PRZEWODNICZĄCY Kazimierz Teleguj
REDAKTOR GŁÓWNY Danuta Boczar
OPRACOWANIE PUBLIKACJI: Grażyna Suchy – Kierownik Wydziału Badań Ankietowych
przy współpracy: Joanny Bentkowskiej, Magdaleny Gołczyk, Marii Kaliciak
Grafika
i skład komputerowy: Jolanta Bardoń, Małgorzata Kotowska, Magdalena Reszczyńska
Projekt okładki: Sylwester Jabłoński
Druk: Urząd Statystyczny we Wrocławiu
Wydział Poligrafii w Legnicy
Nakład 150 egz. Format A4
Niniejszym przekazuję Państwu kolejne opracowanie prezentujące wyniki Narodowego Spisu Powszechnego i Mieszkań 2002 z terenu województwa opolskiego.
Prezentowana publikacja poświęcona jest charakterystyce demograficznej, społecznej i ekonomicznej gospodarstw domowych, rodzin oraz ludności wchodzącej w ich skład.
Opracowanie zawiera informacje o liczbie, wielkości, składzie rodzinnym i pokoleniowym oraz źródłach utrzymania gospodarstw domowych. W publikacji zamieszczono informacje o liczbie i typach rodzin, rodzinach z dziećmi, rodzinach zrekonstruowanych oraz o rodzinach żyjących w obiektach zbiorowego zakwaterowania.
Publikacja składa się z uwag ogólnych, uwag metodycznych, części analitycznej oraz części tabelarycznej.
W uwagach ogólnych przedstawiono cel spisu i jego zakres tematyczny, podstawy prawne oraz zasady i formy upowszechniania wyników.
Uwagi metodyczne zawierają podstawowe zasady, definicje i pojęcia obowiązujące w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań dotyczące gospodarstw domowych i rodzin.
W części analitycznej przedstawiono krótką analizę uzyskanych wyników wzbogaconą ilustracjami w postaci wykresów. Ważniejsze dane o gospodarstwach domowych i rodzinach województwa opolskiego zaprezentowano na tle wyników ogólnopolskich.
Część tabelaryczna zawiera informacje o gospodarstwach domowych i rodzinach w różnorodnych strukturach i podziałach.
Składam serdeczne podziękowanie wszystkim osobom i instytucjom, które przyczyniły się do przeprowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego i Mieszkań 2002 oraz opracowania jego wyników. Jednocześnie wyrażam nadzieję, że prezentowane wyniki będą przydatne dla szerokiego grona odbiorców danych statystycznych.
D y r e k t o r
Urzędu Statystycznego w Opolu
Kazimierz Teleguj
Opole, październik 2003 r.
Tabl. Str.
Przedmowa ... x 3 Uwagi ogólne ... x 6 Uwagi metodyczne ... x 9 Uwagi analityczne ... x 15
SPIS TABLIC
Ważniejsze dane o gospodarstwach domowych na podstawie spisów ... 1 34 Gospodarstwa domowe i ludność według liczby osób oraz powiatów i gmin
w 2002 r. ... 2 35 Gospodarstwa domowe według liczby osób i składu rodzinnego w 2002 r. ... 3 39 Ludność w gospodarstwach domowych według pokrewieństwa z głową gospo-
darstwa, płci i wieku w 2002 r. ... 4 42 Gospodarstwa domowe według liczby osób oraz płci i wieku głowy gospodar-
stwa w 2002 r. ... 5 54 Ludność w gospodarstwach domowych rodzinnych według typów rodzin
i składu rodzinnego w 2002 r. ... 6 63 Rodziny w gospodarstwach domowych według typów rodzin i składu rodzinnego
w 2002 r. ... 7 66 Rodziny w gospodarstwach domowych według typów rodzin i składu rodzinnego
oraz powiatów i gmin w 2002 r. ... 8 69 Rodziny z dziećmi w gospodarstwach domowych według typów rodzin i liczby
dzieci w 2002 r. ... 9 73 Rodziny w gospodarstwach domowych według typów rodzin oraz liczby dzieci
w wieku 0–24 lat w 2002 r. ... 10 76 Rodziny z dziećmi w gospodarstwach domowych według liczby dzieci do lat 24
pozostających na utrzymaniu oraz wieku matki (lub ojca w rodzinach niepeł-
nych) w 2002 r. ... 11 77 Rodziny z dziećmi w gospodarstwach domowych według liczby dzieci do lat 24
pozostających na utrzymaniu oraz powiatów i gmin w 2002 r. ... 12 83 Rodziny z dziećmi w gospodarstwach domowych według liczby dzieci do lat 24
pozostających na utrzymaniu oraz wykształcenia rodziców lub matki (ojca)
w rodzinach niepełnych w 2002 r. ... 13 87
Tabl. Str.
Rodziny z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu w gospodarstwach
domowych według typów rodzin i wieku najmłodszego dziecka w 2002 r. ... 14 96 Gospodarstwa domowe i ludność według liczby osób w gospodarstwie i ich ak-
tywności ekonomicznej w 2002 r. ... 15 101 Rodziny w gospodarstwach zbiorowych według typu rodziny, liczby dzieci do lat
24 pozostających na utrzymaniu oraz rodzaju obiektu zbiorowego zakwatero-
wania w 2002 r. ... 16 107 Gospodarstwa domowe według głównego źródła utrzymania oraz powiatów
i gmin w 2002 r. ... 17 110 Gospodarstwa domowe i ludność według liczby osób w gospodarstwie i głów-
nego źródła utrzymania gospodarstwa w 2002 r. ... 18 116 Gospodarstwa domowe i ludność według liczby osób w gospodarstwie i grupy
społeczno-ekonomicznej gospodarstwa w 2002 r. ... 19 125 Gospodarstwa domowe i ludność według liczby osób w gospodarstwie oraz
źródeł utrzymania gospodarstwa według sektora własności w 2002 r. ... 20 127 Ludność w gospodarstwach domowych według ekonomicznych grup wieku,
liczby osób oraz grupy społeczno – ekonomicznej gospodarstwa w 2002 r. ... 21 147 Gospodarstwa domowe i ludność według liczby rodzin i źródeł utrzymania go-
spodarstwa w 2002 r. ... 22 150
1. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 został wprowadzony ustawą.
