Widok Współczesne problemy w zagospodarowaniu Łodzi w opinii użytkowników przestrzeni miejskiej

Iwona PIELESIAK*

WSPÓŁCZESNE PROBLEMY

W ZAGOSPODAROWANIU ŁODZI W OPINII

UŻYTKOWNIKÓW PRZESTRZENI MIEJSKIEJ

IN THE OPINIONS OF URBAN SPACE USERS DOI: 10.25167/sm2017.025.04 s. 77–91

ABSTRAKT: W artykule podjęto temat postrzegania problemów w zagospodarowaniu Łodzi przez osoby z niego korzystające. Analizie poddano 160 szczegółowych wypowiedzi pisemnych młodych użytkowników przestrzeni miejskiej, uzupełnionych przez autorkę danymi o charakterze obiektywnym. W opracowaniu założono zbadanie struktury rodzajowej problemów i ich przyczyn, rozmieszczenia i struktury własnościowej nieruchomości dotkniętych nieprawidłowościami, a także ukazanie propozycji rozwiązań przedstawionych problemów. Badane osoby najsilniej krytykowały zaniedbanie i dewastację tkanki miejskiej w centralnej części miasta, a także zakłócenia ładu przestrzennego w sferze wizualnej. W subiektywnej opinii „winę” za te problemy ponoszą przede wszystkim prywatni inwestorzy, ale także władze – odpowiadające za projekty inwestycji, uchwalanie prawa lokalnego i jego egzekucję. Wśród najważniejszych działań na rzecz rozwią-zania sytuacji problemowych znalazły się inwestycje infrastrukturalne oraz optymalizacja prawa lokalnego i procedur administracyjnych.

SŁOWA KLUCZOWE: przestrzeń miejska, problemy w zagospodarowaniu, Łódź

ABSTRACT: In this article urban users’ perception of problems in the development of Lódź is analyzed. It concerns 160 essays prepared by young people who move around the city regularly. The opinions were supplemented by the author with objective data. The paper examines the range of problems and reasons for their appearance, spatial pattern and ownership of estates affected by improprieties, and presents solutions suggested in this field. People participating in the research heavily criticized negligence and devastation of the urban tissue in the central part of the city, as well as disruptions of spatial order in its visual dimension. According to subjective opinions, the main actors responsible for those problems are private investors and the authorities who carry out investment projects, pass law and execute it. Among crucial actions suggested for solving problems in the built environment there are infrastructural investments as well as optimization of local law and administrative procedures.

KEY WORDS: urban space, problems in the built environment, Lódź

* Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej, Zakład Fizjografii i Planowania Przestrzennego, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź, tel. 42 635 45 78, e-mail: iwona.pielesiak@geo.uni.lodz.pl

Wprowadzenie

Miasta stanowią środowisko mieszkaniowe, miejsce pracy i rekreacji dla olbrzymiej grupy ludności. Według danych Organizacji Narodów Zjednoczonych obszary zurba-nizowane są obecnie zamieszkiwane przez 53,9% z 7,34 mld globalnej populacji (World Urbanization… 2014). W Polsce wskaźnik ten wynosi 60,3% („Rocznik Demograficz-ny” 2016). Koncentracja tak licznej zbiorowości na stosunkowo niewielkim obszarze skutkuje częstym pojawianiem się problemów w sferze przyrodniczej, społecznej i eko-nomicznej. Stanowi ona tym samym wyzwanie dla gospodarki przestrzennej, której jednym z celów jest odpowiednie kształtowanie warunków bytowych oraz ulepszanie środowiska życia ludności. Ma to umożliwiać społeczeństwu funkcjonowanie w „zdro-wym” i „cywilizowanym” otoczeniu (Parysek 2006).

Aby gospodarowanie przestrzenią miejską było efektywne, musi być poprzedzone diagnozą problemów, w szczególności tych, które uwidaczniają się w sferze zagospo-darowania przestrzennego. Zagadnienie to stało się przedmiotem zawartej w artykule analizy. Przedstawiono je na przykładzie Łodzi – trzeciego co do liczby mieszkańców miasta w Polsce.

Cel, materiały i metody

Głównym celem artykułu jest zbadanie struktury rodzajowej problemów w zago-spodarowaniu Łodzi, zauważanych przez użytkowników przestrzeni miejskiej. Jedno-cześnie poddano analizie rodzaj oraz rozmieszczenie miejsc, w których dostrzeżono nieprawidłowości. Dodatkowym celem było zbadanie opinii na temat przyczyn proble-mów wskazanych przez osoby uczestniczące w badaniu. Ostatnią poruszoną w artykule kwestią było ukazanie propozycji rozwiązań dla zidentyfikowanych nieprawidłowości. Do badania wybrano szczególnych użytkowników przestrzeni – studentów uzupeł-niających studiów magisterskich kierunku gospodarka przestrzenna na Wydziale Nauk Geograficznych i Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego. Były to osoby, które stosunkowo dobrze znają Łódź, często się w jej obrębie przemieszczają, a dodatkowo mają szeroką wiedzę na temat problemów zagospodarowania miast.

W latach 2014–2016 studenci zostali poproszeni o przygotowanie prac pisemnych, w  których identyfikowali problemy w  zagospodarowaniu wybranego obszaru. Ich zadaniem było szczegółowe przedstawienie rodzaju nieprawidłowości, jej lokalizacji i genezy, ukazanie wpływu na użytkowników przestrzeni oraz wskazanie potencjal-nych sposobów rozwiązania. Ostatnim elementem pracy był wybór rozwiązania, które badani uznali za optymalne.

Spośród 247 pisemnych wypowiedzi (w tym 175 kobiet) do dalszej analizy wybrano jedynie te, które zostały w  całości przygotowane według powyższych zaleceń oraz identyfikowały problem zlokalizowany w Łodzi. Do szczegółowego przeglądu zakwali-fikowano 160 prac, głównie autorstwa studentek, które stanowiły aż 76,3% ogółu

bada-nych. Tak wyraźna dominacja kobiet w wypowiadającej się grupie sprawiła, że analiza zróżnicowania postrzegania problemów w zagospodarowaniu Łodzi w zależności od płci nie została przeprowadzona.

