Odpowiedzialność cywilna hoteli za pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną

Mirosław Nesterowicz

Odpowiedzialność cywilna hoteli za

pieniądze, papiery wartościowe,

kosztowności, rzeczy mające wartość

naukową lub artystyczną

Palestra 30/4(340), 4-15

1986

k tó ry m b y ł podczas h itlero w sk iej oku p acji, ja k ad w o k a t do ko ń ca i całk o w icie o d d a n y sw em u pow o łan iu k o rp o ra cy jn e m u .

O ta k ich ja k adw . G luza m ów i się n a d g robem : a d w o k a tu ra p o lsk a pon io sła b o le sn ą stra tę .

Z e n ie są to słow a w y n ik a ją c e z p ro stej k o n w en c ji bólu i żalu z o d ejścia d o ­

b reg o kolegi, ale przede w szy stk im w ybitnego d ziałacza sam orządow ego — św ia d ­ czyły rzesze adw okackie, k tó re w bard zo m roźny dzień pogrzebu pochyliły się n a d ty m grobem , św iadczy o ty m zn a k o m ite w y stą p ien ie p o śm ie rtn e o śp. L u c ja n ie w ygłoszone przez w ice d ziek a n a W arszaw sk iej R ady A dw okackiej adw . A n d rz e ja Rościszew skiego, św iadczą w reszcie serdeczne słow a o Z m a rły m K oledze k ie ro w ­ n ik a Zespołu A dw okackiego N r 3 adw . W acław a S udziarskiego.

O dejście z naszych szeregów a d w o k a ta L u c ja n a G luzy stw orzyło w ie lk ą lukę. N asz ą rzeczą je st zew rzeć f ro n t i iść n ap rz ó d w p rac y ku now ym przeznaczeniom .

adw . A n d r z e j B ą k o w sk i

MIROSŁAW NESTEROWICZ

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA HOTELI ZA PIENIĄDZE.

PAPIERY WARTOŚCIOWE. KOSZTOWNOŚCI.

RZECZY MAJACE WARTOŚĆ NAUKOWA LUB ARTYSTYCZNA

w y łą c z e n ia t e j o d p o w ie d z ia ln o śc i o ra z z a g a d n ie n ia o d sz k o d o w a w c z e .

I. O dpow iedzialność cy w iln a h o teli z a rzeczy w niesio n e przez gości hotelow ych je s t w zm ożona, bo o p a rta n a zasadzie ryzyka, co oznacza odpow iedzialność n ie ­ za le żn ą od w in y u trzy m u jąceg o h o te l lub osób w h o te lu zatru d n io n y ch . M otyw y ta k su ro w ej odpow iedzialności, u k sz tałto w an ej ju ż w p ra w ie rz y m sk im 1 i sta n o ­ w iąc ej p otem w zór dla w iększości X IX - i X X -w iecznych u sta w o d a w stw cyw ilnych, w ty m ta k że polskiego kodeksu zobow iązań z 1933 r., są zrozum iałe. Od w ieków istn ia ła konieczność daleko idącej o chrony m ie n ia podróżnych, n a d k tó ry m u trz y ­ m u ją c y h o tel je st obow iązany sp raw o w ać pieczę w sposób m n ie j lu b b ard z iej bezpośredni. Gość hotelow y m a p ra w o oczekiw ać, że jego m ie n ie w niesione do h o te lu będzie należycie ch ro n io n e p rzed k radzieżą, zniszczeniem , uszkodzeniem czy zagubieniem . M a ta k ż e p raw o m ieć p ełn e za u fa n ie do za k ład u , w któ ry m się za trzy m u je. S am n ie m a m ożności ciągłej i w y łącznej pieczy n a d sw ym i rzeczam i a n i też n ie m oże ich oddać n a przech o w an ie, gdyż są m u p o trze b n e do codziennego użytku. N ato m iast sta ły k o n ta k t z m ie n ie m gościa m a słu ż b a h otelow a, u trz y ­ m u ją c a po rząd ek w pokojach i innych pom ieszczeniach. Z d ru g ie j stro n y hotel, którego działalność m a c h a ra k te r zaw odow y i zarobkow y, p o w in ie n ponosić ryzyko *

ł P o r. R . T a u b e n s c h l a g , w . K o z u b s k i : H is to ria i i n s t y t u c j e rz y m s k ie g o p ra w a p r y w a tn e g o , w y d . IV , K r a k ó w 1947, s. 238; K . K o l a ń c z y k : P r a w o r z y m s k ie , w y d . I I, W a rs z a w a 1976, s. 417—418, s. 441.

Nr 4 (340) O dpow iedzialność c yw iln a hoteli za pieniądze, kosztowności łtp . 5 p o le g ają ce n a odpow iedzialności za sa m f a k t p o w sta n ia szkód w rzeczach gości h o ­ telow ych. O dpow iedzialność h o te li n a zasadzie ry zy k a je s t pow szechnie p rz y ję ta n a św iecie, a w Polsce u n o rm o w an a zo stała w a rt. 846 § 1 k.c. J e j zasadność n ie b u d zi w ątpliw ości.2 * P o w sta je jed y n ie k w estia je j zakresu.

O dpow iedzialność cy w iln a h o teli p rze w id zia n a w kodeksie cyw ilnym m a za sto ­ so w an ie do podobnych zakładów św iadczących u sługi h o te la rsk ie (noclegi i in n e św iadczenia), ja k np. m otele, p e n sjo n aty , dom y w ycieczkow e, schroniska, p o k o je gościnne (zarządz. P rzew odniczącego G K T z dn. 24.VI.1985 r. w sp ra w ie ro d zajó w i k ate g o rii zakładów h o te larsk ic h , obozow isk i dom ków turystycznych, M P N r 25, poz. 193), a ta k że dom y w czasow e i p ro filak ty c zn e zak ład y służby zd ro w ia (san a­ to ria , p rew e n to ria ). S tanow isko to zostało u sta lo n e w o rzecznictw ie sądow ym p rzy odpow ied n iej w y k ła d n i k ry te riu m „zarobkow ości”, k tó ra, ja k słusznie tw ie rd z i A. S zp u n ar, w zasadzie zbieżna je st z p ojęciem zaw odow ego c h a ra k te ru św ia d ­ cz en ia usług.2 O dnotow ać tu należy zw łaszcza: orzecz. SW d la m . st. W arszaw y

z dn. 2.V.1960 r. II C r 574/60 (OSPiK A 1960, poz. 259), w k tó ry m sąd p rz y ją ł odpow iedzialność F W P za rzeczy sk rad z io n e pow odow i w dom u w czasow ym ; orzecz. SN z dn. 5.III.1971 r. III CZP 6/71 (OSNCP 10/1971, poz. 170), w k tó ry m SN w y pow iedział pogląd, że „przepisy o odpow iedzialności u trzy m u jąc y ch h o tele i podobne za k ła d y stosuje się ta k że do n ie prow adzonego zarobkow o dom u w cz a­ sow ego”, a także u ch w a łę SN z dn. 20.III.1974 r. III CZP 13/74,4 * * w m yśl k tó re j „do zak ład ó w profilak ty czn y ch służby zdrow ia, k tó re m a ją n a celu p rzy jm o w a n ie osób n a czasow y p obyt o c h a ra k te rz e k u rac y jn y m , sto su je się przepisy a rt. 846 i n ast. k.c. o odpow iedzialności za u tr a tę lub uszkodzenie rzeczy w niesionych przez osoby k o rzy sta ją ce z usług tych zak ład ó w .”

N ie m ożna n a to m ia st zaliczyć do ta k ich zakładów szpitali i innych zak ład ó w leczniczych, co w y ra źn ie w y pow iedział SN w orzecz. z dn. 27.VIII.1979 r. III CZP 46/79,® ja k rów n ież do h oteli pracow niczych, dom ów studenckich i in te rn a tó w , k tó re sp e łn ia ją fu n k c ję m ieszk an ia zastępczego.®

U sta w o d a w stw a w iększości k ra jó w w p ro w a d z a ją o graniczoną odpow iedzialność • za u tr a tę lu b uszkodzenie pieniędzy, p ap ieró w w artościow ych i kosztow ności. P a r a g r a f 434 k.c. CSRS o g ranicza odpow iedzialność ho telu za b iżu terię, p ie n iąd z e i in n e cen n e rzeczy do w ysokości sum y oznaczonej w p rzep isach w ykonaw czych,7 ch y b a że szkody w tych rzeczach spow odow ali p rac o w n icy zakładu. W edług § 215 ust. 2 k.c. NRD za p ieniądze i przed m io ty w arto śc io w e h o te l odp o w iad a ty lko do w ysokości 1000 M, chyba że zostały one o d ręb n ie p rze k aza n e do p rze ch o w an ia . ' A rt. 467 §) 3 k.c. W ęgier stanow i, że za p rze d m io ty cenne, p ap iery w arto śc io w e