Spis ludności i mieszkań był przeprowadzony na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. razem z powszechnym spisem rolnym – według stanu w dniu 20 maja 2002 r. o godz. 24
00.
2. Termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielenia informacji i sposób zebrania informacji zostały określone w następujących aktach prawnych:
− w ustawie z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r., Nr 93, poz. 1026),
− w ustawie z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U.
z 2000 r., Nr 99, poz. 1072),
− w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., Nr 88, poz.
439) z późniejszymi zmianami.
3. Narodowemu spisowi powszechnemu ludności i mieszkań 2002 podlegały:
− osoby stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, obiektach zbiorowego zakwaterowania i pomieszczeniach nie będących mieszkaniami,
− mieszkania i budynki, w których znajdują się mieszkania zamieszkane lub niezamieszkane oraz zamieszkane obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia nie będące mieszkaniami,
− osoby niemające miejsca zamieszkania.
Spis ludności i mieszkań przeprowadzony w 2002 r. nie obejmował:
− szefów i cudzoziemskiego personelu przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych, członków rodzin tych osób oraz innych osób korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy umów, ustaw lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych (pozostali cudzoziemcy przebywający w Polsce byli spisywani na ogólnych zasadach),
− osób ubiegających się o azyl,
− mieszkań, budynków, obiektów i pomieszczeń będących własnością przedstawicielstw
dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych.
4. W ramach spisu ludności zostały przeprowadzone dodatkowe badania:
− migracji długookresowych,
− dzietności kobiet.
5. Spis ludności i mieszkań 2002 obejmował następujące tematy:
− Geograficzne rozmieszczenie ludności według miejsca zamieszkania oraz przebywania;
− Migracje wewnętrzne i zagraniczne ludności;
− Demograficzną charakterystykę osób: płeć, wiek, stan cywilny (formalno-prawny i faktyczny);
− Charakterystykę demograficzną gospodarstw domowych i rodzin: pozycję osób w gospo- darstwie domowym i rodzinie, wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny;
− Charakterystykę społeczną osób: poziom wykształcenia oraz uczęszczanie do szkoły, kraj urodzenia, obywatelstwo, deklarowaną narodowość i język używany w rozmowach w domu;
− Niepełnosprawność prawną i biologiczną;
− Aktywność ekonomiczną ludności: pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo, pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych, zawód; rodzaj działalności zakładu pracy;
− Główne i dodatkowe źródła utrzymania osób oraz pobieranie świadczeń społecznych;
− Źródła utrzymania gospodarstw domowych; samodzielność gospodarowania;
− Gospodarstwa zbiorowe i rodziny w tych gospodarstwach;
− Mieszkania zamieszkane i niezamieszkane: stan zasobów mieszkaniowych;
− Wielkość mieszkań i ich wyposażenie;
− Samodzielność zamieszkiwania;
− Charakterystykę budynków.
Tematyka ludnościowa została wzbogacona dzięki przeprowadzeniu dwóch badań towarzyszących spisowi, a mianowicie: badania dzietności kobiet oraz badania długo–
okresowych migracji ludności, jakie miały miejsce w latach 1989-2002.
6. Badanie dzietności kobiet było badaniem reprezentacyjnym. Zostało przeprowadzone
na próbie 14,2 tys. mieszkań w województwie. Badaniu podlegały kobiety w wieku powyżej
16 lat (bez względu na stan cywilny). Ankietowe badania dzietności są z założenia
badaniami, w których uczestnictwo jest dobrowolne.
7. Badaniem długookresowych migracji ludności w latach 1989 – 2002 zostało objętych prawie 4 mln osób w kraju, które zmieniały w latach 1989 – 2002 miejsce zamieszkania na pobyt stały lub na okres, co najmniej 12 miesięcy. Badanie to obejmuje migracje wewnętrzne oraz migracje zagraniczne ludności.
Uzyskane w spisie informacje o migracjach pozwolą określić faktyczne rozmiary prze- mieszczeń, ich zasięg przestrzenny i główne kierunki mobilności ludności w latach 90-tych.
Ustalenie rozmiarów takiej kategorii migracji i liczby osób migrujących w bieżących badaniach jest niezwykle trudne z uwagi na stosunkowo skromny zakres dostępnych informacji.
8. W tablicach, zarówno w tekście jak i w aneksie, wprowadzono automatyczne zaokrąglenia, co niekiedy może powodować drobne rozbieżności w sumowaniu danych na wyższych poziomach agregacji.
OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH (–) – zjawisko nie wystąpiło.
(0,0) – zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05
(.) – zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych x – wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe.
„w tym” – oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy.
SKRÓTY
tys. = tysiąc nr = numer
szt. = sztuka poz. = pozycja
r. = rok pkt = punkt
cd. = ciąg dalszy tabl. = tablica
dok. = dokończenie Dz. U. = Dziennik Ustaw
1. Podstawowe definicje pojęć i klasyfikacje – niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu – są zamieszczane w każdej z publikacji z wynikami spisu.
Z uwagi na fakt, że dla części mieszkańców niemożliwe było przeprowadzenie spisu z udziałem rachmistrza spisowego (z różnych powodów), podstawowe informacje dla tych osób, takie jak: imię i nazwisko, data urodzenia oraz płeć – zostały spisane z ewidencji.