Spośród wszystkich prac przygotowanych w  2014  r. do szczegółowego badania wybrano 49, a w kolejnych latach odpowiednio 37 i 74. Zdecydowana większość osób, które przedstawiły swoje opinie na temat problemów w  zagospodarowaniu, była w wieku od 22 do 23 lat. Około połowy przebadanej zbiorowości stanowiły osoby na stałe zameldowane w  Łodzi, pozostałe przebywały w  mieście czasowo, w  związku z podjęciem studiów na Uniwersytecie Łódzkim. Z uwagi na brak adresów zamiesz-kania badanych osób (ze względu na ochronę danych osobowych) możliwość analizy wpływu tego czynnika na uzyskany obraz była ograniczona. Wypowiedzi badanych zostały uzupełnione przez autorkę o dane na temat własności nieruchomości, typu użytkowania ziemi we wskazanym obszarze oraz jego odległości od centrum Łodzi. Następnym etapem procedury badawczej była analiza kartograficzna oraz statystyczna. W drugim przypadku przeanalizowano rozkład częstości zmiennych oraz oceniono związek między cechami w oparciu o tabele krzyżowe. W badaniach wykorzystano także test χ2_{, jednak wymagania odnośnie jego użycia w odniesieniu do liczebności} teoretycznych znacząco ograniczyły jego użycie.

Do analiz wykorzystano ostatecznie następujące zmienne: rok badania; rodzaj zi-dentyfikowanego problemu; rodzaj miejsca/obszaru, w którym zauważono problem (ulica/skrzyżowanie, plac, osiedle mieszkaniowe itp.); przeznaczenie terenu, na którym zidentyfikowano problem (wg Atlasu miasta Łodzi 2002), odległość „problematyczne-go” miejsca/obszaru od skrzyżowania ul. Piotrkowskiej i al. Piłsudskiego (położonego w centrum miasta, na przecięciu głównych osi: biegnącej równoleżnikowo trasy W-Z oraz rozciągającego się południkowo reprezentacyjnego deptaka); przyczyna zaistnie-nia problemu; właściciel „problematycznej” nieruchomości oraz propozycja rozwią-zania problemu.

Postrzeganie obszarów problemowych w Łodzi

Struktura obszarów problemowych

Zdecydowana większość badanych wskazała tylko jedną kwestię problematyczną, podczas gdy mniej niż 1/5 wypowiadających się osób zidentyfikowało kilka współistnie-jących zjawisk negatywnych. Do najliczniej wymienianych kwestii należały zaniedbanie, dewastacja oraz szeroko rozumiane niedoinwestowanie (rysunek 1).

Użytkownicy przestrzeni miejskiej negatywnie wypowiadali się na temat pusto-stanów (głównie obiektów mieszkaniowych w zabudowie czynszowej), nawierzchni ciągów pieszych, nieuporządkowania i niskiej jakości terenów zieleni, a także braku, niedostatecznej liczby i jakości mebli miejskich. Zaniedbania tego rodzaju wiązano niemal we wszystkich przypadkach z obszarem leżącym w centrum Łodzi (jednostki

pomocnicze Katedralna, Śródmieście Wschód, a w mniejszym stopniu Stare Polesie i Stary Widzew). Niedoinwestowanie przypisywano głównie przestrzeniom publicz-nym, problemy z parkowaniem – osiedlom mieszkaniowym, złe funkcjonowanie zago-spodarowania – ulicom i skrzyżowaniom dróg, zaś ubytki i pozostałe przejawy chaosu w zabudowie – indywidualnym parcelom i obiektom usługowym.

Zaniedbanie i niedoinwestowanie piętnowano najczęściej w odniesieniu do Rynku Staromiejskiego, który od wielu lat jest postrzegany jako zapomniana przestrzeń tran-zytowa, przestrzeń „w kryzysie”, która zaprzestała pełnienia istotnej roli w życiu miasta (Wycichowska 2012, Wójcik, Tobiasz-Lis 2014). Dzieje się tak mimo, iż Rynek jest jednym z kluczowych obszarów dla historii miasta. Jego zagospodarowanie oraz zwią-zane z nim funkcje niewiele się jednak zmieniły od lat 50. XX w. Współcześnie mimo sukcesywnie prowadzonych działań rewitalizacyjnych w centralnej części Łodzi obszar nie był traktowany priorytetowo. Zainteresowanie użytkowników przestrzeni miejskiej Rynkiem wzrasta jedynie okresowo, w związku z organizacją w jego obrębie różnego typu wydarzeń kulturalnych – wernisaży, instalacji artystycznych, koncertów itp.

Wywołany fizyczną degradacją, niewielką atrakcyjnością i funkcjonalnością zagospo-darowania, niedorozwojem usług i niedostatkiem wydarzeń kulturalnych brak zaintere-sowania użytkowników Rynkiem Staromiejskim jest wiązany także z funkcjonowaniem od 10 lat leżącego w pobliżu centrum handlowo-rozrywkowego Manufaktura. Obiekt ten przyciąga mieszkańców i przyjezdnych nie tylko bogatą ofertą usługową, ale także otwartą przestrzenią, urządzoną na podobieństwo miejskiego rynku, w której często są organizowane imprezy masowe.

