A C T A P A L A E O N T O L O G I C A P O L O N I C A
Vo l. VI 1961
MARIAN MŁYNARSKI
PŁAZY (AMPHIBIA) Z PLIOCENU POLSKI
Studia nad trzeciorzędową fauną brekcji kostnej w miejscowości Węże koło DZIałoszyna
CZĘŚC xv-
No. 3
Streszczen i e. - Pr ac a zawiera opis szczątków płazów ogo ni ast ych (Ca u da ta) i bez- ogonowych (Salie ntia) z brekcji kostne j z Wężów kolo Dzi ałoszyna nad Wartą.
Wśródopisanyc h fonu na uwagę zasługuje trze cie st anow isko Pli obatrachus lan gh ae Fej ervary, now y gatu ne k ropuch y Bufo tarloi n. sp. oraz niewi elka żaba okre ślona
jako Rana sp., st ojąca blisko współczesnej Rana latastei Boulenger z półno cny ch Włoch i Szw ajc arii. W części syste m atyczne j po da no dy sku sję Plio batrachu s lan gh ae Fejerva r y oraz podobnych fonu o zrośn i ętych kręgach odci nk a sak ralnego.
WSTĘP
Szczątki płazów opisane w tej publikacji pochodzą z plioceńskiej
brekcji kostnej z Wężów koło Działoszyna. Fauna kręgowców z tego sta- nowiska jestobecn ie dobrze znana i zyskała ważne miejsce wśród in nych
plioceńskich stanowisk europejskich (Thenius, 1959).
Fragmenty kostne płazów były dotychczas rzadko zna jdowane w oma- wian ym materiale. Dopiero niedawno natr afiono wśród zebranych ma-
teriałów na kilka dużych brył sil nie skr ystalizowan e go kalc y tu, zaba r - wionych na ciem noc zerwony kolor. Bryły te za wieraj ą liczn e brunatno- czarne, całkowicie sfosylizowane zrzutki ptaków drapieżnych. Kości płazów są jednym z głównych składników zrzutek. Szczątki te w oma- wianym mate r iale są , niestety , bard zo frag me ntaryc zne. Mamy tu do czy- nie nia wyłącznie zfr agm en t am ikości, lub co najwyżej izolow any m i kość
mi szk ie le t u. W związku z tym opis form występujących w powyższym
materiale oparto na charakterystycznych ,pojedy nczych kościach, ogólnie
uważanych za ważne taksono micznie.
Materiał obfitujący w zrzutki ptaków pocho dzi z pracowni kręgowców
krakowskiego oddziału Inst y t u t u Zoologiczne go P.A.N. Szereg innych
szczątków ot r zy m ano z Zakładu Paleozoologii Uniwe rsytetu Wrocław-
• Części I-V - Act a Geol. Pol., vol. II-V/1952- 1955;części VI-XIV - Act a Palaeont. Pol., vol. I-V/1956-1 960.
262 MARIAN MŁYNARSKI
skiego i Zakładu Pal eozoologii P.AN. w War szaw ie. W celach porównaw- czych korzystałem z materiałów kostnych gat unków współczesnych, znajdujących się w Instytucie Zoologicznym P.A N., Zakładzie Anatomii Por ów naw cze j Uniwersytetu Jagiellońskiegoi w Zakładzie Zoologii Ogól- nej Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu.
Na tym miejscu pozwal am sobie podziękować kierownictwu wymie- nionych placówek za udostępnienie powyższych materiałów. Dziękuj ę równi eż p. Jur gen F. Obst 'ow i z Drezna za ofiarowanie cennych materia-
łó w porównawczych oraz interesująceuwagi dotyczące biologii i ekologii
płazów. P. J. Saganowi z Instytutu Zoologicznego P.AN. w Krakowie
dziękuj ę za szybkie przygotowan ie porównawczych materiałów osteolo- giczn y ch.
OP l S Rząd Salienti a Rod zin a Disc oglossidae
Szczątki przedstawicieli tej pierwotnej rodziny są niezbyt liczne.
