Wpływ użytkowania rolniczego na właściwości fizykochemiczne gleb płowych Wysoczyzny Kałuszyńskiej

A N TO N ISZA FRA N EK

WPŁYW UŻYTKOWANIA ROLNICZEGO

NA WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

GLEB PŁOWYCH WYSOCZYZNY KAŁUSZYŃSKIEJ

Zakład Gleboznawstwa i Ochrony Gruntów,Wydział Geodezji i Kartografii, Politechnika W arszawska

WSTĘP

G łów nym i procesam i pow odującym i spadek jakości gleb, w tym ich żyzności je st erozja, zagęszczenie, zakwaszenie. Zakw aszenie obok erozji jest z pew no­

ścią jed ny m z najbardziej destrukcyjnych czynników obniżających jak ość gleby. Pow oduje ono m iędzy innymi zwiększenie zawartości toksycznych składników w glebie, takich jak: glin, zubożenie gleby poprzez w ym yw anie kationów zasado­ wych pow odując tym sam ym niedostatki składników odżyw czych [Ronse i in. 1987, Badora, Filipek 1994]. Zakw aszenie, w śród wielu czynników pow oduje także zw iększenie sorpcji fosforu [Yuan, Lavkulich 1994].

Z asadniczym celem badań było określenie, jakie zmiany wystąpiły we w łaści­ w ościach fizykochem icznych gleb płow ych W ysoczyzny K ałuszyńskiej w ponad dw udziestoletnim okresie ich rolniczego użytkow ania.

MATERIAŁY, METODY BADAŃ

Badaniam i objęto gleby płowe w ytworzone z glin zw ałow ych lekkich i śred­ nich, odgórnie spiaszczonych, zaliczone do kom pleksu żytniego bardzo dobrego (kom pleks 4) oraz kom pleksu żytniego dobrego (kom pleks 5), położone w gm i­ nach Dobre i Cegłów na obszarze W ysoczyzny Kałuszyńskiej (318.92), części N iziny Południow opodlaskiej, która wchodzi w skład Nizin Srodkow opolskich [Kondracki 1968].

Do badań zostały w ybrane jednostki glebow e dom inujące pod w zględem pow ierzchni na danym obszarze. W yboru dokonano na podstaw ie zestaw ienia pow ierzchni jednostek glebow ych w ram ach kom pleksów przydatności rolniczej. Podstaw ow e w łaściwości fizykochem iczne badanych jednostek glebow ych oraz ich zasobność w składniki przysw ajalne dla roślin zostały opracow ane na podsta­ w ie w yników analiz prób glebow ych pobranych z profili w ytypow anych do w ykonania m apy glebow o-rolniczej w skali 1 : 5000 z roku 1974.

W celu stw ierdzenia przem ian pokrywy glebowej, w 1995 roku na tym sam ym obszarze ponow nie przeprow adzono badania glebowe. Nowe odkrywki glebow e usytuow ano w sąsiedztw ie odkrywek opisanych i analizow anych w trakcie spo­ rządzania mapy glebow o-rolniczej. Badania terenow e prow adzone były na du­ żych, zw artych, jed no rod n ych konturach. K ażda jednostk a glebow a rep re­ zentow ana była przez co najmniej cztery odkrywki zlokalizow ane w różnych m iejscach badanego obszaru. Próbki glebow e pobierane były z trzech poziom ów: I - poziom Ap, głębokości 0 -2 0 cm, II - poziom Eet, głębokości 3 0 -4 0 cm, III - poziom Bt, najczęściej z głębokości 5 0 -7 0 cm. Próbka z poziom u orno-próchni- cznego była próbką zbiorczą i pobrana została z danego pola, na którym w ykonano odkryw kę oraz dodatkow o z wielu pól lub sąsiadujących działek reprezentujących tę sam ą jednostką glebową.

