Instrumenty prawne jednolitej wspólnej organizacji rynków rolnych

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K £ O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. LIV/LV SECTIO G 2007–2008

Wydzia³ Prawa i Administracji UMCS Katedra Prawa Rolnego i Gospodarki Gruntami

RADOS£AW PASTUSZKO

Instrumenty prawne jednolitej wspólnej organizacji rynków rolnych

Legal instruments of the uniform common organisation of agrarian markets

WSPÓLNA ORGANIZACJA RYNKÓW ROLNYCH

Zgodnie z art. 34 ust. 1 Traktatu ustanawiaj¹cego Wspólnotê Europejsk¹ z 27 marca 1957 r. (TWE)¹, do osi¹gniêcia celów wspólnej polityki rolnej (WPR) ustanowiona zosta³a wspólna organizacja rynków rolnych.

Wspólna organizacja rynku rolnego (niezale¿nie od przyjêtej postaci²) mo¿e obejmowaæ wszelkie œrodki konieczne do osi¹gniêcia celów wspólnej polityki rolnej, a zw³aszcza regulacjê cen, subwencje s³u¿¹ce produkcji i wprowadzaniu na rynek ró¿nych produktów, systemy magazynowania i przewozu oraz wspólne mechanizmy stabilizacji przywozu i wywozu (art. 34 ust. 2 TWE). W dziedzi- nach objêtych wspóln¹ organizacj¹ pañstwa cz³onkowskie nie maj¹ kompetencji do interweniowania za pomoc¹ jednostronnie wydanych przepisów krajowych w mechanizm regulowany przez wspóln¹ organizacjê rynku.³

1 Tekst skons. Dz.U. UE C 321 z dnia 29 grudnia 2006 r., s. 37–87.

2 Zgodnie z art. 34 ust. 1 TWE, wspólna organizacja rynku mo¿e przybraæ postaæ wspól- nych regu³ konkurencji; obowi¹zkowej koordynacji krajowych organizacji rynkowych oraz euro- pejskiej organizacji rynkowej. W praktyce regulacja rynku przybiera w przewa¿aj¹cej czêœci przypadków formê europejskiej organizacji rynkowej (art. 34 ust. 1 lit. c TWE) w³aœciwej dla danego produktu rolnego (rynki bran¿owe).

3 Por. wyrok ETS z 26 maja 2005 r. C-283/03, A. H. Kuipers v. Productschap Zuivel, LEX nr 221205; wyrok ETS z 14 paŸdziernika 2004 r., C-173/02, Królestwo Hiszpanii v. Komisja Wspólnot Europejskich ZOTSiSPI 2004/10B/I-09735.

W celu zapewnienia stabilizacji rynków oraz odpowiedniego poziomu ¿ycia ludnoœci wiejskiej, w ramach WPR opracowano zró¿nicowany system wsparcia dla poszczególnych sektorów produkcji, na który sk³adaj¹ siê ró¿norodne instru- menty bezpoœredniej interwencji w produkcjê i obrót produktami rolnymi.⁴

Instrumenty polityki rynkowej maj¹ charakter œciœle publicznoprawny. S¹ stosowane w zakresie produkcji i obrotu hurtowego produktami rolnymi, w na- turalny jednak sposób wp³ywaj¹ równie¿ na obrót detaliczny, w szczególnoœci na wysokoœæ cen produktów rolnych i ¿ywnoœciowych.

W dotychczasowym stanie prawnym regulacja rynków rolnych okreœlona by³a w pierwszym rzêdzie w rozporz¹dzeniach Rady (WE) w sprawie organiza- cji okreœlonego rynku rolnego (tzw. „rozporz¹dzeniach bazowych” lub „rozpo- rz¹dzeniach podstawowych”⁵). Wskazanym rozporz¹dzeniom towarzyszy³y zbiory kolejnych rozporz¹dzeñ Rady oraz Komisji (o charakterze wykonawczym).

W konsekwencji regulacja danego rynku ustanawiana by³a w drodze nawet kil- kudziesiêciu lub nawet kilkuset aktów normatywnych.⁶ Taki stan rzeczy bynaj- mniej nie u³atwia³ zachowania spójnoœci regulacji prawnej w omawianym zakre- sie. W znacz¹cej czêœci „rozporz¹dzenia podstawowe” mia³y tê sam¹ strukturê i wiele wspólnych przepisów, zawiera³y nader czêsto rozwi¹zania identycznych lub podobnych problemów.

