ą c z k i i t r w a ł e , ż e t a k n a z w ę , c h o r o b y w si n i e s ą n i e r a z p r z e z n i ą u ś w i a d a m i a n e i m u s z ą b y ć l e c z o n e ś r o d k a m i n i e w y p r ó b o w a n y m i i d a j ą c y m i p r o c e s w y z d r o w i e n i a p e ł e n n i e s p o d z i a ­ n e k , k o m p l i k u j ą c y c h w s p o s ó b w y j ą t k o w o d o t k l i w y p r a c ę n a d p o d ­ n i e s i e n i e m p o z i o m u r o l n i c t w a .

B ę d ę t e r a z t r a k t o w a ł ł ą c z n i e p o t r z e b y g o s p o d a r c z e i k u l t u r a l ­ n e w s i ta k , j a k o n e p r z e p l a t a j ą s i ę w jej ż y c i u . P o t r z e b y te n i e o g r a ­ n i c z a j ą s ię w y ł ą c z n i e d o p o d n i e s i e n i a p o z i o m u r o l n i c t w a , z a c z e p i a j ą o n e o w s z e l k i e d z i e d z i n y ż y c i a z b i o r o w e g o , k t ó r e d l a w s i są, b ą d ź t e ż b ę d ą w b l i s k i e j i n i e c o d a l s z e j p r z y s z ł o ś c i , a k t u a l n e .

K i e d y m ó w i ł e m o z a s y p a n i u p r z e p a ś c i m i ę d z y t r a k t o w a n i e m ż y c i a w si i m i a s t a , w p i e r w s z y m r z ę d z i e m i a ł e m n a u w a d z e s t w o r z e ­ n i e d l a w s i n i e o g r a n i c z o n e g o d o s t ę p u d o o ś r o d k ó w k u l t u r y o g ó l n e j , b y m o g ł a ją s o b i e p r z y s w a j a ć i w n o s i ć d o n i e j s w o j e w ł a s n e w a r t o ś c i . C z y ż m o ż n a w ą t p i ć , ż e w d a n y m w y p a d k u n a c z o ł o w y s u ­ n ą ć m u s i m y z a g a d n i e n i e w s z e l k i e g o r o d z a j u k o m u n i k a c j i m i ę d z y w s i ą a m i a s t e m , p o c z y n a j ą c o d n a j b a r d z i e j n o w o c z e s n y c h w y n a l a z k ó w , j a k r a d io, a k o ń c z ą c n a z w y c z a j n e j p o l s k i e j d r o d z e . R o z b u d o w a s i e c i l i n i i k o l e j o w y c h , j a k k o l w i e k s t a n o w i n i e o d w o ł a l n e z a d a n i e s t o j ą c e p r z e d p a ń s t w e m , w n a s z y c h w a r u n k a c h b ę d z i e p o s t ę p o w a ł a w t e m p i e b a r d z o n i e w s p ó ł m i e r n y m z i s t n i e j ą c ą p o t r z e b ą . T o t e ż , j e ż e l i c h o d z i o l ą d o w e l in ie k o m u n i k a c y j n e d l a w s i, p r z e z d ł u g i j e s z c z e c z a s n a j ­ b a r d z i e j k a p i t a l n y m z a g a d n i e n i e m p o z o s t a n i e b u d o w a i u t r z y m a n i e d r ó g k o ł o w y c h . W z a r a n i u n a s z e g o i s t n i e n i a z a g a d n i e n i e to z o s t a ł o p o t r a k t o w a n e z n a l e ż n ą m u p o w a g ą . S a m o r z ą d p o w i a t o w y u z y s k a ł n a t e n c e l s p e c j a l n e ź r ó d ł o d o c h o d o w e w f o r m i e d o p ł a t d r o g o w y c h , s a ­ m o r z ą d g m i n n y p o s i a d a p r a w o w y k o r z y s t a n i a p o w i n n o ś c i n a t u r a l n e j , n a d a n o s p e c j a l n e u p r a w n i e n i e t w o r z e n i a p r z y m u s o w y c h i d o b r o ­ w o l n y c h s p ó ł e k d r o g o w y c h o s k ł a d z i e m i e s z a n y m — z u d z i a ł e m s a ­ m o r z ą d u i z a i n t e r e s o w a n e j l u d n o ś c i , a p a ń s t w o w s w o i c h b u d ż e t a c h p r z e z n a c z a ł o n a t e n c e l p o k a ź n e k w o t y . B u d o w a d r ó g r o z w i j a ł a s ię p o m y ś l n i e . K r y z y s i p r o c e s c e n t r a l i z a c j i , k t ó r y p o d c z a s k r y z y s u w P o l s c e p r z y b r a ł z a s t r a s z a j ą c e r o z m i a r y i g r o ź n e f o r m y , b a r d z o z a ­ h a m o w a ł y t e n p o s t ę p , o d w r a c a j ą c c z ę s t o k i e r u n e k r o z p o c z ę t e j p r a c y . W p r o w a d z o n y z b y t p ó ź n o f u n d u s z d r o g o w y n i e d a ł w y n i k ó w , a w y m i ó t ł z b u d ż e t u p a ń s t w o w e g o k r e d y t y n a t e n c e l p r z e z n a c z o n e . C i ę ż a r u t r z y m a n i a d r ó g p a ń s t w o w y c h z a c z ą ł c z ę ś c i o w o w c o r a z to