2 N ie k tó rz y a u to r z y u n ik a ją w y m ie n ie n ia z a s a d y ry z y k a ja k o p o d sta w y o d p o w ie d z ia ln o śc i h o te lu , m ó w ią c o o d p o w ie d z ia ln o ś c i w z m o ż o n e j lu b z a o s trz o n e j. W d o k tr y n ie n ie m ie c k ie j W. F i k e n t s c h e r ( S c h u ld re c h t, B e rlin — N o w y J o r k , 1975, s. 511) tw ie r d z i, ż e n ie z a c h o d z i t u o d p o w ie d z ia ln o ś ć n a z a s a d z ie r y z y k a , le c z s to s o w n y d o o k o lic z n o ś c i p o d z ia ł r y z y k a p o m ię d z y h o te le m a g o śc iem h o te lo w y m . * P o r . A . S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ś ć u tr z y m u ją c y c h h o te le i p o d o b n e z a k ła d y , R P E iS 5/1979, s. 47 i n. 4 O S N C P 12/1974, poz. 206 z g lo są Z. R a d w a ń s k i e g o , N P 10—11/1975, s. 1483. f O S P iK A 1980, p o z. 170 z g lo są M. N e s t e r o w i c z a ; p o r . ta k ż e g lo sę A . S z p u n a r a d o te g o o rz e c z e n ia , P i p 8/1980, s. 140. ~ • P o r.: B . T r e p i ń s k i : P o d s ta w a p r a w n a i tr e ś ć s to s u n k ó w p r a w n y c h w y s tę p u ją c y c h w h o te la c h p r a c o w n ic z y c h , N P 3/1978, s. 392 i n .; W . P r u s k i : W k w e s tii o d p o w ie d z ia ln o ś c i p rz e d s ię b io r s tw a p r o w a d z ą c e g o h o te l p ra c o w n ic z y za sz k o d ę w m ie n iu z a k w a te ro w a n y c h p ra c o w n ik ó w , N P 11/1979, s. 113 i n .

7 O d p o w ie d z ia ln o ść t a z o s ta ła o g r a n ic z o n a z a rz ą d z . M in is tra S p ra w ie d liw o śc i n r 45/1964 d o k w o ty 1000 k c s .

i p ien iąd ze hotel o d p o w iad a je d y n ie w tedy, gdy w y ra źn ie p rz y ją ł je n a p rz e c h o ­ w a n ie albo gdy szkoda p o w sta ła z przyczyn, za k tó re h o te l ponosi o d p o w ie d z ia l­ ność n a zasadach ogólnych. N iek tó re u sta w o d a w stw a odpow iedzialność h o te li za rzeczy tego ro d za ju w ogóle' w y łączają, jeśli n ie zostały one o d d an e n a p rz e ­ ch ow anie (np. art. 429 k.c. RSFRR, a rt. 595 k.h. Jap o n ii). A rt. 488 k.z. S z w a jc a rii p rze w id u je, że za p rzed m io ty cenne, za w iększe k w o ty pien ięd zy albo p a p ie ry w artościow e, k tó re nie zostały pow ierzone hotelarzow i, o d p o w iad a on tylk o w r a ­ zie w in y w łasn ej lub w in y służby hotelow ej.

K o n w en cja e u ro p e jsk a o odpow iedzialności h o te larzy za rzeczy w n iesio n e przez podróżnych3 p o m ija ro zró żn ie n ie n a rzeczy zw ykłe oraz p ieniądze, kosztow ności, p ap iery w arto śc io w e i in n e cen n e rzeczy. O dpow iedzialność je st o g ran ic zo n a k w o ­ tow o i je s t je d n a k a bez w zględu n a to, czy szkoda doty k a np. płaszcza czy b i­ żu te rii gościa hotelow ego. P a ń stw o ra ty fik u ją c e k o n w en c ję m oże je d n a k o g ra n i­ czyć odpow iedzialność za n ie k tó re rzeczy. I ta k np. w RFN o dpow iedzialność h o te la rz a je st o g raniczona do kw o ty stan o w iącej ró w n o w a rto ść 100-krotnej ceny z a k w a te ro w a n ia za je d n ą dobę, je d n ak ż e nie m niejszej niż 1000 DM i n ie w iększej niż 6000 DM, ch y b a że chodzi o pieniądze, p a p ie ry w arto śc io w e i kosztow ności, w sto su n k u do których k w o ta ta w ynosi 1500 DM (§ 702 ust. 1 k.c.n.). O dpow ie­ dzialność je st n ieograniczona, gdy sźkoda n a s tą p iła n a sk u te k w in y h o te la rz a lub jego praco w n ik ó w albo gdy rzeczy zostały p rzy ję te n a p rze ch o w an ie b ąd ź też gdy w b re w istn iejące m u obow iązkow i n a przech o w an ie ich nie p rzy ję to .9

II. W polskim p ra w ie cyw ilnym a rt. 849 § 1 k.c. p rz e w id u je k w o to w e o g ra n i­ czenie odpow iedzialności h o te lu w raz ie u tr a ty lub u szkodzenia pieniędzy, p a p ie ­ rów w artościow ych, kosztow ności albo p rzedm iotów m ający ch w a rto ść n a u k o w ą lub arty sty czn ą, należących do gościa hotelow ego. W ydane n a p o d sta w ie tego p rz e ­ pisu rozporz. M in istra S p raw ied liw o ści z dn. 24.XI.1964 r. w sp ra w ie o g ran iczen ia odpow iedzialności osób u trzy m u jąc y ch zarobkow o h o te le lub podobne in n e z a ­ k ła d y (Dz. U. z 1965 r. N r 1, poz. 2) u staliło k w o tę 5 000 zł ja k o g ó rn ą granicę odpow iedzialności w obec jednego gościa. K w o ta ta zo stała n a stę p n ie podw yższona do su m y 20 000 zł (rozporz. z dn. 11.IX.1985 r., Dz. U. N r 45, poz. 225). -Mimo tej zm ian y sądzę, że d alej a k tu a ln e są słow a A. S zp u n ara , iż „odszkodow anie w tej w ysokości s ta je się coraz b a rd z ie j iluzoryczne w obec zm ian w sile nabyw czej p ie n iąd z a.”10 Cel kw otow ego o g ran ic ze n ia odpow iedzialności je s t jasny. Z jednej stro n y zm ierza ono do ochrony h o te li p rze d n ieograniczonym i roszczeniam i gości z a rzeczy cenne, o któ ry ch h o te l nic n ie w ie i n ie m a m ożności, sp raw o w an ia n a d n im i należy tej pieczy, z d ru g ie j zaś stro n y pod y k to w an e to je s t koniecznością zw ró cen ia u w agi gościom h o telow ym n a p o trzeb ę n ależ y tej tro sk i o tego rodzaju rzeczy bądź koniecznością zab ezpieczenia ich przez złożenie do depozytu hotelo­ w ego. P on iew aż n ie zaw sze i n ie w szystkie cenne rzeczy gość hotelo w y m oże od­ d ać n a przechow anie, zw łaszcza gdy są m u p o trzeb n e n a co dzień, przeto ryzyko ich u tr a ty lub uszkodzenia je s t podzielone. O bciąża ono zarów no gościa ja k i hotel, którego odpow iedzialność m a w ty m w y p ad k u w y ra źn ie o k reślo n ą granicę. Można w y razić przek o n an ie, że u n o rm o w an ie z a w a rte w a rt. 849 § 1 k.c. w y w aża interesy * *

8 Z ob. D. 1967. 451. K o n w e n c ja z o s ta ła r a ty f ik o w a n a p rz e z B e lg ie , F r a n c ję , R F N , Wio­ c h y , I r la n d ię , M a ltę , W lk. B r y ta n ię i w e s z ła w ż y c ie z d n . 15.11.1967 r.

* P o r. H . K ä t z, W . E i t h , D. M ii. 11 e r - G i n d u l i s : B ü r g e r lic h e s G e s e tz b u c h m it L e its ä tz e n a u s d e r h ö h s tr ic h te r lic h e n R e c h ts p r e c h u n g , M o n a c h iu m 1977, s. 216 i n .

lp A. S z p u n a r : w s p r a w ie o g r a n ic z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i u tr z y m u ją c y c h h o te le , p a - le s tr a 10—12/1981, s. i7.