Kolejnym zagadnieniem, na które badane osoby zwróciły większą uwagę, był chaos w zabudowie miejskiej. Piętnowano zwłaszcza zróżnicowanie kubatury i form

archi-12% 12% 12% 12% 12% 9% 7% 6% 6% 4% 3% 2% 1% 1% 1% Zaniedbanie, dewastacja Chaos w zabudowie Kolizyjne s¹siedztwo funkcji Z³e funkcjonowanie zagospodarowania Pozosta³e z³o¿one

Ubytki w zabudowie Brak miejsc parkingowych Niedoinwestowanie

Z³o¿one (zwi¹zane z niedoinwestowaniem) Zbêdne inwestycje

Z³o¿one (zwi¹zane z chaosem w zabudowie i reklamowym) Grodzenie terenu

Nielegalne wyburzenie obiektów Chaos reklamowy

Brak zieleni

Rys. 1. Problemy w zagospodarowaniu Łodzi wskazane przez badanych użytkowników przestrzeni miejskiej Źródło: Opracowanie własne na podstawie pisemnych wypowiedzi osób uczestniczących w badaniu.

tektonicznych sąsiadujących budynków (np. budynek BRE Banku na Placu Wolności, elewacja frontowa budynku Filharmonii Łódzkiej). Wrażenie „bałaganu” w zagospo-darowaniu było także wywołane licznymi ubytkami w  zabudowie pierzejowej oraz zaburzeniem linii zabudowy w śródmieściu. Do najczęściej wskazywanych obszarów problemowych w tym zakresie należały tereny wzdłuż al. Piłsudskiego oraz ulic Na-rutowicza i Zachodniej/Kościuszki, w przypadku których wyburzenie frontowych bu-dynków na potrzeby poszerzenia ciągów komunikacyjnych poskutkowało otwarciami widokowymi na mało atrakcyjne obiekty wewnątrz parcel. Warto podkreślić, iż równie liczna grupa badanych uznała luki w zabudowie za problem odrębny, bez wiązania go z szerszym zagadnieniem, jakim jest chaos w zagospodarowaniu. Podkreślano w tym wypadku nie tylko ich negatywny wpływ na percepcję krajobrazu miejskiego, ale także utracone korzyści społeczne i ekonomiczne wynikające z istnienia niezagospodarowa-nych terenów pośród gęstej zabudowy śródmiejskiej.

Jeżeli chodzi o postrzeganie problemów w zagospodarowaniu w ujęciu czasowym, w kolejnych latach zauważono wzrost liczby wskazań na nieodpowiednie funkcjono-wanie elementów zagospodarowania (głównie problemy komunikacyjne, nieefektywne użytkowanie nieruchomości oraz opustoszałe przestrzenie publiczne) oraz zaburzeń estetyki krajobrazu (zaśmiecenie przestrzeni publicznej reklamami). O ile pierwsza z wymienionych opinii ma poparcie w realnym wzroście obciążenia ruchem kołowym (Kowalska 2011, Wyniki Generalnego… 2015) czy szerszych badaniach nad użytkowa-niem przestrzeni publicznych (Atrakcyjne przestrzenie… 2013, Pielesiak 2016), o tyle wzrastającą percepcję chaosu reklamowego można przypisać zarówno nasileniu się tego zjawiska w wymiarze obiektywnym, jak i rosnącej świadomości społecznej w tym temacie.

Choć w badanym okresie wskazania na zakłócenia ładu przestrzennego należały do najliczniej reprezentowanych kategorii, z każdym kolejnym rokiem zarówno ich liczba, jak i udział w ogóle wskazań się zmniejszały. Trudno jest jednak odpowiedzieć na pyta-nie, na ile wpływ na to mają sukcesywnie prowadzone przez władze lokalne i podmioty prywatne działania inwestycyjne. Podobna prawidłowość, choć w znacznie mniejszej skali, dotyczy nieuprawnionych wyburzeń obiektów budowlanych o dużej wartości hi-storycznej i/lub architektonicznej. Wydaje się, iż pewne znaczenie przyczynowe mogło mieć usprawnienie narzędzi ochrony krajobrazu kulturowego (poprawka wprowadzona do Ustawy […] o ochronie zabytków… w 2010 r. – por. Pielesiak 2015).

Nieruchomości/obszary wskazane przez badane osoby są w większości przypad-ków własnością prywatną, ponad 1/4 należy do gminy Łódź, a blisko 1/5 – do innych podmiotów publicznych. Najmniejszy udział zaobserwowano w przypadku terenów o własności mieszanej (publicznej i prywatnej).

Biorąc pod uwagę przeznaczenie gruntów, ponad połowę analizowanego zbioru sta-nowią obszary wielofunkcyjne. Stosunkowo duża część z nich (1/5 wskazań) to tereny mieszkaniowe, podczas gdy pozostałe kategorie – obszary przeznaczone pod usługi, działalność przemysłową, infrastrukturę techniczną, zieleń, dla rolnictwa oraz typy mieszane, mają dość wyrównany udział, nieprzekraczający 7%.

Analizując zmienność wskazań ze względu na rok, w  którym przeprowadzono badanie, zauważono, iż z biegiem lat subiektywnie postrzegane problemy w zagospo-darowaniu w coraz większym stopniu dotyczą obszarów przeznaczonych pod działal-ność usługową, infrastrukturę techniczną oraz terenów zieleni. Odwrotną zależdziałal-ność zaobserwowano w odniesieniu do terenów rolnych.

Większość osób uczestniczących w  badaniu za problematyczne uznała tereny niewielkie – przede wszystkim zajęte przez obiekty usługowe (16,3%), skrzyżowania i fragmenty ulic oraz niezabudowane działki (obie te kategorie po 15,6%). Tylko w kilku-nastu przypadkach problemy zostały przypisane obszarom dużym, kilkudziesięcio- do kilkusethektarowym terenom zieleni i gruntom rolnym, ale także osiedlom mieszka-niowym lub ich fragmentom.

Rozmieszczenie obszarów problemowych

Ponad 80% zidentyfikowanych przez badane osoby miejsc problemowych skupia się w centralnej części miasta (rysunek 2).

Więcej niż połowa obserwacji dotyczyła strefy położonej w odległości od 1 do 3 km od skrzyżowania ul. Piotrkowskiej i al. Piłsudskiego (głównie na północ od niego, w pomocniczej jednostce osiedlowej Katedralna). Uzyskany obraz silnie koresponduje z delimitacją obszarów problemowych, zawartą w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Łodzi (2010). Przedstawiony zasięg odpowiada tere-nowi wyznaczonemu przez linię kolei obwodowej, tj. terytorium Łodzi sprzed wybuchu drugiej wojny światowej. Cechuje się ono najstarszym zainwestowaniem, największą gęstością zabudowy oraz koncentracją ludności (Atlas miasta… 2002). Z kolei większe obszary problemowe są w całości położone poza centrum, głównie w północnej części miasta. Szczególną uwagę zwrócono na Las Łagiewnicki i jego otoczenie, w przypadku których krytyce poddano efekty presji urbanizacyjnej na tereny cenne przyrodniczo (zabudowa i grodzenie terenów), a także osiedle Nowosolna, na którym za dyskusyjne uznano trasowanie planowanej obwodnicy drogowej.

