Norbert Szunke
Działalność Okręgowej Pracowni
Konserwatorskiej w Szydłowcu w
latach 1969-1971
Ochrona Zabytków 25/3 (98), 207-213
1972
NORBERT SZU N K E
D Z IAŁALNO ŚĆ OKRĘGOW EJ PRACOW NI K O NSERW A TO RSK IEJ W SZYDŁOW CU
W LATACH 1969 — 1971
W o p u b lik o w a n y m w „O c h ro n ie Z a b y tk ó w ” k o m u n ik a c ie O k r ę g o w a Pr ac ow ni a K o n s e r w a t o r
ska w S z y d ł o w c u *, oprócz om ó w ien ia p o d sta w
je j p o w o ła n ia ja k o e k s p e ry m e n ta ln e j, p ierw szej tego ro d z a ju p lacó w k i w P olsce (stan o w iącej O ddział M u ze u m Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ielcach ) i zw ięzłego o m ó w ien ia p la n o w a n y c h zadań, p o d a n o ró w n ie ż d a n e s ta ty s ty c z n e , d o ty c z ą c e s ta n u z a tru d n ie n ia i ilości w y k o n a n y c h p ra c w la ta c h 1965— 1969. O b e cn ie w y d a je się celow e om ów ienie, choćby w p o b ieżn y m sk rócie, w a ż n ie jsz y c h re a liz a c ji k o n s e rw a to rs k ic h w la ta c h 1969— 1971, z za m ieszczen iem fo to g ra fii o m a w ia n y c h o b iek tó w .
Do w sz y stk ic h p ra c k o n s e rw a to rs k ic h o p ra c o w ano p e łn ą d o k u m e n ta c ję k o n s e rw a to rs k ą w ra z z b a d a n ia m i tech n o lo g icz n y m i, zd jęc iam i fo to g ra fic z n y m i i re n tg e n o w s k im i w y k o n a n y m i w e w łasn y m la b o ra to riu m i p ra co w n iac h . P o n iż ej p o d ajem y k ró tk ie o m ó w ien ie n a jb a rd z ie j in te re s u ją c y c h p ra c. * Zob. N. S z u n к e, O k r ę g o w a P r a c o w n ia K o n s e r w a t o r s k a w S z y d ł o w c u , „ O c h ro n a Z a b y tk ó w ” X X I I I (1970), n r 2, s. 119. 1 „ K a ta lo g Z a b y tk ó w S z tu k i w P o ls c e ” , to m I I I , z. 11, s. 82. 1. K o p i a c a r a v a g g i o n is t y N a w i e d z e n i e , X V I I w., z k o ścioła b e n e d y k t y n e k p w . św . M ic h a ła w S a n d o m i e r z u , s t a n po k o n s e r w a c j i 1. “V i s i t a t i o n ”, a 17th c e n t u r y c o p y m a d e b y an u n k n o w n a r t i s t f r o m t h e cir cle o f C ara va g g io , n o w in S t. M ic h a e l C h u r c h o f B e n e d i c t i n e N u n s M o n a s te r y , S a n d o m i e r z ; s t a t e a f t e r r e s to r a t io n
1. O b raz o le jn y n a p łó tn ie „ N aw ied z en ie” (il. 1) je s t k o p ią c a r r a v a g g io n isty , d a to w a n ą n a X VII w. \ P o chodzi z k ościoła pw . św. M ich ała p rz y d a w n y m k la sz to rz e B e n e d y k ty n e k , a obecn ie S e m in a riu m D u c h o w n y m w S an d o m ierz u . W p re z b ite riu m ko ścioła w r. 1966 w y b u c h ł pożar, k tó ry zniszczył o łta rz g łów ny, ta b e rn a k u lu m , a ob razy w śró d n ich „ N aw ied z en ie” , p o w ażn ie uszkodził. Z re s z tą ju ż p rz e d p o ża rem o b ra z b y ł znaczn ie zniszczony; zniszczenie to po g łęb iły
2. F e li c ja n S z c z ę s n y K o w a r s k i , P a ganini, ok. r. 1923, z e z b i o r ó w M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w K ie l c a c h , s t a n po k o n s e r w a c j i
2. “P a g a n in i” b y F. S. K o w a r s k i (a b o u t 1923), a p a i n tin g f r o m t h e c o lle c tio n o f R e g io n a l H o l y Cro ss M o u n t ( Ś w i ę t o k r z y s k i e ) M u s e u m in K ielce; s t a te a f t e r r e s t o r a tio n
3. J ó z e f S z e r m ę t o w s k i , K l a s z t o r na św . K r z y ż u , r. 1859, ze z b i o r ó w M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w K ie lc a c h , s t a n po k o n s e r w a c j i 3. “T h e H o l y Cross M o u n t M o n a s t e r y ” b y J. S z e r m ę t o w s k i (a b o u t 1859), a p a i n t i n g f r o m t h e c o lle c tio n o f R e g i o nal H o l y C ross M o u n t M u s e u m in K ie lc e ; s t a te a f t e r r e s t o r a tio n s e tk i d ro b n y c h p ę c h e rz y k ó w fa rb y i „ o śle p n ię c ie ” w e rn ik s u 2. P oza ty m w a rs tw a fa rb y ra m y
zo stała w d u ży m p ro c e n c ie zw ęglona.