N r 4 (340) O dpow iedzialność cyw iln a h o teli za pieniądze, k o szto w n o śc i łtp. 7 obu stro n , pod w a ru n k ie m je d n ak , że k w o ta sta n o w ią c a g ó rn ą g ran ic ę odpow ie­ dzialności h o te lu będzie m ia ła re a ln ą w arto ść. U n o rm o w a n ie to je st ty m b a rd z iej zasadne, że kodeks cyw ilny n ie w yłącza z o ch ro n y żadnego ro d za ju rzeczy gości hotelow ych a n i n ie u za le żn ia o chrony od szczególnych okoliczności [np. inaczej w te j k w estii sta n o w i a rt. 852 § 1 k.c., w k tó ry m m ów i się o „rzeczach zazw yczaj w noszonych” do zakładów kąpielow ych, p rze d sięb io rstw w agonów sypialnych i p rze d sięb io rstw żeglugi śró d ląd o w e j; p o d o b n ą re g u la c ję z a w ie ra a rt. 63 ust. 3 p ra w a przew ozow ego (u staw a z dn. 15.XI.1984 r., Dz. U. N r 53, poz. 272), w edług którego p rze d sięb io rstw o ek sp lo atu jąc e śro d k i tra n s p o rto w e z pom ieszczeniem do sp a n ia o d p o w iad a ja k za p rzesyłkę za rzeczy podróżnego 'zazw y czaj w noszone do ta k ich pom ieszczeń. H otel o d p ow iada za k a ż d ą rzecz, nie za leż n ie od w arto ści i p rze zn ac ze n ia (a w ięc ta k że np. za to w a ry o p rzezn aczen iu h andlow ym , co w w ielu k ra ja c h budzi w ątpliw ości), byleby tylko b y ła to rzecz do h o te lu w n ie ­ siona.

O dpow iedzialność ho telu z a rt. 849 i§ 1 k.c. dotyczy u tr a ty lub uszkodzenia p ie­ niędzy, p ap ieró w w artościow ych, kosztow ności albo rzeczy m ający ch w arto ść n a u ­ ko w ą lub arty sty cz n ą, um ieszczonych zarów no w p okojach hotelow ych, ja k i w in ­ nych przeznaczonych n a to m iejscach albo w sk azan y ch przez praco w n ik ó w hotelu (np. hol h otelu, św ietlica, recepcja, m agazyn, g a ra ż itp.), a ta k że pow ierzonych hotelow i lu b osobie ta m za tru d n io n e j (np. gdy b agaż został o d d an y p racow nikow i hotelow em u do przew ozu z hotelu n a lotnisko — a rt. 846 i§ 2 k.c.). Dotyczyć to będzie rów n ież rzeczy pozostaw ionych w sam ochodzie n a strzeżonym p ark in g u hotelow ym . P rz ep is a rt. 849 § 1 m a c h a ra k te r w y ją tk o w y i n ie m oże podlegać w y k ład n i ro zszerzającej. D latego tru d n o u zn ać z a tra fn e stanow isko S ąd u N a j­ wyższego w y ra żo n e w orzecz. z dn. 20.I II .1970 r. III C ZP 2/70 (O SPiK A 1971, poz. 114), że osoba p ro w a d zą ca p a rk in g strzeżony, n ie b ęd ą ca hotelem , o d p ow iada w sposób o g raniczony z a rt. 849 ■§ 1 k.c. za u tr a tę p ien ięd zy pozostaw ionych przez składającego w z a m k n ię ty m sam ochodzie o d d an y m n a przechow anie. W ty m w y ­ p ad k u bow iem zachodzi um ow a p rze ch o w an ia z a rt. 835 k.c., n ie po zo stająca w zw iązku z p rze ch o w an ie m hotelow ym reg u lo w a n y m w ty tu le X X IX k.c.31

O m ów m y te ra z bliżej poszczególne ro d z a je rzeczy, za k tó re h o te l ponosi odpo­ w iedzialność ograniczoną.

1. P ieniądze

„ P ie n iąd z em ” w znaczeniu p ra w n y m je st tylko to, co u zy sk u je zdolność speł-j. n ie n ia fu n k c ji m ie rn ik a w arto śc i i przym usow ego śro d k a zw o ln ien ia z zobow iązań n a mocy obow iązujących w d an y m p a ń s tw ie p rzepisów p raw n y ch .1* S ą to w ięc znaki p ien iężn e em ito w an e przez N arodow y B an k P olski, k tó re są p ra w n y m śro d ­ kiem p łatn iczy m n a obszarze PR L . W zw iązku z tym , p ie n iąd z em b ęd ą je d y n ie złote polskie, a w a lu ty obce m ogą być u zn a n e za p a p ie ry w artościow e. W ydaje się jednak, że a rt. 849 § 1 k.c. używ a w y ra ż e n ia „p ien iąd z” w in n y m znaczeniu niż w yżej w ym ienione, a m ian o w icie n ie w zn aczen iu śro d k a p łatniczego i m ie rn ik a w artości, lecz w znaczeniu szczególnego ro d z a ju rzeczy ruchom ych, k tó re gość hotelow y po siad a p rzy sobie lub odd ał je n a przechow anie. R zeczam i tym i, sta - 34

34 P o r.: Z. R a d w a ń s k i : G lo sa d o c y t. w y ż e j o rz e c z ., ta m ż e ; A . R e m b i e l i ń s k i (w:) K o d e k s c y w iln y z k o m e n ta r z e m . W a rs z a w a 1980, s. 762, te z a 3; M. Z y m a n : P r z e ­ c h o w a n ie d o k o n y w a n e p rz e z s p ó łd z ie ln ie o c h ro n y m ie n ia , P a le s tr a 8/1982, s. 41.

1* T . D y b o w s k i (w :) S y s te m p r a w a c y w iln e g o , t. I II , cz. 1, ■ W ro c ła w —W a rsz a w a 1981, s. 119. P o d o b n ie u w a ż a w ie lu in n y c h a u to r ó w , a z w ła s z c z a Z. Ż a b i ń s k i w sw o ic h lic z n y c h p r a c a c h (p o r. n p .: I s to ta p r a w n a je d n o s tk i p ie n ię ż n e j, S tu d ia C y w llis ty c z n e 1965, t. V I, s. 223 i n.).

now iącym i p rze d m io t stosunków cy w iln o p ra w n y ch , są z n a k i p ieniężne m a ją c e obieg w Polsce lu b za g ra n ic ą .1® N ie są n a to m ia st p ie n ią d z e m d aw n e z n a k i p ie ­ niężne (m onety, bank n o ty ) n ie m a ją c e obiegu p raw n eg o . N ależy je tra k to w a ć ja k o zw ykłe rzeczy ruchom e, m a jąc e co n ajw y ż ej szczególną w a rto ść (np. n u m iz m a tu ). 2. P apiery w artościow e

P a p ie ry w arto ścio w e są dok u m en tam i stw ie rd z a ją c y m i istn ie n ie p raw n eg o p r a ­ w a m ajątkow ego, do któ ry ch je s t ono in k o rp o ro w a n e. S ą o n e je d y n ie p ra w n ie sk u ­ tecznym śro d k iem legitym acji u p raw n io n eg o i w y k o n y w a n ia przezeń jego p raw . Zaliczyć do nich m ożna w eksle, czeki, ob lig acje pożyczek p ań stw o w y c h , losy lo­ te ry jn e, konosam enty, ak c je itp .* 14 * 16 N ie są n a to m ia st p a p ie ra m i w arto ścio w y m i p a ­ piery le g ity m a cy jn e (np. im ien n e b ilety k o m u n ik a cy jn e, im ie n n e a b o n a m e n ty te a ­ traln e, kinow e, kon certo w e itp.), zn a k i le g ity m a cy jn e (np. k w ity bagażow e, k w ity lub zn ak i w y d a w a n e ja k o dow ód o d d an ia p ew nych p rze d m io tó w do szatni, p rz e ­ chow alni, do n ap ra w y ), zn ak i n a okaziciela (np. znaczki pocztow e, n ie im ie n n e b i­ lety k o m u n ik a cy jn e lub w idow iskow e, bony tow arow e). M a ją one in n y c h a ra k te r p ra w n y w obrocie i sp e łn ia ją o d m ien n ą fu n k c ję społeczno-gospodarczą n iż p a ­ p ie ry w arto ścio w e.1® Z a ich u tr a tę lub u szkodzenie h o te l ponosi p ełn ą o dpow ie­ dzialność z a rt. 846 § 1 k.c. bez m ożności p o w o łan ia się n a ogran iczen ie w ysokości odszkodow ania z a rt. 849 § 1 k.c.

K w estia ta nie je st je d n a k p ro sta w o d n ie sie n iu do zn ak ó w legitym acyjnych, k tó re sam e w sobie nie p rz e d sta w ia ją ża d n ej w arto śc i, słu ż ą je d n a k u p ra w n io n e ­ m u do u zy sk an ia św iadczenia. Je że li złodziej hotelo w y u k ra d n ie gościow i zn a k do szatn i lub k w it bagażow y i n astęp n ie odbierze po zo staw io n e ta m przedm ioty, to p o w sta je p y ta n ie, czy ho tel je st zobow iązany do w y n ag ro d ze n ia w yrządzonej w te n sposób gościow i szkody. W ydaje się, że tak , ch y b a że gość hotelow y m ógł zapobiec o d eb ra n iu rzeczy. U tr a ta zn a k u nie p o w oduje bo w iem u tra ty u p raw n ie n ia, k tó re m ożna w ykazać za pom ocą innych środków dow odow ych. W sy tu a cji gdy gość hotelow y m ógł to uczynić, a nie uczynił, m ożna p rzy p isa ć m u przyczynienie się do p o w sta n ia szkody (art. 362 k.c.), a n a w e t n ie k ie d y to, że szkoda pow stała w yłącznie z jego w iny, co pow oduje b ra k odpow iedzialności ho telu (art. 846 § 1 k.c.).