Można przy j ąć, że wśród pła zów bezogonowych z Wężów występowały
przynajmniej dwa gatu nk i, należące do tej rodziny . Ch arakteryzują się
one pierwotną budową i prawdopodobnie nie były identyczne ze współ
czesnymi ropusz ka mi europe jski m i.
Rod zaj Discogl ossu s Otth , 1837 Discogl ossu s sp.
(pl. l, fig. l, 2)
Ma t eriał. - Fr a gm enty kości biodrow ej , frag me n ty maxillare, kości długi e , niel iczne kręgi.
Opis. - Kości biodrowe (ilium) maj ą budowę typową dla Discoglossi- dae. Proces sus supe r ior jest lateralnie odstający , ala masywna , z zazna- czonym na zewnętrznej powier zchni rowkiem ; fragm ent ace tab u lum utwor zon y przez ilium jest wid oczni e skośny w stos u nk u do osi długiej ,
co jest typ owe dla wszystkich Discogl ossidae. W om awia nych materiałach zna j d u ją się fra gmen ty kości długich o chrzęstnych , specyficzn ie sfosy- lizowany ch główkach. Ta pierwotna cecha charakteryzuj e dorosłych
pr zedstawicieli Discoglossidae i Pelobatidae. Sądząc z wielkości tych fragmentów, należały one do dużej formy, prawdopodobnie tej samej,
którą zaliczam do Discoglossu s sp.
Porównując wymienione fragmenty kostne ze szkieletami współczes
nych gatunków eu r op e jsk ich można stwierdzić, że Discoglossus sp. z Wę
żów mógł mieć około 120 mm długości. Jest on prawdopodobnie bliski Discoglossu s giganteus Wettstein-Westerheimb, opisanemu z miocenu Nova Ves w Czechosłowacji (Wettstein-Westerheimb, 1955). Jest to ga-
PŁAZY (AMPHIBIA) Z PLIOCENU POLSKI 263
tunek większy od współczesnych i nie mający odpowiednika we współ
czesnej herpetofaunie europejskiej. Jest wysoce prawdopodobne , że ten
właśnie ga t un ek występował w pliocenie z Wężów.
Discoglossidae ge n . indet.
Materiał. - Urosty l niewielkiego osobnika, fragmenty maxilla re, fra gmen t y ilium, dwie małe , sztabkowate kości biodrow e , fragmen ty
kości długich.
Ur ost yl nied użego osobnika charak tery zu je się obecnością dużych, płaskich , okrągławych wyrostk ów la teralnych w części oralnej. Krawę
dzie ich dochod zą do samego końca ur ostylu. Ponieważ zachował się
tylko jed en taki wyros te k, nie można zaś dostrz ec śladów ułamania wy- rost ka przeciwległego , mam y tu zape w ne do czyni eni a z jakąś indywi-
dualną nieprawidłowością budowy . Ogólny wyglą d te go urostylu pr zy- pomina coccy x niewielk ich żab Ran asp.,liczni ewystęp uj ą cy ch w naszych
materiałach .
Dwie szt abkowa te kości biodrow e wygl ądem swym przyp ominają na pierwsz y rzut oka ana logicz ne kości współczes nych kumaków (Bomb in a Oken) ; brak jedna k jak ichkolw iek in nych cha ra k te rys tycznych dla tych ropuszek kości , co nie pozwala na pewne stwierd zen ie występowania ich w Wężach. Kości te mogą być szczątkami niewi elkich lub młodych ropu- szek, należących do zupełnie innych rodzaj ów.
Pr zedstaw iciele rodziny Discogl ossida e byli niej ednokrotnie już op i- sywan i w sta nie kopa lnym z tere n u Europy; pojawia ją się on i napewno w mioceni e. Z tego właśnie okresu poch od zi Discogl ossu s trosch eli (H. v. Mey er) , opisany przez Meyera (1859/61) z miocenu Rott k. Bonn, któr y- po wn ikliwej rewizji Boul en ger (1891) - zosta ł prze z te go autora zaliczony do rod zaju Discoglossu s.Gatu nek ten różni się od nasze j formy jedynie wielkością i delik atniej szą budową . Podob n e różnice dają się wykazać w przypad k u współczesnego Discogl ossu s pictus Otth.