7

(12)

w i ę k s z e j m i e r z e s p a d a ć n a s a m o r z ą d y , a b u d o w a p r z e z s a m o r z ą d y d r ó g w ł a s n y c h r ó ż n y m i s p o s o b a m i b y ł a n i e r a z p r z e z w ł a d z e n a d z o r ­ c z e h a m o w a n a . W r e z u l t a c i e k o l e j n o ś ć b u d o w y d r ó g n a j c z ę ś c i e j b y ł a c e n t r a l i s t y c z n i e u s t a l a n a , c z ę s t o w s t o s u n k u o d w r o t n y m d o p o t r z e b w s i, a w i e ś n a j b a r d z i e j o d d a l o n a o d c e n t r ó w p o d z i ś d z i e ń j e s i e n i ą i w i o s n ą p o z o s t a j e o d c i ę t a o d ś w i a t a .

C e n t r a l i s t y c z n e u j ę c i e i b e z p l a n o w o ś ć te j a k c j i p o w o d u j ą t r w a ł e u t r u d n i e n i e d o s t ę p u w si d o k u l t u r y n a j s z e r z e j p o j ę t e j , J j a k r ó w ­ n i e ż o d c i n a j ą j ą o d u d z i a ł u w ż y c i u p a ń s t w a . S z a b l o n o w e r o z s t r z y ­ g a n i e z a g a d n i e ń t e r e n o w y c h i g e n e r a l n i e n a d a n e p i e r w s z e ń s t w o d r o ­ g o m u l e p s z o n y m w s p o s ó b j a k n a j b a r d z i e j d l a w s i d o t k l i w y p o g ł ę b i a j ą t e n n i e d o b r y s t a n r z e c z y

R o z b u d o w a s ie c i t e l e f o n i c z n e j , k t ó r a z c h w i l ą p o p r a w y k o n i u n k t u ­ r y n i e c o r u s z y ł a z m i e j s c a , z e z r o z u m i a ł y c h w z g l ę d ó w , n a w e t g d y b y n a b r a ł a s z y b s z e g o t e m p a , n i e b ę d z i e m o g ł a t e g o z a s a d n i c z e g o b r a k u k o m u n i k a c j i w y r ó w n a ć . T y m b a r d z i e j r a d i o f o n i z a c j a w s i, k t ó r e j z n a ­ c z e n i a n i e p o m n i e j s z a m , n i e p r z e s t a j e b y ć d l a w s i l u k s u s e m . P r z y t y m d z i a ł a n i e r a d i a n a r a z i e r a c z e j o g r a n i c z a s ię d o s f e r y k u l t u r y d u c h o w e j , n i e p o s i a d a j ą c w i ę k s z e g o z n a c z e n i a w a k c j i p o d n o s z e n i a k u l t u r y g o s p o d a r c z e j . P o z i o m k u l t u r a l n y i p s y c h i k a w s i n i e z a l e ż n i e o d i n n y c h c z y n n i k ó w w y m a g a j ą k o n t a k t ó w b a r d z i e j b e z p o ś r e d n i c h , j a k i e m o g ą d a ć j e d y n i e k o l e j i d r o g i k o ł o w e .