Biorąc pod uwagę wypowiedzi według roku badania, wyraźny kierunek zmian w postrzeganiu lokalizacji miejsc obciążonych problemami w zagospodarowaniu do-tyczy tylko jednej kategorii. Zauważono wzrost – zarówno wartości bezwzględnych, jak i udziału wskazań – w strefie położonej w odległości od 4 do 5 km od przyjętego punktu centralnego. Obejmuje ona głównie osiedla mieszkaniowe z okresu powojen-nego, w obrębie których szczególnie uciążliwe okazały się problemy komunikacyjne.

Geneza problemów w zagospodarowaniu

W opinii badanych użytkowników przestrzeni miejskiej ponad połowa przyczyn problemów w zagospodarowaniu Łodzi wynika z działań inwestorów z sektora pry-watnego oraz złego projektowania (rysunek 3). Dość duży udział miały również opinie krytykujące wprost działania władz – albo niedostateczne zapobieganie wystąpieniu

problemów, albo też brak lub nieefektywną reakcję na ich wystąpienie. Podobny wy-dźwięk mają poglądy, iż szereg nieprawidłowości jest spowodowanych brakiem miej-scowych planów zagospodarowania przestrzennego (mpzp), za które przecież także są odpowiedzialne lokalne władze samorządowe.

Zdecydowana większość badanych postrzega genezę problemów w zagospodarowa-niu miasta w sposób mało skomplikowany – jako wynik oddziaływania jednego czyn-nika. Tylko 1/4 badanych zdaje sobie sprawę z istnienia splotu różnych okoliczności, które prowadzą do nieprawidłowości w omawianej dziedzinie.

Choć poszczególne problemy cechują się pewną rozbieżnością opinii na temat ich przyczyn, w  przeanalizowanych wypowiedziach można zauważyć następujące pra-widłowości:

Rys. 2. Rozmieszczenie miejsc oraz obszarów uznanych za dotknięte problemami w zagospodarowaniu Źródło: Opracowanie własne na podstawie pisemnych wypowiedzi osób uczestniczących w badaniu oraz Atlasu miasta Łodzi 2002.

– zaniedbanie i dewastacja obiektów budowlanych w większości przypadków (47,4% odpowiedzi w tej kategorii) zostały przypisane działaniom prywatnych inwestorów (właścicieli bądź użytkowników);

– chaos w zabudowie jest wiązany w równym stopniu (po 20%) z ułomnościami procedur administracyjnych, zaniedbaniami władz, złym projektowaniem i  działa-niem prywatnych inwestorów; podobny rozkład opinii dotyczył przyczyn kolizyjnego sąsiedztwa funkcji, jednak w tym przypadku „winą” obarczano w większym stopniu czynniki instytucjonalne, głównie projektowanie i komunikację między władzą a miesz-kańcami;

– rozbiórki obiektów prowadzące do powstawania ubytków w zabudowie są przy-pisywane przede wszystkim działalności prywatnych inwestorów (40%);

– problemy z parkowaniem są tłumaczone głównie rosnącym poziomem motoryza-cji, a w nieco mniejszym stopniu – brakiem perspektywicznego projektowania (łącznie dla obu kategorii 81,8%);

– złe funkcjonowanie zagospodarowania przypisano nieodpowiedniemu projekto-waniu (63,2% odpowiedzi w tej kategorii).

Dwie zależności dostrzec można także, analizując wyjaśnienia problemów w kon-tekście lokalizacji miejsc poddanych krytyce. Mimo dość zróżnicowanego obrazu negatywne oddziaływanie prywatnych podmiotów jest wyraźniej wiązane z obszarem wielorodzinnej zabudowy o największej intensywności – do 3 km od przyjętego punktu centralnego Łodzi, ale także, w mniejszym stopniu, ze strefą peryferyjną miasta, dla której typowa jest zabudowa jednorodzinna. Poza tym z opinii badanych wynika, że w pierścieniu zlokalizowanym od 1 do 3 km od skrzyżowania ul. Piotrkowskiej

i al. Pił-27% 25% 14% 6% 6% 4% 4% 4% 3% 3% 3% 1%

Dzia³ania prywatnego inwestora/w³aœciciela Z³e projektowanie

Zaniedbania w³adz

Zaniedbania w³adz i dzia³ania prywatnego inwestora Brak mpzp i dz³alania prywatnego inwestora Brak mpzp, decyzje w oparciu o wz Wzrost poziomu motoryzacji

Z³y przep³yw informacji miêdzy w³adz¹ a mieszkañcami Pozosta³e mieszane

Zaniedbania w³adz i z³e projektowanie Z³e projektowanie i wzrost poziomu motoryzacji Pozosta³e

Rys. 3. Przyczyny problemów w zagospodarowaniu Łodzi w opinii badanych użytkowników przestrzeni miejskiej

sudskiego kluczowym czynnikiem wywołującym problemy w zagospodarowaniu jest nieodpowiednie projektowanie. Według Szymona Marcińczaka (Atlas miasta… 2002) strefa ta obejmuje głównie obszary o niskim statusie społecznym, z dominacją zabu-dowy czynszowej.

Propozycje rozwiązań problemów w zagospodarowaniu

W odróżnieniu od wypowiedzi przeanalizowanych powyżej, tym razem ponad połowa badanych zwróciła uwagę na fakt, że nie można ograniczyć się do prostych rozwiązań zidentyfikowanych problemów (rysunek 4). Podkreślając potrzebę działań wieloaspektowych, najczęściej łączono kwestie inwestycji infrastrukturalnych, nowej aranżacji zieleni i mebli miejskich, a także konieczności uzupełnienia braków w aktach prawa lokalnego oraz ulepszenia procedur administracyjnych związanych z wydawa-niem decyzji o warunkach zabudowy czy lokalizacji inwestycji celu publicznego.

