Realizacja Strategii Lisbońskiej w zakresie działalności badawczo-rozwojowej w ujęciu regionalnym - Biblioteka UMCS

1 S. G o m u ³ k a, Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego, CASE, Warszawa 1998, s. 35.

2 Chocia¿ dzia³alnoœæ B+R jest bardzo wa¿nym Ÿród³em innowacji, to innowacje i innowa- cyjnoœæ s¹ pojêciami znacznie szerszymi ni¿ tylko zakoñczone sukcesem wdro¿enie wyników prac naukowo-badawczych. Innowacje to proces obejmuj¹cy w najszerszym rozumieniu powstanie po- mys³u, prace badawczo-rozwojowe, produkcjê, marketing i upowszechnienie, bêd¹cy rezultatem

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K £ O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. XLI, 6 SECTIO H 2007

Katedra Ekonomiki i Organizacji Agrobiznesu, Akademia Rolnicza w Lublinie

A

M

-B

Realizacja Strategii Lizboñskiej w zakresie dzia³alnoœci badawczo-rozwojowej w ujêciu regionalnym

Realization of Lisbon Strategy in the field of research and development in regional scope

Abstract: Dzia³alnoœæ badawczo-rozwojowa ma kluczowe znaczenie dla wzrostu innowacyj- noœci i konkurencyjnoœci gospodarki. Warunkiem osi¹gniêcia tego wzrostu, okreœlonym przez Uniê Europejsk¹ w Strategii Lizboñskiej, jest zwiêkszenie w krajach cz³onkowskich do 2010 roku udzia³u nak³adów na badania i rozwój w PKB do poziomu równego 3%, przy za³o¿eniu ich sfinansowania w 2/3 ze Ÿróde³ prywatnych. Celem artyku³u jest analiza stopnia realizacji tych za³o¿eñ w polskim uk³adzie regionalnym. Otrzymane wyniki wskazuj¹ na ogromny dystans dziel¹cy regiony od osi¹g- niêcia zamierzonego celu oraz bardzo wysokie zró¿nicowanie miêdzyregionalne w tym zakresie.

ZNACZENIE DZIA£ALNOŒCI BADAWCZO-ROZWOJOWEJ W STRATEGII LIZBOÑSKIEJ

The role of research and development activity in Lisbon Strategy

W przesz³oœci innowacje powstawa³y czêsto jako efekt uboczny prowadzo- nej dzia³alnoœci. Wyspecjalizowany sektor badawczo-rozwojowy (B+R) pojawi³ siê dopiero w XX wieku i pocz¹wszy od lat piêædziesi¹tych, sta³ siê g³ównym ich

Ÿród³em.¹ Dzia³alnoœæ B+R, determinuj¹c innowacyjnoœæ², jest kluczowym czyn-

nikiem decyduj¹cym o poziomie konkurencyjnoœci i rozwoju wspó³czesnej go- spodarki. Obejmuje ona systematycznie prowadzone prace twórcze, maj¹ce na celu zwiêkszenie zasobu wiedzy, a tak¿e znalezienie nowych zastosowañ dla tej wiedzy. Charakteryzuje siê dostrzegalnym elementem nowoœci oraz eliminacj¹ niepewnoœci naukowej i technicznej, co odró¿nia j¹ od innych rodzajów dzia³al- noœci.³

Znaczenie inwestycji w obszarze innowacyjnoœci dla rozwoju gospodarcze- go zosta³o dostrze¿one przez Uniê Europejsk¹. Przyznanie g³ównej roli bada- niom naukowym, zw³aszcza w strategicznych dla wzrostu innowacyjnoœci dziedzi- nach nauki, mia³o staæ siê g³ównym motorem jej rozwoju. Wyrazem tego podej-

œcia jest Strategia Lizboñska, przyjêta przez Radê Unii Europejskiej w marcu 2000 roku w Lizbonie. Jest ona najwa¿niejszym programem spo³eczno-gospo- darczym Unii Europejskiej, którego g³ównym celem jest stworzenie do 2010 roku na terytorium Europy najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki na œwiecie, opartej na wiedzy, zdolnej do trwa³ego rozwoju, tworz¹cej wiêksz¹ liczbê lepszych miejsc pracy oraz charakteryzuj¹cej siê wiêksz¹ spójnoœci¹ spo-