Brunner (1957) opisał z ple js toce nu Górnej Fr ank on ii Alytes qrandis Br unner na podst aw ie jedne go tylko fr agm entu ilium. Sądzą c z załączo
nej przez au tora ryciny,forma ta mogła równie dobrze należ eć do Alytes, jak i do Discoglossu s.
Nie jest wykluczo ne, że rod za j Alyt es Wagl er również występował
w Wężach , była to jednak napewno jakaś forma wyraźnie różni ąca si ę
od współczesnego gat unk u Alytes obstetricans (Laurenti).
Rod za j Bom bin a Oken nie został dot ychczas nap ew no stwierdzony w stan ie kopal nym , chociaż Bolk ay (1913) wymie n ia nawet współczesny
gatune k Bombin a variegata (Linnae us) z wars tw pre gl acj alny ch. Autor te n opiera się wyłącznie na mo r fol ogii jednego ptery goidu i dwó ch osob- no znalezi onych at lasów . Stanow isk o sys te ma tyczne tych szczątków Z3-
264 MAR IA N MŁ Y NA R S K I
kwestionował Mertens (1928), gdyż niewątpliwie wymienione kości mają
w tym przypadku bardzo małą wartość taksonomiczną.
Rodzina Pelobatidae
Ch a r ak t e r ystyczne szc zątki pr zed stawicieli tej rodzin y są nader liczne i dobrze zachowane . Z całą pewnością możemy wyodrębnić dwie for m y,
należące do rod za jów Eopelobates Parker i Pelobat es Wagler.
Rodzaj Eopelob ates Parker, 1929 Eopelobates sp.
(pl, I, fig. 3)
Materiał. - Duże fragmenty niewielkich kości krzyżowych (sacrum). Opis.- Dobrze zachowane fr agm en ty kości krzyżowychmają typowe dla Pelobatidae szerokie boczne wyrostki (diapofizy). Diapofizy te (= di- latati o sacralis ; Fej ervary, 1917) mają na swe j wentralnej powierzchni
duż e wyrostk i (proc. lateralis anterior) , opatrzone szeroką , płaską po-
wierzchnią stawową. Powierzchni a dorsalna tych wyr ost k ów jest płaska ,
same zaś krawędzie są nieco zagięte. Pr oste krawędzie boczne omaw ia- nych wyrostków wskazują, że mamy tu do czynienia ze szczątkami oso b- ników dorosłych . We wszystkich przypadkach dobrze widoczne są w czę
ści ka udalne j po jedyncze wgłębienia kręgów, wchodzące w skład sta- wowego , luźnego połą czenia z pojedynczym kłykciem ur ostylu. Na tej pods tawie, jak również z uwagi na ogólny wyglą d szc z ą tk ów , zaliczam je do kopa l nego rodza ju Eopelob at es Pa rker. Do te j same j formy należą
prawdo podob nie niektóre fragmenty czaszek (ma xillar e , fronto pa r ie t ale, nasal e), określone jako Pelobatidae gen. indet.
Rodzaj Eopel obates został opisany przez Parkera (1929, p. 277- 278).
For m a występu j ą ca w Wężach była mniej więcej tej samej wielkości ,
co Eope lobates antracinus Pa r k er z dolno-mioceńskich lignitów Bonn, lecz miała inny kształt sacr u m. Od Eop elobat es bayeri Spinar , znanego z miocenu Czechosłowacj i (Śpina r , 1952), forma nasza różni się gładką zewnętrzną powierzchnią sakralną wyr os tków bocznych . Podobny kształt kości krzyż ow ej miał Miop el obat es zap f ei We ttstei n-W esterhe imb , po-
chodzący również z czechosłowackiego mio cenu.