W y m ia ry o b ra zu (przed k o n se rw a c ją 110— 114 cm X 153— 156 cm) po k o n se rw a c ji u le g ły z m n ie jsz e n iu (107 c m X 149,5 cm), gdyż p rz e d te m o b ra z p rz y b ity b y ł do ra m y , bez k ro sie n . P ra c e k o n s e rw a to rs k ie p o le g a ły p rz e d e w s z y s t k im n a zw ią zan iu w s z y stk ic h w a rs tw z n o w y m p odłożem p łó c ie n n y m p rz e z d u b la ż i w y ró w n a nie p o w ie rz c h n i (p ę ch erzy k i) oraz n a re g e n e ra c ji w e rn ik s u m e to d ą P e tte n k o fe ra . N a stę p n y e ta p to założenie k itó w , n ap ięc ie o b ra zu n a n o w e, sfa z o w a n e k ro s n a i re k o n s tr u k c je m a la r skie. R am ę oczyszczono ze zw ęg lo n ej w a rs tw y fa rb y i p rz e p ro w a d z o n o re k o n s tr u k c je s to la r skie, rz e ź b ia rsk ie , m a la rsk ie i pozłotnicze. Po k o n s e rw a c ji o b ra z w ró cił n a p ie rw o tn e m ie j sce — d o kościoła. 2. O b ra z o le jn y n a p łó tn ie „ P a g a n in i” (il. 2), m a lo w a n y p rz ez F e lic ja n a S zczęsnego K o w a r skiego ok. r. 1923 8, o w y m ia ra c h 230 c m X l4 5 cm , je d e n z c e n n ie jsz y c h ek sp o n a tó w G a le rii m a la rstw a p o lsk ieg o M u zeu m Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ielca ch . M a lo w a n y n a g ru b y m p łó tn ie ln ia -2 D ro b n e p ę c h e rz y k i w a r s tw y b a r w n e j p o w s ta ły p o d w p ły w e m w y so k ie j te m p e r a tu r y p o d czas p o ż a ru o ł ta r z a g łó w n eg o , n a to m ia s t „ o ś lę p n ię c ie ” w e r n ik s u p ra w d o p o d o b n ie z o sta ło sp o w o d o w a n e w s k u te k z b y t d u żeg o z a w ilg o c e n ia o b ra z u p o d c z a s g a sz e n ia p o ż a ru . 8 F e li c ja n S z c z ę s n y K o w a r s k i , W y s t a w a p o ś m i e r t n a w M u z e u m N a r o d o w y m w W a r s z a w i e , W a rs z a w a 1949, K a t. n r 15 s. 22, 46, 91; M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e — Z b i o r y m a l a r s t w a p o ls k ie g o , „ K a ta lo g B ,” M o d r z e j e w s k a i A. O b o r n y , W a rs z a w a 1971, k a t. n r 67 s. 36.
nym , o g ęsto ści 6 X 7 n ite k 1 cm 2, zsz y ty m z 3 k aw ałk ó w ; od s tro n y o d w rocia w id o czn e w z d łu ż n ie p rz e b ie g a ją c e tk a n e p ask i b a rw n e , c h a ra k te ry s ty c z n e d la p łó tn a słu żącego do ce lów go sp od arczych, a n ie m a la rsk ic h . S tw ie r dzono, że w a rs tw a m a la rs k a je s t źle zw ią zan a z z a p ra w ą i po dłożem oraz w y k a z u je te n d e n c je do o d p ry sk iw a n ia . N iesfazo w a n e k ro s n a sp o w o d o w a ły o dciśnięcie się k ra w ę d z i n a licu. W te j s y tu a c ji p ra c e k o n s e rw a to rs k ie o g ra n ic zy ły się do zd jęcia m alo w id ła z k ro sien , oczyszczenia zarów no jego lica, ja k i odw rocia, w p ra so w a n ia na gorąco m asy d u b lażo w ej w o sk o w o -ży w icz- nej w odw rocie, c e le m zw ią zan ia w s z y s tk ic h w a rstw , i zało żen ie k itów . N a stę p n ie n ad a n o
4. J ó z e f C h e ł m o ń s k i , O rka, ok. r. 1896, ze z b i o r ó w M u z e u m R e g io n a l n e g o w R a d o m i u , s t a n po k o n s e r w a c j i 4. “T il la g e ” b y J. C h e ł m o ń s k i (a b o u t 1896), a p a i n t i n g f r o m t h e co llectio n of R e g io n a l M u s e u m in R a d o m ; s ta te a f t e r r e s to r a t io n 208
o d p o w ied n i p ro fil d o ty c h c z a so w y m k ro s n o m ce lem ich sfa zo w an ia , n a p ię to n a n ie m a lo w id ło i p rz ep ro w a d zo n o r e k o n s tr u k c je k o lo ry sty czn e . 3. O b ra z o le jn y n a p łó tn ie „ K la sz to r n a Św. K rz y ż u ” (il. 3), n a m a lo w a n y p rz e z Jó ze fa S z e r- m ęto w sk ieg o w r. 1859 n a p łó tn ie ln ia n y m i — ja k w iększość jeg o obrazów — n a z a p ra w ie o le jn e j (tw a rd e j i k ru c h e j). P łó tn o g ę ste o 16X 18 n i t e k / l cm 2. O b ra z sta n o w i w łasn o ść M u zeu m Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ielcach .