³eczn¹.⁴ Jednym z czterech priorytetowych obszarów, na których powinny sku- piæ siê dzia³ania pañstw cz³onkowskich zmierzaj¹ce do realizacji wytyczonego celu, sta³ siê obszar innowacyjnoœci. Strategia Lizboñska zak³ada³a coraz g³êbsz¹ zale¿noœæ miêdzy badaniami naukowymi a rozwojem gospodarki. Podczas szczytu w Barcelonie w 2002 roku podjêto decyzjê o koniecznoœci zwiêkszenia do 2010 roku udzia³u nak³adów na B+R w PKB do 3%, przy za³o¿eniu, ¿e 2/3 z tych

œrodków bêdzie pochodziæ ze Ÿróde³ prywatnych.

Na pocz¹tku 2005 roku, po czterech latach ma³o efektywnego wdra¿ania jej za³o¿eñ, Strategia Lizboñska zosta³a zaktualizowana. W nowej wersji strategii obszar wiedzy i innowacji ponownie uznano za kluczowy dla wzrostu gospodar- czego. Jednoczeœnie potwierdzono koniecznoœæ zwiêkszenia i poprawy struktury inwestycji w dziedzinê badañ i rozwoju⁵ w celu nadrobienia opóŸnienia w tym zakresie wzglêdem innych krajów (w szczególnoœci wobec USA i Japonii).

licznych z³o¿onych interakcji pomiêdzy jednostkami, organizacjami i œrodowiskiem, w którym dzia³aj¹. Innowacyjnoœæ natomiast okreœlana jest jako zdolnoœæ i motywacja gospodarki do usta- wicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wyników badañ naukowych, nowych kon- cepcji, wynalazków. Vide: E. S t a w a s z, Przegl¹d podstawowych pojêæ: innowacje, transfer tech- nologii, krajowy i regionalny system innowacji, polityka innowacyjna, [w:] Instrumenty transferu technologii i pobudzania innowacji, s. 17; Dzia³alnoœæ innowacyjna przedsiêbiorstw przemys³o- wych w latach 2002–2004, GUS, Warszawa 2006, s.12.

3 Nauka i technika 2004 – www.stat.gov.pl.

4 Strategia zwiêkszania nak³adów na dzia³alnoœæ B+R w celu osi¹gniêcia za³o¿eñ Strategii Lizboñskiej, Dokument przygotowany we wspó³pracy z Departamentem Innowacyjnoœci Minister- stwa Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej, Warszawa 2004, s. 3.

5 Wspólne dzia³ania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – Nowy pocz¹tek strategii

W konkluzjach wiosennego posiedzenia Rady Europejskiej w 2005 r. za jeden z g³ównych instrumentów osi¹gania celów Strategii Lizboñskiej uznano politykê spójnoœci.⁶ Trzeci raport na temat spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej wykaza³, ¿e polityka ta ju¿ znacz¹co przyczyni³a siê do realizacji wyznaczonych celów strategicznych, w szczególnoœci w regionach s³abiej rozwiniêtych, wywie- raj¹c efekt mno¿nikowy na UE jako ca³oœæ.⁷

Realizacja jednej z trzech g³ównych wytycznych polityki spójnoœci na lata 2007–2013 – podniesienie poziomu wiedzy i innowacyjnoœci na rzecz wzrostu gospodarczego – ma nast¹piæ w³aœnie przez wzrost i poprawê efektywnoœci inwes- tycji w badania naukowe i rozwój. Jednoczeœnie uznano za konieczne zwiêksze- nie identyfikacji polityki spójnoœci z celami nowej Strategii Lizboñskiej na po- ziomie regionalnym i lokalnym.⁸ Ten poziom odniesienia jest szczególnie istotny w³aœnie w takich obszarach jak badania i rozwój oraz innowacje, gdzie bliskoœæ powi¹zañ pomiêdzy g³ównymi podmiotami rynku (przedsiêbiorstwami, jednost- kami naukowo-badawczymi i w³adzami regionalnymi) pozwala na bardziej efek- tywn¹ realizacjê zamierzonych celów.⁹

W obszarze badañ i rozwoju na poziomie regionalnym polityka spójnoœci ma do spe³nienia dwie funkcje¹⁰:

– wspieranie regionalnych strategii innowacyjnoœci,

– przyczynianie siê do zwiêkszania potencja³u badawczego i innowacyjnego regionów do poziomu umo¿liwiaj¹cego udzia³ w ponadnarodowych projektach badawczych.