Rod zaj Pelobat es Wagler, 1830 Pelobates cf. fuscus (Laurenti)
(pl. I, fig. 4; pl, II, fig . 1, 3)
Materiał. - Fr agment y czaszki (fr on t op arietal e , ma xill a re, nasale, sphene th m oide u m, par asph enoideum), liczne fragme n ty kościbiodrow ych ,
kości krzyżowe wraz z fr ag men ta m i urostylów , kręgi.
PŁAZY (A MPIDB IA) Z PLIOCENU POLSKI
Pl. I
265
I
3
2
4
.Fig. 1. Fragment kości biodrowej Discoglossu s sp. Fig. 2. Max ill are Discoglossus sp.
Fig. 3. Fragment kości krzyżowej Eopelobates sp.
Fig . 4. Sacrococcyx Pelobat e s ci. fu scus (Laurenti), widziany od strony wentralnej.
Skal e przy figurach odpowiadają długości naturalne j oka z.ów.
266 MARIAN MŁYNARSKI
Opis. - St osunk owo liczne fragmenty fronto parietale pozwalają na odtworzenie wyglądu całej kości. Była ona pojed y ncza (różniąca się od Miopelobates), dość masywna i wypukła. Zewnętrzną jej powierzchnię
pokrywa charakterystyczna inkrustacja, wyraźnie słabiej zaznaczona w części przedniej, tworzącajakby "łysinę" wśród chropowatych wyrost- ków. "Ł ysina" ta jest charakter ystyczna dla współczesnego Pelobat es fuscus (Laurenti), nie występuje zaś np. u P. syriacus Boettger, czy też
ostatnio opisanego z Maroka przez Pasteura i Bonsa (1959) P. valardi Pasteur & Bons.Kształt nasale,squamosale i maxillare odpowiada kształ
towi analogicznych kości P. fuscus (Laurenti). Specjalnie charaktery- styczny dla tego gatunkukształtma parasfenoid.Płaska ta kość, zdaniem Senafera (1932), ma w tym przypadku znaczenie taksonomiczne ; nie ma ona, według niego, tzw. wyrostka aboralnego. W rzeczywistości zaś,
u większości osobników P. fuscus (Laurenti) wyrostek ten występuje,
lecz jest on nieduży i ma tendencj e do zanikania. Na schematycznym rysunku Schafera (l.c., p. 764, fig. 6) mamy do czynienia z jakimś krań
cow y m przykładem. Znacznie bard ziej charakterystyczną cechą jest dla tego gatunku kształt ramieniowaty ch wyrostków bocznych. Typową bu-
dowę dla współczesnychprzedstawicieli omawianego gatunku mają rów-
nież kość krzyżowai tr w a le zrośnięty z nią urnstyl. Kości biodrowe są
podobn e do ilium ropuch, różnią się jednak od nich brakiem wyrostka proc. superior. Wszystkie omawiane szczątki należały do niewielkich osob n ikó w, odpowiadający ch wielkością współcze s ny m P. [uscus (Lau- renti). Na tej podstawie zaliczam je warunkow odo tego gatunku,którego
obecność w kserotermicznym środowisku pliocenu można uważać za wysoce prawdopodobną.
Kopalni przedstawiciele rodzaju Pelobates znani są z pliocenu Ru- m unii. Jest to P. robu stu s Bolkay, opisan y przez Bolkaya (1913) z "pre-
glacjału" (pliocenu?) Episcopia. Gatunek ten wymienia również Fejer- va ry (1917). Jest to forma większa od współczesnego gatunku, stw ier d zo- nego w Wężach. O innych różnicach morfologicznych pomiędzy tymi ga- tunkami wspominają obydwaj cytowani autorzy. Bolkay (l.c.) wspomina
również o występowaniu rodzaju Peloba t es (Pel obat es sp.) w plejstoceni e z Csarnot a na Węgrze ch. Wśród materiałów, opisanych przez Brunnera (1954) z warstw plejstoceńskich Górnej Frankonii , znajdują się typowe
szczątki Pelobates, zaliczane jednak przez tego au t or a do Bufo sp. (l. c., p. 103, fig. 10/3). Do rod za ju Pelobates, może nawet do tej samej formy, z jaką spot ykam y się w Węż ach , nal eżą szczątki z Rębielic Królewskich, które zaliczyłempoprzednio do Bufo sp. (Młynarski, 1960, pl. 17, fig. 4).