Wszystkie pozostałe pytania na formularzu spisowym – w przypadku spisywanych z ewidencji – pozostały bez odpowiedzi. Bezpośrednią konsekwencją spisywania z ewidencji są braki odpowiedzi (nieustalone), podawane w poszczególnych tablicach.
2. Na podstawie wyników spisu ludności i mieszkań z 2002 r. (NSP’2002) zostały wyodrębnione trzy podstawowe kategorie ludności:
— ludność stała (stale zamieszkała);
— ludność faktycznie zamieszkała;
— rezydenci (ludność rezydująca).
We wszystkich tablicach niniejszej publikacji informacje dotyczą kategorii ludności faktycznie zamieszkałej – dalej określanej jako „ludność”.
Ludność stała (stale zamieszkała) obejmuje osoby mieszkające stale (z reguły zamel- dowane na pobyt stały) oraz:
— obecne w czasie spisu, a dokładnie w momencie krytycznym spisu,
— nieobecne w momencie spisu, bez względu na miejsce przebywania i czas trwania tej nieobecności.
Ludność faktycznie zamieszkała obejmuje następujące grupy osób:
Mieszkające stale, które:
— były obecne w momencie spisu;
— były nieobecne w momencie spisu, ale ich nieobecność trwała mniej niż 2 miesiące;
— były nieobecne w momencie spisu przez okres dłuższy niż 2 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z następujących powodów:
¾ odbywania zasadniczej służby wojskowej lub innej w systemie skoszarowanym oraz uczestniczenia w misjach wojskowych;
¾ przebywania w zakładzie karnym lub śledczym;
¾ pobytu za granicą.
Przebywające czasowo przez okres powyżej 2 miesięcy. Dotyczy to osób, które mieszkają na stałe w innym miejscu (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywają czasowo z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki.
Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęty został czas faktyczny, a nie zamierzony.
Kategoria ludności faktycznie zamieszkałej nie uwzględnia osób przybyłych z zagranicy na pobyt czasowy, tj. tych, które nie posiadają stałego pobytu w województwie (pozwolenia na osiedlenie się).
3. Wiek osób – określony liczbą lat ukończonych – ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu (tzw. dniem krytycznym, tj. 20 maja 2002 r.).
W tablicach – obok roczników wieku, tradycyjnych pięcioletnich lub dziesięcioletnich grup wieku wprowadzono również następujące ekonomiczne grupy:
−
wiek przedprodukcyjny – mężczyźni i kobiety w wieku 0–17 lat,
−
wiek produkcyjny – mężczyźni w wieku 18–64 lata, kobiety w wieku 18–59 lat, grupa ta została podzielona na :
−
wiek mobilny (18–44 lata mężczyźni i kobiety),
−
wiek niemobilny (45–64 lata mężczyźni i 45–59 lat kobiety),
−
wiek poprodukcyjny – mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej.
4. Poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa.
Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy ekster- nistycznej. Ze względu na nowy system szkolnictwa, wprowadzony reformą oświaty w dniu 1 stycznia 1999 r., poziom wykształcenia został ustalony dla osób w wieku 13 lat i więcej.
Należy również zaznaczyć, że dane spisu 2002 r. – ze względu na termin jego
przeprowadzenia (maj 2002 r., podczas, gdy w 1988 r. był to grudzień) – nie w pełni obrazują
sytuację. W momencie przeprowadzania spisu (maj 2002 r.) uczniowie ostatnich klas, we
wszystkich typach szkół, nie posiadali jeszcze świadectwa ukończenia szkoły, tym samym
został im określony niższy poziom wykształcenia. Dane spisowe dotyczą zatem raczej sytuacji z początku roku szkolnego (lub z końca roku kalendarzowego 2001).
W publikacji zastosowano następującą klasyfikację poziomu wykształcenia:
— Wyższe
— Policealne
— Średnie zawodowe
— Średnie ogólnokształcące
— Zasadnicze zawodowe
— Podstawowe ukończone
— Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego.
5. Przez gospodarstwo domowe rozumie się zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się. Jeżeli któraś z osób mieszkających razem utrzymuje się oddzielnie, osoba ta tworzy oddzielne jednoosobowe gospodarstwo domowe.
Osoby mieszkające w mieszkaniach lub zamieszkanych pomieszczeniach nie będących mieszkaniami (np. strych, barakowóz, przyczepa kempingowa, barka) tworzą gospodarstwa domowe.
W spisywanym pomieszczeniu mogło mieszkać jedno, dwa, trzy lub więcej gospodarstw domowych. W każdym gospodarstwie domowym wyodrębniano „głowę”
gospodarstwa, wobec której ustalano stosunek pokrewieństwa (powinowactwa) wszystkich pozostałych członków gospodarstwa domowego.
Głową gospodarstwa domowego w rozumieniu spisu jest ta osoba, która całkowicie lub w przeważającej części dostarcza środków utrzymania danemu gospodarstwu domowemu. Jeżeli dwie lub więcej osób dostarczają środków utrzymania w jednakowym stopniu, za głowę gospodarstwa domowego uznaje się tę osobę, która tymi środkami rozporządza.
Na podstawie stosunku pokrewieństwa każdej osoby z głową gospodarstwa
domowego oraz dodatkowych informacji: daty zawarcia związku małżeńskiego, informacji
czyje jest dziecko lub czyim partnerem jest osoba żyjąca w związku nieformalnym ustalano
skład rodzinny gospodarstwa domowego, tzn. liczbę i typy rodzin.
Ze względu na liczbę oraz stosunek pokrewieństwa osób wyróżniono następujące typy gospodarstw domowych:
— rodzinne
¾ jednorodzinne
¾ dwurodzinne
¾ trzy i więcej rodzinne
— nierodzinne
¾ jednoosobowe
¾ wieloosobowe.
W gospodarstwach domowych wyróżniono grupy pokoleniowe: osoby młode – w przedziale wieku 0–29 lat, w średnim wieku – 30–59 lat i starsze – 60 lat i więcej.