Ponadto, okreœlony na podstawie Strategicznych Wytycznych Wspólnoty jeden z trzech priorytetów Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia¹¹ (NSRO) –

lizboñskiej, Komunikat na Wiosenny Szczyt Rady Europejskiej, COM(2005) 24 koñcowy, Brukse- la 02.02.2005 r., s. 23–24.

6 Decyzja Rady Unii Europejskiej z dnia 6 paŸdziernika 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójnoœci (2006/702/WE), Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej, s. 2.

7 Nowe partnerstwo dla spójnoœci: konwergencja, konkurencyjnoœæ, wspó³praca. Trzeci ra- port na temat spójnoœci gospodarczej i spo³ecznej, Urz¹d Oficjalnych Publikacji Wspólnot Euro- pejskich, Luksemburg 2004, s. 143–149.

8 Decyzja Rady Unii Europejskiej z dnia 6 paŸdziernika 2006 r. w sprawie…, s. 2.

9 Jak wskazuj¹ wyniki badañ empirycznych przeprowadzonych w Unii Europejskiej w ra- mach Community Innovation Survey, znacznie wiêksza czêœæ interakcji pomiêdzy przedsiêbior- stwami oraz przedsiêbiorstwami i sfer¹ B+R zachodzi w³aœnie na poziomie regionu ni¿ kraju – vide: S. S z u l t k a, P. T a m o w i c z, M. M a c k i e w i c z, E. W o j n i c k a, Regionalne strategie i systemy innowacji: najlepsze praktyki i rekomendacje dla Polski, PFSL: Instytut Badañ nad Gos- podark¹ Rynkow¹, Gdañsk 2004, s. 9.

10 Polityka spójnoœci wspieraj¹ca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: Strategiczne wytyczne Wspólnoty na lata 2007–2013, COM (2005) 299 koñcowy, Bruksela 05.07.2005, s. 19.

11 NSRO to dokument strategiczny przygotowywany przez kraje cz³onkowskie UE na podstawie Strategicznych Wytycznych Wspólnoty, okreœlaj¹cy krajowe priorytety oraz obszary, na które bêd¹ przeznaczane œrodki unijne i krajowe w latach 2007–2013 – vide: www.funduszestrukturalne.gov.pl.

wspieranie innowacyjnoœci, przedsiêbiorczoœci oraz gospodarki opartej na wiedzy

– zak³ada, ¿e podstawowym elementem regionalnej strategii rozwoju w tym zakre- sie powinno byæ zwiêkszenie nak³adów na dzia³alnoœæ badawczo-rozwojow¹.

Wpisanie celów Strategii Lizboñskiej w politykê spójnoœci, sprawi³o, ¿e w ich realizacjê ³atwiej bêd¹ mog³y zostaæ w³¹czone regiony. Jeœli UE ma zrealizowaæ cele Strategii Lizboñskiej, musz¹ siê do tego przyczyniæ wszystkie regiony, a w szczególnoœci te, które charakteryzuj¹ siê wy¿szym potencja³em wzrostu wy- dajnoœci i zatrudnienia.

Niestety, ju¿ obecnie wiadomo, ¿e osi¹gniêcie wyznaczonego celu Strategii Lizboñskiej przez ca³¹ Uniê Europejsk¹ jest nierealne. Pokaza³ to sporz¹dzony w 2004 roku raport Grupy Wysokiego Szczebla, pod przewodnictwem Wima Koka, który podsumowa³ dotychczasowe jej rezultaty.¹² Szczegó³owa analiza wy- branych do ewaluacji Strategii wskaŸników strukturalnych ujawni³a, ¿e Unia Eu- ropejska nie tylko nie zmniejszy³a dystansu do USA¹³ i Japonii, ale doprowadzi³a do powiêkszenia luki innowacyjnoœci wobec tych krajów. W roku 2004 poziom udzia³u nak³adów na B+R w PKB w 25 krajach Unii Europejskiej wyniós³ 1,84%

i by³ znacz¹co ni¿szy w porównaniu do pozosta³ych g³ównych gospodarek œwia- towych. W USA udzia³ nak³adów na B+R ukszta³towa³ siê na poziomie 2,68%