Prowadząc rozważania na temat problemów w  zagospodarowaniu miasta, warto zwrócić uwagę na szczegółowe propozycje rozwiązań zaproponowane przez badane osoby. Najbardziej rozwinięty ich wachlarz dotyczy zakłóceń ładu przestrzennego w odniesieniu do zabudowy i reklam zewnętrznych. Dużo uwagi poświęcono także problemom opustoszałych przestrzeni publicznych, ekstensywnego użytkowania grun-tów i degradacji zabudowy w strefie wielkomiejskiej, problemów w ruchu drogowym, kolizyjnego sąsiedztwa funkcji, a  także niepotrzebnych wyburzeń oraz nadmiernej presji urbanizacyjnej (tabela 1).

51% 22% 7% 6% 4% 3% 3% 2% 2% Typy mieszane

Inwestycje infrastrukturalne/modernizacja zabudowy Zmiany w prawie lokalnym/procedurach administracyjnych Pozosta³e

Usuniêcie zbêdnych elementów

Nowa aran¿acja zieleni i/lub mebli miejskich Uzupe³nienie ubytków w zabudowie Negocjacje z w³aœcicielem Zmiana/rozwiniêcie funkcji

Rys. 4. Rozwiązania problemów w zagospodarowaniu Łodzi w opinii badanych użytkowników przestrzeni miejskiej – ujęcie ogólne

Tab el a 1 Szcze gółowe r oz w ią zani a w ybran yc h pr oblemów w z ago sp od ar ow aniu Ł od zi w opinii u ży tk ow nik ów pr ze str zeni mie jsk ie j Pr oblem Pr op onow ane r oz w ią zani a O pu st osz ałe pr ze str ze -nie publicz ne –k onsult ac je sp ołe cz ne w  zak re sie nie do st at ków i  w izji zago sp od ar ow ani a pr oblema tycz nyc h pr ze str zeni; –tr w ał a r earanż ac ja z ago sp od ar ow ani a (r emon t ot acz ając ej za budow y, z mi ana na w ier zc hni, nowe me ble mie jsk ie i  na sad zeni a zie leni); –s ezonow a z mienno ść z ago sp od ar ow ani a (szt ucz na pl aż a, lo dow isk o it p.); –or gani zac ja w yd ar zeń kult uraln yc h (w yst aw y szt uk i, t ea tr, k ino plener owe it p.); –w pr ow ad zenie now yc h / r oz w inię cie f unk cji (r zemio sło, szt uk a, ga str onomi a, r oz ry wk a itp.); –na sad zeni a z ie leni i zolując ej o d hał asu dr ogowe go; w ymi ana na w ier zc hni dr óg na „ cic he”; –lik w id ac ja/o graniczenie r uc hu poja zdów silnik ow yc h na pl ac ac h (n p. p opr zez budowę par kingów p od ziemn yc h); –r ozbudow a inf ra str ukt ur y dl a r ower zy st ów ; –uc hw alenie m pzp C hao s w z ago sp od ar o-w aniu (kub at ura i  styl budy nk ów , z abur zeni a linii z abudow y, c hao s re kl amow y it p.) –r emon t budy nk ów (szcze gólnie e le w ac ji f ron tow yc h), r ozbiór ka obie kt ów w na jgorsz ym st anie te chnicz ny m; gdy nie j est t o mo żliwe – w pr ow ad zenie „z ie lon yc h ś ci an ” lub m urali (w ie lk of or ma towe j g rafik i); –r ek onstr uk cja z abudow y pier ze jowe j w  tak i sp os ób, by nowe budy nk i na w ią zy w ały w ys ok oś ci ą i  stylem ar chit ekt onicz ny m do ot oczeni a; –pr ze budow a e le w ac ji obie kt ów źle w pi sując yc h się w  ot oczenie lub z as łonię cie ic h r oś linno śc ią ; –inst al ac ja now yc h obie kt ów małe j ar chit ekt ur y; –w pr ow ad zanie o gr odów na d ac hac h („ zie lon yc h dac hów ”); –u sunię cie sub st and ar dow yc h p aw ilonów handlow yc h it p. obie kt ów szp ec ąc yc h; –nak az u sunię ci a/dop as ow ani a f or m y g raficz ne j r ek lam (szcze gólnie w ie lk of or ma tow yc h) w ido cz nyc h w  pr ze str zeni publicz -ne j; –w pr ow ad zenie opł at z a umie szcz anie r ek lam w  pr ze str zeni publicz ne j; –sp ołe cz ne spr zą tanie mi ast a z  nie le galn yc h r ek lam; –u św iad ami anie sp ołe czeństw a, gd zie i w  jak i sp os ób mo żna z gł asz ać nadu życ ia w zak re sie umie szcz ani a r ek lam w  pr ze str zeni publicz ne j; –ob ow ią ze k p ok ryc ia k oszt ów r emon tu e le w ac ji, na kt ór ej ma z aw isnąć re kl ama ; –w yd zie lenie sp ec jaln yc h pr ze str zeni na r ek lam y (w mie jsc ac h niez ak łó ca jąc yc h ładu pr ze str zenne go); –u sp ok oj enie k olor ystyk i e le w ac ji budy nk ów ; –uw ypuk lenie w ar to śc iow yc h e lemen tów z ago sp od ar ow ani a pr zez no cną iluminac ję; –e duk ac ja wł ad z samor ządow yc h ora z mie szk ańc ów o dno śnie do ł adu, c hao su i r oli pl anow ani a pr ze str zenne go;