3. K osztow ności

Z a kosztow ności należy uznać w yłącznie p rzed m io ty szczególnie cenne, a zw łasz­ cza b iżuterię, w yro b y ze złota, sre b ra i p la ty n y oraz z k a m ie n i szlachetnych. D e­ cydow ać tu po w in n y k ry te ria obiektyw ne, a n ie su b ie k ty w n e odczucia p rac o w n i­ ków ho telu czy osób trzecich. P ojęcie „ b iż u te rii” ro zw ażał S ąd N ajw yższy w orzecz. z dn. 26.1.1983 r. II CR 545/82 (OSNCP 10/1983, poz. 160) w aspekcie

t® P o r. S. G r z y b o w s k i (w :) S y ste m p r a w a c y w iln e g o , t. I, W ro c ła w —W a rsz a w a 1974, s. 937.

14 R o z b ie żn o ści is tn ie ją co d o o c e n y p o lis u b e z p ie c z e n io w y c h i k s ią ż e c z e k o sz c z ę d n o ś­ c io w y c h . N ie k tó rz y a u to r z y u w a ż a ją j e za p a p ie r y w a r to ś c io w e (W . C z a c h ó r s k i : P ra w o z o b o w ią z a ń w z a ry s ie , W a rsz a w a 1968, s. 703; A . W o l t e r : P r a w o c y w iln e — Z a ry s części o g ó ln e j, W a rsz a w a 1967, s. 212; A . O h a n o w i c z , J. G ó r s k i : Z a ry s p r a w a z o b o w ią z a ń , W a rsz a w a 1970, s. 535), in n i je d y n ie za p a p ie r y le g ity m a c y jn e (S. G r z y b o w s k i (w :) S y s te m (...), t. I II, cz. 2, s. 988—990). B o n y to w a r o w e P K O S .A . n ie s ą w a T to śc ia m i d e w iz o ­ w y m i (o rze cz. SN z d n ia 16.VII.1971 r . I I I C R N 208/71, O S N C P 2/1972, p o z . 33). S ą d z ę , że n a le ż y j e tr a k to w a ć ja k o p a p ie r y w a rto ś c io w e (o d m ie n n ie w t e j s p r a w ie S. G r z y b o w s k i : jw ., s. 939, p rz y p . 11).

16 P o r. S. G r z y b o w s k i : jw ., s. 988 i n .; W. C z a c h ó r s k i : op. c it., s. 704 i n .; A. O h a n o w i c z , J. G ó r s k i : o p. c it., s. 536.

N r 4 (340) O dpow iedzialność c yw iln a h o teli za pieniądze, koszto w n o ści itp . 9

ogólnych w aru n k ó w ub ez p ie cz en ia m ieszkań. SN o dróżnia b iż u te rię p raw d ziw ą od sztucznej. T a o sta tn ia m a z reg u ły n ie w ielk ą w arto ść (np. tzw . „ b iżu te ria czeska”), n ie dotyczy jej o g ran iczen ie odszkodow ania ubezpieczeniow ego i n ie m oże być ta k ż e u z n a w a n a za b iż u te rię w ro zu m ien iu a rt. 849 |§ 1 k.c. SN zaliczył n a to m ia st do b iż u te rii „ p ra w d z iw e j” w y ro b y z b u rszty n u i sreb ra. W d o k try n ie u w aż a się,1* że n ie m ogą być u zn a n e za kosztow ności — bez w zględu n a ich w arto ść — rzeczy, k tó re w św ietle w spółczesnych pojęć odpow iadających sta n o w i gospodarczego i k u ltu ra ln e g o ro zw o ju sp o łeczeń stw a służą do z a sp o k a jan ia n o rm aln y ch potrzeb, ja k np. a p a ra ty fo to g ra ficz n e117 lu b a p a ra ty rad io w e ,* 18 telew izyjne, zegarki, in ­ s tru m e n ty m uzyczne, k am ery film ow e, m agnetofony, dyktafony, k alk u lato ry , m a ­ szyny do pisania, f u tra , w sze lk a odzież itp.

4. R ze c zy m ające w artość n a u k o w ą lub arty sty czn ą

U stalenie, czy rzecz m a w a rto ść n au k o w ą lu b arty sty czn ą, m oże być dokonane tylko ad casum . P rz y jm u ją c te n te rm in , kodeks cyw ilny rozszerzył d aw n e u n o r­ m ow anie, o g ran ic za jąc e odpow iedzialność h o te lu a z a w a rte w a rt. 542 k.z., gdzie m ów iło się o „przed m io tach sz tu k i” . T erm in em tym zre sztą kodeks cyw ilny po­ słu g u je się ta k że w k ilk u innych przepisach (np. a rt. 184 § 1, 187, 189). Rzeczam i m a ją c y m i w arto ść n a u k o w ą m ogą być p rac e n au k o w e (choć oczyw iście n ie d e­ cy d u je tu n az w a an i m e to d a o p rac o w a n ia, a n i też w a rsz ta t p isarsk i, gdyż praca, k tó ra m ieni się być n au k o w ą, m oże fak ty czn ie nie m ieć żadnej w arto śc i n a u k o ­ w ej), i to zarów no ukończone, ja k i nie ukończone (np. n ie op raco w an e w y n ik i b ad a ń naukow ych) oraz zarów no teo rety czn e ja k i p rak ty c zn e (np. pro to ty p u r z ą ­ d ze n ia stanow iącego postęp w iedzy), d alej — zbiory ko lek cjo n ersk ie np. m ap, m onet, znaczków (choć czasem m o żn a uznać, że m a ją one ta k ż e lub tylko w arto ść arty sty cz n ą), pojedyncze przedm ioty, ja k np. dzieła lite ra c k ie z d aw nych w ieków , rękopisy, przed m io ty użytkow e o w arto śc i m uzealnej.

R zeczam i m ający m i w arto ść a rty sty cz n ą są p rzede w szystkim dzieła sztuki, ale są n im i też różne zbiory i przedm ioty, k tó re n ie zaw sze m ożna u znać za dzieło sztuki, są nim i rów n ież p ro je k ty m ody, różne kom pozycje artystyczne, ja k np. kom ­ pozycje z k w iató w (orzecz. SN z dn. 25.IV.1973 r. I CR 91/73, OSNCP 3/1974, poz. 50).

III. O graniczenia odpow iedzialności h oteli za pieniądze, p a p ie ry w artościow e, kosztow ności albo rzeczy m a ją c e w arto ść n a u k o w ą lu b a rty sty cz n ą w raz ie ich u tr a ty lu b u szkodzenia nie sto su je się w dw óch w y p ad k a ch w ym ienionych w a rt. 849 § 2 k.c.: gdy w y m ie n io n e p rze d m io ty zostały p rz y ję te n a p rze ch o w an ie albo gdy szkoda w y n ik ła z w in y u m y śln ej lub rażącego n ie d b a lstw a osoby u trzy m u jąc ej zarobkow o h o te l lub podobny za k ła d bądź osoby u niej z a tru d n io n ej.

1. P rzechow anie hotelow e

P rz ec h o w a n ie ho telo w e je s t d o d atk o w ą um ow ą, k tó rą gość hotelow y m oże za­ w rzeć z hotelem . P rz ed m io tem p rze ch o w an ia m ogą być różne rzeczy, a w ięc n ie tylko w yżej w ym ienione, o czym już b y ła m ow a, lecz także inne, ja k np. w alizka, parasol, płaszcz itp. Do um ow y p rze ch o w an ia hotelow ego sto su je się a rty k u ły 835—845 k.c. o przech o w an iu . P o n iew aż um ow a m a c h a ra k te r realn y , dochodzi

w P o r. A. S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ś ć u tr z y m u ją c y c h h o te le (...), s. 62; A. R e m t i e - l i ń s k i : o p. c it., s. 762; B. Ł u b k o w s k i (w :) K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , t . 2, W a r­ sz a w a 1972, s. 1684.