Stosownie do postulatów legislacyjnej reformy organizacji rynków rolnych, konieczne sta³o siê opracowanie jednolitego aktu normatywnego, który okreœli zasady regulacji wspólnej organizacji rynkowej. Cel ten zosta³ zrealizowany przez uchwalenie rozporz¹dzenia Rady (WE) nr 1234/2007 z 22 paŸdziernika 2007 r., ustanawiaj¹cego wspóln¹ organizacjê rynków rolnych oraz przepisy szczegó³owe dotycz¹ce niektórych produktów rolnych (rozporz¹dzenie o jedno- litej wspólnej organizacji rynku).⁷

4 Na temat wspólnej organizacji rynków rolnych w UE zob. w szczególnoœci: A. J u r c e - w i c z, B. K o z ³ o w s k a, E. T o m k i e w i c z, Wspólna polityka rolna. Zagadnienia prawne, Warszawa 2007; M. C a r d w e l l, The European Model of Agriculture, Oxford 2004.

5 Tytu³em przyk³adu: rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 1254/1999 z 17 maja 1999 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wo³owiny i cielêciny (Dz.U. UE L 160 z 26.06.1999, s. 21–47);

rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 1255/1999 z 17 maja 1999 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych (Dz.U. UE L 160 z 26.06.1999, s. 48–72); rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 1784/2003 z 29 wrzeœnia 2003 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku zbó¿

(Dz.U. UE L 270 z 21.10.2003, s. 78–95); rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 318/2006 z 20 lutego 2006 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków w sektorze cukru (Dz.U. UE L 58 z 28.02.2006, s. 1–31).

6 Przyk³adowo – rynek zbó¿ regulowany jest formalnie w drodze 127 aktów normatywnych;

rynek owoców i warzyw – 150 aktów; rynek mleka i przetworów mlecznych – 150 aktów. Dane podane za oficjaln¹ statystyk¹ systemu EUR – lex: http://eur-lex.europa.eu/pl/legis/20080401/

chap 0360.htm.

7 Dz.U. UE L 299 z 16.11.2007, s. 1–149, cyt. dalej jako WOR lub jako rozporz¹dzenie nr 1234/2007.

Uproszczenie ram prawnych WPR stanowi od pewnego czasu wyraŸny cel dzia³añ Wspólnoty. Wyrazem wskazanego za³o¿enia sta³o siê przyjêcie rozpo- rz¹dzenia Rady (WE) nr 1782/2003 z 29 wrzeœnia 2003 r., ustanawiaj¹cego wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpoœredniego w ramach wspólnej po- lityki rolnej i ustanawiaj¹ce okreœlone systemy wsparcia dla rolników.⁸ Rozpo- rz¹dzenie nr 1782/2003 okreœla horyzontalne ramy prawne dotycz¹ce p³atnoœci bezpoœrednich i ³¹czy szereg systemów wsparcia w system p³atnoœci jednolitej.

W porównaniu z dotychczasow¹ sytuacj¹ prawn¹ rozporz¹dzenie nr 1234/

2007 nie dokonuje istotnych zmian merytorycznych w porównaniu z dotychcza- sow¹ sytuacj¹ prawn¹, w szczególnoœci w zakresie œrodków wsparcia cenowego przewidzianego w instrumentach opracowanych w przesz³oœci (motyw 10 pream- bu³y cyt. rozp.).

Dokonana rozporz¹dzeniem nr 1234/2007 reforma legislacyjna polega w pierwszym rzêdzie na po³¹czeniu przepisów zawartych w rozporz¹dzeniach podstawowych w ramach jednego aktu prawnego (motyw 6 preambu³y cyt. rozp.).

Drug¹ p³aszczyzn¹ jest zast¹pienie dotychczasowego podejœcia sektorowego jed- nolitym podejœciem horyzontalnym – wspólnym dla wszystkich rynków bran¿o- wych (motyw 11 preambu³y cyt. rozp.). Analizowane rozporz¹dzenie ujednoli- ca rozwi¹zania zawarte do tej pory w kilkudziesiêciu aktach normatywnych i sta- nowi jednolit¹ podstawê do prowadzenia polityki interwencji w rolnictwie.

W dalszej czêœci zostanie przedstawiony zarys systemu instytucji prawnych okreœlonych w rozporz¹dzeniu Rady (WE) nr 1234/2007, ustanawiaj¹cym wspóln¹ organizacjê rynków rolnych.⁹

RYNEK WEWNÊTRZNY

INTERWENCJA RYNKOWA

W ramach podstawowych sposobów regulacji rynku wewnêtrznego, prawo wspólnotowe wyszczególnia nastêpuj¹ce œrodki interwencji rynkowej: ceny rol- ne; skup i zbyt interwencyjny; dystrybucjê wœród najbardziej potrzebuj¹cych;

dop³aty z tytu³u przechowywania produktów.