W pobranym m ateriale glebow ym wykonane zostały następujące analizy: skład granulom etryczny gleb oznaczono m etodą areom etryczną C assagrande’a zm odyfikow aną przez Prószyńskiego, pH - potencjom etrycznie w w odzie i 1 M KC1 przy zachow aniu stosunku gleby do wody lub roztworu jak 1 : 2.5, węgiel organiczny - m etodą Tiurina, przysw ajalne formy P, К - m etodą Egnera-Riehm a, M g - m etodą Schachtschabela. W prezentow anej pracy zostały przedstaw ione i om ów ione wyniki analiz poziom ów Ap i Eet.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

W łaściw o ści fizy k o ch em iczn e gleb p łow ych w okresie sp o rząd zan ia m apy glebow o -ro ln iczej - rok 1974

W szystkie gleby gminy Dobre oraz gminy Cegłów na początku lat siedem dzie­ siątych, a więc w okresie redakcji mapy glebowo-rolniczej wykazywały odczyn kwaśny (ta b .l). W iększość gleb w obu gm inach odznaczała się bardzo niską zaw artością fosforu przysw ajalnego oraz niską zaw artością potasu. Gleby zalicza­ ne do kom pleksu 4 spośród wszystkich gleb zawierały w poziom ie Ap najmniej fosforu przysw ajalnego. Zaw artość fosforu w poziom ie Eet była średnio około dw ukrotnie niższa. Szczególnie w idoczne było to w glebach gm iny Dobre. Ilość potasu przysw ajalnego była nieco niższa w glebach gm iny Dobre. Zaw artość w ęgla organicznego wynosiła średnio 1,2-1,25% w ykazując znaczny rozrzut w poszczególnych profilach (tab. 1).

W łaściw o ści gleb p łow ych w roku 1995

Gleby kom pleksu żytniego bardzo dobrego oraz żytniego dobrego w wyniku ponad dw udziestoletniego okresu użytkow ania uległy dalszem u zakw aszeniu. Odczyn tych gleb w poziom ach Ap kom pleksu 4 m ierzony w 1 M KC1 wynosił około pH 4,1 i był o około pół jednostki niższy w poziom ie niż w okresie porów naw czym . Były to więc gleby silnie kwaśne. Jedynie niektóre z nich w ykazywały odczyn lekko kwaśny. Ilość węgla organicznego w poziom ach Ap gleb kom pleksu 4 w ynosiła średnio 0,96% . W poziom ach Eet ilość węgla była praw ie 3-krotnie niższa (tab. 2).

G leby kom pleksu żytniego dobrego w ykazują szereg analogii w stosunku do gleb kom pleksu żytniego bardzo dobrego. Jest to kom pleks uboższy, bowiem ilość

T A B E LA 1. Niektóre w łaściw ości fizykochem iczne gleb płow ych w roku 1974* T ABLE 1. Som e physico-chem ical properties o f orthic luvisols in 1974

Lp. Cechy - Attributes Poziom y genetyczne Horizons

Jednostki glebow e - ;Soil units 4A pgm • gl, n = 83 od do - range średnia - average 5A pgl : gl, n = 22 od do - range średnia - average 1 Skład 1,0-0,1 Ap 4 7 -7 3 6 3 -7 6 granulometryczny sand 65,6 67,8

Particle size _{Eet 4 8 -7 6 6 0 -7 6}

distribution _{61,9 69,2} 0 ,1 -0 ,0 2 Ap 14-39 13-23 silt 18,9 18,4 Eet 13-24 14-29 20,4 18,1 <0,02 Ap 11-20 1 0-16 15,5 13,3 Eet 10-3 0 6 -1 6 19,9 12,5 < 0,002 Ap 2 -7 2 -6 clay 4,5 3,6 Eet 3 -1 8 2 -6 7,6 3,7 2 С ogółem - total [%] Ap 0 ,6 3 -1 ,8 8 0 ,8 6 -1 ,6 5 1,21 1,26 3 pH (1 M KC1) Ap 4 ,0 -5 ,8 3 ,9 -5 ,4 4,61 I 4,38 Eet 4 ,1 -6 ,0 4 ,0 -5 ,8 4,77 4,70 4 P przyswajalny Ap 0 ,7 -9 ,3 0 ,9 -9 ,5