Gospodarstwo domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego (działki rolnej) jest to gospodarstwo, w którym jeden z członków jest użytkownikiem gospodarstwa rolnego, działki rolnej lub właścicielem zwierząt gospodarskich.
6. Spośród osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego wyodrębnia się rodziny.
Rodzina (biologiczna) w spisie definiowana jest jako dwie lub większa liczba osób, które są związane jako mąż i żona, wspólnie żyjący partnerzy (kohabitanci) – osoby płci przeciwnej lub jako rodzic i dziecko. Tak więc, rodzina obejmuje parę bez dzieci lub parę z jednym lub większą liczbą dzieci, albo też samotnego rodzica z jednym bądź większą liczbą dzieci.
Wyróżnia się następujące typy rodzin:
— małżeństwo bez dzieci
— małżeństwo z dziećmi
— partnerzy bez dzieci
— partnerzy z dziećmi
— samotna matka z dziećmi
— samotny ojciec z dziećmi.
Innowacją w spisie 2002 r. jest wyodrębnienie partnerów jako odrębny typ rodziny.
W poprzednich spisach pary kohabitanckie wykazywano łącznie z małżeństwami.
Rodzina pełna jest to rodzina z obojgiem rodziców (naturalnych lub innych) z dziećmi, natomiast rodzina niepełna jest to rodzina z jednym tylko rodzicem i dziećmi, tzn.
samotna matka z dziećmi lub samotny ojciec z dziećmi.
Rodzina zrekonstruowana to rodzina składająca się z małżeństwa lub związku partnerskiego z jednym lub większą liczbą dzieci, z których co najmniej jedno nie jest wspólnym dzieckiem małżonków (partnerów), tzn. jest naturalnym lub adoptowanym dzieckiem tylko jednego z nich.
Rodzina rozszerzona jest to rodzina biologiczna z osobą (lub z większą liczbą osób) spokrewnioną (w linii prostej lub bocznej) przynajmniej z jednym członkiem rodziny biologicznej, np. małżeństwo i brat żony; mąż, żona, dzieci i ojciec żony; dziadkowie z wnuczką.
Młoda rodzina – to rodzina, w której matka była w momencie spisu w wieku poniżej 30 lat, a ojciec poniżej 35 lat; w przypadku małżeństw (związków partnerskich) brano pod uwagę jednocześnie wiek obojga małżonków/partnerów.
W spisie wyróżnia się następujące pozycje osób w rodzinie:
— mąż
— żona
— partner
— partnerka
— samotny ojciec
— samotna matka
— dziecko
— osoba spokrewniona w linii prostej z kimkolwiek z członków rodziny
— osoba spokrewniona, ale nie w linii prostej z kimkolwiek z członków rodziny
— osoba obca.
Jako dziecko określa się osobę w każdym wieku, która pozostaje w gospodarstwie domowym (lub przebywa w gospodarstwie zbiorowym) wraz z obojgiem lub jednym z rodziców. Do dzieci zalicza się również pasierbów oraz dzieci przysposobione.
Dziecko do lat 24 pozostające na utrzymaniu jest to dziecko w wieku 0–24 lata, które nie posiada własnego źródła utrzymania i pozostaje na utrzymaniu innej osoby wchodzącej w skład gospodarstwa domowego.
W NSP 2002 wyodrębniono także rodziny spośród osób przebywających w niektórych obiektach zbiorowego zakwaterowania. Osoby te wchodzą w skład gospodarstwa zbiorowego.
Gospodarstwo zbiorowe stanowi zespół osób zamieszkujących w obiekcie zbiorowego
zakwaterowania w związku np. z pracą, nauką, leczeniem lub opieką społeczną.
7. Źródła utrzymania gospodarstwa domowego (główne i dodatkowe) wynikają z indywidualnych źródeł dochodów uzyskiwanych przez poszczególnych członków gospo- darstwa domowego w okresie 12 miesięcy poprzedzających spis.
Decydujące znaczenie dla określenia źródeł utrzymania gospodarstwa domowego miał rodzaj przeważającego dochodu osiąganego łącznie przez członków danego gospodarstwa, które ustalano poprzez łączenie indywidualnych dochodów poszczególnych osób, pochodzących z tego samego źródła.
Główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego jest to źródło, z którego pochodzi przeważająca część środków w budżecie domowym, przeznaczana na potrzeby wszystkich członków gospodarstwa.
8. Obiektem zbiorowego zakwaterowania jest zespół pomieszczeń zlokalizowanych w jednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden zakład świadczący usługi opiekuńczo – wychowawcze, opiekuńczo – lecznicze, hotelarskie bądź inne, w których zamieszkuje zwykle większa liczba osób.
Obiekty zbiorowego zakwaterowania można podzielić ze względu na okres zamieszkania na:
— stałego zamieszkania, są to: domy pomocy społecznej dla emerytów, zakłady opiekuń- czo – lecznicze dla przewlekle chorych lub upośledzonych, klasztory, domy zakonne,
— dłuższego zamieszkania, są to: internaty, domy studenckie, hotele pracownicze, domy dziecka,
— krótkotrwałego pobytu, są to m. in.: hotele, motele, pensjonaty, domy wczasowe, a także szpitale, sanatoria, prewentoria.
W spisie 2002 r. – zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami metodologicznymi –
przyjęto szerszą klasyfikację obiektów, uwzględniając m.in.: zakłady opiekuńcze dla samot-
nych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi, obiekty dla bezdomnych oraz obiekty instytucji
wyznaniowych.
GOSPODARSTWA DOMOWE
Według danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowa- dzonego w 2002 r. w województwie opolskim było 369,8 tys. gospodarstw domowych.
Stanowiły one 2,8 % ogółu gospodarstw domowych w kraju.