PKB, zaœ w Japonii na poziomie 3,18%.¹⁴ UE osi¹gnê³a równie¿ gorsze wyniki pod wzglêdem udzia³u sektora prywatnego w finansowaniu B+R. W roku 2003 wskaŸnik ten wyniós³ 64,1%, zaœ w USA i Japonii, odpowiednio, 68,9% i 75%.¹⁵ Zjawisko pog³êbiania siê luki innowacyjnoœci zachodzi nie tylko pomiêdzy gospodark¹ UE a gospodark¹ USA czy Japonii. W wyniku rozszerzenia dyspro- porcje regionalne wewn¹trz UE w analizowanym zakresie wyraŸnie siê zwiêk- szy³y. Szacuje siê, ¿e ró¿nice w potencjale naukowo-badawczym s¹ jeszcze wiêksze ni¿ ró¿nice w dochodach. W roku 2004 tylko dwa kraje – Szwecja i Finlandia –

12 Facing the Challenge. The Lisbon Strategy for Growth and Employment, Report from the High Level Group chaired by Wim Kok, November 2004, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2004, s. 14–16.

13 W latach 70. i 90. wydajnoœæ pracy w UE by³a porównywalna z amerykañsk¹, natomiast obecnie stanowi zaledwie 82 % jej poziomu. Podobnie jest z powoln¹ dynamik¹ wzrostu zatrudnie- nia. W roku 2004 poziom zatrudnienia wyniós³ w UE 64%, tj. 6 punktów procentowych mniej wobec zak³adanego w Strategii Lizboñskiej i 8 punktów procentowych ni¿ w USA, gdzie jest wiêcej ludnoœci w wieku produkcyjnym i stopa bezrobocia jest znacznie ni¿sza (w UE ok. 9%, w USA ok. 5,5%). Najwiêksze stosunkowo ró¿nice wyst¹pi³y w przypadku PKB/capita, poziom europejski stanowi³ nieca³e 70% amerykañskiego – Znaczenie wartoœci niematerialnych w aspekcie wyzwañ dla rozwoju spo³eczno-gospodarczego Polski. Wnioski ze strategii gospodarczych, wyni- ków badañ naukowych i analiza rynkowych, praca zbiorowa pod kierunkiem R. Antczak, CASE, Warszawa 2005, s.7.

14 http://epp.eurostat.ec.europa.eu

15 Science, technology and innovation in Europe, Luxembourg: Office for Official Publica- tions of European Communities, 2006, s. 35.

przekroczy³y wyznaczony poziom udzia³u nak³adów na B+R, osi¹gaj¹c odpo- wiednio 3,74% i 3,51% PKB. Wy³¹cznie te kraje osi¹gnê³y równie¿ pu³ap 2%

PKB nak³adów sektora prywatnego. Równie du¿e rozwarstwienie pod k¹tem intensywnoœci nak³adów na B+R wystêpuje na poziomie regionalnym. W bada- nym roku tylko 21 z 254 regionów Europy osi¹gnê³o wyznaczony pu³ap 3%

PKB, w tym czo³owe pod tym wzglêdem regiony niemieckie Braunschweig 7,11%, Stuttgart 4,86% i Oberbayern 4,65%.¹⁶ W wielu krajach i regionach UE inten- sywnoœæ nak³adów na B+R kszta³tuje siê na poziomie poni¿ej 1%, a proporcje w strukturze ich finansowania wzglêdem zamierzonego celu s¹ odwrócone, tj.

2/3 nak³adów na B+R pochodzi ze Ÿróde³ bud¿etowych. Do tej drugiej grupy niew¹tpliwie nale¿y Polska i prawie wszystkie jej regiony.

ANALIZA NAK£ADÓW NA DZIA£ALNOŒÆ BADAWCZO-ROZWOJOW¥

W REGIONACH POLSKI R&D expenditures analysis in Polish regions

W roku 2004 w Polsce intensywnoœæ nak³adów na B+R, czyli procentowy ich udzia³ w PKB, wynios³a zaledwie 0,56, czyli by³a prawie szeœciokrotnie ni¿sza od poziomu wyznaczonego w Strategii Lizboñskiej. Fakt ten nale¿y do- datkowo oceniæ negatywnie ze wzglêdu na spadek badanego wskaŸnika w ci¹gu ostatnich 10 lat – œrednioroczny poziom w latach 1995–2004 wyniós³ 0,62%

(tab. 1).