Gatunek Pelobates fuscus (Laurenti) został ostatnio stwierd zony przez Tatarinowa (1959) w czwartorzędzie Podola.
PLAZY (AMPHIBIA) Z PLIOCENU POLSKI 267
Pelobatidae gen. indet.
Material. - Fragmenty czaszki (frontoparietale, nasale, paraspheno- ideum, fragmenty maxillare, squamosale?), fragmenty pasa barkowego (scapula , cor acoid), kręgi.
Opis. - Na uwagę zasługuje tu dobrze zachowany fragment f'ronto- parietale , długości 11 mm. Zewnętrzna powierzchnia tej kości jest pła
ska, nie zaś wypukła jak u P. fuscus (Laurenti), jest jednak pokryta cha-
rakterystyczną dla Pelobatidae ornamentacją. Kość ta bardzo przypo- mina parzyste frontoparietale rodzaju Miopelobates Wettstein-Wester- heimb. Niestety, krawędź wewnętrzna kości jest pokruszona, nie można więc stwierdzić napewno, czy nie jest to na przykładpęknięcie wzdłużne
pojedynczego frontoparietale. Niektóre fragmenty szczęk są bardziej masywne i mają inne ząbki, niż u P. fuscus (Laurenti). Na uwagę zasłu
guj e też krąg ze środkowej lub tylnej części kręgosłupa, o ostrych, dłu
gich wyrostkach, idących w kierunku kranialnym. Od kręgów współ
czesnego gatunku różni się on prawie gładką powierzchnią zewnętrzną
i brakiem wyraźnegowyrostka neuralnego, który nie tworzy tu tak cha- rakterystycznego, palcowatego szpica w części kaudalnej.
Rodzina Bufonidae
Podrodzina Platosphinae Fejervary, 1917 Rodzaj Pliobatrachus Fejervary, 1917 Pliobatrachus langhae Fejervary, 1917
(pl. II, fig . 2; pl. III, fig. 1)
Materiał. - Prawie kompletne dwie kości krzyżowe, fragmenty
kośc i krzyżowych , duże fragmenty urostyli.
Opis. - Kość krzyżowa złożona jest z dwóch kręgów o szer ok ich, skrzy d las tych wy ro stkach bocznych.
Kości znajdujące się w tym materiale są prawie identyczne z sacrum (h oloty p), op isany m przez Fej ervary (1917). Krąg sak ralny ma dw a gu- zowa t e wyros tki , stanowiące połączenie staw owe z urostylem. Krąg pr e- sakralny (= synsakralny; Fej ervśry, l. c.) jest typowo przodowklęsły ,
jak to je st charakterystyczne dla ropuch i wielu innych Salientia. Przo-
dowklęsłe jest również połączenie ob u kręgów sacrum , wido czne jak o szew na jej brzusznej części. Na powierzchni dorsalnej widoczne są do- brze wszystkie charakterystyczne wyro s tk i i płas zczy zny.
Urost yle odznaczają się brakiem spina urostyli. W ich dorsalnej części
natomiast ro zwinięta je st bar d zo dobrze lamina horizonta lis (Fejer- vary, 1917) - pła ska , horyzon ta ln a płytka , przebiegająca wzdłuż całe j
omawia ne j kości. W części kran ia lnej urostyli widoczne są rozszerzen ia
krawędzi bocznych oraz dwa wgłębienia, wskazujące na st aw ow e połą- 3Act a Pala e onto l ogicaPolonic a,Nr3
268
2
MAR IAN MŁYNA RSK I
Pl. II
3
Fig. 1. Fragment para sf enoidu Pel o bat es ci. [uscu s (La urenti).