Od ostatniego spisu powszechnego liczba gospodarstw domowych wzrosła o 35,4 tys.
(10,6 %), w miastach o 26,9 tys. (14,7 %), a na wsi o 8,5 tys. (5,6 %). Podobny wzrost liczby gospodarstw domowych odnotowano w kraju (o 14,0 % w miastach i o 6,5 % na wsi).
Dynamikę przyrostu gospodarstw domowych w województwie przedstawia poniższa tablica.
Tabl. 1. Gospodarstwa domowe według liczby osób
1988 2002
Wyszczególnienie
w tys. 1988=100
Przeciętna liczba osób w gospo- darstwach domo-
wych Ogółem ... 334,4 369,8 110,6 2,85 Miasta ... 183,1 210,0 114,7 2,63 Wieś ... 151,3 159,8 105,6 3,14
Przeprowadzony spis wykazał wzrost liczby gospodarstw domowych (w porównaniu z 1988 r.) we wszystkich powiatach. Największy odnotowano w mieście Opolu – o 18,8 % oraz powiatach: opolskim – o 14,7 %, namysłowskim – o 12,8 % i krapkowickim – o 12,1 %;
najmniejszy w powiatach: kędzierzyńsko-kozielskim – o 4,5 %, prudnickim – o 4,7 % i głubczyckim – o 4,9 %.
WIELKOŚĆ GOSPODARSTW DOMOWYCH
W 2002 r. gospodarstwa domowe liczyły 1053,1 tys. osób, (podobnie jak w kraju) i stanowiły 98,9 % ludności województwa, z tego w miastach – 52,4 %, a na wsi – 47,6 %.
Liczba gospodarstw jednorodzinnych wynosiła 255,4 tys., tj. 69,1 % ogółu gospodarstw domowych, dwurodzinnych 16,0 tys., (4,3 %), trzy i więcej rodzinnych – 0,6 tys. (0,2 %), pozostałe 97,8 tys. (26,4 %) stanowiły gospodarstwa domowe nierodzinne.
Przeciętnie na jedno gospodarstwo domowe przypadało 2,85 osoby (2,63 osoby w miastach
i 3,14 osoby na wsi). W kraju wskaźnik ten był niższy i wynosił 2,84 osoby (2,60 osoby
w miastach i 3,33 osoby na wsi). Najliczniejsze gospodarstwa domowe spisano w powiecie
oleskim – 3,06 osoby (2,81 osoby w miastach i 3,23 osoby na wsi), powiecie opolskim – 3,00
osoby (2,86 osoby w miastach, 3,02 osoby na wsi) oraz powiecie namysłowskim – 3,00 osoby
(2,72 osoby w miastach, 3,19 osoby na wsi). Najmniej liczne występowały w mieście Opolu – 2,38 osoby, powiecie kędzierzyńsko-kozielskim – 2,73 osoby oraz w powiatach krapko- wickim i prudnickim – po 2,96 osoby.
Wyniki przeprowadzonego w 2002 r. spisu wykazały największy wzrost liczby gospodarstw domowych jednoosobowych (o 57,6 %) w porównaniu do 1988 r. Liczba gospodarstw dwuosobowych zwiększyła się o 19,9 %. Zmalała liczba gospodarstw 3–4 osobowych – o 2,3 % oraz gospodarstw 5 i więcej osobowych o 13,9 %.
Udział gospodarstw jednoosobowych w ogólnej liczbie gospodarstw domowych województwa wynosił 24,7 % (w kraju 24,8 %) i wzrósł w stosunku do 1988 r. o 7,4 pkt.
Gospodarstwa dwuosobowe stanowiły 22,7 %, tj. o 1,8 pkt więcej niż w 1988 r. Zmniejszył się natomiast udział gospodarstw 3–4 osobowych – o 5,1 pkt i gospodarstw 5 i więcej osobowych – o 4,1 pkt.
Uwzględniając wiek osób tworzących gospodarstwa domowe oraz wielkość gospodarstw domowych osoby młode w wieku do 29 lat najczęściej tworzyły gospodarstwa domowe jednoosobowe (3,4 %), osoby w wieku 30–44 lat – gospodarstwa 4 osobowe (9,0 %), w wieku 45–59 lat – gospodarstwa 3 osobowe (7,2 %). Natomiast 60-latki i starsi pozostawali najczęściej w gospodarstwach domowych dwuosobowych i stanowili 11,4 % ogółu ludności w gospodarstwach domowych.
Liczba gospodarstw domowych jednoosobowych ludzi młodych w wieku do 29 lat była o 7,7 pkt niższa niż osób w wieku 60 lat i więcej.
STRUKTURA GOSPODARSTW DOMOWYCH WEDŁUG WIELKOŚCI W LATACH 1988 I 2002 1988 r.
2002 r.
Gospodarstwa domowe:
1 osobowe 2
3–4
5 i więcej osobowe
14,5%
38,1% 22,7%
24,7%
18,6%
20,9%
43,2%
17,3%
Porównując wielkość gospodarstw domowych w przekroju powiatowym, w wię- kszości powiatów można zaobserwować przewagę gospodarstw jednoosobowych. Ich udział wynosił od 33,2 % w mieście Opolu, 25,8 % w powiecie kędzierzyńsko–kozielskim, 25,1 % w powiecie prudnickim do 24,5 % w powiecie głubczyckim. Jedynie w powiatach brzeskim i nyskim przeważały gospodarstwa domowe dwuosobowe, których udział wynosił odpowiednio: 23,5 % i 23,1 %.
Strukturę wielkości gospodarstw domowych w poszczególnych powiatach prezentuje poniższa tablica.