Najbardziej tradycyjn¹ kategoriê instrumentów stanowi¹ ceny rolne. Zgod- nie z art. 34 ust. 2 zd. 2 TWE, polityka cenowa prowadzona przez Wspólnotê

8 Dz.U. UE L 270 z 21.10.2003, s. 1–69.

9 Podjêta analiza ograniczona jest do instrumentów bezpoœredniej ingerencji w produkcjê i obrót produktami rolnymi uregulowanymi rozp. nr 1234/2007. Celem rozwa¿añ jest okreœlenie systemu interwencyjnych rozwi¹zañ prawnych w rolnictwie. Inn¹ p³aszczyznê wsparcia rynko- wego stanowi system wsparcia bezpoœredniego producentów rolnych, okreœlony cyt. rozporz¹- dzeniem nr 1782/2003.

powinna siê opieraæ na wspólnych kryteriach i jednolitych metodach kalkulacji.

Na tym tle szczególnie wyraŸny wydaje siê jednolity wymiar WPR dla wszyst- kich pañstw cz³onkowskich, niezale¿ny od ró¿nic produkcyjnych wystêpuj¹cych miêdzy poszczególnymi regionami.

Cena referencyjna stosowana jest w odniesieniu do rynków zbó¿, ry¿u, cukru, wo³owiny i cielêciny, mleka i przetworów mlecznych (mas³a i odt³usz- czonego mleka w proszku) oraz wieprzowiny (art. 8 WOR). Cena referencyjna nie ma bezpoœredniego znaczenia w obrocie produktami rolnymi. Relacja (ró¿- nica) miêdzy normatywnie okreœlon¹ cen¹ referencyjn¹ a œredni¹ wysokoœci¹ cen rynkowych danego produktu stanowi podstawê do stosowania innych instru- mentów rynkowych – cen interwencyjnych oraz dop³at z tytu³u przechowywania produktów rolnych.¹⁰ Wysokoœæ cen referencyjnych jest okreœlona w stawce nominalnej w art. 8 WOR. W razie zmian w produkcji i sytuacji rynkowej Rada mo¿e zmieniæ ceny referencyjne ustalone w rozp. nr 1234/2007.

Cena interwencyjna oznacza cenê zakupu produktów w ramach interwen- cji publicznej (art. 2 ust. 2 lit. c rozp. nr 1234/2007). Jest to cena oferowana przez pañstwowe agencje interwencyjne producentom rolnym, je¿eli œrednia cena rynkowa danego produktu jest przez okreœlony czas ni¿sza ni¿ poziom ceny referencyjnej. Cena interwencyjna ma wiêc charakter ceny gwarantowanej, któ- ra z za³o¿enie pozwala producentowi uzyskaæ wy¿szy dochód w niesprzyjaj¹cej sytuacji wolnorynkowej.¹¹ Zakres przedmiotowy stosowania ceny interwencyj- nej obejmuje produkty, dla których przewidziano ceny referencyjne (por. art. 18

– 24 WOR).

Wysokoœæ ceny interwencyjnej jest okreœlana przede wszystkim na podsta- wie ceny referencyjnej – odpowiada b¹dŸ jej pe³nej wysokoœci (sektor zbó¿, ry¿u – art. 18 i 19 WOR), b¹dŸ jej okreœlonemu poziomowi (na rynku cukru wynosi 80% ceny referencyjnej – art. 20 cyt. rozp.). Wysokoœæ ceny interwen- cyjnej mo¿e byæ równie¿ okreœlana bezpoœrednio przez KE w drodze rozporz¹- dzenia (rynek wo³owiny i cielêciny – art. 20 WOR). Stosowanie ceny interwen- cyjnej w ramach interwencji publicznej (art. 10–17 cyt. rozp.) nale¿y do najbar-

10 Por. wyrok ETS z 6 grudnia 2005 r., C-461/03, Gaston Schul Douane-expediteur BV v.

Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, LEX nr 225985. Cytowane w opracowaniu orzeczenia odnosi³y siê do stanu prawnego obowi¹zuj¹cego przed wejœciem w ¿ycie rozp. nr 1234/

2007. Analizowane rozporz¹dzenie nie uchyla, co do zasady, poszczególnych instrumentów ani nie zmienia zasad ich stosowania. W zwi¹zku z tym przedstawione orzeczenia zachowuj¹ swoj¹ aktualnoœæ w zakresie wskazania na podstawowe cele, elementy i przes³anki stosowania poszcze- gólnych instytucji polityki rynkowej.