Fig. 2. Kość krzy żowa Plio ba trachus langhae F'e jervary, wid zia na od str ony grzbie- towej .
Fig. 3. Kość biodrowa Pel obat es ci. fuscu s (Lau renti).
PŁAZY (A MPHIBI A) Z PL IO C ENU PO l.S K I 269
czenie Z dwoma kłykciami sacrum. Według Fejervary, są to typowe paleourostyle , charakterystyczne dla prymitywnych Sali entia kopalnyc h.
Węże koło Działoszyna są już trzecimstanowiskiem ,w którym stwier- dzono obecność gat u n k u Pliobatrachus langhae Fejerva r y, Ta dość za- gadko wa forma została po raz pierw szy op isana z pliocenu Episcopia w Rumunii. Nied awno obecność jej stwierdziłem też w pli ocenie Rębielic
Królewskich (Młynarski, 1960).
Pomimo bardzo star a n ne go opisu omawia nego gatunku przez Feje r- vary (1917), można jeszcze dziś wysunąć pewne zastrzeżenia co do je g o st a n ow isk a systematycznego. I tak zarówno urostyl typu, jak i urosty le okazów z Wężów, zostały znalezione niezależnie od kości krzyżowych , chociaż w ty ch sam y ch warstwach. Za przynależnością do tego sa mego gat u n k u świadczy ich wielkość, prymitywność i stopień zachowania . Kr yte ri a te są jednak umowne,gdyż trudno byłoby wykluczyć możliwość
ist n ie n ia jakichś dwóch bardzo pierwotny ch gatunków jednakowej wiel-
kości w tym sam y m materiale. Z tego zapewne powodu Kuhn (1941, p. 354) w spisi e kopalnych "E u a n ur a" nie wspomina w ogóle o urosty l u om a w ia nego gatunku ,przyjmując, jaksię wy da je, jego sacrum zaholoty p.
Analizując raz jeszcze budowę kości krzyżowej Pliobatrachus można zadać pytanie , czy przypadkiem nie mamy tu do czynienia ze spora- dycznym ("patologicznym") zrostem kręgów, co zaobserwowano u róż
nych współczesnych Salienti a. Zdaniem Taylora (1942), trudno jest uwa-
żać zrost kręgówodcin ka sakralnego za wynik przystoso wania do określo
negośrodowiska, gdyżspotykamysięz nim u gatunkówżyjącychw bardzo
różnorodnych warunkach ekologicznych. Fejervary (1917) uważa oma-
wianą cech ę za archaiczną, typową dla ga t u nk ów pierwotnych. Zdaniem tego au t or a , pojawianie się podobnych zrostów u współczesnych gatun- ków europejskich można uważać za cechę "atawistyczną".
Nowe okazy Pliobatrachus langhae Fejervary znalezione w Polsce
wskazu j ą jednak, że mamy w tym przypadku do czynienia z kością krzyżową osobnego gatunku,nie zaś z nietypowymi zrostami kręgów.
Podrodzina Bufoninae Fej ervary, 1917
Szczątki ropuch właściwych są bardzo liczne w omawianym materiale.
Można przypuszczać, że w Wężach Występowały przynajmniej dwa różne
gat u nk i, bliskie współczesnym gatunkom żyjącym w Europie środkowej .
Rodzaj Bufo Laurenti, 1768 Bufo tarloi n. sp.
(pl, III, fig. 2-3; pl. IV; pl, V, fig. 2)
Holotypus: urostyl (os coccygis) dużego osobnika, znajdujący się w krakowskim oddziale Instytutu Zoologicznego P.A.N.
Locus typicus: Węże kolo Działoszyna, Polska,
3"
270 MARIAN Mł.YNAR5KI
PL III
I
.:....:.
2b
20
3
Fig. 1. Kość krzyżowa i fragmen t urostylu Pli o batrach us lan gha e Fejćrva ry, wi- dzian e od st ro ny wen t ral ne j; szew łącz ąc y kręgi sak r al ne jest na tym oka zie nie w idocz ny.