O brzeża p o d o b ra zia m ocno zniszczone, p o ro z ry w a n e ; liczn e d z iu ry i u b y tk i. Z p o w o d u w a d liw e j k o n s tr u k c ji k ro s ie n i ich p ę k n ię c ia w y stąp iło m o cn e o d ciśn ięc ie k ra w ę d z i i p o fa łd o w a n ie p łó tn a o raz w y łu szcz en ia w a rs tw y b a r w n ej, szczeg ó ln ie w z d łu ż lew e j i d o ln ej k r a w ę dzi m a lo w id ła i w p ra w y m g ó rn y m n a ro ż n ik u . C hcąc zab ezp ieczy ć p rz e d d a lsz y m i u b y tk a m i w a rs tw y m a la r s k ie j w p ra so w a n o od s tro n y o d - w ro c ia i lica (z ap ra w a o lejn a) m asę d u b lażo w ą w o sk o w o -ży w icz n ą, bez d u b lo w a n ia p łó tn e m , n a s tę p n ie u s u n ię to je j n a d m ia r po ochło d zen iu . U b y tk i w y p e łn io n o k ita m i i po n a p ię c iu n a now e, sfa z o w a n e k ro s n a p rz e p ro w a d z o n o r e k o n s tru k c je m a la rsk ie .
4. O b ra z o le jn y n a p łó tn ie „ O rk a ” (il. 4), n a m a lo w a n y p rz ez Jó z e fa C h ełm o ń sk ieg o około r. 1896, p ra w d o p o d o b n ie ja k o je d y n y z n a n y szkic do o b ra z u z n a jd u ją c e g o się w M u zeu m N a ro d o w y m w P o z n a n iu . M alow idło o w y m ia ra ch : p rz e d k o n s e rw a c ją 28 c m X 3 9 cm , po k o n s e rw a c ji 25,5 c m X 3 7 cm , sta n o w i w łasn o ść M u zeu m R eg io n aln eg o w R ad o m iu . O b ra z m iał fo rm ę n ie re g u la rn e g o p ro s to k ą ta i w id o czn e obcięcia b rz eg ó w p łó tn a ; w r. 1945 4 n a k le jo n y zo stał n a 3 -w a rs tw o w ą s k le jk ę d re w n ia n ą za pom ocą k le ju sk ro b io w eg o . N a p o w ie rz c h n i p o w s ta ły liczn e u b y tk i w a rs tw y fa rb w ra z z za p ra w ą . S k le jk a w y p a c z o n a pó łk o liście w stro n ę lica. N a jp o w a ż n ie jsz ą część p ra c k o n s e r w a to r sk ich sta n o w iło o d p o w ie d n ie zab ezp iec zen ie li ca m a lo w id ła i u s u n ię c ie p rz e z śc in a n ie od od- w ro c ia s k le jk i 3 -w a rstw o w e j w ra z z o d czysz czen iem p o d o b ra zia. N a stę p n ie p rz e p ro w a d z o no d u b la ż p łó tn e m ln ia n y m , założono k ity , n a p ię to n a no w e, sfa z o w a n e k ro s n a i z re k o n s tru o w a n o u b y tk i w a r s tw y m a la rsk ie j.
5. O b ra z te m p e ro w y n a p o d o b ra z iu d re w n ia n y m „Ś w . L e o n a rd ” (il. 5), p o chodzący z k o ścioła p a r . pw . św . L e o n a rd a w M ircu pow . Iłża, d a to w a n y n a X V w .s. W y m ia ry b ez ra m y : 132 c m X 8 9 cm , g ru b o ść 1 cm . K ra w ę d z ie m a lo w id ła u ję te są z trz e c h s tr o n w a u te n ty c z n ą g o ty c k ą ra m ę , łą cz o n ą w n a ro ż n ik a c h n a tzw , „ г а -s. S w . L e o n a r d , o b r a z g o ty c k i, X V w., z kościoła pw . św . L e o n a r d a w M ircu , p o w . Iłża, st a n po k o n s e r w a c j i 5. “S a i n t L e o n a r d ”, a w o o d p a n e l p a in t in g f r o m th e 15th c e n t u r y in St. L e o n a r d C h u r c h , M irec, Iłża d i s tr ict; s t a t e a f t e r r e s to r a t io n
m e k s to la rs k i” , m a ją c ą od s tro n y lica o rn a m e n t liśc ia sty . R am a, m a s w e rk i tło w g ó rn ej części o b ra z u złocone n a p u lm e n t zo stały całkow icie za m a lo w a n e fa rb ą o lejn ą. P a s to ra ł św ięteg o —■ k rz y w a ś ń złocona, a la sk a i ła ń c u c h — sre b rz o ne, w ra z z re s z tą o b ra zu całko w icie p rz e m a lo w a n e o lejn o . N a jp o w a ż n ie jsz y m u szk o d zen iem m a lo w id ła by ło p ęk n ięc ie p o d o b ra zia w zdłuż ca łe j w y sok ości i ro zd zielen ie się d esek . P oza ty m w y s tę p o w a ł ca ły sze reg m n ie jsz y c h p ę k nięć d esek , u b y tk ó w p o d o b ra zia i m a sw e rk u . W m a la tu rz e o b ra z u tk w iły liczne gw oździe i o tw o ry po nich. Z e w z g lę d u na p ra w d o p o d o b ie ń s tw o is tn ie n ia ży w y ch organ izm ó w w d r e w n ie o b ra z p o d d an o d e z y n se k c ji w a tm o sfe rz e C S 2. O d w ro cie o b ra z u u tw a rd z o n o ży w icą ep o k sy d o w ą i sk lejo n o d esk i n a k o łk i za pom ocą k itu z m ączk i d rz e w n e j i ży w icy epo ksy do w ej. W te n sam sposób p o stąp io n o z in n y m i p ę k n ię
-4 N a le p k a n a o d w ro c iu o b ra z u p o d a je , że o b ra z b y ł 5 „ K a ta lo g Z a b y tk ó w S z tu k i w P o ls c e ”, to m I I I , z. 2, k o n s e r w o w a n y w r. 1945 p rz e z J . U m iń sk ie g o . s. 12.
