"Handbuch der Pastoraltheologie", t. 3-4, wyd. Franz Xawer Arnold, Ferdinand Klostermann, Karl Rahner, Viktor Schurr, Leonard M. Weber, Freiburg-Basel-Wien 1968-1969 : [recenzja]

Jan Charytański

"Handbuch der Pastoraltheologie", t.

3-4, wyd. Franz Xawer Arnold,

Ferdinand Klostermann, Karl

Rahner, Viktor Schurr, Leonard M.

Weber, Freiburg-Basel-Wien

1968-1969 : [recenzja]

Collectanea Theologica 42/1, 220-222

220

A lbert HÖFER, Was h eist „Erlösung?” Theorie und 15 K atechesen, Salzburg 1970, Otto Müller Verlag, s. 147.

Dostrzeżenie w O bjawieniu w ezw ania Bożego, skierowanego do człowieka w jego konkretnej sytuacji życiowej, zwróciło uwagę na niewystarczalność w przepowiadaniu, a zwłaszcza w katechezie, inform acji religijnej, czy nawet „przepowiadania”. Koniecznym staje się wprowadzenie doświadczeń, proble­ m ów ludzkich i ich interpretacja w św ietle Objawienia.

Albert H ö f e r , profesor katechetyki, autor licznych publikacji naukowych i podręczników dla dziecka, jeden z czołowych reform atorów katechezy austriackiej w ostatnich latach, pragnie przerzucić „pomost” m iędzy doświad­ czeniem ludzkim a najistotniejszym pojęciem chrześcijaństwa — zbawieniem. W części teoretycznej sw ej pracy krytykuje obraz zbawienia, jaki posiada w iększość w iernych i jaki często podaje popularne kaznodziejstwo i kateche­ za, obraz tak zubożony, że aż w ykrzyw iający prawdę Bożą. W oparciu o dane Starego i zwłaszcza Nowego Testamentu, a przede w szystkim ew angelii św. Jana i u św. Pawła, ukazuje całe bogactwo tej rzeczywistości. Na pierw szy plan w ysuw a zagadnienie w spólnoty z Bogiem jako podstawowe i warunkujące w szystkie inne. To sięgnięcie do źródeł pozwala autorowi do­ strzec również płaszczyznę horyzontalną zbawienia nadprzyrodzonego, a jed­ nocześnie odszukać doświadczenia ludzkie, które niejako warunkują zrozu­ m ienie i przyjęcie zbaw ienia w ujęciu chrześcijańskim .

Odpowiedniego wyrazu doświadczenia ludzkiego szuka autor w w ielkiej literaturze św iatow ej. S a t r e ’ a Z am knięte d rzw i oraz Plus ultra Getrudy v o n L e F o r t stanowią m ateriał zasadniczy, prowadzący do przybliżenia chrześcijańskiej w spólnoty Kościoła, sakram entów m ałżeństw a i Eucharystii. P rzeciw staw ienie idei utw orów B. B r e c h t a i G. G r e e n a w yzyskuje dla ukazania istoty nawrócenia chrześcijańskiego. B iblijny obraz Boga zostaje przygotowany w przeciwstaw ieniu Procesu Fr. K a f k i i Sądu m orza G. v o n L e F o r t . Aż pięć w reszcie utworów stanow i przygotowanie do przyjęcia chrześcijańskiej m iłości „mocniejszej niż śm ierć”.

A naliza utworów literackich przeprowadzona jest troskliw ie i docelowo, bez łatw ego przechodzenia do ujęć chrześcijańskich. Uderza natom iast dys- harm onia m iędzy uwagą poświęconą w spom nianym powyżej utworom a w y ­ jaśnieniem w ątków ewangelicznych. Na przykład w czwartej grupie tem atycz­ nej na analizę pięciu utw orów autor poświęca 36 stron. O św ietlenie ew an ge­ liczn e tych w szystkich problem ów obejm uje jedną stronę. Można postawić p y­ tanie, czy nowoodkryte elem enty, istotne i konieczne, nie zdradzają absolutyz­ m u podobnego do ujęć teologii scholastycznej. Tu również potrzebna rozwaga. Mimo powyższych zastrzeżeń książkę można zalecić wykładow com kateche­ tyki, również duszpasterzom młodzieżowym , przede wszystkim akademickim. Ks. Jan C h arytań ski SJ, W arszaw a

Handbuch der P astoraltheologie, wyd. Franz X aw er A r n o l d , Ferdinand

K l o s t e r m a n n , Karl R a h n e r , Viktor S c h u r r , Leonhard M. W e b e r , t. III 1968,> t. IV, 1969, Freiburg—Basel—Wien, Herder, s. 677 + 759.

K ilkuletnia praca w ielu autorów została ukończona. Wraz z w ydaniem czwartego tomu oddano współczesnem u K ościołowi najobszerniejsze i naj­ bardziej wyczerpujące opracowanie teologii duszpasterskiej. Co prawdą, zapo­ wiedziany jest jeszcze tom piąty, ale nie poszerzy on już zaplanowanego przez redaktorów zakresu treści. Będzie jedynie słow nikiem pojęć, opracowa­ nych w om awianym podręczniku.