11 Por. wyrok ETS z 14 marca 2002 r., C-340/98, Republika W³oska v. Rada Unii Europej- skiej LEX nr 111970; postanowienie SPI z 28 czerwca 2005 r., T-386/04, LEX nr 221675;

Eridania Sadam SpA i inni v. Komisja Wspólnot Europejskich; wyrok ETS z 26 maja 2005 r., C-283/03, LEX nr 221205.

dziej tradycyjnych i rozpowszechnionych mechanizmów regulacji rynku. Prze- widziane rozp. nr 1234/2007 regu³y skupu interwencyjnego maj¹ charakter re- strykcyjny. Przedmiotem interwencji mog¹ byæ jedynie œciœle oznaczone w art. 10 produkty o okreœlonej minimalnej jakoœci i iloœci. Stosowanie ceny interwencyj- nej jest dopuszczalne jedynie w tzw. okresach otwarcia, okreœlonych w art. 11–

16 WOR, przy uwzglêdnieniu wskazanej wczeœniej relacji miêdzy cen¹ referen- cyjn¹ a œredni¹ cen¹ rynkow¹.

Kolejnym rodzajem ceny przewidzianej w analizowanym rozporz¹dzeniu jest cena minimalna, która zosta³a bezpoœrednio okreœlona w stawce nominal- nej dla buraków cukrowych. Zgodnie z art. 49 ust. 2 cyt. rozp. jest to najni¿sza cena, jaka mo¿e zostaæ zaoferowana wytwórcy produktu rolnego przez przedsiê- biorstwo cukrownicze.¹² Faktyczna wysokoœæ ceny minimalnej mo¿e zostaæ sko- rygowana w zwi¹zku z jakoœci¹ produktu.

Produkty, które zosta³y nabyte w ramach skupu interwencyjnego (interwen- cji publicznej), mog¹ byæ nastêpnie przedmiotem zagospodarowania w dwoja- kiej postaci. Podstawowym sposobem jest zbyt zapasów interwencyjnych (art.

25 rozp. nr 1234/2007), który oznacza sprzeda¿ produktów zakupionych w ra- mach interwencji publicznej przez pañstwowe agencje interwencyjne. Sprzeda¿

produktów mo¿e nast¹piæ tylko w sposób, który nie spowoduje zak³ócenia ryn- ku. Na szczególnych zasadach uregulowano w art. 26 regu³y sprzeda¿y cukru.

Innym sposobem gospodarowania zapasami interwencyjnymi jest dystry- bucja wœród najbardziej potrzebuj¹cych (art. 27 WOR) – produkty stanowi¹- ce zapasy interwencyjne mog¹ byæ udostêpnione organizacjom charytatywnym w celu umo¿liwienia ich dystrybucji miêdzy osoby najbardziej potrzebuj¹ce we Wspólnocie (art. 27 rozp. nr 1234/2007). Dystrybucja ta ma charakter bezp³at- ny lub odp³atny, ale cena w ¿adnym przypadku nie jest wy¿sza od ceny uzasad- nionej kosztami poniesionymi przez wyznaczon¹ organizacjê w ramach prowa- dzenia akcji. 

Kolejnym mechanizmem bezpoœredniej ingerencji w obrót gospodarczy pro- duktami rolnymi jest przechowywanie produktów, uregulowane w art. 28–43 WOR. Istota tej instytucji polega na przyznaniu dop³at przedsiêbiorcom, którzy zobowi¹¿¹ siê do magazynowania okreœlonego produktu przez wymagany okres na w³asny koszt i ryzyko. Dop³aty z tytu³u przechowywania stosowane s¹ alter- natywnie b¹dŸ równolegle w stosunku do skupu interwencyjnego. W odniesie- niu do niektórych produktów rynku mleka maj¹ charakter dop³at obowi¹zko- wych. W stosunku do produktów okreœlonych w art. 31 (cukier, oliwa, wo³owi- na, niektóre produkty mleczne, wieprzowina, miêso baranie i kozie) dop³aty s¹ fakultatywne. Przes³ank¹ udzielania wskazanych dop³at jest relacja miêdzy wy-

12 Por. wyrok ETS z 12 paŸdziernika 2004 r., C-87/00, Roberto Nicoli v. Eridania SpA, ZOTSiSPI 2004/10A/I-09357.

sokoœci¹ œrednich cen rynkowych a cen¹ referencyjn¹ produktu. Je¿eli ceny ryn- kowe s¹ ni¿sze przez okreœlony czas ni¿ oznaczony poziom ceny referencyjnej, agencje interwencyjne zobowi¹zane s¹ do wszczêcia procedury przetargowej prowadz¹cej do wyboru przedsiêbiorców, z którymi zostan¹ zawarte umowy o dop³aty z tytu³u przechowywania. Wysokoœæ dop³at ustalana jest przez KE na podstawie kosztów przechowywania i prawdopodobnych cen rynkowych w da- nym sektorze (art. 29–31 WOR).