Plant available phosphorus 3,3 4,1

[mg P2O5 _{/100 g gleby - o f soil] Eet 0 ,5 -1 3 ,4 0 ,2 -4 ,8}

1,5 2,0

5 К przyswajalny Ap 2 ,0 -1 6 ,5 4 ,0 -1 1 ,0

Plant available potassium 7,5 6,45

[mg K2O/IOO g gleby - o f soil] _{Eet 1,5-17,5 1 ,5 -7 ,0}

4,9 4,6

6 mg K2O na 1 % koloidów Ap 1,71 1,87 mg K2O on 1 % o f clay _{Eet 0,66 1,32}

*Opracowano na podstawie w yników analiz prób pobranych do opracowania mapy glebow o-rolni- czej w skali 1 : 5000; data from soil samples taken for agricultural map o f soil in the scale 1:5000; A - gleba płow a - orthic luvisols; pgl - piasek gliniasty lekki - light loamy sand, pgm - piasek gliniasty mocny - loamy sand, gl - glina lekka - sandy loam, 4,5 - kompleksy przydatności rolniczej - agriculture utility com plexes, 4 - kompleks żytni bardzo dobry - very good rye soils; 5 - kompleks żytni dobry - good rye soils; • zmiana składu granulometrycznego do 50 cm; changes o f particle size distribution to 50 cm, : - zmiana składu granulometrycznego między 50 i 100 cm; changes o f particle size distribution between 5 0 -1 0 0 cm

T A BELA 2. Niektóre w łaściw ości fizykochem iczne gleb płow ych w roku 1995* TA BLE 2. Som e physico-chem ical properties o f orthic luvisols in 1995

Lp. Cechy - Attributes Poziom y genetyczne Horizons

Jednostki glebow e - Soil units 4A pgm • gl, n = 83 od do - range średnia - average 5A pgl : gl, n = 22 od do - range średnia - average 1 Skład 1,0-0,1 Ap 5 9 -7 0 6 5 -7 6 granulometryczny sand 64,2 68,4

Particle size Eet 5 2 -7 2 6 1 -7 5

distribution 60,4 69,2 0 ,1 -0 ,0 2 Ap 16-21 14-23 silt 19 17,8 Eet 16-21 1 2-23 18,3 13,1 < 0,02 Ap 14-21 1 0 -1 4 16,8 12,4 Eet 12 -2 6 1 1 -1 6 2 U 13,1 < 0,002 Ap 4 ,5 -1 0 3 -5 clay 6 J 3,8 Eet 4 -1 1 4—6 9,1 5,0 2 С ogółem - total [%] Ap 0 ,7 6 -1 ,3 5 0 ,7 2 -1 ,0 0,96 0,84 3 pH (1 M KC1) Ap 3 ,8 -4 ,5 6 3,75^1,74 4,09 4,01 Eet 3 ,9 -4 ,3 2 3 ,9 -4 ,2 7 4,08 4,02 4 P przyswajalny Ap 7 ,0 -1 9 ,8 6 ,9 -1 9 ,9

Plant available phosphorus 12,9 4,1

[mg P2O5 _{/100 g gleby - o f soil] Eet 1 ,5-6,4 3 ,3 -1 0 ,7}

3,1 8,2

5 К przyswajalny Ap 6 -2 9 5 ,0 -1 2 ,5

Plant available potassium 12,3 8,2

[mg K2O/IOO g gleby - o f soil] Eet 6 ,8 -2 5 4 ,5 -1 4 ,0

8,6 7,7

6 M g przyswajalny Ap 1,1 -4 0 ,6 -3 ,2

Plant available magnesium 2,4 1,5

[m g/100 g gleby - o f soil] Eet 1,8 -6 0 ,3 -1 ,6

3,2 0,9

7 mg K2O na 1% koloidów Ap 2,01 2,16 mg K2O on 1 % o f clay Eet 0,95 1,54

*Opracowano na podstawie w yników analiz prób pobranych do opracowania mapy glebow o-rolni- czej w skali 1 : 5000; data from soil samples taken for agricultural map o f soil in the scale 1:5000; A - gleba płowa - orthic luvisols; pgl - piasek gliniasty lekki - light loamy sand, pgm - piasek gliniasty m ocny - loamy sand, gl - glina lekka - sandy loam, 4,5 - kompleksy przydatności rolniczej - agriculture utility com plexes, 4 - kompleks żytni bardzo dobry - very good rye soils; 5 - kom pleks żytni dobry - good rye soils; • zmiana składu granulometrycznego do 50 cm; changes o f particle size distribution to 50 cm, : - zmiana składu granulometrycznego między 50 i 100 cm; changes o f particle size distribution between 5 0 -1 0 0 cm

T A B E L A 3. Średnia zawartość form przyswajalnych fosforu, potasu i magnezu w poziom ach Ap i Eet [m g/100 g gleby]

TA B L E 3. A verage content o f plant available forms o f P, К and M g in Ap and Eet horizons [mg /1 00 g o f soil]