B r a k c z a s u n i e p o z w a l a m i n a r ó w n o m i e r n e t r a k t o w a n i e w s z y s t ­ k i c h i n n y c h p o t r z e b w s i, k t ó r y m p r z e c i e ż n i e s p o s ó b p o s t a w i ć w ł a ś c i ­ w i e ż a d n y c h g r a n i c W y b i o r ę w i ę c n a j w a ż n i e j s z e . Z a l i c z a m d o n i c h z a g a d n i e n i a : p o d n i e s i e n i a p o z i o m u s a m e g o r o l n i c t w a , z d r o w i a i o p i e k i s p o ł e c z n e j , o ś w i a t y i k u l t u r y .

S p r a w a p o d n i e s i e n i a p o z i o m u r o l n i c t w a , k t ó r e m u s i b y ć c ią g le p r o w a d z o n e r ó w n o m i e r n i e z u s u w a n i e m s t r u k t u r a l n y c h j e g o h a m u l c ó w , r o z s z c z e p i a s i ę n a z a d a n i a ? w y b o r u i r o z w o j u w ł a ś c i w y c h k i e r u n k ó w p r o d u k c j i , d ą ż e n i a d o w y t w o r z e n i a z d r o w y c h t y p ó w g o s p o d a r s t w o d o b r e j o r g a n i z a c j i i n i e j e d n o s t r o n n e j p r o d u k c j i , s t w o r z e n i a s p e c j a l n y c h u r z ą d z e ń k u l t u r y r o ln e ? d l a w s i, u r u c h o m i e n i a p r z e m y s ł u r o l n e g o , k t ó r y b y m ó g ł o d d z i a ł y w a ć n a i n t e n s y f i k a c j ę r o l n i c t w a , s t a ł e g o d o ­ k s z t a ł c a n i a i s a m o k s z t a ł c e n i a z a w o d o w e g o , w r e s z c i e — n a j e d n o z n a j ­ w a ż n i e j s z y c h z a g a d n i e ń -— w ł a ś c i w e j o r g a n i z a c j i w y m i a n y p r o d u k t ó w r o l n y c h i p r z e m y s ł o w y c h , u j ę t e j w r ę c e b ą d ź s a m y c h r o l n i k ó w , b ą d ź c z y n n i k ó w , r o z u m i e j ą c y c h p o ł o ż e n i e w s i i jej p o t r z e b y . D o t y c h c z o ­ ł o w y c h z a g a d n i e ń o c h a r a k t e r z e ś c i ś l e s p o ł e c z n o - r o l n i c z y m d o ł ą c z a j ą s i ę z a g a d n i e n i a z ż y c i e m w a r s z t a t u r o l n e g o w r ó ż n y s p o s ó b p o w i ą z a ­ n e . B ę d ą n i m i : c h a ł u p n i c t w o , r z e m i o s ł o w i e j s k i e , r p ż n e g a ł ę z i e z a r o b -

! . r j 3 Y W O W f < W . y . y j b B t f t t h ’

8

(13)

*

k ó w u b o c z n y c h i t.p.

