Russocki, Stanisław
"Das Papstum im Mittelalter. Eine
Papstgeschichte im Spiegel der
Historiographie", Harald Zimmermann,
Stuttgart 1981 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 74/4, 811-812
1983
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I 8 1 1
było rozproszonych po najróżnorodniejszych wydaw nictw ach — często okazjonalnych w rodzaju Festschriftów — trudno w k raju dostępnych. Nie ma więc wątpliwości co do potrzeby udostępnienia dorobku Jan a Białostockiego czytelnikowi polskiemu. Książka ta raz jeszcze ukazuje rozległość zainteresow ań autora: refleksja teoretycz na sąsiaduje z tem atam i, w których teoria jest badawczo realizowana. Rozpiętość chronologiczna książki ogromna: właściwie od antyku po lata ostatnie (zamyka! tom piękna in terp retacja „Lotu n ad kukułczym gniazdem” Form ana) choć oczy wiście p u nkt ciężkości kładzie się na stuleciach XVI i XVII. N iektóre z artykułów spraw iają z pozoru w rażenie przyczynków, w istocie posiadają zawsze odniesienie do ważnych, niejednokrotnie węzłowych zagadnień. Zacięcie analityczne nie przesz kadza w spojrzeniu szerszym, z zamysłem syntezy.
Choć nie w ypada przed wybitnym uczonym, o renom ie światowej, staw iać no wych propozycji, sądzę, że ze względu na szerokość horyzontów, pełne panow anie nad dorobkiem współczesnej hum anistyki, J a n Białostocki jak m ało kto w świecie predystynow any jest do napisania syntezy k u ltu ry (nie sztuki) powszechno dziejo w ej. Przedstaw iana książka skłania do takich mýáli. Taka rekom endacja skłoni za- ( pewne historyków tout court do jej lektury. N apraw dę w arta jest tego.
R. K.
Rolf S p r a n d e l , Gesellschaft und Literatur im M ittelalter,
F. Schömingh, P aderborn 1982, s. 310=UTB Uni-Tasohenbüchetr 1128. Po sukcesie wydawniczym książki o społeczeństwie średniowiecznym i jego u stro ju (dwa w ydania z 1975 i 1978 r. UTB 461, por. CzP-H t. XXXI, 1979, z. 1, s. 235) oraz próbie prezentacji własnego ujęcia istoty historii m entalności i jej kon kretnego zastosow ania do takich zjawisk jak Rzesza karolińska, wczesnośrednio wieczny Kościół i w olne m iasta Rzeszy niemieckiej („M entalitäten und System e”, ; Union Verlag, S tu ttg a rt 1972) autor, profesor historii średniowiecznej, w W ürzburgu,
pozostający od daw na (w latach 1957—1961 pracow ał w Instytucie Niemieckim w Paryżu) pod wpływ am i szkoły „Annales”, podjął z kolei próbę prezentacji głównych problem ów związanych z pow staw aniem oraz społecznym funkcjonowaniem średnio wiecznych utw orów literackich. Kolejno zostały przedstaw ione spraw y związane ze środowiskami: kościelnym (klasztornym i katedralnym ), dw orsko-rycerskim oraz miejskim. Dla każdego z nich autor ukazał specyficzne środki kom unikacji m iędzy ludzkiej, a n a tym tle odnośne gatunki pisarskie oraz elem enty m entalności gru ; powej. Tę próbę syntetyzującego wprow adzenia uzupełniają rzut oka w przeszłość,
ku czasom nowożytnym i ich specyfice, obszerna rozumowana, wielojęzyczna biblio grafia (około tysiąca pozycji) oraz zwięzły indeks osobowo-terminologiczny. Ponadto tekst wywodów pisanych barw nym stylem wzbogacają odsyłacze, przede wszystkim do cytowanych edycji źródłowych, ale również i dalszych opracowań.
S. R.
H arald Z i m m e r m a n n , Das Papstum im M ittelalter. Eine Papsi-
geschichte im Spiegel der Historiographie, E. Ulm er Verlag, S tu ttg art
1981, s. 254=UTB U ni-Taschenbücher 1151.