Pr oblem Pr op onow ane r oz w ią zani a C hao s w z ago sp od ar o-w aniu (kub at ura i  styl budy nk ów , z abur zeni a linii z abudow y, c hao s re kl amow y it p.) –or gani zac ja do da tk ow yc h z aj ęć dl a mło dz ież y, by z ap obie c akt om w and ali zm u w pr ze str zeni mie jsk ie j; –w yz nacz anie mie jsc na swob odną e kspr esj ę dl a twór ców g raffiti, w  po zo st ałyc h ob sz arac h st os ow anie śr odk ów z ab ezpie cz ają -cyc h m ur y pr ze d szp ec ąc ymi r ysunk ami i na pi sami; –s calenie zby t małyc h d zi ałe k na kluczow yc h ob sz arac h, by ł atw ie j było je pr zez nacz yć p od du że in we styc je; –uc hw alenie m pzp, a w  nim m.in. cz yt eln y p od zi ał na str ef y f unk cj onalne; og raniczenie g ro dzeni a t er enów w ys ok imi płot ami/ m urami Niez ago sp od ar ow ane / ek st ens yw nie u ży tk o-w ane nier uc homo śc i w  str efie w ie lk omie j-ski ej –w yst aw ienie na spr ze da ż d zi ałe k należ ąc yc h do g min y lub pr ze pr ow ad zenie na nic h in we styc ji k om unaln yc h; –w ykup nier uc homo śc i pr zez p odmioty publicz ne; –ur ząd zenie w  obr ębie nier uc homo śc i niez abudow an yc h t er enów z ie leni o gólno do st ępne j (n p. p ar ków k ie szonk ow yc h), k ame -raln yc h biur owc ów lub p ar kingów kub at ur ow yc h; –akty w ne p oszuk iw anie in we st ora (w ty m z  pomo cą me chani zmów fi sk aln yc h, n p. ok re sowe go z wolnieni a z  po da tku o d nier u-chomo śc i p od w ar unk iem pr ze pr ow ad zeni a ok re ślon yc h prac r emon towo-budowl an yc h); –w pr ow ad zenie pr og re sy w ne go p od at ku o d niez ago sp od ar ow an yc h nier uc homo śc i i/lub p od at ku k at astralne go; –wdra żanie lok aln yc h pr og ramów r ew itali zac ji; –uc hw alenie m pzp D eg rad ac ja z abudow y mie szk aniowe j w  str efie w ie lk omie jsk ie j –mo der ni zac ja z anie db an yc h kom unaln yc h z as ob ów mie szk aniow yc h (n p. w  ramac h pr og ram u Mi a100 Kamienic ); –r eg ul ar ne pr ow ad zenie r emon tów bież ąc yc h; –r ozbiór ka obie kt ów w  na jgorsz ym st anie t ec hnicz ny m (nie uz asadni ając ym potr ze by p odj ęc ia d zi ał ań r emon tow yc h); –in we styc je inf ra str ukt uralne; –w pr ow ad zanie z ie leni ur ząd zone j i  now yc h funk cji, ty pow yc h dl a d zie lnic c en traln yc h; –r eali zac ja pr oj ekt ów akty w iz ac ji z awo dowe j b ez rob otn yc h; –z mi ana str ukt ur y lok alne j sp ołe cz no śc i (w pr ow ad zanie o sób mło dyc h, prac ując yc h i  w yk szt ałc on yc h); –budow a now yc h mie szk ań k om unaln yc h; –z mi ana s yst em u cz ynszowe go W ybur zeni a z abudow y o du życ h w ar to śc iac h hi st or ycz nyc h i/lub ar chit ekt onicz nyc h –s yst ema tycz ne u akt ualni anie dan yc h woj ewó dzk ie go k ons er w at ora z aby tk ów n t. st an u i  zag ro żeń obie kt ów z aby tk ow yc h; –w sp ółprac a z  or gani zac jami p oz ar ządow ymi d zi ał ając ymi na rze cz o chr on y z aby tk ów ; –w pi s na jb ar dz ie j w ar to śc iow yc h obie kt ów do r ej estr u z aby tk ów ; –r oz mow y/me di ac je wł ad z z  wł aś cic ie lem; Ta be la 1 c d.

Pr oblem Pr op onow ane r oz w ią zani a W ybur zeni a z abudow y o du życ h w ar to śc iac h hi st or ycz nyc h i/lub ar chit ekt onicz nyc h –z ac hę ty wł ad z do ad apt ac ji pu st ost anów (n p. w sp ar cie w  kon takt ac h z  or ganami k ons er w at ors kimi); –b ar dz ie j r ygor ystycz ne e gze kwow

anie umów mię

dz y p odmiot ami publicz ny mi a pr yw atn ymi in we st orami w  zak re sie z ago -sp od ar ow ani a spr ze da w an yc h nier uc homo śc i; –z ao str zenie k ar z a nie upra w nione w ybur zeni a; –nało żenie na in we st ora ob ow ią zku o dbudow y z ni szczon yc h obie kt ów ; –wł ączenie są sie dnic h za by tk ow yc h obie kt ów p of abr ycz nyc h do sp ec jalne j str ef y e konomicz ne j; –uc hw alenie m pzp Pr esja urb ani zac yjna na t er en y o w ys ok ic h w ar to śc iac h pr zy ro dni -cz yc h i k ra jobra zow yc h –w pr ow ad zenie ob ow ią zku odp ow ie dnie go u zbr oj eni a t er en u pr ze d j ego z abudow ą; –z ao str zenie o graniczeń w  pl anie o chr on y P ar ku Kra jobra zowe go W znie sień Ł ód zk ic h pr zy j edno cze sn ym z w ię kszeniu k om -pe tenc ji j ego z ar ządc ów ; –oprac ow anie now yc h nar zę dz i k on tr oli w  zak re sie o chr on y z as ob ów pr zy ro dy ; –e duk ac ja w  zak re sie o chr on y śr odow isk a i dóbr kult ur y (sp ołe cz no ść lok alna , wł ad ze, in we st or zy); –e duk ac ja prac ow nik ów admini strac ji w  zak re sie s kut ków po chopne go w yd aw ani a de cy zji o  w ar unk ac h z abudow y i  po zwoleń na budowę; _–prop agow anie „ mo dy na mie szk anie w  cen tr um ” (n p. p opr zez pr og ram y uł atw ia jąc e kupno mie szk ani a); –uc hw alenie m pzp o granicz ając ego mo żliwo ść z mi an y pr zez naczeni a i p ar ce lac ji d zi ałe k Koli zy jne są sie dztwo funk cji –o graniczenie emi sji z anie cz yszczeń z  zak ładów pr zem ys łow yc h p opr zez st os ow anie b ar dz ie j w yd ajn yc h te chnolo gii pr oduk cji i o cz yszcz ani a; –r elok ac ja na jb ar dz ie j uc ią żliw yc h zak ładów na ob sz ar y p er yf er yjne; –w pr ow ad zanie z ie leni i zol ac yjne j; –u zbra janie t er enów pr zez naczon yc h dl a d zi ał alno śc i uc ią żliw yc h, a by s kłonić in we st or ów do lok ali zac ji z  dal a o d z abudow y mie szk aniowe j; –o dszk odow ani a dl a wł aś cic ie li nier uc homo śc i dot knię tyc h pr oblemem; –pr zy in we styc jac h c elu publicz ne go – k onsult ac je sp ołe cz ne p opr ze dz ając e de cy zj ę o  lok ali zac ji uc ią żliwe go obie kt u ora z sy st ema tycz nie pr ow ad zone ak cj e pr omo cy jno-inf or mac yjne; –w yz naczenie ob sz ar u o graniczone go u ży tk ow ani a (w yd zie lona str ef a o chr onna dl a ter enów nara żon yc h na nadmier ne o d-dz iały w anie cz ynnik ów szk odliw yc h); –uc hw alenie m pzp, m.in. umo żliw ia jąc ego lok ali zac ję obie kt ów szcze gólnie uc ią żliw yc h w ył ącz nie p oz a c en tr um Ta be la 1 c d.