P r z e c h o d z ę d o z a g a d n i e n i a z d r o w i a i o p i e k i s p o ł e c z n e j . W i ą ż ę j e z s o b ą , b o w i e m w ż y c i u n a s z e g o p a ń s t w a z a z ę b i a j ą s ię o n e n a w s z y s t k i c h s z c z e b l a c h ż y c i a i a d m i n i s t r a c j i t a k ś c iś le , ż e n i e m o ż n a ic h r o z d z i e l i ć . C z y ż m a m d o w o d z i ć , ż e p o t r z e b y te s ą w z e s t a w i e n i u z m i a s t e m b a r d z i e j d o t k l i w e i b a r d z i e j p o w s z e c h n e n a w s i, ż le z a ­ b u d o w a n e j , o d d a l o n e j a n i e r a z o d c i ę t e j o d m i a s t a , n i e p o s i a d a j ą c e j w o l n e g o g r o s z a , p r a w i e z a w s z e p o z b a w i o n e j s z p i t a l a , a p t e k i , d o k ­ t o r a , a k u s z e r k i ? C z y ż m a m m ó w i ć , ż e t e p o t r z e b y n i e s ą t y l k o p o t r z e b a m i w s i, a s i ę g a j ą w p i e r w s z y m r z ę d z i e z a g a d n i e n i a o b r o n n o ś ­ ci p a ń s t w a , p o w i e d z m y w y r a ź n i e — i n t e r e s ó w w o j s k a , k t ó r e g o ż o ł ­ n i e r z w o l b r z y m i e j w i ę k s z o ś c i z e w si s ię r e k r u t u j e ? c z y ż t r z e b a w s p o ­ m i n a ć , ż e w z a k r e s i e o p i e k i n a d s t a r c a m i , s i e r o t a m i i w o g ó l e j e d n o s t ­ k a m i n i e s a m o w y s t a r c z a l n y m i j e s t e ś m y n a n a s z e j w s i n a p o g r a n i ­ c z u b a r b a r z y ń s t w a ? W s z y s t k o t o s t a w i a m i e s z k a ń c a w s i n i e t y l k o p o ­ n i ż e j p r z e c i ę t n e g o p o z i o m u d z i s i e j s z e j k u l t u r y , a l e w r ę c z n a p o z i o m i e o b y w a t e l a 3-ej k l a s y w n a s z y m p a ń s t w i e . I n t e r e s u j e n a s n a t o m i a s t p y t a n i e : j a k i e w y s i ł k i m a m y p o z a s o b ą , z m i e r z a j ą c e d o u s u n i ę c i a te j p r z e p a ś c i m i ę d z y p o ł o ż e n i e m i t r a k t o w a n i e m w s i i m i a s t a ? J u ż n a w s t ę p i e w s p o m n i a ł e m , iż c a ł e n a s z e u s t a w o d a w s t w o s o c j a l n e b y ł o o p r a c o w a n e p o d k ą t e m w i d z e n i a i n t e r e s u m i a s t a i p r z e m y s ł u . R z u ć m y o k i e m , j a k i e w y n i k ł y s t ą d d y s p r o p o r c j e .

W y d a t k i n a 1 u b e z p i e c z o n e g o w r. 1935 p r z e c i ę t n i e w y n o s i ł y : n a w y p a d e k c h o r o b y 47 zł. n a w y p a d e k b r a k u p r a c y 36,5 a w i n n y c h l a t a c h s i ę g a ł y w 1-ym w y p a d k u z ł 101, w 2 -g im 117 zł. N a t o m i a s t z g o d n i e z e s t a t y s t y k ą p o d a n ą w 1-ym N r. „ S a m o r z ą d u “ z r. 1936 w y d a t k i n a z d r o w i e s p a d a j ą w o d n i e s i e n i u d o w s i p o n i ż e j 1 zł. n a o s o b ę , z a ś z a g a d n i e n i a b r a k u p r a c y n a w s i w o g ó l e s ię n i e b i e r z e p o d u w a g ę , c h o ć je s t o n o z j a w i s k i e m p e r m a n e n t n y m i, j a k o b l i c z a T u r o w ­ s k i, w i e ś p o l s k a p o s i a d a s t a l e o k o ł o 9 0 0 0 0 0 z b ę d n y c h d o r o s ł y c h m ę ż ­ c z y z n , g d y m a k s y m a l n a j a k d o t y c h c z a s i l o ś ć b e z r o b o t n y c h p r z e m y s ł u i m i a s t w y n i o s ł a z g o d n i e z M a ł y m R o c z n i k i e m S t a t y s t . w r. 1936—-466000.

R o z u m i e m , iż s t a n o b e c n e j o r g a n i z a c j i ż y c i a p a ń s t w a i s a m o r z ą d ó w n i e p o z w a l a n a z a r a d z e n i e te j s y t u a c j i , z k t ó r e j z a l e d w i e n a j j a s k r a w ­ s z e p o t r z e b y w s i w y b r a ł e m . J e d n a k t e n s t a n r z e c z y j e s t n i e d o u t r z y ­ m a n i a i m u s i m y n a ń r e a g o w a ć w s p o s ó b j a k n a j b a r d z i e j r a d y k a l n y , , s z u k a j ą c r o z w i ą z a ń z a s a d n i c z e g o z n a c z e n i a , a n i e d o r a ź n e g o z n i e c z u ­ l a n i a r a n , j a k t o m a m i e j s c e o b e c n i e .