SPECJALNE ŒRODKI INTERWENCYJNE

Do specjalnych œrodków interwencyjnych (art. 44–54 WOR) zalicza siê w pierwszym rzêdzie nadzwyczajne œrodki wspierania rynku, które mog¹ zo- staæ zastosowane przez Komisjê Europejsk¹ w razie wyst¹pienia ograniczeñ wy- nikaj¹cych ze stosowania œrodków zwalczania rozprzestrzeniania siê chorób zwie- rz¹t. Stosowane s¹ na wniosek zainteresowanego pañstwa lub pañstw cz³onkow- skich (art. 44 ust. 3 WOR). Œrodki te mog¹ byæ stosowane wy³¹cznie wtedy, gdy zainteresowane pañstwo lub pañstwa cz³onkowskie zastosowa³y œrodki zdrowot- ne i weterynaryjne w celu wyeliminowania choroby, a tak¿e wy³¹cznie w zakre- sie i przedziale czasowym niezbêdnym do wsparcia rynku (art. 44 ust. 2). Za- kres przedmiotowy, z racji przes³anek stosowania tego instrumentu, obejmuje sektory produkcji zwierzêcej.

Na wniosek pañstwa cz³onkowskiego mog¹ zostaæ przez KE przyjête tak¿e nadzwyczajne œrodki wspierania rynku, które zwi¹zane s¹ z utrat¹ zaufania kon- sumentów, wynikaj¹c¹ z zagro¿eñ dla zdrowia publicznego b¹dŸ dla zdrowia zwierz¹t (powoduj¹ zak³ócenia na rynku).

Szczególny charakter tych instrumentów wynika tak¿e z faktu, ¿e s¹ finan- sowane jedynie czêœciowo z bud¿etu ogólnego UE – 50–60%.

Formalnie odmiennym instrumentem specjalnych œrodków interwencyjnych s¹ tzw. specjalne œrodki rynkowe, które mog¹ zostaæ zastosowane w odniesie- niu do rynków zbo¿a i ry¿u (art. 47 i 48 WOR) oraz rynku cukru (art. 49).

Œrodki te mog¹ zostaæ podjête przez KE w razie wyj¹tkowo niekorzystnej sytu- acji rynkowej we wskazanych sektorach. W szczególnoœci œrodki rynkowe mog¹ zostaæ przedsiêwziête, je¿eli nast¹pi³ lub mo¿e nast¹piæ spadek cen w odniesie- niu do ceny interwencyjnej (art. 47 ust. 1 WOR) b¹dŸ w celu zapobie¿enia stosowaniu na du¿¹ skalê typowej interwencji publicznej lub zapobie¿eniu nie- doborom wskutek klêsk ¿ywio³owych (art. 48 ust. 1 WOR).

W ramach podejmowanych dzia³añ Komisja okreœla charakter i zastosowa- nie specjalnych œrodków interwencyjnych oraz warunki i procedury sprzeda¿y lub inne formy zbytu produktów objêtych tymi œrodkami.

Specjalnymi œrodkami rynkowymi – stosowanymi na rynku cukru – s¹: omó- wiona wczeœniej cena minimalna buraków (art. 49 WOR), porozumienia miê-

dzybran¿owe (art. 50), op³aty produkcyjne (art. 51) oraz system wycofywania z rynku (art. 52).

Porozumienie miêdzybran¿owe polega na okreœleniu ujednoliconych re- gionalnie warunków zakupu surowców do produkcji cukru miêdzy plantatorami surowców a przedsiêbiorstwami cukrowniczymi (art. 50 ust. 2 WOR). Op³ata produkcyjna pobierana jest od przedsiêbiorstw cukrowniczych. Wysokoœæ op³aty uzale¿niona jest od wielkoœci kwoty produkcyjnej przyznanej przedsiêbiorstwu w danym roku gospodarczym (art. 51 ust. 2 WOR).

Wycofanie cukru z rynku polega na wy³¹czeniu z obrotu oznaczonej iloœci niektórych produktów objêtych organizacj¹ tego sektora. Celem wycofania jest zachowanie równowagi rynku na poziomie cenowym bliskim cenie referencyj- nej. Przes³ankê dzia³ania stanowi prognozowana tendencja rynkowa w danym roku gospodarczym (art. 52 ust. 1 i 2 WOR).

INSTRUMENTY OGRANICZANIA PRODUKCJI

Klasycznym w prawie wspólnotowym œrodkiem ograniczania produkcji s¹ kwoty produkcyjne, które stosowane s¹ na rynku mleka¹³ oraz cukru (art. 55 ust. 1 WOR).¹⁴

Podstawowym celem funkcjonowania systemu kwot produkcyjnych jest zmniejszenie dysproporcji miêdzy poda¿¹ a popytem oraz wynikaj¹cych z tej zale¿noœci nadwy¿ek strukturalnych, a wiêc zapewnienie odpowiedniej równo- wagi rynkowej.