W P o r . orzecz. S W w W a rsz a w ie z d n . 2.VI.1960 r ., I I C r 754/60, O S P iK A 1960, poz. 259. 18 P o r . orzecz. S N z d n . 28.III.1970 r . I II C Z P 13/74, O S N C P 1974, p o z. 206.

ona do sk u tk u z ch w ilą w y d a n ia rzeczy w e w ła d a n ie fak ty c zn e p rzech o w aw cy . S k ład a jąc y pozostaje posiadaczem sam oistnym lub zależnym rzeczy, podczas g d y przechow aw ca je s t jej dzierżycielem . Z c h w ilą w y d a n ia rzeczy p o w s ta ją o b o ­ w iązk i stron. P o dstaw ow ym obow iązkiem przech o w aw cy je s t za ch o w a n ie rzeczy w sta n ie niepogorszonym i zw ro t jej sk ła d ające m u w każd y m czasie, gd y o n tego żąda. O bow iązki i odpow iedzialność p rzech o w aw cy za szkody n a rzeczy (np. z a jej u tra tę , zniszczenie lub uszkodzenie) są je d n ak o w e bez w zględu n a to, czy u m o w a była odp łatn a, czy też n ie o d p łatn a.19 P rz ec h o w a w ca o d p o w iad a zgodnie z a rt. 471 i 472 k.c. za niedołożenie należy tej sta ra n n o śc i przy w y k o n y w an iu sw ojego zobo­ w iązan ia, a w ięc n a zasadzie w iny.20 N ie odp o w iad a za p rzy p a d k o w ą u tr a tę r z e ­ czy (np. kradzież), ch y b a że zachodzi p rzy p a d ek m ieszany (casus m ix tu s ), a w ięc gdy szkoda w p ra w d zie p o w sta ła bez jego w in y lub osób, za k tó re ponosi o d p o ­ w iedzialność, je d n ak ż e n ie pow stałaby, gdyby zachow ał się w sposób zgodny z tre śc ią zobow iązania (art. 478, 481 k.c.). D łużnik m oże je d n a k rozszerzyć lu b ograniczyć sw o ją odpow iedzialność zgodnie z a rt. 473 k.c.

Je śli chodzi o p rze ch o w an ie hotelow e, to sy tu a c ja je s t nieco inna. P rz e d e w szystkim art. 849 § 2 k.c. n ie stan o w i prostego o d esłan ia do a rt. 835 i n a st. k.c. i n ie m oże być w y jęty z całości reg u la cji n o rm u ją c e j odpow iedzialność h o te li i podobnych im zakładów . P rzep is te n m usi być in te rp re to w a n y w zw iązk u z a rt. 846 § 1 k.c. O znacza to, że odpow iedzialność h o te lu z a p rze ch o w an ie rzeczy gości hotelow ych o p ie ra się n a zasadzie ryzyka, a n ie n a zasadzie w iny. Ja k a ż bo w iem b yłaby ratio legis złagodzenia odpow iedzialności h o te lu za rzeczy o d d an e n a p rz e ­ ch o w an ie w p o ró w n a n iu z in n y m i rzeczam i w n iesionym i do h o te lu ? Doszłoby zre sztą do sw oistego parad o k su , gdyż w ra z ie u tr a ty lub u szk o d zen ia pieniędzy, p ap ieró w w artościow ych, kosztow ności albo p rzedm iotów m ający ch w a rto ść n a u ­ ko w ą lub arty sty cz n ą ho tel o d p ow iadałby z a rt. 849 § 1 k.c. n a zasadzie ry zy k a (ze w zględu n a zw iązek z a rt. 846 § 1 k.c.), choć tylk o o graniczenie, n a to m ia st w ra z ie od d an ia tych p rzedm iotów n a p rze ch o w an ie o d p o w iad a łb y n a zasadzie w in y z mocy art. 471 i 472 k.c. D latego uw ażam , że p o d sta w ę odpow iedzialności ho telu za przech o w an ie rzeczy gości hotelow ych sta n o w ić m oże je d y n ie a rt. 846 § 1 k.c.

D ruga isto tn a k w estia polega n a tym , czy ho tel m a obow iązek p rz y ję c ia do depozytu rzeczy w ym ienionych w a rt. 849 § 1 k.c. S p ra w a n ie je s t ła tw a do ro z ­ strzygnięcia. K odeks cyw ilny takiego obow iązku n ie stw a rz a w p rze ciw ie ń stw ie do n iektórych innych usta w o d aw stw .21 W d o k try n ie Z. R a d w ań sk i w y ra z ił pogląd, że p row adzący zak ład obow iązany je st p rzy ją ć te p rze d m io ty n a przech o w an ie, a w raz ie odm ow y p rzy ję cia ponosi on p ełn ą odpow iedzialność, ta k ja k za in n e rzeczy w niesione,22 przy czym ja k o p odstaw ę tego sta n o w isk a a u to r w sk az ał a rt. 4 k.c., k tó ry głosi, że przep isy p ra w a pow in n y być tłu m aczo n e i sto so w a n e zgodnie z zasad am i u stro ju i celam i P olsk iej R zeczypospolitej L udow ej. Ja k k o lw ie k po­

10 I n a c z e j re g u lo w a ł to a r t . 528 k .z ., k tó r y g ło sił, że je ś li p rz e c h o w a w c a p r z y j ą ł rze c z n a p rz e c h o w a n ie b e z w y n a g ro d z e n ia , to o d p o w ia d a ty lk o za sz k o d ę w y r z ą d z o n ą ro z m y śln ie lu b w s k u te k b r a k u s ta ra n n o ś c i, j a k ie j z w y k ł d o k ła d a ć p r z y p r z e c h o w a n iu rz e c z y w ła s ­ n y c h . i 20 P o r.: A. S z p u n a r : O b o w iąze k p rz e c h o w a n ia p r z y u m o w a c h o św ia d c z e n ie u słu g , N p 6/1979, s. 21; A . R e m b i e l i ń s k i : o p. c it., s. 743. 21 J a k ch o ć b y k o n w e n c ja e u r o p e js k a z 1962 r . (cy t. p rz y p . 8), a r t . 725 k.z, J u g o s ła w ii i H o te l P r o p r ie to r s A c t w A n g lii. 22 Z. R a d w a ń s k i (w :) S y ste m (...), t. I II , cz. 2, s. 637, p rz y p . 21. P o d o b n ie A. S z p u ­ n a r :

w

Nr 4 (340) O dpow iedzialność cyw iln a hoteli za pieniądze, koszto w n o ści itp. 11

dzielam osobiście pogląd, że h otele m a ją c e depozyty pow inny być zobow iązane do p rzy ję cia rzeczy n a przech o w an ie (co m oże z re sztą w yn ik ać z przepisów n iż ­ szej ra n g i23), to je d n a k nie w id zę m ożności szu k an ia źródła takiego obow iązku w a rt. 4 k.c. P rę d ze j ju ż m ożna się zgodzić z tym , że obow iązek te n w ypływ a z um ow y hotelow ej jako um ow y m ieszanej lub że m ieści się w obow iązku ogólnej pieczy n a d rzeczam i w niesionym i przez gości hotelow ych. N ie je st n ależytym w y ­ k o n an iem o bow iązku pieczy odm ow a p rzy ję cia rzeczy n a przechow anie przez ho- telj skoro gość hotelow y chce to uczynić.

Jeżeli ho tel n ie m a depozytu, gdyż zgodnie z p rzep isam i niższej ra n g i nie m usi go posiadać (np. schronisko turystyczne, dom w ycieczkow y), to je s t rzeczą oczy­ w istą , że rzeczy gości nie m ogą być p rzy ję te n a przechow anie. O dpow iedzialność ho telu za rzeczy cenne je s t w ów czas o g raniczona zgodnie z a rt. 849 § 1 k.c. i ry ­ zyko dalszej szkody ponosi gość hotelow y. P o w in ien bow iem m ieć św iadom ość tego, że k a te g o ria za k ła d u h o telarskiego o k reśla ro d zaj i zakres usług, k tó re h o te l św iadczy. Je śli gość w y b ra ł ta k i hotel, k tó ry n ie m a obow iązku p o siad an ia depozytu, to n ie m oże żądać p rzy ję cia rzeczy n a przechow anie. P o dobnie n a tle daw nego p ra w a L. P e ip e r pisał, że „k.z. n ie p rze w id u je odpow iedzialności h o te ­ larza, gdy n ie p rz y ją ł rzeczy n a przechow anie, w ychodząc z założenia, że w n a ­ szych sto su n k ach n ie m ożna w ym agać od oberżystów , aby m ieli u rzą d zen ia w y ­ sta rc za ją ce do p rze ch o w y w an ia kosztow ności. W tych za te m w ypadkach, gdy o b e r­ żysta z b ra k u ta k ich u rzą d zeń o d m a w ia p rzyjęcia, je st rzeczą gościa p o sta ra ć się o in n e zab ezpieęzenie”.24 25 W p raw dzie m inęło ju ż pół w iek u od w ypow iedzenia tych słów, a le — ja k w iem y — n a d a l są zak ład y h o te la rsk ie niższej klasy tu rystycznej, k tó re depozytów n ie p o sia d a ją i często ze w zględu n a sw ój c h a ra k te r posiadać ich n ie m ogą.