W zakresie intensywnoœci dzia³alnoœci badawczo-rozwojowej w Polsce wy- stêpuje bardzo du¿e zró¿nicowanie regionalne. Oszacowana dla 2004 roku war- toœæ wspó³czynnika zmiennoœci udzia³u nak³adów na B+R w PKB regionów wskazuje, i¿ przeciêtne odchylenie od œredniej siêga³o a¿ 75%.

W uk³adzie regionalnym w 2004 roku najwy¿sze nak³ady na B+R w stosun- ku do PKB zosta³y poniesione w województwie mazowieckim – 1,20%, pomimo to nie zosta³ tu osi¹gniêty nawet poziom œredniej unijnej. Ponadto niepokoj¹ce jest obni¿enie tego wskaŸnika w ci¹gu ostatnich dziesiêciu lat o prawie 30%

(z poziomu 1,69% w 1995 roku). Województwo ma³opolskie z udzia³em w 2004 roku na poziomie 0,96% PKB zajmowa³o drug¹ pozycjê w kraju. Nale¿y zazna- czyæ, ¿e w okresie od 1995 do 2004 roku odnotowa³o ono wzrost tego wspó³- czynnika o 0,11 punktu procentowego.

Najni¿szy udzia³ nak³adów na B+R w PKB wyst¹pi³ w województwach:

œwiêtokrzyskim i lubuskim – odpowiednio zaledwie 0,08% i 0,11%. Ponadto, w regionach tych mamy do czynienia z bardzo du¿¹ zmiennoœci¹ badanego para- metru, np. w œwiêtokrzyskim w 1999 roku wzrós³ on nagle trzykrotnie do pozio-

16 Science, technology and innovation in Europe…, s. 47.

mu 0,56%, czyli obecnej œredniej krajowej, ale ju¿ w kolejnym roku drastycznie spad³ do 0,11%, zaœ w lubuskim naprzemiennie jego wartoœæ podwaja³a siê lub spada³a dwukrotnie. Równie¿ województwa kujawsko-pomorskie i podlaskie charakteryzowa³y siê du¿¹ zmiennoœci¹ poziomu intensywnoœci nak³adów na B+R w analizowanym okresie. Na podstawie tych obserwacji mo¿na wysnuæ wniosek,

¿e w regionach tych brak jest wytyczonych celów strategicznych zwi¹zanych ze zwiêkszeniem innowacyjnoœci regionu, co w konsekwencji prowadzi do przesu- wania œrodków na inne cele.

Tab. 1. Procentowy udzia³ nak³adów na dzia³alnoœæ B+R w PKB w województwach Polski oraz jego dynamika w latach 1995–2004

R&D expenditure as a percentage of GDP in Polish voivodships and its dynamics in period 1995–2004

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych statystycznych GUS – www.stat.gov.pl.

Województwo œwiêtokrzyskie w niekorzystnym œwietle dodatkowo stawia fakt, ¿e w porównaniu do roku 1995 udzia³ nak³adów na B+R w PKB w 2004 roku obni¿y³ siê ponad dwa razy, co by³o najgorszym wynikiem w kraju. Du¿y spadek analizowanego wskaŸnika wyst¹pi³ równie¿ w województwach opolskim i zachodniopomorskim – odpowiednio o 43% i 35%. Najwiêkszy zaœ wzrost wspó³czynnika intensywnoœci nak³adów na B+R mia³ miejsce w województwie lubuskim i podlaskim – wzglêdem 1995 roku podwoi³ siê. S¹ to województwa obecnie o najni¿szych poziomach intensywnoœci nak³adów na B+R, wiêc pozy- tywne zmiany w tym zakresie rokuj¹ szansê na zmniejszenie dystansu wzglêdem innych województw w kraju.