W r e s z c i e t r z e c i a i o s t a t n i a g r u p a p o t r z e b w si, k t ó r ą z a m i e r z a m w y s u n ą ć w n i n i e j s z y m r e f e r a c i e , to o ś w i a t a i k u l t u r a w si. Z a g a d n i e ­ n i e to j e s t r ó w n i e d o b r z e k o r o n ą p o t r z e b w si, j a k i g e n e r a l n ą j e g o

(14)

p o d s t a w ą . N i e c h o d z i m i o j a s k r a w e , a z a r a z e m p a r a d o k s a l n e u j ę c i e t e g o z a g a d n i e n i a p r z e z j e d n e g o z m i n ' s t r ó w d u ń s k i c h , iż w i e ś d u ń s k a d l a t e g o p r o d u k u j e d u ż o d o b r e g o m a s ł a , ż e m ł o d z i e ż c z y t a d u ż o p o e z j i . C h o d z i t u w p i e r w s z y m r z ę d z i e o u s u n i ę c i e h a m u l c ó w p o s t ę p u w si, p o z o s t a w i o n y c h n a m p r z e z n i e w o l ę . W s z e l k i e d z i e d z i n y ż y c i a z b i o r o ­ w e g o i j e d n o s t k o w e g o n a w s i s ą z a h a m o w a n e z b y t n i s k i m p o z i o m e m o ś w i a t y i k u l t u r y . N a w e t ś w i a d o m o ś ć p o t r z e b w si, k t ó r a w p o k r e w n e j n a m p o d w z g l ę d e m s t r u k t u r y d e m o g r a f i c z n e j D a n i i o s i ą g n ę ł a t a k w y ­ s o k i p o z i o m , w P o l s c e d o p i e r o z a c z y n a s i ę b u d z i ć . A p r z e c i e ż j a s n y m Je st, ż e ś w i a d o m o ś ć t a s t a n o w i n i e o d w o ł a l n y w a r u n e k t y c h p o t r z e b z a ­ s p o k o j e n i a . W o ś w i a c i e z r o b i l i ś m y o l b r z y m i k r o k n a p r z ó d p r z e z o d ­ w a ż n e p o s t a w i e n i e o d p o c z ą t k u i s t n i e n i a p a ń s t w a s p r a w y p o w s z e c h n e ­ g o n a u c z a n i a . T y m n i e m n i e j z j a w i s k o p o w r o t n e g o a n a l f a b e t y z m u n a w s i n i e p r z e s t a j e je j n ę k a ć , a ilo ś ć d z i e c i p o z o s t a j ą c y c h p o z a s z k o ł ą j e s t b a r d z o z n a c z n a (11.3°/0), g d y w m i e ś c i e n i e i s t n i e j e . P i e r w ­

s z y f a k t d o w o d z i n i ż s z e g o p o z i o m u i s t a n u o r g a n i z a c y j n e g o s z k ó ł w i e j s k i c h , d r u g i — p e ł n i e j s z e g o n a s i l e n i a s z k o l n i c t w a w m i a s t a c h , n i ż n a w s i. J e s z c z e b a r d z i e j u p o ś l e d z o n a j e s t w i e ś p o d w z g l ę d e m m o ż n o ś c i k s z t a ł c e n i a s w y c h d z i e c i w s z k o ł a c h ś r e d n i c h i w y ż s z y c h . B i o r ą c ł ą c z ­ n i e r o l n i k ó w w i ę k s z y c h i d r o b n y c h , p o s i a d a l i o n i w 1935/36 r. w z a ­ k ł a d a c h ś r e d n i c h 1 1.7*/0 m ł o d z i e ż y , z a ś w w y ż s z y c h — 14.3°/0 p r z y 72°/0 l u d n o ś c i w i e j s k i e j w P o l s c e . T e n s t a n r z e c z y c z y n i p o t r z e b ę o ś w i a t y p o z a s z k o l n e j , k t ó r a b y m o g ł a c h o ć c z ę ś c i o w o u p o ś l e d z e n i e w s i w y r ó w ­ n a ć , s p e c j a l n i e p a l ą c ą . O b e j m i e o n a s p r a w y : w s z e l k i e g o r o d z a j u k u r ­ s ó w , c z y t e l n i c t w a , u n i w e r s y t e t ó w n i e d z i e l n y c h , ś w i e t l i c i t. p. O d r ę b ­ n y m j e s t z a g a d n i e n i e u n i w e r s y t e t ó w l u d o w y c h , k t ó r e w s w o i m c z a s i e z a k t y w i z o w a ł y w i e ś d u ń s k ą , u c h r o n i ł y D a n i ę o d z a c o f a n i a k u l t u r a l n e ­ g o i d a ł y t e m u m a ł e m u k r a j o w i m o ż n o ś ć p r z e b u d o w y s w e j g o s p o d a r ­ k i r o l n e j o r a z w z i ę c i a w y j ą t k o w o i n t e n s y w n e g o u d z i a ł u w p r z e b u d o ­ w i e m i ę d z y n a r o d o w e g o o b r o t u p r o d u k t a m i r o l n y m i .