Od złożenia pieniędzy, kosztow ności, p ap ieró w w artościow ych i rzeczy m a ją ­ cych w a rto ść n au k o w ą lub a rty sty cz n ą n a p rze ch o w an ie należy odróżnić sytuację, gdy gość hotelow y w y n a jm u je sejf. W w y p ad k u gdy gość m a doń w yłączny do­ stęp (np. se jf z n a jd u je się w sp e cja ln ie zab u d o w an ej ścianie lub w szafie p a n c e r­ nej), to w ów czas zachodzi — m oim zd an iem — m iędzy stro n a m i u m ow a n ajm u . H otel n ie je st przechow aw cą, lecz w y n ajm u jąc y m i nie o d p ow iada — n a g runcie k o n tra k tu — za rzeczy gościa złożone w sejfie.26

2. W in a u m y śln a lub rażące nied b a lstw o hotelu albo osoby w n im za tru d n io n ej W ina u m y śln a lub raż ą c e nied b alstw o ho telu albo osoby w n im z a tru d n io n ej w yłącza kw otow e ogran iczen ie odpow iedzialności hotelu. J a k słusznie stw ie rd z a W. W arkałło, je s t to w y raz m otyw u re p re sji m a ją tk o w e j za raż ące n aru sz en ie s ta ­ ran n o śc i zw iązan ej z u d zielen iem gościny w hotelu. P rz ep is a rt. 849 § 2 k.c. po­ w inien oddziaływ ać p re w en c y jn ie : przyczyniać się do w zm ożenia pieczy n ad cu ­ dzym m ie n ie m w n iesio n y m do hotelu.2*

a3 P o d o b n ie j a k z a k ła d y k o s m e ty c z n e , k tó r e m a ją c k a s e ty p rz e z n a c z o n e d o p r z e c h o ­ w y w a n ia b iż u te r ii p rz y n ie s io n e j p rz e z k lie n tk i, są z o b o w ią z a n e p rz y ją ć n a p r z e c h o w a n ie z d e jm o w a n ą p rz e z n ie b iż u te r ią n a c zas w y k o n y w a n ia z a b ie g u k o sm e ty c z n e g o (orzecz. SN z d n . 27.V.1983 r . I CR 134/83, O S P iK A 4/1984, poz. 84 z g lo są A . S z p u n a r a). 24 L . P e i p e r : K o d e k s z o b o w ią z a ń , K ra k ó w 1934, s. 755. 25 P o r. B . Ł u b k o w s k i : o p. c it., s. 1669, in a c z e j A. S z p u n a r (w :) S y ste m (...), t. III, cz. 2, s. 119 i R. L o n g c h a m p s d e B e r i e r : Z o b o w ią z a n ia , L w ó w 1939, s. 564, le c z ty lk o w o d n ie s ie n iu d o se jfó w (s k r y te k ) b a n k o w y c h . Z d a n ie m ty c h a u to r ó w u m o w a o s e jf ( s k r y tk ą ) łą c z y w so b ie e le m e n ty n a jm u i p rz e c h o w a n ia . P o d z ie la m te n p o g lą d w s y tu a c ji, g d y d o s e jfu m a ta k ż e d o stą p d y s p o n u ją c y p o m ie sz c z e n ie m (a w ią c b a n k , h o te l itp .).

-W ina u m yślna m oże polegać n a d zia ła n iu b ez p raw n y m lub n a z a n ie c h a n iu (n a n iepodjęciu d ziałan ia n akazanego w d a n y m w y p ad k u przez p rze p is p r a w a lu b um ow ę), gdy sp ra w c a m a św iadom ość i z a m ia r w y rz ą d z e n ia szkody.*7 W in ą u m y śln ą będzie np. krad zież rzeczy przez pokojow ą, celow e zniszczenie p rz e d m io tu należącego do gościa hotelow ego, za n ie ch a n ie za m k n ię cia przez sp rzą tac zk ę d rzw i od pokoju gościa w celu u m ożliw ienia krad zieży przez osobę p o zo stającą z n ią w zm ow ie. W ina um y śln a w y stę p u je je d n a k rzadko, a jeszcze rza d zie j m o ż n a j ą sp raw cy szkody udow odnić. D latego w iększe znaczenie d la w y łąc ze n ia o g ran ic zo ­ n ej odpow iedzialności hotelu m a w p ra k ty c e dow ód rażącego n ie d b a ls tw a po stro n ie h o te larza lub osób przezeń z a tru d n io n y ch , tym b a rd z ie j że a r t. 849 § 2 k.c. z ró w n u je w sk u tk a ch w in ę u m y śln ą z rażący m n ie d b alstw em .

P o jęcie rażącego n ie d b a ls tw a je s t n ie o stre i n ie zaw sze łatw o je o ddzielić od n ie d b a ls tw a zw ykłego. W ielu au to ró w kład zie n ac isk n a elem e n ty o b ie k ty w n e tw ierdząc, że tylko m ie rn ik i ob iek ty w n e p o zw a lają n a w ła śc iw ą ocenę tego p o ję ­ cia. W tym znaczeniu rażący m n ie d b alstw em je st n a ru sz e n ie podstaw ow ych re g u ł ostrożności oczyw istych d la każdego rozsądnego człow ieka.27 28 29 W w y p a d k u gd y „w ykonanie zobow iązania w ym agałoby specjaln y ch w iadom ości lu b u m ie ję tn o ści d łużnika, za rażące n ie d b alstw o należy u zn ać ta k że jego p o stę p o w an ie p oniżej elem en tarn eg o poziom u tych w iadom ości lu b u m ie ję tn o ści.”2* W edług innych a u ­ torów jako k ry te riu m oceny rażącego n ie d b a ls tw a należy stosow ać ta k ż e elem e n ty su b ie k ty w n e (stan psychiczny sp raw cy w ch w ili w y rz ąd z en ia szkody).80 N a to m ia st orzecznictw o polskie p o m ija elem en ty su b iek ty w n e, dążąc do o b ie k ty w iza cji n ie ­ d b alstw a, co w y d aje się rzeczą słuszną.81 N ie m ożna bo w iem w p ra w ie cyw ilnym b ra ć pod uw agę sto p n ia sta ra n n o śc i i św iadom ości k aż d ej osoby, gdyż celem je s t tu n a p ra w ie n ie w yrządzonej szkody, a n ie w y m ie rz en ie kary.

Byłoby tru d n o w ym ienić w ypadki, k iedy h o te larzo w i lub p rac o w n ik o m h o te lu przypisać m ożna raż ą c e nied b alstw o . S ąd będzie m u sia ł to ocenić n a tle poszcze­ gólnej k o n k retn e j spraw y. M ożna je d n a k m. zd. uznać, że np. pozo staw ien ie przez sp rzątaczk ę o tw artego o k n a n a p a rte rz e p rzy ulicy czy n ie zą m k n ię cie d rzw i n a klucz po opuszczeniu pokoju stan o w i raż ące nied b alstw o .82 K w e stia oceny, czy p ostępow anie p rac o w n ik a h o te lu je s t rażący m n ie d b alstw em , było ju ż p rze d m io ­ te m orzeczenia SN z dn. 13.IX.1979 r. IV CR 288/79.® W sp ra w ie te j pow odow ie byli gośćm i pozw anego h o te lu i podczas k o rzy sta n ia z jego u słu g sk rad zio n o im z pokoju b iż u terię i rzeczy osobiste. K rad zież zo stała u ła tw io n a n a sk u te k w y ­ d a n ia przez recep cjo n istk ę klucza od p o koju pow odów obcej osobie bez sp raw d ze­ n ia je j tożsam ości. P ow odow ie dom agali się pełnego odszkodow ania. S ąd W oje­ w ódzki uznał, że pow odow ie n ie sk orzystali z m ożliw ości p rz e k a z a n ia kosztow ­

p isó w k o d e k s u c y w iln e g o , „ S tu d ia P r a w n ic z e ” , t. 26—27, s. 307. S ta n o w is k o t o a p r o b u je A. S z p u n a r : w s p r a w ie o g ra n ic z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i (...), s. 20, p rz y p . 11.