6. M a r t w a n a t u r a z p a l m ą , s z k o ła f l a m a n d z k a , k o n i e c X V I I w ., ze z b i o r ó w M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w K ie l c a c h , s t a n po k o n s e r w a c j i
6. “S t i l l L i f e w i t h a P a l m ”, a p a i n t i n g b y a n u n k n o w n a r t is t f r o m t h e F l e m i s h S c h o o l (e nd o f t h e 17th c e n tu r y ) f r o m t h e c o lle c tio n o f R e g io n a l H o l y Cro ss M o u n t M u s e u m in K i e l c e ; s t a te a f t e r r e s to r a t io n W y m ia ry 171 c m X 122 cm, gęsto ść p łó tn a 12 X X 10 n i t e k / l cm 2. O b ra z b y ł d u b lo w a n y n a k le j sk ro b io w y , p ra w d o p o d o b n ie w e W łoszech (na o d w ro c iu p ie c z ą tk a z F lo r e n c ji z d a tą 5 F e b ra io 1935).
N a jw a ż n ie jsz y m u szk o d z en iem b y ły d łu g ie r o z e rw a n ia ob razu , łącz n ie z p łó tn e m d u b la ż o - w y m , o d łu g o ściac h 77 cm , 60 cm i 25 cm . P o za ty m is tn ia ło w ie le k ró ts z y c h ro z e rw a ń i m a ły c h u b y tk ó w p o d o b ra zia. W zd łuż ty c h u sz k o d z e ń w y stę p o w a ły d u że zn iszczen ia i u b y tk i w a rs tw y fa rb z za p ra w ą . R o z e rw a n ia p o d k le jo n e b y ły k ilk o m a k a w a łk a m i te k tu ry , o g ru b e j w a rs tw ie k le ju sk ro b io w eg o , co sp o w o do w ało s k u rc z p o d o b ra zia 7, p o w sta n ie szczelin w m ie j scach r o z e r w a ń i p o fa łd o w an ia, z n a c z n e u s z ty w n ie n ie o b ra zu i jeg o k ru c h o ść . P ra c e k o n s e rw a to rs k ie p o le g a ły w p ie rw sz y m e ta p ie n a u su n ię c iu z od w ro cią ła t te k tu ro w y c h i p łó t n a d ub lażo w eg o o raz oczyszczenia z k le ju . N a s tę p n ie w y ró w n a n o p o w ie rz c h n ię m a lo w id ła p rz ez p ra so w a n ie n a w ilg o tn o że la zk iem e le k try c z n y m . S k le jo n o ro z e rw a n ia , u z u p e łn io n o u b y tk i p łó tn a i zd u b lo w a n o całe p o d o b ra z ie p rz y za sto so w a n iu sp oiw a w o sk o w o -ży w icz n e- go. Z k o le i oczyszczono lico z b ru d u i p rz e m a - lo w ań. Z ałożono k ity w m ie jsc a u b y tk ó w i p o d b arw io n o je n a czerw ono. P o n ap ięc iu n a k r o sn a p u n k to w a n ia w y k o n a n o a k w a re lą i w m ie j scach o p ra c o w a n y c h la s e ru n k a m i — la se ro w a n o fa rb a m i n a w e rn ik s ie do re tu s z u . O czyszczono ra m ę ze s c z e rn ia łe j „ b rą z y ” i p o k ry to p ła tk a m i im ita c ji zło ta n a m ik stio n .
7. O b raz o le jn y n a p łó tn ie z a p ra w a cz erw o n a „ E s te ra u k ró la A s w e ru s a ” (il. 7), p rz y p is y w a n y G io rd a n o L uca, z k o ń ca X V II w., s ta n o w ią cy w łasn o ść M u zeu m Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ie l cach. W y m ia ry po k o n se rw a c ji: 82,5 cm X I 17,5
ciam i i u b y tk a m i d re w n a . C ałko w icie u su n ię to p rz e m a lo w a n ia olejne. P rz e p ro w a d z o n o re k o n s tru k c je rz e ź b ia rs k ie i sto la rsk ie , po zało żen iu k itó w z re k o n s tru o w a n o u b y tk i fa rb y i pozłoty. Z asto so w an o sp e c ja ln y ro d zaj m o n ta ż u o b ra zu w g o ty ck iej ra m ie , p o z w a la ją c y n a sw ob odną „ p ra c ę ” po d o b razia, a ty m sa m y m za bezp ieczo no je p rz e d d alszy m i p ęk n ięc iam i.
6. O b raz o le jn y n a p łó tn ie i z a p ra w ie cz erw o nej „ M a rtw a n a tu r a z p a lm ą ” (il. 6), szk o ła fla m an d zk a , z k o ńca X V II 'w .6, sta n o w ią c y w ła s ność M u zeum Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ielcach .