Gmina - Commune

Kom pleks 4 - żytni bardzo dobry very good rye soils

Kom pleks 5 - żytni dobry good rye soils

P2O5 K2O Mg P2O5 K2O Mg 1974 1995 1974 1995 1995 1974 1995 1974 1995 1995 P oziom y Ap - Ap horizons Dobre 3,8 12,4 7,9 9,5 3,2 4,2 9,2 5,2 7,1 1,5 C egłów 2,9 13,1 8,8 13,8 2,0 4,0 16,4 7,4 9,3 1,4 Średnio 3,6 12,9 8,3 12,3 2,4 4,1 12,8 6,4 8,2 1,5 average

P oziom y Eet - Eet horizons

Dobre 1,9 3,2 4,4 5,0 3,2 1,4 5,9 3,9 5,3 0,5 C egłów 1,8 3,0 5,7 12,1 3,3 2,5 10,4 5,2 10,0 1,2 Średnio 1,8 3,1 5,0 8,6 3,2 2,0 8,2 4,6 7,7 0,9 average

części spław ialnych w poziom ach Ap wynosi średnio około 12,4%, natom iast części koloidalnych - odpow iednio 3,8% . Intensyw niejsze spiaszczenie pozio­ m ów Ap i Eet pogarsza w łaściw ości fizyczne i chem iczne tych gleb.

Fosfor przyswajalny. Zaw artość fosforu przysw ajalnego w badanych glebach była bardzo zróżnicow ana. Poziom y om o-próchniczne gleb zaliczanych do kom ­ pleksu 4 odznaczały się na ogół średnią i wysoką zaw artością fosforu. W kilku przypadkach stw ierdzono jednakże niską jego zawartość. Zaw artość fosforu w poziom ach Ap wahała się od 7 do 19,8 mg P20 5/100 g gleby, średnio natom iast w ynosiła około 13 mg. W poziom ach Eet ilość fosforu przysw ajalnego była średnio 4-krotnie niższa, (tab. 2). Gleby kom pleksu 5 - żytniego dobrego w yka­ zyw ały zróżnicow aną zaw artość fosforu przysw ajalnego. Zaw artość fosforu w w arstw ach w ierzchnich w ahała się od 6,9 do 19,9 m g P20 5/100 g gleby, a więc była bardzo zbliżona do zawartości stwierdzonej w glebach kom pleksu 4. W północnej części wysoczyzny, a więc w gm inie Dobre w ynosiła 7,2-11,5 mg P205 /100 g gleby i utrzym yw ała się na niskim poziom ie, natom iast w gm inie Cegłów - na średnim i w ysokim poziom ie. Jeżeli weźm ie się pod uwagę w szystkie profile, ilość fosforu w poziom ie A p w ynosiła średnio około 13 mg w 100 g gleby (tab. 2). W przeciw ieństw ie do gleb płowych zaliczanych do kom pleksu 4, gleby te w poziom ie E et odznaczały się średnią zaw artością fosforu przysw ajalnego. Podo­ bne rozm ieszczenie fosforu w ystępow ało w tych sam ych glebach w okresie sporządzania m apy glebo w o-rolniczej. Ilości tej form y pierw iastka były jed nak że niższe (tab. 1,3).

Potas przyswajalny. G leby kom pleksu 4 - żytniego bardzo dobrego położone w gm inach D obre i Cegłów różniły się zasobnością w potas. G leby gm iny D obre odznaczały się nieco niższą zaw artością potasu przysw ajalnego. W poziom ach Ap tych gleb w ystępow ało średnio około 9,5 mg w 100 g gleby (niska zasobność), podczas gdy w glebach gm iny Cegłów około 13.7 mg K20 (średnia zasobność).

102

R ów nież poziom y Eet w gm inie Dobre zawierały mniej potasu przysw ajalnego (tab. 3).

Poziom y orno-próchniczne gleb zaliczanych do kom pleksu 5 - żytniego do­ brego zawierały mniej potasu przysw ajalnego w porównaniu z analogicznym i poziom am i gleb kom pleksu 4. W poziom ach tych stw ierdzono średnio około 8 m g K 20 w 100 g gleby. Jest to zawartość niska. Gleby gm iny Dobre w stosunku do gleb gm iny Cegłów odznaczały się niższą zaw artością potasu. U w aga ta dotyczy przede wszystkim poziom ów Ap, jak rów nież poziom ów Eet (tab. 2, tab. 3).