27 P o r. J . D ą b r o w a : W ina ja k o p rz e s ła n k a o d p o w ie d z ia ln o śc i c y w iln e j, W ro c ła w 1968, s. 170 i in .; B. L e w a s z k i e w i c z - P e t r y k o w s k a : W in a ja k o p o d s ta w a o d p o w ie d z ia l­ n o śc i z ty t u ł u c z y n ó w n ie d o z w o lo n y c h , „ S tu d ia P ra w n o -E k o n o m ic z n e ” , Ł ó d ź 1969, s. 95. 28 P o r. A. S z p u n a r : W s p r a w ie o g r a n ic z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i (...), s. 18—19; W . C z a ­ c h o r s k i: Z a ry s (...), s. 337. 29 J a k to u w a ż a J . D ą b r o w a (w :) S y ste m (...), t. I I I , cz. 1, s. 773. so P o r.: B. L e w a s z k i e w i c z - P e t r y k o w s k a : I.c.; S. G r o b e l : P o ję c ie ra ż ą c e g o n ie d b a ls tw a w k o d e k s ie c y w iln y m , N P 5/1978, s. 708 i n .

H P o r.: o rzecz. SN z d n . 3.IV.1964 r . I P R 149/62, O S P iK A 1965, poz. 88; o rz e c z . SN

z d n . 15.V I.1962 r . 2 CR 700/61, O S N C P 1963, poz. 201.

*2 p o r . A. S z p u n a r : W sp ra w ie o g ra n ic z e n ia o d p o w ie d z ia ln o śc i (...), s. 20.

oa O S P iK A 7—8/1980, poz. 145 z k r y ty c z n ą g lo są M. N e s t e r o w i c z a , ta m ż e , i a p r o b u ­

N r 4 (340) O dpow iedzialność c yw iln a h o teli za pieniądze, koszto w n o ści Itp. 13 ności do depozytu hotelow ego, w zw iązku z czym odpow iedzialność ho telu je st o g ran ic zo n a do w ysokości 5 000 zł n a osobę. N ato m iast sąd n ie d o p atrzy ł się w p o ­ stę p o w an iu rec ep cjo n istk i an i w in y u m y śln ej, an i rażącego n ied b alstw a. R ozpa­ tr u ją c w n iesio n ą sk a rg ę re w iz y jn ą S ąd N ajw yższy w y ra ził całkiem odm ienny p o ­ gląd , p o m in ął bow iem elem en ty su b ie k ty w n e dotyczące recep cjo n istk i („okolicz­ ność, że re c ep cjo n istk a zaczynała dopiero sam o d zieln ą pracę, n ie m ia ła d o św ia d ­ czen ia i z a u fa ła n ie p ra w id ło w ej, za sta n e j prak ty ce, m oże m ieć znaczenie tylko w sto su n k ach m iędzy n ią ja k o p rac o w n ik iem a je j zak ład em p racy — h o te lem ” — zaznaczył w u za sa d n ien iu S ąd N ajw yższy) i u sta lił n a s tę p u ją c ą tezę b ę d ą c ą ogólną d y re k ty w ą w y k ła d n i: „W ydanie przez p ra c o w n ik a ho telu klu cza od pokoju h o ­ telow ego zajm ow anego przez o k reślo n ą osobę osobie n ie zn a n ej bez sp raw d ze n ia je j tożsam ości u z a sa d n ia odpow iedzialność ho telu z pow odu rażącego n ie d b a lstw a (art. 849 § 2 k.c.)”. T eza ta, ja k k o lw ie k m oże budzić p ew n e w ątpliw ości, w y d aje się z a sa d n a ze w zględu n a konieczność d aleko idącej ochrony m ie n ia gości h o te lo ­ w y ch w niesionego przez n ich do h o te lu i obow iązku ho telu roztoczenia pieczy n a d ty m m ieniem . U trzy m u jący h o te l p o w in ien bow iem ponosić ryzyko sw ojej d zia­ łalności. N ie dążąc do n ad m iern eg o fo rm a liz o w an ia obsługi gości hotelow ych, po­ w in ie n zorganizow ać p rz y n a jm n ie j uproszczoną k o n tro lę k lientów , zw łaszcza przez w y d aw an ie k a r t hotelow ych lub innych dow odów zam ieszk an ia w hotelu. O g ra n i­ czenie form alności hotelow ych n ie m oże odbyw ać się kosztem bezpieczeństw a m ie n ia podróżnych, gdyż godziłoby to w isto tę w zm ożonej odpow iedzialności h o ­ te lu .* *4

IV. P rz y analizie pow yższego z a g ad n ien ia p o w sta je k w estia, czy ho tel m oże w yłączyć lu b ograniczyć sw o ją odpow iedzialność za pieniądze, p ap iery w arto śc io ­ we, kosztow ności albo rzeczy m a ją c e w arto ść n a u k o w ą lu b artystyczną. Otóż a rt. 846 § 3 k.c. p rze w id u je, że w yłączenie lub ogran iczen ie odpow iedzialności u s ta ­ w ow ej ho telu przez ogłoszenie n ie m a sk u tk u praw nego. Z asa d a ta n ie je d n o k ro t­ n ie b y ła p o tw ie rd z o n a w orzecznictw ie, zw łaszcza zaś w orzecz. SN z dn. 5.III. 1971 r. III CZP 6/71 (OSNCP 10/1971, poz. 170) i w orzecz. SN z dn. 20.III.1974 r. I II C ZP 13/74 (OSNCP 12/1974, poz. 206). W tym o sta tn im orzeczeniu SN po­ szedł je d n a k d alej niż u s ta w a stw ie rd z ając , że |§ 1 i ;§ 2 a rt. 846 m a ją c h a ra k ­ te r przepisów iu ris cogentis i n ie m ogą być an i w drodze regulam inów , an i w d ro ­ dze um ow y zm ienione. A skoro ta k , to — zd a n ie m S ąd u N ajw yższego — a rt. 846 § 3 k.c. stan o w i su p e rflu u m u sta w o w e i w istocie je s t zbędny.

P o g ląd u tego n ik t je d n a k nie za ak c ep to w a ł i n ie z n a jd u je on o p arc ia u sta w o ­ w ego. W d o k try n ie p rz y jm u je się pow szechnie dopuszczalność o g ran iczen ia odpo­ w ied z ia ln o ści za k ła d u h o te larsk ie g o w dro d ze um ow y.35 D latego stanow isko S ąd u N ajw yższego zostało p o d d an e k rytyce. H u m a n ita rn e m otyw y ochrony k lientów ja k o stro n y słabszej p rzy istn iejący m b ra k u m iejsc hotelow ych n ie w y sta rc za ją. P rz e d e w szy stk im n ie m o żn a przy jąć, że przep is p ra w n y je st n iepotrzebny.35 P oza ty m m ożna m ieć w ątp liw o ści, czy zakaz w y łąc ze n ia lub o g ran iczen ia odpow ie­ dzialności w drodze um ow y byłby słuszny, ja k o że należy w yw ażyć in te resy obu stro n . N ie w idzę przeszkód, b y w drodze um ow y schronisko, p en sjo n at, h o te l s tu ­

04 P o r . A . S z p u n a r (W s p r a w ie o g r a n ic z e n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i (...), s. 20—21), pod w p ły w e m a r g u m e n ta c ji k tó r e g o o d s tę p u ję o d p o g lą d u w y ra ż o n e g o w c y t. g lo sie. *5 P o r.: W . C z a c h ó r s k i : o p . c it., s. 613; A . O h a n o w i c z , J. G ó r s k i : o p . c it., s. 409; L . P e i p e r : o p . c it., s. 750; A . S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ść u tr z y m u ją c y c h h o te le i p o d o b n e z a k ła d y , R P E iS 3/1979, s. 57. M T a k s łu s z n ie Z. R a d w a ń s k i w g lo s ie d o o rz e c z . SN z d n . 20.III.1974 r . I II C Z P 13/74, N P 10—11/1975, s. 148.

dencki czy osoba fizy czn a u trz y m u ją c a pokoje gościnne w yłączyły sw o ją o d p o w ie ­ dzialność za u trą c o n e p ie n ią d z e i in n e cenne rzeczy k o rzy sta ją cy c h z tych że usług. N ie m ożna bow iem je d n e j m ia ry stosow ać do w szystkich osób p ro w a d zą cy c h zak ład y h o te la rsk ie lu b podobne zakłady bez w n ik n ię c ia w ro d zaj i sp ecy fik ę ich działalności. P o d zielam je d n a k poglądy, że w ażność ta k ich postan o w ień u m o w n y ch należy oceniać z p u n k tu w id z e n ia zasad w spółżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).37 N ależałoby odm ów ić z n a cz en ia p raw nego klauzulom , k tó re zostały w y m u sz o n e n a k lien tach , a ta k że z re d ag o w an y m w sposób n ie jasn y , zaw iły lub zbyt ogólny, jeżeli m ogą pow stać w ątp liw o ści, czy są one d la gościa hotelow ego zro zu m iałe. K lau zu le te n ależało b y u zn ać rów n ież za niew ażne, gdy po stro n ie h o te lu bąd ź osób, z k tó ry ch pom ocą zo bow iązanie w ykonyw a (np. p rac o w n ik ó w h o telu , n ie ­ zależnych przew o źn ik ó w d ziałający ch w im ien iu lub n a zlecenie h otelu, p ra c o w ­ ników innego za k ła d u p rze p ro w ad z ają cy c h re m o n t pokojów hotelow ych itp.), z a ­ chodzi w ina, choćby w um o w ie ta k ie za strzeżenie zaw arto . Z ak ład h o te la rsk i nie m oże bow iem pow ołać się n a a r t. 473 § 2 k.c., ze zw a lający dłu żn ik o w i w yłączyć sw o ją odpow iedzialność za szkodę w y rząd zo n ą z w in y n ie u m y śln e j (a rg u m e n tu m

a contrario), a w ięc za n ie d b alstw o zw ykłe, a n a w e t rażące. K lau zu le tego ro ­

d zaju prow ad ziły b y bo w iem do obejścia przepisów o odpow iedzialności h o te lu n a zasadzie ryzyka, a w ięc godziłyby w sam ą ideę u n o rm o w a n ia ustaw ow ego.