System kwotowania polega na okreœleniu dla ca³ej WE kwoty globalnej pro- dukcji. Ta wielkoœæ podlega nastêpnie podzia³owi miêdzy poszczególne pañstwa cz³onkowskie na tzw. kwoty krajowe (regionalne). W dalszej kolejnoœci organy pañstw cz³onkowskich dokonuj¹ podzia³u kwot miêdzy poszczególnych indywi- dualnych producentów rolnych (kwoty indywidualne).¹⁵

Kwota produkcyjna oznacza okreœlenie maksymalnej iloœci produktu, jaki mo¿e zostaæ wprowadzony do obrotu w danym roku gospodarczym. W razie przekroczenia tej kwoty producent zobowi¹zany jest do wniesienia op³aty z tytu-

³u nadwy¿ek produkcyjnych (art. 55 ust. 2 rozp. nr 1234/2007).

13 Na temat ewolucji systemu kwot produkcyjnych na rynku mleka zob. w szczególnoœci:

M. C a r d w e l l, Milk quotas, Oxford 1996.

14 Szerzej: E. T o m k i e w i c z, Limitowanie produkcji w ustawodawstwie rolnym Wspólno- ty Europejskiej na przyk³adzie kwot mlecznych, Warszawa 2000; eadem, Geneza i funkcje œrod- ków limitowania produkcji rolnej w œwietle orzecznictwa Trybuna³u Sprawiedliwoœci, „Przegl¹d Prawa Europejskiego” 2002, nr 1, s. 45–52.

15 Na uwagê zas³uguje terminologiczne ujednolicenie pojêæ stosowanych w odniesieniu do systemu kwot cukru i systemu kwot mlecznych. Pojêcia „krajowa iloœæ referencyjna” i „indywidual- na iloœæ referencyjna”, stosowane na rynku mleka, zosta³y zast¹pione terminami „kwota krajo- wa” i „kwota indywidualna”.

Op³ata z tytu³u przekroczenia kwoty produkcyjnej jest ustalana na poziomie odstraszaj¹cym i wnoszona przez pañstwa cz³onkowskie niezw³ocznie po prze- kroczeniu kwoty krajowej. Pañstwo cz³onkowskie powinno podzieliæ ciê¿ar p³at- noœci miêdzy producentów, którzy przyczynili siê do tego przekroczenia. Pro- ducenci odpowiadaj¹ przed danym pañstwem cz³onkowskim za zap³acenie swo- jej czêœci op³aty wyrównawczej, ze wzglêdu na sam fakt przekroczenia dostêp- nej im iloœci. Dochody uzyskane w wyniku zastosowania dodatkowej op³aty wyrównawczej mog¹ zostaæ wykorzystane wy³¹cznie do finansowania wydat- ków Europejskiego Funduszu Rolnego Gwarancji lub Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.

SYSTEMY POMOCY

Pomoc z tytu³u przetwórstwa (art. 86–95 WOR) obejmuje rynki suszu paszowego oraz lnu i konopi. Pomoc przyznawana jest przedsiêbiorstwom zaj- muj¹cym siê przetwórstwem produktów danego sektora (art. 86 ust. 1 i 91 ust. 1 WOR). Polega na przyznaniu dop³at do ka¿dej tony produktu, która by³a przed- miotem umowy miêdzy przedsiêbiorc¹ a producentem surowca. W ramach sys- temu pomocy okreœlane s¹ tzw. maksymalne iloœci gwarantowane, których charakter jest zbli¿ony do kwot produkcyjnych. Iloœæ gwarantowana polega na okreœleniu wielkoœci produkcji, do której przys³uguje wsparcie finansowe w po- staci dop³at do przetwórstwa (por. art. 89 i 94 WOR).

Refundacje produkcyjne, uregulowane w art. 96–98 rozp. nr 1234/2007, mog¹ byæ stosowane na rynkach skrobi i cukru. Refundacja produkcyjna polega na udostêpnieniu produktów rolnych podstawowych (surowców) przetwórcom po cenie ni¿szej od ceny wynikaj¹cej ze stosowania wspólnych cen (por. pkt 42 preambu³y).¹⁶ Wysokoœæ refundacji jest okreœlana przez KE.

We wspólnej organizacji rynku cukru przewidziano mo¿liwoœæ przyznawa- nia refundacji produkcyjnej, w przypadkach gdy podczas wytwarzania niektó- rych produktów przemys³owych, chemicznych lub farmaceutycznych, wyniknie potrzeba przyjêcia œrodków maj¹cych na celu udostêpnienie okreœlonych pro- duktów cukrowniczych.