Nie w szyscy współpracownicy dożyli ukazania się drukiem ostatniego tomu opracowania. Odeszli w cześniej Th. F i l t h a u t i Fr. X. A r n o l d . Temu

R E C E N Z JE _{2 2 1}

ostatniem u pozostali redaktorzy poświęcili w e w stępie do czwartego tomu koleżeńskie w spom nienie jego zasług i wkładu w powstałe dzieło.

Trzeci i czwarty tom, stanow iące przedmiot obecnego om ówienia, są dalszym ciągiem opracowania zagadnień, rozpoczętego już w drugim „p ółto- m ie,, tomu drugiego. Podział na tomy nie odpowiada bowiem dokładnie podziałowi na części, określające pewne grupy tem atyczne. Tom pierwszy, obejmujący część pierwszą, stanow ił ogólne w prowadzenie do całego dzieła. Omawiał głów nie historię teologii duszpasterskiej, jak również istotę i zada­ nia tej gałęzi wiedzy. Jednocześnie w tym samym tom ie rozpoczyna się już część druga, która sw ym i dalszym i rozdziałami w ypełnia pierw szy „pół- tom ” tomu drugiego. A nalizuje ona podstawy teologii pastoralnej — eklezjo­ logiczne, socjologiczne, antropologiczne itp.

Trzecia część, najbardziej rozbudowana, obejmująca drugi „półtom ” tomu drugiego, cały tom trzeci i czwarty, m ówi o realizacji teologii duszpaster­ skiej w życiu Kościoła. Dla zrozumienia jednak tak układu, jak i treści tej trzeciej części trzeba zawsze pamiętać, że określenie „teologia pastoralna”, użyte w tytu le dzieła, zostało sprecyzowane w podtytule jako „teologia prak­ tyczna .Kościoła dzisiejszych czasów”. W całej w ięc pracy, jak również w trzeciej części, nie chodzi o w skazania dla duszpasterskiej działalności kleru, ale o całokształt sam ourzeczywistnienia Kościoła. Poszczególne asp ek ty1 tego procesu uszeregowane są w pięć działów. Pierw szy z nich, m ówiący 0 K ościele jako całości i uwzględniający zagadnienia m isji, ekumenizmu 1 stosunku Kościoła do społeczności ludzkiej, w ypełnia drugi „półtom” tomu drugiego.

Om awiane tomy rozpoczynają w ięc od działu drugiego. Jest on poświęcony om ówieniu sam ourzeczywistniania się Kościoła jako w spólnoty w ramach diecezji i parafii. Przy czym dużo m iejsca pośw ięcili autorzy zagadnieniu parafii funkcjonalnej.

Trzeci i czwarty dział wychodzą nie od Kościoła jako instytucji czy wspólnoty, ale od sytuacji życiowej członków Kościoła. Pierw szy z nich om a­ w ia sytuacje powszechne i podstaw owe człowieka w spółczesnego. Pod ogól­ nym tytułem W łączenie do K ościoła autorzy ukazują następujące po sobie fazy dojrzewania chrześcijanina i to zarówno w stosunku do Kościoła, jak i św iata. Mamy w ięc tu chrzest, bierzmowanie, pierwszą spow iedź i komunię, duszpasterstwo m łodzieżowe, w ejście w życie zawodowe, w ychow anie do m ałżeństwa, zagadnienie kształcenia dorosłych (również teologicznego) ze szczególnym uwzględnieniem roli książki religijnej. Nową grupę stanowią analizy dojrzewania w e w ierze i różnych pomocy na tej drodze. Dalsze grupy om awiają apostolstwo św ieckich oraz stosunek do niewiary. Podobnie jak pierwsze grupy tego działu, również i ostatnie koncentrują się głów nie w okół zagadnień związanych z życiem sakram entalnym (sakrament m ałżeń­ stw a, pokuty i namaszczenia chorych).

Ostatni dział omawia sam ourzeczywistnianie się Kościoła w specyficznych sytuacjach poszczególnych członków Kościoła. Tu w ięc w ystępują problemy roli kobiety i m ężczyzny w K ościele, sytuacja ludzi sam otnych, starzejących się. Szczegółowo om awia się socjologiczną sytuację w si, m iasta, zakładu prze­ m ysłow ego, środowisko w ielkom iejskie, zagadnienie czasu w olnego i dusz­ pasterstw o zawodu. Tu wreszcie analizuje się rolę diakonów, kapłanów, za­ konów, instytutów św ieckich, a wreszcie teologów św ieckich.

W poszczególnych działach zawsze w ystępuje opracowanie podstaw teolo­ gicznych danego problemu, w w ielu dorzuca się ośw ietlenie historyczne, głów ny nacisk spoczywa jednak na analizach przejawów życia Kościoła i postulatach mających to życie kształtować.