Tabl. 2. Gospodarstwa domowe według liczby osób i powiatów w latach 1988 i 2002
Liczba osób w gospodarstwie
1 2 3 – 4 5 i więcej
Wyszczególnienie a – 1988 b – 2002
Ogółem w tys.
w % ogółem
WOJEWÓDZTWO ... a 334,4 17,3 20,9 43,2 18,6
b 369,8 24,7 22,7 38,1 14,5
powiaty:
Brzeski ... a 28,2 16,1 22,1 43,1 18,7
b 31,7 21,4 23,5 40,5 14,6
Głubczycki ... a 16,6 17,1 22,2 39,7 21,0
b 17,4 24,5 22,6 36,3 16,6
Kędzierzyńsko-kozielski ... a 36,6 17,5 21,3 45,9 15,3
b 38,2 25,8 23,9 38,3 12,0
Kluczborski ... a 22,1 17,5 20,8 41,5 20,2
b 24,0 23,3 21,8 38,2 16,7
Krapkowicki ... a 21,6 16,2 18,5 45,5 19,8
b 24,1 23,7 22,1 38,9 15,3
Namysłowski ... a 13,1 14,7 20,5 42,0 22,8
b 14,8 22,3 21,7 38,9 17,1
Nyski ... a 45,7 16,3 22,0 42,9 18,8
b 50,2 22,2 23,1 39,2 15,5
Oleski ... a 20,8 15,6 19,0 41,2 24,2
b 22,7 22,7 20,8 37,3 19,2
Opolski ... a 39,4 15,1 18,8 42,4 23,7
b 45,2 22,7 20,7 39,5 17,1
Prudnicki ... a 20,3 18,9 21,1 40,7 19,3
b 21,3 25,1 22,3 36,5 16,1
Strzelecki ... a 25,9 17,2 18,4 43,5 20,9
b 27,8 23,7 21,3 38,3 16,7
Miasto na prawach powiatu – Opole a 44,1 22,5 23,7 45,4 8,4
b 52,4 33,2 25,2 35,4 6,2
Porównując liczbę osób tworzących gospodarstwa domowe w przekroju miasta
– wieś, można stwierdzić, że w miastach przeważały gospodarstwa 1, 2 i 3 osobowe,
natomiast na wsi dominowały gospodarstwa 4 i więcej osobowe.
SKŁAD RODZINNY GOSPODARSTW DOMOWYCH
Spośród wszystkich gospodarstw domowych 272,0 tys., tj. 73,5 % było tworzonych przez co najmniej jedną rodzinę (o 0,1 pkt mniej niż w kraju).
W grupie gospodarstw domowych rodzinnych największy udział stanowiły gospodarstwa jednorodzinne, tj. 93,9 %. Gospodarstwa wielorodzinne występowały stosunkowo rzadko, a ich udział w przypadku gospodarstw dwurodzinnych wynosił 5,9 %, a gospodarstw 3 i więcej rodzinnych – 0,2 %.
W gospodarstwach domowych jednorodzinnych spisano 851,8 tys. osób, tj. 80,9 % ogółu ludności gospodarstw domowych, w gospodarstwach dwurodzinnych – 91,0 tys. (8,6 %), a w gospodarstwach trzy i więcej rodzinnych – 4,7 tys. (0,5 %).
Gospodarstwa domowe nierodzinne tworzyło 105,5 tys. osób, tj. 10,0 % ogółu ludności spisanej w gospodarstwach domowych.
Strukturę gospodarstw domowych według składu rodzinnego zaprezentowano w poniższej tablicy.
Tabl. 3. Gospodarstwa domowe według składu rodzinnego
Gospodarstwa domowe jednorodzinne dwurodzinne trzy i więcej
rodzinne nierodzinne Wyszczególnienie Ogółem
w tys.
w % ogółem
Województwo ... 369,8 69,1 4,3 0,2 26,4
Miasta ... 210,0 68,5 2,7 0,1 28,7
Wieś ... 159,8 69,9 6,5 0,2 23,4
Kraj 11970,4 75,0 4,9 0,2 19,9
Miasta ... 7864,1 75,1 2,8 0,1 22,0
Wieś ... 4106,2 74,8 9,1 0,4 15,7
Odsetek gospodarstw domowych rodzinnych był wyższy na wsi, zarówno w gospodarstwach jednorodzinnych (o 1,4 pkt), dwurodzinnych (o 3,8 pkt), jak i w gospodarstwach trzy i więcej rodzinnych (o 0,1 pkt). Udział gospodarstw domowych nierodzinnych w miastach był o 5,3 pkt wyższy niż na wsi.
W gospodarstwach jednorodzinnych 97,2 % ludności stanowili członkowie rodzin,
a 2,8 % osoby spoza rodziny, w gospodarstwach dwurodzinnych odpowiednio: 98,1 %
i 1,9 %, a trzy i więcej rodzinnych: 98,4 % i 1,6 %.
GOSPODARSTWA DOMOWE Z UŻYTKOWNIKIEM INDYWIDUALNEGO GOSPODARSTWA ROLNEGO
Z ogólnej liczby gospodarstw domowych 40,4 tys. (10,9 %) stanowiły gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego. Spisano w nich 159,9 tys.
osób, tj. 15,2 % ogółu ludności.
Odsetek gospodarstw domowych z użytkownikiem działki rolnej wynosił 8,2 % ogółu gospodarstw domowych, a z właścicielem zwierząt gospodarskich 0,1 %.
W porównaniu z 1988 r. liczba gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego zmniejszyła się o 8,4 tys., tj. o 10,5 %, a liczba ludności o 37,8 tys., tj. o 12,7 %.
Udział gospodarstw domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego oraz gospodarstw z użytkownikiem działki rolnej był wyższy na wsi niż w miastach odpowiednio: o 20,4 pkt i 13,6 % pkt.
Gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego liczyły przeciętnie 3,56 osoby w miastach i 4,01 osoby na wsi, z użytkownikiem działki rolnej odpowiednio: 3,03 osoby i 3,28 osoby, a gospodarstwa z właścicielem zwierząt gospodarskich: 2,62 osoby i 3,34 osoby.