Kolejn¹ postaæ pomocy stanowi¹ dop³aty do przetwórstwa produktów (art.

99–100 WOR). S¹ to dop³aty z tytu³u przetwórstwa produktów rolnych w celach niespo¿ywczych, np. przetwórstwa na pasze oraz w przemyœle chemicznym.

W sektorze mleka obowi¹zuj¹ równie¿ dop³aty do konsumpcji niektórych produktów. Dop³aty polegaj¹ na przyznaniu przetwórcom dop³at do przetworów mlecznych, które nastêpnie dostarczane s¹ nieodp³atnie uczniom (art. 102 WOR)

16 Wyrok ETS z 7 grudnia 2000 r., C-2/99, Döhler GmbH v. Hauptzollamt Darmstadt, LEX nr 83130.

oraz dop³at umo¿liwiaj¹cych zakup œmietanki, mas³a i mas³a skoncentrowanego po obni¿onych cenach przez organizacje i instytucje niekomercyjne oraz niektó- rych przedsiêbiorców (art. 101).

NORMY HANDLOWE I WARUNKI PRODUKCJI

Normy handlowe stanowi¹ minimalne wymagania dla produktów rolnych, które maj¹ byæ objête wsparciem w ramach wspólnej organizacji rynków (art. 113–

118 WOR). Normy dotycz¹ w szczególnoœci jakoœci produktów, podzia³u na klasy, wagi, rozmiaru, pakowania, opakowywania, przechowywania, transpor- tu, prezentacji, pochodzenia i oznakowania. Stosowanie norm handlowych dla produktów rolnych ma przyczyniaæ siê do poprawy warunków ekonomicznych w zakresie produkcji, wprowadzania ich do obrotu oraz do poprawy jakoœci (motyw 54 preambu³y cyt. rozp.). Stosowanie tego rodzaju norm le¿y zatem w interesie producentów, przedsiêbiorstw handlowych i konsumentów. Normy takie przewidziane s¹ przede wszystkim na rynku mleka (maj¹ charakter obliga- toryjny – spe³nienie norm warunkuje mo¿liwoœæ wprowadzenia do obrotu), a tak¿e dla drobiu i jaj, oliwy z oliwek, bananów, ¿ywych roœlin.

Szczególn¹ postaæ wymagañ jakoœciowych stanowi certyfikacja produktów (art. 117 WOR). Certyfikaty mo¿na wydawaæ wy³¹cznie dla produktów spe³nia- j¹cych minimalne wymagania jakoœciowe obowi¹zuj¹ce na danym etapie wpro- wadzania do obrotu i stosowane s¹ na rynku chmielu.

HANDEL Z PAÑSTWAMI TRZECIMI

Zgodnie z art. 128 rozp. nr 1234/2007, zakazane jest stosowanie w handlu z pañstwami trzecimi nieprzewidzianych cyt. rozporz¹dzeniem op³at o skutku równowa¿nym do ce³ oraz stosowanie ograniczeñ iloœciowych lub œrodków o skut- ku równowa¿nym. W istocie rzeczy katalog instrumentów, które s³u¿¹ ochronie wspólnego rynku przed konkurencj¹ tañszych produktów rolnych z pañstw trze- cich, jest jednak bardzo rozbudowany. Odmiennie jednak ni¿ w przypadku in- stytucji s³u¿¹cych regulacji rynku wewnêtrznego, prawodawstwo wspólnotowe nie formu³uje szczególnych instrumentów, w³aœciwych jedynie sektorowi rolne- mu. W zakresie importu i eksportu produktów rolnych stosowane s¹ tradycyjne konstrukcje prawne. Uwagê mo¿e zwracaæ jedynie restrykcyjne stosowanie tych instrumentów oraz du¿a wysokoœæ obci¹¿eñ celnych.

PRZYWÓZ

Zasadniczym elementem ochrony wspólnego rynku s¹ pozwolenia na przy- wóz. Wydawane s¹ przez organy pañstw cz³onkowskich w odniesieniu do pro- duktów, w stosunku do których KE na³o¿y³a taki obowi¹zek. Zgodnie z art. 133 WOR, pozwolenia wydawane s¹ pod warunkiem z³o¿enia odpowiedniego zabez- pieczenia gwarantuj¹cego, ¿e produkty zostan¹ przywiezione w okresie wa¿noœ- ci pozwolenia. Zabezpieczenie ulega przepadkowi, je¿eli przywóz nie zosta³ zrealizowany lub je¿eli zosta³ zrealizowany jedynie czêœciowo, w okresie wa¿- noœci pozwolenia.¹⁷

Do klasycznych instrumentów regulacji importu nale¿¹ c³a. Zgodnie z art.