Pr oblem Pr op onow ane r oz w ią zani a Sk rz yżow ani a o zby t małe j pr ze pu st owo śc i –k om ple ks ow a pr ze budow a s kr zy żow ań, w  szcze gólno śc i budow a r ond (m.in. t urbinow yc h) i  sk rz yżow ań w ie lop oz iomow yc h; –p oszer zenie j ezdni; –o dd zie lenie ruc hu p oja zdów sz ynow yc h i k ołow yc h; –opty mali zac ja o znak ow ani a pionowe go i p oz iome go; –opty mali zac ja tr ybu prac y s yg nali za tor ów św ie tln yc h; –inst al ac ja s yg nali zac ji ś w ie tlne j z  licz nik iem cz asu do zmi an y s yg nału; –w ypr ow ad zenie ruc hu pie sz yc h p oz a sk rz yżow anie (n p. budow a k łade k dl a pie sz yc h p onad nim); –opty mali zac ja har mono gram u r ob ót dr ogow yc h w  mie śc ie; –w ypr ow ad zenie ruc hu r ower owe go na o dr ębne ś cieżk i; –o graniczenie mo żliwo śc i p ar kow ani a w zdłu ż dr óg doja zdow yc h do s kr zy żow ań; –u zup ełnienie sie ci dr ogowe j o  brakując e o dc ink i obwo dnic y mie jsk ie j (w ypr ow ad zenie tranz yt u ze str ef y w ie lk omie jsk ie j); –budow a sy st em u P ar k & Ride w  ce lu o graniczeni a ruc hu p oja zdów k ołow yc h Nie do st at ek mie jsc par kingow yc h i z w ią

-zane z nim utr

udnieni a w  ruc hu –r eor gani zac ja sie ci dr óg o sie dlow yc h (pr ze bic ia dl a w ąs kic h ulic b ez pr ze ja zdu); –budow a now yc h p ar kingów (na ziemn yc h, p od ziemn yc h i  kub at ur ow yc h) na t er enac h rz adk o u ży tk ow an yc h (m.in. dz ię ki ro zbiór ce nie potr ze bn yc h budowli); –z ac hę ty do or gani zow ani a pł atn yc h p ar kingów na t er enac h pr yw atn yc h; –or gani zac ja p ar kingów ty pu Ki ss & R ide pr zy pr zy st ank ac h k om unik ac ji zbior owe j; –pr ec yz yjne w ytycz anie mie jsc p ar kingow yc h w  ce lu z w ię kszeni a p oj emno śc i p ar kingów (n p. p opr zez p odw yż szenie c o dr u-gie go mie jsc a p ar kingowe go); –o graniczenie mo żliwo śc i p ar kow ani a na o sie dl ac h mie szk aniow yc h (z am yk ane p ar king i tylk o dl a mie szk ańc ów); –e gze kwow anie z ak azów p ar kow ani a w  mie jsc ac h nie do zwolon yc h; –utr udni anie w ja zdu p opr zez po dw yż szenie k ra węż nik ów , inst al ac ję s ep ara tor ów r uc hu, na sad zeni a ora z budowę s kar p; –p oszer zenie str ef y pł atne go p ar kow ani a; –w yz nacz anie str ef z amie szk ani a, w  kt ór yc h pie sz y j est szcze gólnie upr zy w ile jow an y; –u spra w nienie f unk cj onow ani a transp or tu zbior owe go i  zac hę ty do k or zy st ani a z nie go (z ni żk i dl a mie szk ańc ów , w ymi ana ta bor u na b ar dz ie j k omf or tow y, mo der ni zac ja tor ow isk it p.); –e duk ac ja mie szk ańc ów ; –uc hw alenie m pzp Źr ódło: O prac ow anie wł asne na p od st aw ie pi semn yc h w yp ow ie dz i b ad an yc h o sób. Ta be la 1 c d.

W przypadku niemal każdego rodzaju problemu wskazano na konieczność uchwa-lania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w  których, zdaniem badanych osób, władze powinny uwzględnić bardzo precyzyjne zapisy odnośnie do obowiązującej linii zabudowy, kubatury i formy architektonicznej budynków, formy i rozmiarów ogrodzeń nieruchomości itp. W pracach dotyczących chaosu przestrzen-nego wielokrotnie wskazywano na konieczność uchwalenia przepisów regulujących kwestię umieszczania reklam w przestrzeni publicznej. Już w 2014 r. proponowano przy tym rozwiązania, które dopiero w 2015 r. zostały przyjęte przez ustawodawcę w tzw. ustawie krajobrazowej (Ustawa […] o zmianie… 2015).