Magnez przyswajalny. Przeprow adzone badania wykazały, że w glebach W ysoczyzny Kałuszyńskiej w ystępują niew ystarczające ilości m agnezu. W zde­ cydowanej większości analizow anych gleb zawartość m agnezu w poziom ach orno-próchnicznych była niska (kompleks 4) lub wręcz bardzo niska (kom pleks 5). Gdy w eźm ie się pod uwagę poziom y Ap - średnia ilość m agnezu była najw yższa w glebach zaliczanych do kom pleksu 4 i w ynosiła około 2,6 mg w 100 g gleby. Poziom y Eet w porów naniu z Ap zawierały nieco więcej m agnezu (tab. 2, tab. 3).

DYSKUSJA

Na podstaw ie uzyskanych wyników w roku 1995 m ożna sądzić, iż praktycznie we w szystkich glebach objętych badaniami nastąpiły pewne zm iany w ich żyzno­ ści oraz degradacji substancji organicznej. Przede wszystkim wystąpiło znaczne obniżenie pH gleby, najw iększe w poziom ach Ap, a także - Eet. (tab. 1, tab. 2). Z m iana odczynu gleby na bardziej kwaśny prowadzi do wzrostu kwasowości wym iennej i hydrolitycznej, a przede w szystkim wzrostu ilości glinu w ym iennego uw ażanego za pierw iastek toksyczny, a także wzrostu ilości m anganu, o czym donoszą Badora, Filipek [1994]. Zakw aszeniu towarzyszy zubożenie gleb w kationy w ym ienne, przede w szystkim wapń i magnez, a w konsekw encji, na co w skazuje Łabętow icz [1995], zm niejszenie stężenia tych jo nó w w roztw orze glebow ym .

Po ponad dw udziestoletnim okresie rolniczego użytkow ania zw iększyła się w glebie zawartość przysw ajalnego fosforu. W iększy wzrost zawartości fosforu stw ierdzono w glebach kom pleksu żytniego bardzo dobrego (tab. 3). N ieznacznie natom iast, bo około 20% i to jedynie w glebach gminy Dobre wzrosła ilość potasu przysw ajalnego. Jest to szczególnie w idoczne w poziom ach próchnicznych, a także w poziom ach Eet om aw ianych gleb. W zrosły także rezerwy potasu w glebie, o czym m oże świadczyć zawartość potasu przysw ajalnego przypadającego na 1 % koloidów (tab. 1, tab. 2).

W licznych pracach stw ierdza się, iż odczyn gleby m odyfikuje przysw ajalność fosforanów . N ajw yższa sorpcja fosforanów w ystąpiła w poziom ach Bt om aw ia­ nych gleb płowych. Szafranek i Skłodowski [1999] stw ierdzili, że wielkość tej sorpcji była skorelow ana dodatnio z żelazem i glinem zw iązanym z substancją organiczną gleby, a także z zaw artością am orficznych form tych pierw iastków w poziom ach genetycznych oraz ilością części koloidalnych. W poziom ach Eet ilość przysw ajalnego fosforu była dw ukrotnie niższa.

Z przeprow adzonych badań wynika także zauw ażalne obniżenie zawartości w ęgla organicznego. W ynosiło ono około 20%. Podobny problem podnoszony je st przez innych autorów [Gotkiewicz, Bieniek 1996]. U bytek w glebie materii

organicznej należy rozpatryw ać nie tylko w kontekście oceny żyzności gleby, stosow anych system ów upraw ow ych i technologii uprawy, ale rów nież szerzej w kontekście ochrony szeroko pojętego środow iska przyrodniczego. U bytek w ęgla, a tym sam ym zachw iany bilans tego składnika prowadzi do w ielu zm ian w otaczającej nas przyrodzie i przyczynia się do wzrostu efektu cieplarnianego [W allace 1994, Esw aran i in. 1993].

W okresie badaw czym w strukturze zasiewów dom inow ały zboża. Niewielki był udział roślin strukturotw órczych. Okopow e upraw iane były raz na 4 -5 lat, a w ięc praktycznie raz w ciągu takiego okresu do gleby w prow adzany był obornik w ilości około 200 dt/ha. Z badań przeprow adzonych przez Skłodow skiego i Szafranka [1997] wynika, że zm ianowanie było bardzo uproszczone i m ogło sprow adzać się do następującego następstw a roślin: ziem niaki - m ieszanka zbóż jarych, łubin - żyto - żyto. Zm ianow anie to nie wnosi dużej ilości resztek pożniw ­

nych i w yczerpuje glebę. Ponadto nie w pływ a ono na glebę strukturotw órczo, co stw ierdzają Foty m a i M ercik [1992].