GOSPODARSTWA DOMOWE WEDŁUG CECH GŁOWY GOSPODARSTWA
Spośród wszystkich spisanych gospodarstw domowych 61,7 % stanowiły gospodarstwa, w których głową gospodarstwa był mężczyzna (o 1,7 pkt więcej niż w kraju).
Na wsi wskaźnik ten był wyższy i wynosił 66,8 %. Wśród mężczyzn będących głowami gospodarstw domowych 79,5 % pozostawało w związkach małżeńskich, 9,6 % – to kawalerowie, 3,9 % – wdowcy, 3,6 % – rozwiedzeni, a 0,1 % stanowili separowani. Kobiety – głowy gospodarstw, to w 38,0 % mężatki, z których 94,5 % pozostawało w związkach małżeńskich, 13,4 % – panny, 9,9 % – kobiety rozwiedzione, a 0,2 % – separowane.
Najwyższy odsetek mężczyzn będących głowami gospodarstw domowych występował w gospodarstwach 7 i więcej osobowych – 75,9 %, 5 – osobowych – 75,2 % i 4 – osobowych – 74,1 %; natomiast dla kobiet wskaźnik ten wynosił w gospodarstwach:
4 – osobowych – 25,9 %, 5–osobowych – 24,8 % oraz 7 i więcej osobowych – 24,1 %.
Gospodarstwa domowe, w których głowy gospodarstw pozostawały w związkach
małżeńskich składały się najczęściej z 2–4 osób i stanowiły 46,8 % ogółu gospodarstw
domowych w województwie.
Porównując wiek i płeć głów gospodarstw domowych można zaobserwować, że wśród mężczyzn głowami gospodarstw domowych najczęściej były osoby w wieku 30–54 lata (58,8 %), natomiast wśród kobiet – osoby w wieku 35–54 lata (37,8 %).
Biorąc pod uwagę poziom wykształcenia najczęściej głowami gospodarstw były osoby z wykształceniem średnim i niższym (81,5 %). Wykształcenie wyższe posiadało 10,3 % ogółu głów gospodarstw domowych, a policealne 2,6 %.
Najliczniejszą grupę stanowiły głowy gospodarstw domowych z wykształceniem zasadniczym zawodowym – 29,8 %, głównie mężczyźni (23,7 %); kobiety – głowy gospodarstw posiadały najczęściej (13,8 %) wykształcenie podstawowe oraz średnie (10,4 %).
GOSPODARSTWA DOMOWE WEDŁUG GŁÓWNEGO ŹRÓDŁA UTRZYMANIA GOSPODARSTWA
Głównym źródłem utrzymania dla 50,7 % gospodarstw domowych była praca, 40,3 % posiadało niezarobkowe źródło, a 5,4 % gospodarstw domowych pozostawało na utrzymaniu.
Praca poza rolnictwem była głównym źródłem utrzymania dla 44,6 % gospodarstw domowych. Z pracy najemnej w rolnictwie utrzymywało się 1,8 %, a z pracy w rolnictwie na rachunek własny – 4,3 % gospodarstw domowych.
Gospodarstwa domowe, dla których emerytury pracownicze lub kombatanckie były głównym źródłem utrzymania stanowiły 22,2 % wszystkich gospodarstw domowych w województwie. Emerytury rolne posiadało 2,7 % gospodarstw; z rent utrzymywało się 9,3 %; a z zasiłków 2,8 %. Inne niezarobkowe źródło, do którego zaliczamy m.in. dochody z najmu i z własności stanowiły główne źródło utrzymania dla 3,3 % gospodarstw domowych.
W przeprowadzonym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 r. spisano 298,7 tys. gospodarstw domowych bez użytkownika indywidualnego gospodarstwa rolnego.
Dla 48,0 % tego typu gospodarstw głównym źródłem utrzymania były dochody z pracy, 41,2 % utrzymywało się z niezarobkowych źródeł (25,1 % z emerytur; 9,5 % z rent oraz 6,6 % z zasiłków i innych niezarobkowych źródeł), a 6,5 % pozostawało na utrzymaniu.
Spośród 369,8 tys. spisanych gospodarstw domowych 19,2 % stanowiły gospodarstwa
domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego, 38,1 % z nich
utrzymywało się z pracy poza rolnictwem, 23,8 % z pracy w rolnictwie (2,2 % z pracy
najemnej w rolnictwie i 21,6 % z pracy w rolnictwie na rachunek własny), 36,7 % posiadało niezarobkowe źródło utrzymania (24,1 % emerytury, 8,9 % renty, 3,8 % zasiłki i inne niezarobkowe źródło), a 0,7 % pozostawało na utrzymaniu.
ŹRÓDŁA UTRZYMANIA GOSPODARSTW DOMOWYCH
W 2002 r. najwięcej gospodarstw domowych utrzymujących się z pracy poza rolnictwem było w mieście Opolu (51,7 %), powiecie krapkowickim (47,4 %), opolskim (46,4 %) oraz strzeleckim (45,9 %); najmniej natomiast w powiatach: głubczyckim (36,5 %), namysłowskim (39,6 %) i nyskim (40,3 %).
Z pracy w rolnictwie (najemnej i na rachunek własny) najwięcej gospodarstw utrzymywało się w powiecie głubczyckim – 13,6 %, oleskim – 11,4 %, namysłowskim – 10,9 % i prudnickim – 10,3 %; najmniej natomiast w mieście Opolu (tylko 0,7 %) oraz w powiatach:
kędzierzyńsko–kozielskim – 4,1 %, strzeleckim – 4,3 % i krapkowickim – 4,6 %.