Z a g a d n i e n i e t r w a ł y c h u r z ą d z e ń k u l t u r a l n y c h i o ś w i a t o w y c h jak^

b u d o w a d o m ó w s p o ł e c z n y c h o r ó ż n y m z a k r e s i e d z i a ł a n i a , r a d i o f o n i - z a c j a i t. p. s t a n o w i o d r ę b n y k o m p l e k s p o t r z e b w s i w te j d z i e d z i n i e .

P o z a w y ż e j w y m i e n i o n y m i , j u ż w y r a ź n i e n a w s i s k r y s t a l i z o w a n y ­ m i g r u p a m i z a g a d n i e ń , k t ó r e r z e c z p r o s t a n i e o b e j m u j ą j e s z c z e c a ł o ­ k s z t a ł t u p o t r z e b w s i d z i s i e j s z e j , b ę d ą n a r a s t a ł y z r o k u n a r o k p o t r z e b y n o w e . N i e s p o s ó b ic h d z i s i a j p r z e w i d z i e ć . J a s n ą n a t o m i a s t j e s t r z e c z ą , ż e w y s i ł e k p a ń s t w a i n a r o d u , z m i e r z a j ą c y d o o t w a r c i a w s i d r ó g r o z ­ w o j o w y c h , m u s i b y ć t a k z o r g a n i z o w a n y , b y w k a ż d e j c h w i l i m ó g ł p o d e j m o w a ć r o z w i ą z y w a n i e c o r a z t o n o w y c h z a g a d n i e ń .

P r z e c h o d z ę d o c z ę ś c i d r u g i e j m e g o r e f e r a t u , c z ę ś c i n a j b a r d z i e j

(15)

z a s a d n i c z e j . C h c ę o d p o w i e d z i e ć n a p y t a n i e : j a k i e c z y n n i k i m a j ą b r a ć c z y n n y u d z i a ł w z a s p o k o j e n i a p o t r z e b w s i i s t w o r z e n i u t r w a ł y c h p o d ­ s t a w d l a jej s t a ł e g o p o s t ę p u ? A w ł a ś c i w i e , w j a k i m z a k r e s i e i s t o p n i u m a to u c z y n i ć s a m o r z ą d t e r y t o r i a l n y ?

M u s z ę z n o w u z a c z ą ć o d t e z w y j ś c i o w y c h . U s t a l a m j e w s p o s ó b n a s t ę p u j ą c y :

I. P r a c e , z m i e r z a j ą c e d o p r z y ś p i e s z e n i a p o s t ę p u w si, m u s z ą b y ć z e s o b ą m o ż l i w i e j a k n a j b a r d z i e j z h a r m o n i z o w a n e i o p a r t e o k o n s e ­ k w e n t n y p l a n , u w z g l ę d n i a j ą c y z j e d n e j s t r o n y w s z e l k i e n a j b a r d z i e j p a l ą c e p o t r z e b y w si, z d r u g i e j z a ś — m o b i l i z u j ą c y d o a k c j i w s z y s t k i e m o ż l i w e d o p o z y s k a n i a w n a s z y m p a ń s t w i e ś r o d k i i c z y n n i k i . K i e r o w ­ n i k i e m n a c z e l n y m tej a k c j i m u s i b y ć r z ą d , k t ó r y m a s p o w o d o w a ć z h a r m o n i z o w a n i e p o c z y n a ń p o s z c z e g ó l n y c h r e s o r t ó w w o p a r c i u o m i ­ n i s t e r s t w o , k i e r u j ą c e s p r a w a m i w s i, j a k i m s i ł ą r z e c z y j e s t M i n i s t e r ­ s t w o R o l n i c t w a i R e f o r m R o l n y c h .

2. P r a c e n a d r o z w o j e m w s i p o l s k i e j n i e m o g ą b y ć p r o w a d z o n e a n i f r a g m e n t a r y c z n i e , a n i d o r a ź n i e . A z a t y m w y k o n a n i e i c h m u s i b y ć p o w i e r z o n e c z y n n i k o m z d o l n y m d o p o d j ę c i a d a n y c h z a d a ń i u s t a b i l i ­ z o w a n y m w s w y c h f o r m a c h i s t n i e n i a i d z i a ł a n i a , p r z y t y m b i o r ą c p o d u w a g ę n a s z e o p ó ź n i e n i e w r o z w o j u w s t o s u n k u d o z a c h o d u , w s z e l k i e a k c j e o c h a r a k t e r z e p o w s z e c h n y m m u s z ą z d o b y ć p i e r w s z e ń s t w o p r z e d a k c j a m i p i o n i e r s k i m i .