B ardzo niski był poziom naw ożenia m ineralnego oraz organicznego. Zużycie naw ozów m ineralnych w czystym składniku przedstaw iało się następująco: N - 35,4 kg/ha, P205 - 3,6 kg/ha, K20 - 2,3 kg/ha. Zatem z nawozami m ineralnym i w prow adzono do gleby łącznie NPK około 41,3 kg/ha; w okresie porów naw czym , jak podaje M azur [1995] - 74,3 kg NPK/ha. Dla badanego obszaru bilans skład­

ników dostarczonych do gleby był ujem ny i przedstaw iał się następująco: N - ( - 4,9) kg/ha, P205 - (-8 ,4 ) kg/ha, K20 - (-44,1) kg/ha [Skłodow ski, Szafranek 1997]. W yczerpyw anie z gleby zapasów dostępnych składników obniża żyzność środow iska glebow ego, a tym samym ilość plonu i jeg o jakość [M azur i in. 1988a; Badora, Filipek 1994].

W ysoki ujem ny bilans potasu w gm inie Dobre prow adzić będzie do zubożenia tych gleb. N a terenie tym przew ażają gleby żytnio ziem niaczane. Z astosow ane naw ożenie potasem wobec znacznego, bo około 2 0% udziału ziem niaków w strukturze zasiew ów okazało się niew ystarczające. Dodatni bilans tym składni­ kiem m ożna uzyskać po zastosow aniu zwiększonego naw ożenia gleb potasem [M azur i in., 1988b, Kulczycki 1998].

Cechą negatyw ną tych gleb jest rów nież niska zawartość m agnezu. Jego ilość w glebie jest istotnym elem entem oceny jakości gleby. Jakość gleby bow iem rozum iana jest rów nież jako jej zdolność do produkcji bezpiecznej i pożyw nej, pełnow artościow ej żywności (Parr J.F. i in. 1994)

WNIOSKI

Na podstaw ie uzyskanych wyników m ożna sform ułow ać następujące wnioski: 1. G leby płow e zaliczone do kom pleksu 4 - żytniego bardzo dobrego i kom pleksu

5 - żytniego dobrego w okresie w ykonyw ania mapy glebow o-rolniczej w yka­ zywały odczyn kwaśny.

2. W okresie ponad dw udziestoletnim nastąpił dalszy wzrost ich zakw aszenia. 3. Zaw artość m agnezu przysw ajalnego w poziom ach Ap w 1995 roku była niska

(kom pleks 4) lub bardzo niska (kompleks 5).

4. W ponad dw udziestoletnim okresie nastąpił spadek zawartości węgla organi­ cznego w glebie o około 2 0%.

5. Ponad trzykrotnie wzrosła natom iast w poziom ie Ap zaw artość fosforu przy ­ sw ajalnego w kom pleksie 4. W kom pleksie 5 przyrost ten jest ponad dw ukrotny.

6. Poziom potasu przysw ajalnego w glebach płowych należy ocenić jako niski.

LITERATURA

B A D O R A A., FILIPEK T., 1994: Reakcja zbóż na silne zakw aszenie gleb. Cz. III. W pływ silnego zakw aszenia gleb na skład mineralny jęczm ienia w fazie kłoszenia. Rocz. Glebozn. 45, 1/2: 8 5 -9 0 .

FO TYM A M., MERCIK S., 1992. Chemia rolna. R ozdział 8. N aw ożenie w technologiach uprawy roślin. PWN: 2 3 3 -2 9 5 .

GOTKIEWICZ J., BIENIEK B. 1996: Zmiany wybranych w łaściw ości rolniczo użytkowanych gleb mineralnych Pojezierza M azurskiego i Równiny Sępopolskiej. Zesz. Probl. Post. Nauk

Roln. 431: 1 57-180.

ESW A R A N H., Van D EN BERG E., REICH P., 1992: Organie carbon in soils o f the world. Soil

Sei. Soc. Am. J. 57: 192-194.

K O ND RAC K I J. 1968: Fizyczno-geograficzna regionalizacja Polski i krajów sąsiednich w syste­ mie dziesiętnym . Inst. Geogr. PAN. Warszawa PWN. P race G eogr. 69.