Fig. 2. Urostyl Bufo tarlai n. sp . (holotyp) : a od stro n y dorsalnej , b od st ro ny po- wierzchni sta wo wych.
Fig. 3. Kość biodrowa Bufo tarlai n. sp. (paratyp),
PŁAZ Y (AMPHIBIA) Z PLI O CENU POLSKI 271
Stratum typieum: plio cen.
Der i v at io nominis : tar loi - od nazwiska paleontologa angiel skiego Dra L. Be- verly Tarlo (Br it ish Mus., Nat. Hist. ).
Materiał. - Ur os t yl , kość krzyżowa i kość biodrowa.
Opis holotypu (pl. III, fig 2 a-b). - Urostyl, przypominający kształ
tem urostyle przedstawicieli współczesnegoBufo calam ita Laurenti , opa- trzony wyrostkami lateralnymi w części oralnej.
Spina uros ty li i krawędzie lateralne silnie rozwinięte, ostre, płaskie.
W or aln ej (kranialnej) części występują dw a masywne, lecz niewielkie wyrostki lateraln e, o trójkątnym zarysie, skie r owane ku przodowi ciała.
Lew y wyr oste k jest ułamany. Połączenie stawowe z sacr u m podwójne, szer ok ie, typowe dla Bufon id ae . Długość fragmen tu wyn osi 12 mm .
Opis paratypów - os sacrum i os ilium (pl. III, fig 3;pl. IV, fig. 3).- Sacrum stan ow i pośredni stopień pomiędzy tą kością u Bufo buf o (Lin- naeus) a B. calam it a Laurenti. Jest to krąg wyraźnie przodowklęsły,
o dwóch mas y wnych , guzowatych kłykciach w części kaudalnej i szero- kich diapofizach. Powierzchnia dorsalna jest płaska, neurapofiza bardzo niska i krótka, łączy się z ramionami niskiej, lecz wyraźnej krawędzi, tworzącej trójkąt skierowany podstawą w kierunku kaudalnym. Długość kręgu wyn osi 6 mm, szerokość - po zr ek onstr uowan iu ułamanej diapo- fizy - w przybliżeniu 16 mm.
Ilium ma kształt typow y dla rodza ju Bufo. Pr ocessus superi or jest tu wyraźny i mas ywny , chociaż nie wie lki ; vax illum nie występuje.
Do tego samego gatunku należą fragme nty podo bn ych urostyli (jede n z nich ma zachowane dobr ze oba wyrostk i later al n e), liczne fragmenty
kości biodrowych, kości krzyżowe, kręgi dor salne i atlasy, fragment y
kości długich or az fragmenty czaszki (frontoparietale, sphenethmoideum , nasale, fragmenty bezzębnejsztabkowatej żuchwy). Wszystkie te szczą tki należały do bardz o dużych osobników, odpowiadających mniej więce j największym okazom współczesnego Bufo bufo (Linnaeus). Fragmenty frontoparietale, które ze względu na ich wielkość za liczam do tego ga- tunku,były masywne, płaskie i miały zewnętrzną powierzchnię wyraźnie urzeźbioną, podobn ie jak u dużej ropuchy neotropikalnej B. marin u s (Linnaeus), odmiennie natomiast niż u Pelobatidae.