i K siążka pow stała z monograficznego w ykładu autora, profesora historii średnio-
'I wiecznej i nowożytnej uniw ersytetu w Tübingen. Znany jest on ze swych rozlicz- 1 nych studiów poświęconych dziejom średniowiecznego Kościoła oraz źródłom do
8 1 2 Z A P I S K I
jego historii, a także edycji regestów papieskich („Regesta Im perii” za lata 911— 1024.) Jest też Z i m m e r m a n n autorem dwutomowej syntezy dziejów średniowie cza („Das M ittelalter”, Braunschweig 1975—1979). Prezentow aną tu pozycję wyróż nia od analogicznych zarysów poświęconych średniowiecznym czy ogólnym dziejom papiestw a (np. W. U l l m a n n , A. F r a n z e n i E. B ä m e r , H. F u h r m a n n , H. K ü h n e r ) zamysł i konstrukcja w ykładu. Otóż zam iast najczęściej w takich przypadkach praktykow anych ujęć — w łasna, problemowo ujęta wizja zagadnie nia, czy seria biogramów, Zim m erm ann podjął próbę spojrzenia na przeszłość pa piestw a przez pryzm at jego w łasnej, niejako oficjalnej historiografii, zaw artej prze^ de w szystkim w sukcesywnie pow stającym (między VI i IX w., od połowy X lt i w XV stuleciu) zbiorze żywotów, tzw. „Liber pontificalis”. Uwagę autora przycią ga nie tylko to co zostało w owym zbiorze napisane, ale również w jednakim stop·· niu w szelakie opuszczenia, a także sposób w ja k i poszczególne biogram y zostały zestawione. Kom entarz, zarysowanie szerszego kontekstu historycznego, uzupełnia nie luk w źródle, w ynikłych czy to z opuszczeń, czy odmiennych wymogów staw ia nych niegdyś n a rra c ji historycznej — wszystko to wymagało od au to ra ogromnej erudycji, „suwerennego opanowania” źródeł oraz lite ratu ry przedmiotu, pisanej prze cież z różnych pozycji wyznaniowych. Sam jako p rotestant Zim m erm ann z n atu ry rzeczy posiada krytyczny stosunek do instytucji, którą opisuje. Niemniej przez cały czas n a rracji utrzym uje on najwyższy poziom akadem ickiego obiektywizm u. Opo wieść rozczłonkowana została na dwadzieścia jeden krótkich, chronologicznych roz działów, odpowiadających etapom rozwoju papiestw a, zaopatrzonych w wymowne,
lapidarne ty tu ły w rodzaju: „Ciemna epoka” (okres IX—X w., źle poświadczony źródłowo, nacechowany upadkiem auto ry tetu biskupów rzymskich), „K ontynuacja Liber pontificalis” czy „Platina” [właściwie Bartolomeo Sacchi, historyk kościoła zm. 1481] o papieżach renesansowego Rzymu”. Poznawczy w alor książki (mowa w niej nie tylko o papieżach, ale również o środowisku, w którym działali, Rzy mie i Europie) podnosi obrazowy, soczysty styl. Czego brak odczuwa się w toku, lektury, to obszerniejszych fragm entów „Liber pontificalis”, naw et w przekładzie Ich obecność zbliżyłaby czytelnikowi, przede wszystkim przecież studentow i, owe · niepow tarzalne w swym charakterze źródło, a zarazem umożliwiłaby jeszcze w yż
szą ocenę autorskiej metody w ykładu. U zupełniają książkę, poza wstępem i posło-; wiem: lista papieży od Sylw estra I (314—335) do A leksandra VI (1492—1502), ob szerna bibliografia (ponad czterysta pozycji) ułożona problemowo oraz indeiks oso- bowo-geograficzny.
S. R.
J a n R u t k o w s k i , W okół teorii ustroju feudalnego. Prace histo
ryczne, w yboru dokonał, opracował i wstępem poprzedził Jerzy T ο
ρ ο ί s к i, „Klasycy historiografii”, Państw ow y Instytut Wydawniczy, W arszawa 1982, s. 598.
4
7
W książce zaw arto klasyczną, podstawową rozpraw ę Jan a R u t k o w s k i e g o „Badania nad podziałem dochodów w Polsce w czasach nowożytnych” (1938), tak potrzebną szczególnie ze względów dydaktycznych (liczy ona w niniejszym tomie 380 stron) i dziesięć drobnych,' szkiców o charakterze teoretycznym i metodycznym, drukow anych uprzednio w latach 1925—1949 (łącznie około 140 stron .druku).
Obszerna — ponad 60 stron drukow anych garm ondem — rozpraw a J. T o p o l s k i e g o zajm uje się biografią klasyka historii gospodarczej w Polsce, prezeu- tacją i oceną jego dorobku. Wyeksponowano szczególnie teorię feudalizm u Jana Rutkowskiego i jego stosunek do m aterializm u historycznego. Tym sam ym została