6 D an e p rz e k a z a n e p rz e z D ział S z tu k i M u z e u m Ś w ię to k rz y s k ie g o w K ielca ch .
7 W p ro w a d z e n ie d u ż e j ilo ści w o d y w g ru b e j w a r s tw ie k le ju sk ro b io w e g o m u s ia ło sp o w o d o w a ć z n a c z n y s k u rc z p o d o b ra z ia i p o w s ta n ie sz czelin k ilk u m ilim e tr o w e j sz ero k o ści, k tó r y c h w to k u d a ls z y c h p ra c n ie u d a ło
się c a łk o w ic ie z lik w id o w a ć . 7. G io rd a n o L u c a (?) E s te r a u kró la , X V I I w., ze z b i o r ó w M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w K ie l c a c h , s t a n po k o n s e r w a c j i 7. “E s t h e r a t t h e K i n g ” b y G io rd a n o L u c a (?), a 17th c e n t u r y p a i n t i n g f r o m t h e c o llectio n o f R e g io n a l H o l y C ross M o u n t M u s e u m i n K ie lc e ; s t a te a f t e r r e s t o r a tio n 2 1 0
cm. N a lic u m a lo w id ła w id o czn e b y ły liczne u b y tk i i u szk o d z en ia w a rs tw y fa rb i z a p ra w y oraz p o d o b razia, ja k też re k o n s tr u k c je m a la r sk ie n a b ia ły c h k ita c h , w y s tę p u ją c y c h poza g r a nice u b y tk ó w . O d s tro n y o d w ro c ia n a k le jo n o d w ie ła tk i. O b ra z p rz e k a z a n y zo stał do P r a cow ni ja k o „ Ś m ie rć A g ry p in y ” , m a tk i N ero n a. N a p o d sta w ie a n a liz y tre ś c i o b ra zu i p o ró w n a n ia ze S ta ry m T e s ta m e n te m (K sięga E s t e r y ) 8 ustalo n o , że p rz e d s ta w ia on scenę b ib lijn ą . W czasie b a d a ń m alo w id ła u s ta lo n o n a p o d s ta w ie re n tg e n o g ra m ó w , że k o m p o zy cja fig u ra ln a m ia ła p ie rw o tn ie in n y w a r i a n t 9, zm ien io n y później p rz e z a u to r a n a obecny. Z d ecy d o w an o pozostać p rz y ob ecn ej kom p o zy cji. O czyszczo no ch e m ic zn ie lico m a lo w id ła i u s u n ię to s p ę k a ne k ity , w y s ta ją c e p o n a d p o w ie rz c h n ię i poza g ra n ic e u b y tk ó w . W y ró w n a n o p o w ie rz c h n ię przez w s tę p n e p ra so w a n ie i d u b la ż n a p ró ż n io w y m sto le e le k try c z n y m , n a spoiw o w oskow o - -ży w iczn e. U su n ię to ch em iczn ie p rz e m a lo w a n ia , założono k ity i n a p ię to m alo w id ło n a k ro sn a . P u n k to w a n ia w y k o n a n o a k w a re la m i, a n a s tę p nie położono la s e r u n k i (fa rb y z w e rn ik se m ). 8. O b ra z o le jn y n a p łó tn ie z a p ra w a cz erw o n a „ M a rtw a n a tu r a z p ta k a m i” (il. 8), n ie sy g n o - w a n y , szkoła h o le n d e rs k a z X V III w ., s ta n o w iąc y w łasn o ść M u ze u m Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ielcach , po ch o d zący ze zbiorów W ielo p o lsk ich w C h ro b rz u . W y m ia ry : 90 c m X 112,5 cm. O b raz p o d le g a ł ju ż k ilk a k ro tn ie zabiegom k o n s e rw a to rsk im , o czym św iad czą d w a ro d z a je k itó w i p rz e m a lo w a n ie ok. 30°/o p o w ie rz c h n i m a lo w id ła. K it o ja s n y m z a b a rw ie n iu p rz y k ry ł d u że f r a g m e n ty c ie n k ą w a rstw ą , a u s u w a n ie m ożna było p rz e p ro w a d z ić ty lk o m ech a n iczn ie, co n a s trę c z a ło p o w a ż n e tru d n o ś c i i w y m a g a ło b a rd z o d łu g ieg o czasu. W e rn ik s o dzn aczał się d u ż y m ściem n ien iem , a p o d o b ra zie p ę k n ię c ia m i i u b y t kam i, w w a rs tw ie fa rb w y s tę p o w a ły u b y tk i z z a p ra w ą , k ra w ę d z ie zniszczone i p o ro z ry w a n e . P o d o b ra z ie m a w d o ln ej p a r tii p rz y s z y ty p a s p łó tn a o n ie re g u la rn e j lin ii i w y ra ź n y m z g ru b ien iu . O d s tro n y odw ro cia p rz y k le jo n e ła tk i p łó cien n e. P ra c e k o n s e rw a to rs k ie p o le g a ły na o d d ziele n iu p łó tn a d ublażow eg o, w k le je n iu na s ty k k a w a łk ó w p łó tn a z a g ru n to w a n e g o w u b y t ki p o d o b ra zia, u su n ię c iu ła te k , doczyszczeniu o d w ro c ia i w y k o n a n iu d u b la ż u n a sto le p ró ż niow ym . Ze w z g lę d u n a k onieczno ść szybkiego w y k o n a n ia p r a c 10 og ran iczo n o ic h z a k re s i z p rz e m a ló w e k u s u n ię to ty lk o n a jb a rd z ie j rażące. 8. M a r t w a n a t u r a z p t a k a m i , s z k o ła h o l e n d e r s k a , X V I I I w., ze z b i o r ó w M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w K ie l c a c h , s t a n po k o n s e r w a c j i 8. “S t i l l L i f e w i t h B i r d s ”, a 18th c e n t u r y p a i n t i n g b y a n u n k n o w n a r t i s t f r o m th e D u tc h S c h o o l in t h e c o ll e c ti o n o f R e g io n a l H o l y C ross M o u n t M u s e u m in K ie l c e ; s t a te a f t e r r e s to r a t io n 9. M a r t w a n a t u r a z k w i a t a m i , s z k o ła h o l e n d e r s k a , X V I I w., ze z b i o r ó w M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w K ie l c a c h , s t a n po k o n s e r w a c j i 9. “S t i l l L i f e w i t h F l o w e r s ”, a 17th c e n t u r y p a i n t in g b y a n u n k n o w n a r t is t f r o m th e D u t c h S c h o o l in t h e c o lle c tio n o f R e g io n a l H o l y Cross M o u n t M u s e u m
in K ie l c e ; s t a te a f t e r r e s to r a t io n
s P i s m o Ś w i ę t e S t a r e g o T e s t a m e n t u , „ K się g a E s te r y ” 14, 17— 16, 3, K r a k ó w 1956, „ W y d a w n ic tw o A p o s to l s tw a M o d litw y ” , W yd. I I p o p r. P r z e k ła d W. O. J a k u b a W u jk a T. J., t e k s t p o p r a w ił o ra z w s tę p e m i k r ó t k im k o m e n ta r z e m o p a tr z y ł ks. S. S t y ś T. J.