Najwięcej gospodarstw domowych utrzymujących się głównie z niezarobkowych źródeł spisano w powiatach: nyskim (46,9 %), głubczyckim (45,5 %), namysłowskim (44,7 %) oraz brzeskim (44,3 %); najmniej w mieście Opolu (33,9 %) oraz powiatach: krapkowickim (34,5 %), oleskim i opolskim (po 37,7 %) oraz kędzierzyńsko–kozielskim (38,9 %).
Z ogółu gospodarstw domowych 5,4 % pozostawało na utrzymaniu. Najwięcej takich gospodarstw odnotowano w mieście Opolu (9,7 %) oraz w powiatach: krapkowickim (6,8 %), kędzierzyńsko–kozielskim (6,4 %) i opolskim (5,1 %); najmniej w powiatach: głubczyckim (3,1 %), brzeskim (3,2 %) i namysłowskim (3,7 %).
80,8% 19,2%
7,3%
4,6%
7,1% 0,0%
0,1%
0,1%
5,2%
0,1%
37,3%
33,3%
3,4%
1,5%
Gospodarstwa domowe:
bez użytkownika gospodarstwa rolnego z użytkownikiem gospodarstwa rolnego
Źródła utrzymania:
praca poza rolnictwem praca w rolnictwie niezarobokowe
inne dochody na utrzymaniu nie ustalone
ŹRÓDŁA UTRZYMANIA GOSPODARSTW DOMOWYCH WEDŁUG POWIATÓW
RODZINY W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH
W 2002 r. w 272,0 tys. gospodarstwach domowych rodzinnych spisano 289,1 tys.
rodzin, w skład których wchodziło 922,0 tys. osób, co stanowiło 86,6 % ogółu ludności województwa. Zdecydowaną większość (88,3 % przypadków) stanowiły rodziny żyjące w gospodarstwach domowych jednorodzinnych (o 0,3 pkt więcej niż w kraju). Najczęściej w gospodarstwach domowych jednorodzinnych nie było osób spoza rodziny – 91,2 % przypadków (podobnie jak w kraju). W gospodarstwach dwurodzinnych przebywało 11,1 % rodzin. W kraju odsetek rodzin spisanych w gospodarstwach domowych dwurodzinnych był podobny i wynosił 11,2 %. Spośród wszystkich rodzin spisanych w gospodarstwach dwurodzinnych 97,7 % było spokrewnionych w linii prostej, tzn. że:
jedną rodzinę tworzyli rodzice z dziećmi lub bez dzieci, albo samotny rodzic z dziećmi,
drugą – dziecko wraz z członkami własnej rodziny.
Z ogółu rodzin w gospodarstwach domowych najmniejszy, tj. 0,6 % udział stanowiły rodziny żyjące w gospodarstwach trzy i więcej rodzinnych (w kraju 0,8 %).
W mieście częściej niż na wsi występowały rodziny żyjące w gospodarstwach jednorodzinnych. Na wsi ponad dwa razy częściej niż w mieście występowały rodziny spisane w gospodarstwach domowych dwurodzinnych oraz w gospodarstwach trzy i więcej rodzinnych.
0 10 20 30 40 50 60
Brzeski Głubczycki Kędz.-Kozielski Kluczborski Krapkowicki Namysłowskim Nyski
Oleski Opolski Prudnicki Strzelecki m. Opole
% Źródła utrzymania:
praca niezarobkowe na utrzymaniu
STRUKTURA RODZIN WEDŁUG SKŁADU RODZINNEGO GOSPODARSTW DOMOWYCH
TYPY RODZIN
W województwie opolskim podobnie jak w kraju dominującym typem rodziny były małżeństwa z dziećmi i stanowiły 56,8 % wszystkich rodzin (o 0,8 pkt więcej niż w kraju).
Odsetek małżeństw wiejskich był o 6,0 pkt wyższy niż małżeństw w mieście.
Strukturę rodzin według składu rodzinnego gospodarstw domowych przedstawia poniższa tablica.
Tabl. 4. Rodziny w gospodarstwach domowych według składu rodzinnego gospodarstw i typu rodziny
W gospodarstwach jednorodzin-
nych dwurodzin-
nych trzy i więcej rodzinnych
Typ rodziny Ogółem
w tys.
w odsetkach
Ogółem ... 289,1 100,0 100,0 100,0
Małżeństwa bez dzieci ... 64,1 21,1 30,0 29,1
Małżeństwa z dziećmi ... 164,1 58,8 41,8 38,0
Partnerzy bez dzieci ... 2,2 0,8 0,6 0,8
Partnerzy z dziećmi ... 3,2 1,2 0,7 0,7
Samotne matki ... 48,5 15,7 24,5 29,2
Samotni ojcowie ... 7,0 2,4 2,4 2,2
Miasta ... 155,6 100,0 100,0 100,0
Małżeństwa bez dzieci ... 35,4 22,4 27,9 25,3
Małżeństwa z dziećmi ... 84,1 55,7 33,6 30,8
Partnerzy bez dzieci ... 1,6 1,0 1,0 1,1
Partnerzy z dziećmi ... 2,1 1,4 0,9 1,8
Samotne matki ... 28,6 17,1 33,8 38,8
Samotni ojcowie ... 3,8 2,4 2,8 2,2
Wieś ... 133,5 100,0 100,0 100,0
Małżeństwa bez dzieci ... 28,7 19,6 31,2 30,9
Małżeństwa z dziećmi ... 80,1 62,7 46,3 41,5
Partnerzy bez dzieci ... 0,6 0,5 0,4 0,7
Partnerzy z dziećmi ... 1,0 0,8 0,5 0,2
Samotne matki ... 19,9 13,9 19,5 24,6
Samotni ojcowie ... 3,2 2,5 2,1 2,1
OGÓŁEM
MIASTA
WIEŚ
88,3% 11,1% 0,6%
92,4% 7,3% 0,3%
83,6% 15,5% 0,9%