Osobny dział stanow i zagadnienie planowania i koordynacji działań w Koś­ ciele w płaszczyźnie ogólnokościelnej, między diecezjalnej i w ramach die­ cezji. Tu włączono ró w n ie ż . zagadnienie służby Kościoła w obec potrzebują­ cych, a zwłaszcza trzeciego świata.

222

Zakończenie czwartego tomu, jak i w łaściw ie całego podręcznika, podkreśla jeszcze raz akcenty w ystępujące nieom al we w szystkich artykułach poszcze­ gólnych tom ów czy części, a charakterystycznych dla Kościoła przyszłości. -Są nim i skoncentrowanie się w wierze na elem entach istotnych, uwzględ­

nianie sytuacji diaspory, szukanie harmonii między centralizm em a decen­ tralizacją, rola Kościoła w społeczności św ieckiej, a w reszcie problem naj­ trudniejszy — dylemat indywidualnego sum ienia i roli urzędu w Kościele. Autorzy i redaktorzy zdają sobie sprawę ze słabych punktów swego dzieła. Pragnęli ująć w pew ne ramy sytuację Kościoła w przemianie. W iele w ięc ujęć tomów pierwszych domaga się rewizji już w kilka lat po ich ukazaniu się drukiem (poprawki te są już przygotowywane). Całe dzieło nastawione jest na przyszłość i autorzy w tym w łaśnie widzą jego owocność. Futurologia w Kościele stawia dopiero pierwsze kroki. Przew idyw ania mogą być fałszy­ w e, a jednak autorzy m usieli liczyć się w łaśnie z przyszłością. Podręcznik ma służyć tym, którzy tworzą przyszłość Kościoła i m usi zdobyć się na odwagę patrzenia w przyszłość, oczywiście w oparciu o prawdziwą, trwałą Tradycję Kościoła. Kościół bowiem jako żyw y organizm jest nastawiony na przyszłość i chyba nic nie jest tak zabójcze dla jego m isji jak stagnacja n ie uwzględniająca zmiany w arunków życia ludzkiego w całym św iecie, któremu Kościół ma służyć w edług posłannictwa Chrystusowego.

Ks. Jan C h arytań ski SJ, W arszaw a

Karl RAHNER, Chancen des Glaubens. F ragm ente einer m odernen S p iri­

tu alität, Freiburg—Basel—Wien 1971, Herder, s. 255.

Nowy zbiór pism Karola R a h n e r a przypomina w sw oich założeniach i tem atyce artykuły tegoż autora w ydane w języku polskim pod wspólnym tytułem : O m ożliw ości w ia ry dzisiaj, Kraków 1965, W ydawnictwo „Znak”. Tu i tam bowiem chodzi o pism a znajdujące się na pograniczu teologii i ży­ cia duchowego, przy czym granica między tym i dwiema dziedzinami jest często niem ożliwa do przeprowadzenia. Obydwa zbiory powstały również w podobny sposób. Składają się na nie bowiem referaty teologiczne, kon­ ferencje dla współbraci zakonnych, artykuły zam ieszczone okazyjnie w róż­ nych pismach popularnych, a także kazania i listy prywatne. Już sam dobór pism świadczy o tym, że R a h n e r nie jest „zamkniętym, uczonym teologiem ”, lecz w przeciw ieństw ie do w ielu innych nie uważa za stratę czasu służenie swoją wiedzą i pomocą dla wszystkich w trudnym zadaniu «realizacji życia chrześcijańskiego w dzisiejszych niesprzyjających warunkach.

Poszczególne artykuły zgrupowane są w tem aty, w których znać wyraźnie m yśl przewodnią i następstwo logiczne. Kilka w stępnych rozważań bowiem poświęcone jest w ezwaniu Ewangelii, które autor ukazuje w prostej analizie niektórych tekstów. To w ezw anie realizuje się za pośrednictwem roku litur­ gicznego, gdzie uobecniają się Boże tajemnice. Kilka rozważań dotyczy tego w łaśnie tematu. Ośrodkiem życia duchowego, szczególnie dziś w ysuniętym na plan pierwszy, jest wiara i czynność ściśle do niej korelatywna, modlitwa. Ich znaczenie zostaje uwydatnione w trzeciej części książki. Bardziej teore­ tyczne rozważania na tem aty, czym jest posłannictwo chrześcijańskie i jego stosunek do historii, zajm uje autora w części czwartej. Praktyczną realizację tego posłannictw a m amy nakreśloną na przykładzie św. T e r e s y z Awila, ogłoszonej niedawno doktorem Kościoła i w spółczesnych uczonych jak Romano G u a r d i n i i Hugo R a h n e r . Stałym przedmiotem zainteresowania autora są problemy kapłaństwa i życia zakonnego, również i tutaj omówione w k il­ ku artykułach, wśród których na czoło w ysuw a się długą konferencja uza­ sadniająca konieczność utrzymania celibatu kapłańskiego. Wreszcie na za­