9 N a w y k o n a n y c h r e n tg e n o g ra m a c h w id o c z n e są n a s tę p u ją c e ró ż n ic e k o m p o z y c y jn e : g ło w a E s te r y p r z e c h y lo n a n a le w y b a r k ; m ię d z y g ło w ą k r ó la a g ło w ą słu ż e b n ic y (u g ó ry o b ra z u ) z n a jd u je się g ło w a jeszcze
je d n e j k o b ie ty . U k ła d fa łd p ła sz c z a k ró la częściow o in n y , niż w o b e c n ie w id o c z n e j k o m p o zy cji. 10 O b ra z y : „ M a r tw a n a t u r a z p a lm ą ” , „ E s te r a u k r ó l a ”, „ M a r tw a n a tu r a z p t a k a m i”, „ M a r tw a n a t u r a z k w ia ta m i” p rz e z n a c z o n e b y ły do w y p o sa ż e n ia w n ę trz p a ła c u b p a Z a d z ik a , k tó re g o o tw a r c i e — ja k o g łó w n e go g m a c h u M u z e u m Ś w ię to k rz y s k ie g o w K ie lc a c h — b y ło o k re ś lo n e śc isły m te r m in e m ; s tą d k o n ie c z n o ść sz y b k ie g o z a k o ń c z e n ia p ra c k o n s e r w a to rs k ic h . 211
10. J ó z e f S z e r m ę t o w s k i , C h ę c i n y , r. 1857, ze z b i o r ó w M u z e u m Ś w i ę t o k r z y s k i e g o w K ie lcach, s t a n po k o n s e r w a c j i 10. L a n d s c a p e “C h ę c i n y ” b y J. S z e r m ę t o w s k i (s ig n ed a n d d a t e d 1857), a p a i n t i n g f r o m th e co llectio n o f R e g i o n a l H o ly Cro ss M o u n t M u s e u m in Kie lce; s ta te a f t e r r e s to r a t io n (w sz y stk ie z d ję c ia : G. O lsz e w ska)
K ity p o d b a rw io n o n a czerw ono, p u n k to w a n o a k w a re la m i, la s e ru ją c fa rb a m i n a w e rn ik sie . Z re k o n stru o w a n o sty lo w ą ra m ę , p o k ry w a ją c ją p ła tk a m i im ita c ji zło ta n a m ik stio n .
9. O b raz o le jn y n a p łó tn ie , z a p ra w a cz erw o na, „ M a rtw a n a tu r a z k w ia ta m i” (il. 9), n ie sy g n o w a n y , szkoła h o le n d e rs k a z X V II w., s ta n o w ią c y w łasn o ść M uzeum Ś w ię to k rz y s kiego w K ielca ch . W y m ia ry po k o n s e r w a cji: 73,5 c m X 97,7 cm . N a o d w ro c iu p łó tn a d u b lażo w eg o k a r tk a z c z te re m a n a z w is k a m i w ło sk im i, p rz y k le jo n a za p o m o cą 2 pieczęci la k o w y c h ze z n a k a m i h e ra ld y c z n y m i. O znacza to p ra w d o p o d o b n ie, że obraz b y ł d u b lo w a n y w e W łoszech (klej skrobiow y ). M alo w id ło łącz n ie z p łó tn e m d u b la ż o w y m m iało prz eb icia i u b y tk i z a k le jo n e 7 ła tk a m i, z częś ciowo z re k o n s tru o w a n ą m a la tu rą . P o w ie rz c h n ia p łó tn a d u b lażo w eg o w y k a z y w a ła og niska p le ś ni. P ę k n ię c ia k ro s ie n sp o w o d o w a ły p o fa łd o w a n ia i o d k ształc en ia p o w ie rz c h n i m alo w id ła, d u żo o d p ry sk ó w i u b y tk ó w w a rs tw y fa rb . Po w stę p n y c h p ra c a c h k o n s e rw a to rs k ic h u su n ię to p łó tn o d u b lażo w e, ro z e rw a n e p o d o b ra z ie s k le jono n a sty k , w y ró w n a n o p o w ie rz c h n ię m a lo w id ła p rz ez p ra so w a n ie n a w ilg o tn o . Z ałożone k ity p o d b arw io n o n a czerw ono. P u n k to w a n ia w y k o n a n o a k w a re lą z la se ro w a n ie m fa rb a m i na w e rn ik sie . Z ło cen ia ra m y z re k o n s tru o w a n o
p ła tk a m i im ita c ji złota.