V. W w y p ad k u szkody poniesionej przez gościa hotelow ego (w czasow icza, k u ­ ra c ju sz a itp.) często n ie ła tw ą je s t rzeczą u sta le n ie w ysokości odszkodow ania. N a­ leży p rzede w szy stk im przypom nieć, że za sa d ą w p ra w ie polsk im je st p e łn e od ­ szkodow anie. O znacza to, że osoba o dpow iedzialna za szkodę je s t o b o w iązan a w ynagrodzić poszkodow anem u c a łą szkodę. A rt. 361 § 2 k.c. stan o w i, że n a p r a ­ w ien ie szkody o b ejm u je stra ty , k tó re poszkodow any poniósł, oraz korzyści, k tó re m ógłby osiągnąć, gdyby m u szkody n ie w yrządzono. P rz e p is te n p rze w id u jąc y odszkodow anie zarów no w z a k re sie d a m n u m em ergens, ja k i lu cru m cessans, dopuszcza d w a w y ją tk i, w y n ik a ją c e z odm iennego p rze p isu u sta w y lub p o sta n o ­ w ie n ia um ow y. W y jątk i u sta w o w e nie są w p ra w ie p o lsk im liczn e; je d e n z nich dotyczy odpow iedzialności hoteli. Z a rt. 846 § 1 k.c. w y n ik a w y raźn ie, że hotel o dpow iedzialny je s t tylk o za u tr a t ę lub uszkodzenie rzeczy, a w ięc tylko w g r a ­ nicach d a m n u m em ergens. D otyczy to każdej rzeczy w n iesio n ej, a w ięc także rzeczy cennych w ym ienionych w a rt. 849 § 1 k.c.

N ap raw ie n ie szkody przez h o te l pow inno n astąp ić — w ed łu g w y b o ru poszko­ dow anego — bądź przez p rzy w ró c en ie sta n u poprzedniego, bąd ź przez za p ła tę o dpow iedniej su m y p ien iężn ej (art. 363 § 1 k.c.). W p raw d zie w y b ó r, sposobu n a ­ p ra w ie n ia szkody należy do poszkodow anego, je d n ak ż e r e s ty tu c ja n a tu r a ln a za­ chodzić będzie b. rza d k o (np. gdy ho tel d ostarczy gościow i z a m ia st u tra c o n e j lub zniszczonej rzeczy, u w aż an e j w obrocie za rzecz za m ien n ą, in n ą rzecz tego sa­ mego g atu n k u ), a pędzie w ogóle niem ożliw a, gdy chodzi o rzecz oznaczoną co do tożsam ości (np. o ry g in aln y obraz). Może je d n a k m ieć m ie jsc e np. n a p ra w a rz e ­ czy uszkodzonej, d o k o n an a przez sam ego sp raw cę lub przez osobę trz e c ią n a koszt zobow iązanego albo przez poszkodow anego.33 W tym o sta tn im w y p a d k u hotel byłby zobow iązany do z w ro tu poszkodow anem u w szelkich celow ych i u za sa d n io ­ nych ekonom icznie w ydatków . Do w y d atk ó w tak ich n ależy zaliczyć ta k ż e koszt 87

87 P o r. Z. R a d w a ń s k i : c y t. w y ż e j g lo sa ; A. S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ść u t r z y ­ m u ją c y c h h o te le (...), s. 57.

N r 4 (34Ó) P odstaw i/ odpow iedzialności odszko d o w a w czej w k.p.a. 15

n o w y ch części i innych m a teria łó w , jeśli ich użycie było n ie zb ę d n e do n a p r a ­ w ie n ia uszkodzonej rzeczy.

R egułą będzie r e s ty tu c ja p ie n iąd z a poleg ająca n a za p ła cie poszkodow anem u oznaczonej kw o ty pien iężn ej. W ysokość odszkodow ania p o w in n a być u sta lo n a w e ­ d łu g cen z d a ty u sta le n ia odszkodow ania (czyli w raz ie p rocesu sądow ego — d aty w y ro k o w a n ia), ch y b a że szczególne okoliczności w y m a g a ją p rzy ję cia za p odstaw ę c e n istn iejący c h w in n e j c h w ili (art. 363 § 2 k.c.). P rz ep is n ie przesądza, ja k ie ceny m a ją zasto so w an ie do u sta le n ia w ysokości odszkodow ania. N ie m a w ątpliw ości, że p o d sta w ę sta n o w ić b ę d ą ceny urzędow e, w ątp liw o ści n a to m ia st dotyczą cen ry n k o w y c h , zw łaszcza gdy znacznie o d b ie g ają one od tych pierw szych. W ydaje się, że w w a ru n k a c h b ra k u to w aró w i in d yw idualnego im p o rtu w ielu rzeczy, n a k tó re b r a k je s t cen urzędow ych, jedynie słuszny je st pogląd, że należy uw zględnić i jedne, i d ru g ie ceny. G dy n a d a n ą rzecz b r a k je s t ceny urzęd o w ej albo gdy ze w zględu n a p o p y t znacznie przew yższający podaż n ab y c ie te j rzeczy w sklepie je s t p ra k ty c z n ie niem ożliw e lub choćby b ardzo u tru d n io n e , to w ów czas należy w ziąć pod uw ag ę cenę ry n k o w ą istn ie ją c ą w uczciw ym obrocie (z w yłączeniem w ięc cen spekulacyjnych).*9

S p ra w a się n a ty m n ie kończy. N ierzadko rzeczy, k tó re posiad a gość hotelow y, m a ją d la niego szczególną w arto ść (p retiu m singulare), podczas gdy ceny ry n k o w e m ogą być n isk ie (np. k sią żk a ze zbioru lub służąca do p rac y n au k o w e j, rękopis dzieła literackiego). Czy szczególna w a rto ść p o w in n a być u w zg lę d n io n a ? Sądzę, że tak,* z w y łączeniem je d n a k w arto śc i z u p o d o b an ia (p re tiu m a ffe c tio n is), np. szczególnej w arto śc i em ocjo n aln ej p a m ią te k ro dzinnych.40 Do u w zg lę d n ie n ia bo ­ w ie m ta k ie j w arto śc i n ie m a podstaw y w p ra w ie polskim .

»9 P o r. A . S z p u n a r : U s ta le n ie o d sz k o d o w a n ia w p r a w ie c y w iln y m , W a rsz a w a 1975, s. 155—156.

<0 P o r.: A . S z p u n a r ; jw „ s. 66, 69—70; T . D y b o w s k i (w :) S y ste m p r a w a c y w iln e g o , t. III, cz. 1, W ro c ła w —W a rsz a w a 1981, s. 272 i n.

ANTONI A G O P SZ O W IC Z

PODSTAWY ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

W KODEKSIE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

(Artykuł dyskusyjny)

I

A naliza tre śc i n o rm o d sy łający ch z a w a rty c h w a rt. 153 i§ 1, ,160 § 2, 161 § 5, 215 § 5 ii 216 f§ 5 k.ip.a. n ie doprow adziła do w y jaśn ien ia, dlaczego czynią one to w różny sposób (bądź p rz y z n a ją c roszczenie o 'odszkodow anie w zakresie i n a z a sa ­ dach o k reślo n y ch w p rze p isac h kodeksu cyw ilnego (art. 153 § 11 ik.p.a), b ą d ź n ak a z u ją c stosow ać p rze p isy tego k o d ek su ty lko d o odszkodow ania, z w yłączeniem je d n a k a r t. 418 k.c., albo w p ro s t (art. 160 § ,2 k.p.a.), albo odpow iednio (art. 1161 § 5, 215 § ,5 i 216 § 5 k p .a .) ! 'Pozostaje w ięc do rozw ażenia, czy odpow iedź n a m urtu- l

l A. A g o p s z o w i c z : N o rm y w k o d e k s ie p o s tę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o o d s y ła ją c e d o k o d e k s u c y w iln e g o , „ P a l e s t r a ” 1985, n r 10, s. 14 i n .