3. B i o r ą c p o d u w a g ę k o n i e c z n o ś ć d o s t o s o w a n i a a k c j i d o p o t r z e b i w a r u n k ó w p o s z c z e g ó l n y c h t e r e n ó w , z a r ó w n o p o d w z g l ę d e m u s t a l e ­ n i a ic h h i e r a r c h i i , j a k i w y b o r u c z y n n i k ó w , b i o r ą c y c h w n ie j u d z i a ł o r a z m e t o d w y k o n a w c z y c h , a k c j a c a ł a m u s i b y ć j a k n a j b a r d z i e j z d e ­ c e n t r a l i z o w a n a . S ą d z i ć b y m o ż n a , iż m i ę d z y t e z ą o s t a t n i ą a p i e r w s z ą z a c h o d z i j a k a ś s p r z e c z n o ś ć , ż e d e c e n t r a l i z a c j a m o ż e s i ę s p r z e c i w i a ć j e d n e m u , z h a r m o n i z o w a n e m u p l a n o w i d l a c a ł o ś c i p a ń s t w a . O s o b i ś c i e j e s t e m p r z e ś w i a d c z o n y , ż e r z e c z m a s ię o d w r o t n i e . Im b a r d z i e j j a s n y i z h a r m o n i z o w a n y p a ń s t w o w y p l a n d z i a ł a n i a b ę d z i e m y p o s i a d a l i , t y m d a l e j s i ę g n ą ć m o ż e d e c e n t r a l i z a c j a j e g o w y k o n a n i a . Im l e p i e j c e n ­ t r a l n y o ś r o d e k d y s p o z y c j i b ę d z i e w i e d z i a ł , k u c z e m u i j a k i m i d r o g a m i iś ć z a m i e r z a , t y m w i ę c e j s w o b o d y m o ż e p o z o s t a w i ć m n i e j s z y m l u b w i ę k s z y m r e j o n o m w w y b o r z e k o l e j n o ś c i p o d e j m o w a n y c h z a g a d n i e ń , m e t o d , a n i e r a z i n s t y t u c y j i c z y n n i k ó w , p r z e z n a c z o n y c h d o w y k o ­ n y w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h z a d a ń .

4. N a k a ż d y m t e r e n i e w i n i e n n a s t ą p i ć m i ę d z y c z y n n i k a m i , b i o r ą ­ c y m i u d z i a ł w a k c ji, ś c i s ł y p o d z i a ł u p r a w n i e ń i o b o w i ą z k ó w i t e n p o d z i a ł k o m p e t e n c j i n i e m o ż e b y ć s p r z e c z n y z o g ó l n y m i z a ł o ż e n i a m i p l a n u a k c ji.

11

Cytaty

Powiązane dokumenty

We wspomnieniach swych wychowanków i pracowników na zawsze zostawiasz obraz pełnej energii, ciągle gdzieś pędzącej, pani dyrektor, która jednak zawsze znajdowała czas,

Oblicz, na ile sposobów można zapisać w jednym rzędzie cyfry 0,

Jest to raczej sensotwórczy Duch, który aktualizuje się w samym procesie objawiania się naszym umysłom, albo też w sens wyposażony Byt, „co staje się, czym jest” dzięki

Tak zwana opinia publiczna domaga się gromkim głosem (patrz opinie internautów o książce Jerzego Przy- stawy Poznaj smak fizyki), aby nauka w szkole była ciekawa, łatwa i

Celem badań była ocena zróżnicowania i określenie wartości hodowlanej linii wsobnych żyta ozimego pod względem sześciu cech użytkowych oraz ich pogrupowanie na genetycznie

Legislatively th is change found its reflection in changing th is in stitu te into “in tercep tin g an d recording telecom m ucations operation”; and accordingly,

Przeniesienie siedziby biblioteki centralnej z ul. Dąbrowskiego w Wirku jest konieczne z powodu złego stanu technicznego dotychcza- sowego budynku, który niszczony