10. O b raz o le jn y n a p łó tn ie , z a p ra w a o lejn a, „C h ę c in y ” (il. 10), m a lo w a n y p rz ez Jó z e fa S z e r- m ę to w sk ieg o w r. 1857. W 2 p o ło w ie X IX w. w cho dził w sk ład g a le rii obrazów T o m asza Z ie lińsk ieg o, n a c z e ln ik a pow . k ie le c k ie g o n , w r. 1955 n a b y ty zo stał p rz e z M u ze u m Ś w ię to k rz y s k ie w K ielcach . W y m ia ry : 57 c m X 8 1 cm.
2 1 2
N a jc ie k aw sz y m m o m e n te m , zw ią zan y m z k o n s e rw a c ją teg o m alo w id ła, b y ło o d k ry c ie fi g u ry za m a lo w an eg o psa. Z d jęc ia w y k o n a n e w p ro m ie n ia c h p o d cz erw o n y c h p o tw ie rd z iły fa k t istn ie n ia p od w ie rz c h n ią w a rs tw ą f a r b y n ie zn aneg o e le m e n tu ko m po zycji, ja k im b y ł p ies szczek ający n a prow ad ząceg o p ie lg rz y m k ę . L u - m in isc en cja w p ro m ie n ia c h U V d ow io dła, że za m a lo w a n ie n ie pochodzi z o k re su p r z e p r o w a d z a n y c h k o n se rw a c ji, a ra cze j n a le ż y do o k re su b e z p o śre d n io po n a m a lo w a n iu o b ra z u lu b w n ie d łu g i czas po ty m i że za p e w n e są to z m ian y au to rsk ie . D lateg o też po d u b la ż u o b razu, c e le m zw iązan ia w a rs tw y b a rw n e j z p o d łożem , p rz y s tą p io n o do ż m u d n e j p ra c y p rz y u su w a n iu w a rs tw y fa rb y p o k ry w a ją c e j p o sta ć psa. T ru d n o ść p o leg ała p rz e d e w s z y s tk im n a ty m , że i ch em iczn e i m ech a n iczn e u su w a n ie g ó rn e j w a rs tw y fa rb y n a ra ż a ło n a u szk o d z e n ia w a rs te w k ę b r u n a tn e j fa rb y o rg a n ic zn ej, k tó rą b y ła n a m a lo w a n a p o stać psa. M im o to o sią g nięto d o b ry re z u lta t.
P o n a d to w la ta c h 1969— 1971 n a zlecen ie M u z e u m Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ielcach , M u zeu m R e g io nalneg o w R ad om iu i kościoła p o cy stersk ie g o w S u le jo w ie — P o d k la sz to ru p o d dan o zab ieg om k o n se rw a to rsk im 1 obraz na desce „ P io tr S z re - n ia w ita ” n iezn a n eg o a u to ra i 6 o b razó w m a lo w a n y c h n a p łó tn ie : W. B ak ało w icza „C z y ta n ie lis tu ” (poł. X IX w.), Jó z e fa P e sz k i „R o dzina B o rch ó w ” (r. 1826), J a n a N ep o m u c en a G ło w ac kiego „ P rz e ło m D u n a jc a ” (r. 1838), Ig n aceg o K a m iń sk ieg o „ P o r tr e t M. K a m iń s k ie j” (r. 1840)
11 I r e n a J a k i m o w i c z , T o m a s z Z i e l i ń s k i i jego
z b io ry . „R o czn ik M u z e u m Ś w ię to k rz y sk ie g o w K ie l
oraz „ P o r tr e t m ęż c z y z n y ” (r. 1634) i „ S z la c h cic w z b ro i” (pocz. X V II w.) n ie z n a n y c h a u to rów . O prócz k o n s e rw a c ji w y m ie n io n y c h o b ra zów O k rę g o w a P ra c o w n ia K o n s e rw a to rs k a w S zydłow cu w y k o n a ła n a zlecen ie W o je w ó d z k ie go K o n s e rw a to ra Z a b y tk ó w w K ie lc a c h 18 e k s p e rty z łą c z n ie z b a d a n ia m i i d ia g n o z a m i k o n se rw a to rs k im i o raz za b ezp ieczeń o b iek tó w z a
b y tk o w y c h 12, ro z rz u c o n y c h n a te r e n ie całego w oj. k ieleckiego . m g r N o r b e r t S z u n k e O k rę g o w a P r a c o w n ia K o n s e r w a to r s k a S zy d ło w ie c — Z a m e k 12 Z a b e z p ie c z e n ie m a l a tu r y o b ra z ó w b ib u łk ą ja p o ń s k ą p rz e d o s y p y w a n ie m się.