Część badanych osób zauważyła, iż wdrożenie proponowanych przez nie rozwiązań jednego problemu mogłoby równocześnie pozytywnie wpłynąć także na inne aspekty życia w mieście. Przykładem są wypowiedzi na temat możliwości ograniczenia zapo-trzebowania na miejsca parkingowe. Poprzez różnego rodzaju zachęty do porzucania indywidualnych środków transportu na rzecz komunikacji zbiorowej pojawiłaby się dodatkowa korzyść w postaci redukcji zanieczyszczeń powietrza i hałasu.

Proponując rozwiązania, w wielu przypadkach badane osoby wskazywały na poten-cjalne trudności związane z prywatną własnością problematycznych nieruchomości. Poza niedostatkiem środków na sfinansowanie niezbędnych prac naprawczych ten właśnie czynnik wskazywano jako jeden z głównych hamulców pożądanych zmian w zagospodarowaniu. Dostrzeżono jednocześnie, że jednym ze środków na rozwią-zanie tego problemu, choć w perspektywie długoterminowej, jest edukacja społeczeń-stwa na temat podmiotów, roli, zakresu i narzędzi kształtowania zagospodarowania miast. Potrzebę kształcenia użytkowników przestrzeni miejskiej podnoszono także w  odniesieniu do nadmiernego uzależnienia ludności od indywidualnych środków transportu.

Wnioski

W świadomości przebadanej grupy użytkowników przestrzeni miejskiej współczes-na Łódź boryka się przede wszystkim z szeroko rozumianym zaniedbaniem tkanki miejskiej i chaotycznym zagospodarowaniem, które nie tylko negatywnie wpływają na estetykę miasta, ale także ograniczają efektywność jego funkcjonowania (konfliktowe lub ekstensywne użytkowanie ziemi, coraz większe utrudnienia w ruchu drogowym itp.). Takie postrzeganie, zwłaszcza w grupie osób będących u progu podjęcia decyzji o dalszym miejscu zamieszkania, nie może być dobrą wiadomością dla lokalnych władz, próbujących przeciwdziałać pogłębiającej się depopulacji.

Natężenie zidentyfikowanych problemów ma związek z intensywnością zagospo-darowania, ale także z wiekiem zabudowy. Dotknięte są nimi przede wszystkim: gęsto zabudowane śródmieście z dużym udziałem obiektów substandardowych oraz ota-czające je osiedla zabudowy wielorodzinnej, wzniesione w pierwszych dekadach po drugiej wojnie światowej. Obszar ten od dawna pozostaje w centrum zainteresowania

władz miejskich, jednak cechuje się on tak dużym nawarstwieniem różnego rodzaju problemów, iż nie można się spodziewać szybkiego ich rozwiązania.

Na zakończenie warto zwrócić uwagę na fakt, iż do głównych przyczyn zidentyfiko-wanych problemów badani zaliczyli kwestie instytucjonalne, przede wszystkim zanie-dbania władz miasta w sferze planowania przestrzennego, inwestycji samorządowych i egzekucji przepisów prawa. Nie wszystkie opisane w artykule problemy mogły być jednakże spowodowane tymi czynnikami. Jeżeli tak faktycznie jest, lokalne władze powinny krytycznie przyjrzeć się swojej polityce informacyjnej, zwłaszcza w odnie-sieniu do przyczyn problemów w zagospodarowaniu miasta oraz możliwości swojego oddziaływania w tym zakresie.

Bibliografia

Atlas miasta Łodzi, 2002, http://www.mapa.lodz.pl/index.php?strona=atlas (dostęp 13 listopada 2016). Atrakcyjne przestrzenie miejskie 2020+, 2013, http://bip.uml.lodz.pl/_plik.php?id=35133 (dostęp 6 lutego

2015).

Kowalska J., 2011, Analiza wyników pomiaru ruchu w 2010 r. w województwie łódzkim, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego, http://www.bppwl.lodzkie.pl /categories/3671 (dostęp 20 li-stopada 2016).

Prace wykonane przez studentów I roku uzupełniających studiów magisterskich kierunku Gospodarka prze-strzenna w latach 2014–2016, Wydział Nauk Geograficznych. Uniwersytet Łódzki, Łódź.

Parysek J.J., 2006, Wprowadzenie do gospodarki przestrzennej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. Pielesiak I., 2015, Managing ‘ordinary heritage’ in Poland: Łódź and its post-industrial legacy, “European

Spatial Research and Policy” 2015, vol. 22, No. 2.

Pielesiak I., 2016, Public spaces and social integration – the case of Lodz, [w:] The socio-spatial dimension

of quality of life in the city, eds. M. Mularska-Kucharek, K. Brzeziński, Polish Academy of Sciences.

Com-mittee for Spatial Economy and Regional Planning, Warsaw. Studia Regionalia KPZK vol. 45. „Rocznik Demograficzny” 2016, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

Studium uwarunkowań i  kierunków zagospodarowania przestrzennego Łodzi, 2010, uchwała nr XCIX/ 1826/10 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 27 października 2010 r., http://www1.mpu.lodz.pl/page/index. php?str=277 (dostęp 24 listopada 2016).

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, t.j.: Dz.U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, t.j.: Dz.U. z 2015 r., nr 1688, poz. 774.

Wyniki Generalnego Pomiaru Ruchu przeprowadzonego w 2015 r., 2015, https://www.gddkia.gov.pl/pl/2551/ GPR-2015 (dostęp 20 listopada 2016).

World Urbanization Prospects. The 2014 revision. Highlights, 2014, United Nations, New York, https://esa. un.org/unpd/wup/Publications/Files/WUP2014-Highlights.pdf (dostęp 07 listopada 2016).

Wójcik M., Tobiasz-Lis P., 2014, Ocena przestrzennych dysproporcji w Łodzi z perspektywy mieszkańców

mia-sta, [w:] Dysproporcje społeczne i gospodarcze w Łodzi. Czynniki, mechanizmy, skutki, red. A. Suliborski,

M. Wójcik, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Wycichowska B., 2012, Zagrożona przyszłość miasta. Przykład Łodzi, „Czasopismo Techniczne. Architek-tura” 1-A, 1(109).