135 WOR, w odniesieniu do produktów rolnych maj¹ zastosowanie stawki na- le¿noœci przywozowych przewidziane we wspólnej taryfie celnej, chyba ¿e prze- pisy szczególne stanowi¹ inaczej.¹⁸

Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ w tym miejscu dodatkowe nale¿noœci cel- ne, które stosowane s¹ w celu przeciwdzia³ania niekorzystnemu wp³ywowi na rynek wspólnotowy importu niektórych produktów rolnych.¹⁹

Wed³ug z art. 141 WOR, dodatkowe nale¿noœci celne przywozowe s¹ stoso- wane w odniesieniu do produktów sektora zbó¿, ry¿u, cukru, wo³owiny i cielê- ciny, mleka i przetworów mlecznych, wieprzowiny, miêsa baraniego i koziego, jaj, drobiu i bananów. Przes³ank¹ stosowania tego instrumentu jest wprowadze- nie produktu na wspólny rynek po cenie (wartoœci importowej) ni¿szej od wartoœci zg³oszonej przez WE Œwiatowej Organizacji Handlu (WTO), tzn. ceny progo- wej. Dodatkowe nale¿noœci stosowane s¹ tak¿e, je¿eli wielkoœæ przywozu w do- wolnym roku przekracza okreœlony poziom, tzw. wielkoœæ progow¹.

Tradycyjnym równie¿ instrumentem kontroli importu s¹ kontyngenty tary- fowe na przywóz produktów rolnych. Podstaw¹ do okreœlenia kontyngentów s¹ umowy miêdzynarodowe zawarte zgodnie z art. 300 Traktatu lub zgodne z inym aktem prawnym przyjêtym przez Radê. Kontyngenty s¹ administrowane przez KE (art. 144 WOR).

17 Por. wyrok ETS z 11 lipca 2006 r., C-313/04, Franz Egenberger GmbH Molkerei und Trockenwerk v. Bundesanstalt für Landwirtschaft und Ernährung, LEX nr 226769; wyrok ETS z 15 lipca 2004 r., C-37/02, Di Lenardo Adriano Srl i Dilexport Srl v. Ministero del Commercio con l’Estero, ZOTSiSPI 2004/7B/I-06911.

18 Rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 2658/87 z 23 lipca 1987 r. w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej. Dz.U. UE L 256 z 7.9.1987, s. 1–675.

19 Wyrok ETS z 6 grudnia 2005 r., C-461/03, Gaston Schul Douane-expediteur BV v.

Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, LEX nr 225985.

20 Por. wyrok ETS z 28 czerwca 2007 r., C-1/06, Bonn Fleisch Ex- und Import GmbH v.

Hauptzollamt Hamburg-Jonas, LEX nr 287355; wyrok ETS z 27 kwietnia 2006 r., C-27/05, Elfering Export GmbH v. Hauptzollamt Hamburg-Jonas, LEX nr 226499.

21 Dz.U. UE L 299 z 16.11.2007, s. 1–149.

WYWÓZ

Podstawowym instrumentem, który ma umo¿liwiæ szerszy eksport wspól- notowych produktów rolnych, s¹ refundacje wywozowe (art. 162–170 WOR).

Celem refundacji jest pokrycie ró¿nicy miêdzy notowaniami cenowymi (cenami osi¹ganymi na rynkach œwiatowych) produktu a cenami we Wspólnocie. Refun- dacje stosowane s¹ jedynie w zakresie niezbêdnym do umo¿liwienia wywozu produktów.²⁰ Zakres przedmiotowy refundacji obejmuje rynki: zbó¿, ry¿u, cu- kru, wo³owiny i cielêciny, mleka i przetworów mlecznych, wieprzowiny, jaj, drobiu. Zgodnie z art. 164 WOR, wysokoœæ refundacji wywozowych ustalana jest przez KE i mo¿e byæ zró¿nicowana w zale¿noœci od miejsca przeznaczenia eksportowanego produktu. System refundacji mo¿e byæ ustalany w regularnych odstêpach czasu b¹dŸ w drodze zaproszenia do sk³adania ofert przetargowych.

SUMMARY

The paper aims at a synthetic presentation of the system of basic legal institutions specified in the directive of the Council (WE) no. 1234/2007, establishing a new organisation of agrarian markets and detailed rules concerning several agricultural products (the directive on the uniform common market organisation).²¹ Reflections pertain to the legal instruments of the support for individual production sectors comprising various instruments of direct intervention in the production and agricultural products sales. The analysed directive standarizes the solutions included so far in several dozen normative acts and constitutes a uniform basis for pursuing interventionist policy in agriculture.