Udzia³ nak³adów na B+R w PKB (w %) Dynamika

Województwa Œrednioroczny 1995–2004 2004 Œrednioroczna 1995–2004 2004/1995

Polska 0,62 0,56 98,81 88,89

Dolnoœl¹skie 0,49 0,41 100,20 95,35

Kujawsko-pomorskie 0,31 0,27 105,25 135,00

Lubelskie 0,49 0,46 98,37 83,64

Lubuskie 0,15 0,11 126,40 220,00

£ódzkie 0,65 0,52 96,76 72,22

Ma³opolskie 0,85 0,96 101,43 111,63

Mazowieckie 1,39 1,20 96,40 71,01

Opolskie 0,20 0,13 94,41 56,52

Podkarpackie 0,45 0,29 101,26 82,86

Podlaskie 0,20 0,24 121,81 218,18

Pomorskie 0,45 0,48 101,95 111,63

Œl¹skie 0,38 0,31 98,23 81,58

Œwiêtokrzyskie 0,17 0,08 112,64 47,06

Warmiñsko-mazurskie 0,26 0,21 98,22 80,77

Wielkopolskie 0,46 0,43 100,16 93,48

Zachodniopomorskie 0,23 0,17 100,36 65,38

Bardzo wysoka koncentracja regionalna wystêpuje w Polsce równie¿ w za- kresie bezwzglêdnych nak³adów na B+R. W latach 1995-2004 uœrednione na- k³ady na B+R w szeœciu najlepszych województwach stanowi³y ponad 80% na- k³adów krajowych. Obserwacjê t¹ potwierdza równie¿ oszacowana dla 2004 roku wartoœæ wspó³czynnika koncentracji Lorenza, która wynios³a 0,63. W samym tylko województwie mazowieckim poniesiono blisko 44% ogólnej sumy wydat- ków na ten cel. Województwo ma³opolskie z 10% i œl¹skie z 8,5% udzia³em plasuj¹ siê pod tym wzglêdem odpowiednio na drugiej i trzeciej pozycji (tab. 2).

Tab. 2. Procentowy udzia³ bezwzglêdnych nak³adów na B+R w województwach w nak³adach krajowych oraz jego dynamika w latach 1995–2004

R&D expenditure in volume of Polish regions as a percentage of total expenditure of country and its dynamics in period 1995–2004

ród³o: Obliczenia w³asne na podstawie danych statystycznych GUS – www.stat.gov.pl.

Najmniejsze wartoœciowo (poni¿ej 1%) nak³ady wyst¹pi³y w województwach lubuskim, œwiêtokrzyskim, opolskim i podlaskim. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e w porówna- niu do 1995 roku dwa z nich, a mianowicie podlaskie i lubuskie, osi¹gnê³y najwy¿- szy wzrost tego wskaŸnika w kraju, natomiast dwa pozosta³e najwiêkszy spadek.

Warto podkreœliæ, ¿e du¿e zró¿nicowanie regionalne wystêpuje w badanym zakresie równie¿ pomiêdzy krajami i regionami UE. W roku 2003 dziesiêæ re- gionów o najwy¿szych bezwzglêdnych nak³adach na B+R koncentrowa³o 30%

nak³adów unijnych, w tym sam region Ile de France blisko 8%.¹⁷

17 Science, technology and innovation in Europe..., s. 52.

Udzia³ w krajowych nak³adach

na B+R (w %) Dynamika

Województwa

Œrednioroczny 1995–2004 2004 Œrednioroczna 1995–2004 2004/1995

Polska 100,00 100,00 — —

Dolnoœl¹skie 6,17 5,62 100,6 102,04

Kujawsko-pomorskie 2,44 2,34 105,0 137,27

Lubelskie 3,34 3,26 98,1 81,69

Lubuskie 0,56 0,45 128,5 227,93

£ódzkie 6,46 5,82 97,9 80,55

Ma³opolskie 10,07 12,52 102,9 127,48

Mazowieckie 43,68 43,87 99,8 98,05

Opolskie 0,79 0,57 94,4 57,41

Podkarpackie 2,85 2,02 101,8 86,94

Podlaskie 0,80 1,00 121,2 229,31

Pomorskie 4,06 4,80 102,9 124,92

Œl¹skie 8,57 7,81 98,4 85,19

Œwiêtokrzyskie 0,66 0,36 111,9 49,70

Warmiñsko-mazurskie 1,21 1,09 99,1 86,66

Wielkopolskie 6,72 7,23 102,5 117,41

Zachodniopomorskie 1,62 1,24 100,4 65,06

Wed³ug celów Strategii Lizboñskiej zwiêkszenie nak³adów na B+R ma zo- staæ osi¹gniête przy za³o¿eniu, ¿e 2/3 ich wysokoœci zostanie sfinansowane przez sektor prywatny. W Polsce proporcje s¹ odwrócone – w 2004 roku ponad 60%

nak³adów¹⁸ pochodzi³o ze œrodków bud¿etowych (rys. 1).