THE A C T IV ITIES OF THE R EG ION A L C O N SER V A TIO N ATELIER A T SZYDŁOW IEC IN THE Y EA R S 1969 — 1971
I n a s h o r t r e p o r t d is c u ssin g th e a c tiv itie s o f th e R e g io n a l C o n s e rv a tio n A te lie r a t S zy d ło w iec t h e c o n s e r v a tio n w o rk s a r e lis te d w h ic h h a v e b e e n c a r r ie d o u t w ith in th e p e rio d 1969— 1971. A c e r ta in n u m b e r o f co n cise in f o rm a tio n is g iv e n o n p a in tin g s a n d th e c o n s e r v a tio n tr e a tm e n ts c a r r ie d o u t. T e n o b je c ts w e re se le c te d a n d t h e i r s ta te o f p r e s e r v a tio n d is c u s s e d a n d a t th e s a m e tim e th e m o s t im p o r ta n t tr e a tm e n ts l i s te d . A tte n tio n h a s b e e n d r a w n to th e m o s t in te r e s tin g f e a tu r e s o f th e r e s t o r e r ’s w o rk a s e.g. th e re m o v in g o f tr a c e s le f t b y f ir e in th e p a in tin g “V is ita tio n ” o r t h a t o f m u l ti- l a y e r p ly w o o d s u p p o r t o n w h ic h th e p a in tin g “ T illa g e ” b y J . C h e łm o ń s k i w a s fix e d . A p a r tic u la r ly d if fic u lt c ra d lin g o p e r a tio n on th e G o th ic p a n e l p a in tin g “ S a in t L e o n a r d ” h a s b e e n s h o w n a t w h ic h th e p o s s ib ility w as le f t f o r th e w ood p a n e l to w o rk f r e e ly to p r e v e n t th e c ra c k in g s a n d a lso th e o p e ra tio n of re m o v in g of e x te n s iv e c ra c k in g s a n d
o v e rp a in tin g s in th e p a in tin g “ S till L ife w ith a P a lm ” fro m th e 17th c e n tu r y .
In v ie w o f d is c o v e rie s m a d e d u rin g th e i r r e s to r a tio n h ig h ly in te r e s tin g h a v e p ro v e d to b e th e w o rk s c a r rie d on a t th e tw o o th e r p a in tin g s . I n th e p a in tin g b y G io rd a n o L u c a (?) “E s th e r a t th e K in g ” b y m e a n s of X - r a y in g w e r e re v e a le d im p o r ta n t a lte r a tio n s t h a t h a v e b e e n m a d e b y th e a r t i s t h im s e lf. T h e p h o to g r a p h s ta k e n in in f r a - r e d lig h t fro m th e la n d s c ap e “ C h ę c in y ” b y J . S z e rm ę to w s k i h e lp e d to r e v e a l th e s ilh o u e tte o f a dog b e in g a c o m p o s itio n a l e le m e n t w h ic h h a s p r e s u m a b ly b e e n o v e rp a in te d b y th e p a in te r h im self.
To th e sam e s h o r t r e p o r t a n in f o rm a tio n h a s b e e n in c lu d e d c o n c e rn in g 18 fie ld in v e s tig a tio n s a n d s a f e g u a rd in g s of c u lt u r a l p r o p e r ty w h ic h w e r e m a d e in th e t e r r it o r y o f K ie lc e V o iv o d sh ip b y th e R e g io n a l A te lie r fo r C o n s e rv a tio n , S zy d ło w iec.
JÓ Z E F F L IK
PRACOWNIA KONSERWATORSKA MUZEUM OKRĘGOWEGO W TORUNIU
P ra c o w n ia K o n s e rw a to rs k a M u zeu m O k rę g o w ego w T o ru n iu p ro w a d z i p ra c e a rty s ty c z n o k o n s e rw a to rs k ie i b ad a w cz e p rz e d e w sz y s tk im w z a k re sie m a la r s tw a sztalu g o w e g o i p o lic h ro m o w an e j rz e ź b y d re w n ia n e j. Z ałożona w r. 1957 od sześciu l a t m a w ła sn e la b o ra to riu m c h e m ic z ne, w k tó r y m w y k o n u je się b a d a n ia fiz y k o chem iczn e, g łó w n ie w ce lu sp o rz ą d z e n ia d o k u m e n ta c ji te c h n ic z n o -k o n s e rw a to rs k ie j. W o b ec n y ch czasach w b a d a n ia c h d z ie ł s z tu k i n ie w y s ta r c z a ją ju ż ty lk o d o c ie k a n ia s ty lo - zn aw cze, a k o n s e rw a to ro w i n ie w y s ta rc z a p ę d zel, z e s ta w f a r b i ro z p u szcz aln ik ó w . A ż eb y n a leży c ie o k re ślić ro d z aj tw o rz y w a m a la rsk ie g o , sposób je g o o p ra c o w a n ia , sto p ie ń zn iszczen ia
i p o w sta n ia , a u to rs tw o lu b szkołę a rty s ty c z n ą , p o trz e b n e są w p ra c o w n ia c h k o n s e rw a to rs k ic h od p o w ied n ie u rz ą d z e n ia , ja k np. a p a r a tu r a r e n t g en o w sk a, u rz ą d z e n ia u m o ż liw ia ją c e d z ia ła n ie p ro m ie n i u ltra fio le to w y c h , p o d c z e rw o n y c h i so dow ych, ze sta w m ik ro sk o p ó w , w sze lk ie g o ro d z a ju la m p y i in n e u rz ą d z e n ia ty p u la b o ra to ry jn e g o . P ra c o w n ia n asza je s t w ty m d o b ry m położen iu , że m a teg o ty p u a p a ra tu rę , p rz y po m ocy k tó re j ła tw ie j o dczytać p rz e ró b k i a u to r skie, fa ls y fik a ty , k opie, p rz e m a lo w a n ia itp. R ó w n ież w z a k re s ie p ra k ty c z n e j k o n s e rw a c ji sięg am y po n a jn o w sz e zdobycze te c h n ik i. N a p rz y k ła d o sta tn io szerok o sto so w an e w św iecie sto ły p ró ż n io w e u m o ż liw ia ją d u b lo w a n ie o b ra zów o b o g atej f a k tu r z e m a la rsk ie j. P ra c o w n ia