Na podstawie omówionych materiałów można stwierdzić obecność
w Wężach dużej ropuchy, dochodzącej do ok. 150 mm długości. Aczkol- wiek wś ród ropuch właściwych(Bufoninae) częste są różnorodn e odchy- lenia w budowie szkieletu, upodabniaj ące jedne gatunki do drug ich lub
zacierające charakterystyczne szczegóły morfologiczne, to jednak szczątki
opisane powyżej różnią się wyraźnie od współczesnych gat u n ków , jak
również od opisanych dot ych czas, niezbyt liczn ych kopalnych i subfosyl- nych pr zedst aw icieli rodzaju Bu f o. Jedynym kopalnym gatunkiem, ma-
jącym podobne wyrostki lateral n e urostylu, jes t Bu f o rusciensis (Depere t),
272 MA R I A N MŁY NA R SK I
opisana przez Deperet (1897, p. 172) z pliocenu Roussillon jako rodzaj Diploplectrurus. Jest to forma bardzo podobna do B.tarlai n. sp., różniąca się od niej kształtem szerokiej części urostylu. Jak można sądzić na podstaw ie opisu i ilustracji Dep ereta (L c.), mamy tu do czynienia z typo-
wą ropuchą z rodzaju Bufo, do którego synonimów zaliczam Diplo- plectrurus .
Bufonidae gen. indet.
Materiał. - Fragmenty czaszki, kręgi, kości krzyżowe, fragmenty
całe kości odnóży, fragmenty urostyli, fragmenty pasów barkowych miednicowych.
Opis.- Na uwagę zasługuje tu dośćdobrze zachowana kość krzyżowa
o wyraźnie odmiennej budowie od paratypu B. tarlai n. sp. Nie ma ona
zupełnie tzw. proc. anteriores, stanowiącychstawowe połączenie z wy- rost k am i ósmego (presakralnego) kręgu. Zamiast tych wyrostków, na powier zch ni kręgu sakralnego widoczne są powierzchnie stawowe jako
płaskie wgłębienia.Podobny typ sacrum nie występuje u współczesnych
ropuch Europy.
Rodza j Bufo jest pospolity w europejskim pliocenie, jak też w póź
niejszych warstwach czwartorzędowych. Bolkay (1913) wymienia współ
czesną ropuchę B.viridis Laurenti zczwartorzędowegostanowiska w Csar- nota oraz z kilku plioceńskichstanowisk Rumunii i Węgier (vide Thenius, 1959). Od osobników współczesnychte ropuchy kopalne mają się różnić
nieco większymi rozmiarami. Fejervary (1917) wymienia B. bufo (Lin- naeus) z Episcopia na podstawie jednego fragmentu ilium.
Rodzina Ranidae Rodza j Rana Linnaeus , 1758
Rana sp.
(pl. v,fig. 3- 4; pl. VI)
Materiał.- Około 100 fr agm en tów or a z nieliczne całe kościbiodrowe, liczne urostyle i ich fragmenty, drobne fragmenty czaszek (maxillare, inter m ax ill are, dentale, sphenethmoideum, fragmenty parasphenoideum),
kręgi presakralne, liczne kręgi krzyżowe , kręgi dorsalne, fragmenty pa- sów, kości długie i ich fragmenty.
Opis. - Szczątki żab w opracowywanym materiale są nadzwycza j liczne. Wszystkie one należały do niedużych osobników, mniejszych niż przeciętne okazy gatunków żyj ących obecnie w Polsce. Wszystkie kości żab reprezentują ten sam typ budowy i nie wykazują wyraźniejszych różnic morfologicznych . Pozwala to przypuszczać, że mamy tu do czy- nien ia z jednym tylko gatunkiem, którego jednak - ze względu na
fragmentaryczność materiału- nie można na razie dokładniej określić.
Pł.AZY (A M PHIBIA) Z PLIOCENU PO L S K I
Pl. IV
273
2
3
Fig. 1. Łopa tk a prawdo podo bn ie Bufo tar/oi n. sp.
Fig. 2. Uszkodzon y krąg dorsaln y Bufo tar/oi n. sp.
Fig. 3. Kość krzyżowa Bufo tar/oi n. sp. (pa r atyp) .
274
I
2
I
3
MAR IA N !\iŁYN ARS KI
Pl. V
4
Fig. 1. Pa r a sfenoid bliżej nie określonego płaza ogon iastego.
Fig . 2. Atlas Buf o tarlai n. sp . Fig. 3. Kość krzyżowa Ran a sp.
Fig . 4. Ur osty l Rana sp., widziany ad strony bocznej.