Rys. 1. Nak³ady na dzia³alnoœæ B+R wed³ug Ÿróde³ finansowania w województwach Polski w 2004 rokuR&D expenditure by source of funds in Polish regions in year 2004

ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie Nauka i technika 2004, www.stat.gov.pl.

W ujêciu regionalnym tylko dwa regiony podkarpacki i kujawsko-pomorski by³y bliskie osi¹gniêcia celu barceloñskiego – udzia³ Ÿróde³ prywatnych w finan- sowaniu B+R wyniós³ w 2004 roku ponad 60%. Z kolei w najlepszym pod wzglêdem intensywnoœci nak³adów na B+R województwie mazowieckim Ÿród³a bud¿etowe stanowi³y ponad 60%. Najgorsza sytuacja mia³a miejsce w wojewódz-

18 Wed³ug stosowanej w GUS definicji opartej na zaleceniach Frascati Manual g³ówna kate- goria nak³adów, stosowana w badaniach statystycznych dzia³alnoœci B+R, to nak³ady wewnêtrzne, czyli nak³ady poniesione w roku sprawozdawczym na prace B+R wykonane w jednostce sprawoz- dawczej, niezale¿nie od Ÿród³a pochodzenia œrodków.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Polska Warmiñsko-mazurskie Lubelskie Zachodniopomorskie

£ódzkie Podlaskie Ma³opolskie Mazowieckie Wielkopolskie Pomorskie

Opolskie

Œl¹skie Dolnoœl¹skie

Œwiêtokrzyskie Lubuskie Kujawsko-pomorskie

Podkarpackie

œrodki podmiotów gospodarczych

œrodki bud¿etowe

œrodki placówek naukowych PAN i jednostek badawczo-rozwojowych

œrodki zagraniczne

twie warmiñsko-mazurskim, gdzie œrodki bud¿etowe stanowi³y ponad 80%. Du¿y udzia³ bud¿etu pañstwa w finansowaniu nak³adów na B+R mo¿e œwiadczyæ o nie- wielkim zainteresowaniu sektora prywatnego dzia³alnoœci¹ B+R, ale mo¿e byæ tak¿e skutkiem s³abej kondycji finansowej przedsiêbiorstw danego regionu. Na- le¿y jednak zaznaczyæ, ¿e œrodki z bud¿etu pañstwa powinny mieæ pewien mini- malny udzia³ w nak³adach na B+R. Badania sektora B+R w krajach o rozwiniê- tej gospodarce opartej na wiedzy wykaza³y, ¿e okreœlony poziom finansowania bud¿etowego implikuje zwiêkszone finansowanie ze Ÿróde³ pozabud¿etowych, mianowicie zwiêkszenie finansowania bud¿etowego powy¿ej poziomu 0,4%–0,6%

PKB powoduje œrednio 3- i 4-krotnie szybszy wzrost finansowania pozabud¿eto- wego. Poni¿ej tego minimalnego progu jednostki naukowe przeznaczaj¹ œrodki finansowe przede wszystkim na badania podstawowe.¹⁹

Œrodki pochodz¹ce z organizacji miêdzynarodowych i instytucji zagranicz- nych (w tym œrodki pochodz¹ce z UE, stanowi¹ce w 2003 roku w Polsce 57%) w ci¹gu ostatnich kilku lat wyraŸnie zwiêkszy³y swój udzia³ w Ÿród³ach finanso- wania dzia³alnoœci B+R.²⁰ W roku 2004 ich najwy¿szy poziom – 6,7% odnoto- wano w województwie mazowieckim. Równie wysoki – 6,2% udzia³ œrodków zagranicznych w nak³adach ogó³em by³ w województwach lubelskim i pomor- skim. Najni¿sze zaœ poziomy odnotowano w œwiêtokrzyskim – zaledwie 0,4%, podkarpackim – 0,6% oraz lubuskim – 0,8%. Oszacowana dla 2004 roku war- toœæ wspó³czynnika zmiennoœci udzia³u œrodków zagranicznych w finansowaniu nak³adów na B+R w regionach wskazuje, i¿ przeciêtne odchylenie od œredniej siêga³o 60%. Ró¿nice pomiêdzy regionami s¹ pod tym wzglêdem zatem dosyæ wysokie, co oznacza, ¿e wiele regionów nie podejmuje prób dotarcia i wykorzy- stania œrodków zagranicznych na B+R.