K ULCZYCKI G. 1998: W pływ zróżnicow anego nawożenia potasem na wybrane w łaściw ości gleby oraz plon i pobieranie składników pokarmowych przez kukurydzę. Cz. I. W łaściw ości glebow e. R ocz. Glebozn. 49, 3/4: 5 1 -6 2 .

ŁABĘTO W ICZ J. 1995: Skład chem iczny roztworu glebow ego w zróżnicowanych warunkach glebow ych. Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa, 1: 103.

M A ZU R T. 1995: R ozważania o degradacji gleb w wyniku nawożenia, Z eszyty P roblem ow e

P ostępów Nauk Rolniczych, 418: 2 5 -3 6 .

M A ZU R T., KAW ECK A T., SZA G A ŁA J., 1988a: W pływ naw ożenia na plon i skład chem iczny roślin uprawianych w drugiej rotacji zm ianowania na glebach różnych kom pleksów przydat­ ności rolniczej. C ześć I. Plony roślin. Roczn. Gleb. 39, 3: 121-131.

M A ZU R T., CIEĆKO Z., BIENIASZEW SK A J., KAW ECKA T., 1988 b: W pływ naw ożenia na plon i skład chem iczny roślin uprawianych w drugiej rotacji zm ianowania na glebach różnych kom pleksów przydatności rolniczej.Cześć II. Zawartość azotu, fosforu i potasu w plonach roślin i bilans składników pokarmowych. R ocz. G lebozn. 39, 3: 133-147.

PARR J.F., PAPENDICK R., HORNICK S.B., M EYER R.E., 1994: Soil quality: Attributes and relationship to alternative and sustainable agriculture. A m erican Journal o f A ltern ative A g ri­

culture, 7 1/2: 5—11.

RO N SE A., DE TEM M ERM AN L., GUNS M., D E BORGER R. 1988: Evolution o f acidity, organic matter content, and CEC in uncultivated soils o f North Belgium during the past 25 years. Soil Science 146, 6: 453^1-59.

SK ŁO DO W SKI P., SZAFR AN EK A ., 1997: A naliza warunków glebow ych regionu pod kątem wprowadzenia integrowanych metod produkcji rolniczej. Raport końcow y z wykonania proje­ ktu badawczego. Zakład G leboznawstw a i Ochrony Gruntów. Politechnika Warszawska. M aszynopis.

SZAFR A N EK A., SKŁODOW SKI P., 1999: Phosphate sorption in relation to extractable iron and aluminium in Orthic luvisols. Polish Journal o f Soil Science 32/2: 3 5 -4 4 .

W A LLACE A., 1994: Soil organic matter is essential to solving soil and environmental problems.

Commun. Soil Sc. P lant Anal., 25, 1/2: 15-28.

Y U A N G., LAVKULICH L.M ., 1994: .Phosphate sorption in relation to iron and aluminum in Spodosols. Soil Sei. Soc. Am. J. 58: 3 4 3 -3 4 6 .

A N TO N ISZA FRA N EK

THE INFLUENCE OF AGRICULTURE

ON PHYSICO-CHEMICAL PROPERTIES

OF ORTHIC LUVISOLS OF KAŁUSZYŃSKA UPLAND

and Cartography, Warsaw University of Technology

S U M M A R Y

In 1995 the study was undertaken on orthic luvisols o f very good rye soils and good rye soils developed from bouldary loam, situated in the region of Kałuszyń- ska U pland. To m easure the changes in soil chem ical properties which occurred during the last 2 0 years o f cultivation, soil samples were taken and analyzed. Com paring our results from 1995 with the results obtained from the period o f soil m apping (1974), we can conclude an average decrease in pHH ^0 and pHKC1 by about 0.5 unit to the level o f 4. The organic m atter content decreased in Ap horizons on average by about 20%. A very low to low content o f m agnesium and low content o f potassium were observed. Plant-available phosphorus increased in Ap horizons 3.5 tim es in very good rye soils and about 2-times in good rye soils.

Praca w p łyn ęła do redakcji w listop ad zie 1999 r.

D r in i. A n to n i S za /ra n ek

Z a k ła d G le b o zn a w stw a i O ch ro n y G runtów , In stytu t G e o d e zji G o s p o d a r c z e j P W P la c P o litech n ik i 1, 0 0 -6 8 1 W a rsza w a