ZAKOÑCZENIE Conclusions

Przeprowadzona analiza wykaza³a, ¿e regiony polskie s¹ dalekie od osi¹g- niêcia wyznaczonych celów Strategii Lizboñskiej w zakresie badañ i rozwoju. W Polsce dla jego osi¹gniêcia nak³ady na B+R w PKB powinny wzrosn¹æ prawie 6 razy, zaœ nak³ady sektora prywatnego ponad 11 razy. Zró¿nicowanie regionalne pod tym wzglêdem jest bardzo wysokie. W wiod¹cym w kraju województwie mazowieckim osi¹gniêcie wyznaczonego pu³apu 3% wskaŸnika intensywnoœci nak³adów na B+R wymaga ponadtrzykrotnego wzrostu, w tym ze Ÿróde³ pry-

19 W. M. G a c z e k, Potencja³ naukowo-badawczy regionów a ich innowacyjnoœæ w aspekcie realizowania celów Strategii Lizboñskiej – ekspertyza dla MGiPiPS, Poznañ 2004, s. 8.

20 Nauka i technika 2003 – www.stat.gov.pl.

21 Za³o¿enia polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej pañstwa do 2020, Minis- terstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa 2004, s. 40.

22 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia i wynikaj¹ce z nich Programy Operacyjne ze szczególnym uwzglêdnieniem Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 5.

23 J. K n a s t, Polityka innowacji w Polsce – zbie¿noœæ z celami Unii Europejskiej, „Wspólno- ty Europejskie” 2006, nr 6 (175), s. 41.

watnych ponadsiedmiokrotnego. Najgorsze zaœ pod tym wzglêdem wojewódz- two œwiêtokrzyskie powinno zwiêkszyæ udzia³ nak³adów w PKB ponad 40 razy, a ze Ÿróde³ prywatnych a¿ 62 razy. Jak widaæ, perspektywa zmniejszenia luki innowacyjnej przez polskie regiony jest stosunkowo odleg³a. Ocenia siê, ¿e osi¹g- niêcie przez Polskê celów Strategii Lizboñskiej mo¿e nast¹piæ najwczeœniej w 2013 roku.²¹

Szans¹ na przyspieszenie tego procesu mog¹ byæ œrodki finansowe z UE, ukierunkowane na zwiêkszenie innowacyjnoœci gospodarek krajów cz³onkow- skich. W latach 2007–2013 w ramach unijnej polityki spójnoœci Polska ma otrzy- maæ prawie 60 mld EUR. Na poziomie regionalnym w ramach 16 Regionalnych Programów Operacyjnych oraz Programu Operacyjny Rozwój Polski Wschod- niej zostanie przeznaczonych 31% przewidzianych do rozdysponowania w ra- mach NSRO, czyli ponad 18 mld EUR.²² Komisja Europejska postuluje, aby co najmniej 60% œrodków przewidzianych na sfinansowanie polityki regionalnej przeznaczyæ na realizacjê Strategii Lizboñskiej.²³ Efektywne wykorzystanie tych

œrodków pozwoli³oby niew¹tpliwie na zwiêkszenie intensywnoœci nak³adów na B+R, a w konsekwencji przyczyni³oby siê do wzrostu innowacyjnoœci polskich regionów.

SUMMARY

The research and development activity plays a key role in the growth of the innovativeness and competitiveness of the economy. The objective aiming at achieving this growth, defined by the European Union in the Lisbon Strategy, is to increase the share of research and development expenditure in gross national product of the member countries to the level of 3% by the year 2010, with assumption that 2/3 of the necessary funds will be provided by the private sources. According to these assumptions a particularly relevant point of reference in this field is region. This paper assesses the level of realization of the defined objective in Polish regional scope. The conducted analysis revealed a vast distance separating Polish regions from achieving the desired objective and a very high interregional diversity in this range.