Józef Wroceński
Ks. prof. Edward Sztafrowski
(1929-1992)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 39/1-2, 207-212
M A T ER IA Ł Y D O H IS T O R II N A U K I I L IT E R A T U R Y PRA W A K A N O N IC Z N E G O W POLSCE
Praw o K anoniczne 39 (1996) nr 1-2
KS. PROF. EDWARD SZTAFROWSKI (1929-1992)
M ijają już cztery lata, kiedy to w dniu 21 kwietnia 1992 r. we W torek Wielkanocny zmarł nagle na zawał serca w Kielcach znany i ceniony kanonista, profesor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, ks. prof, d r hab. Edw ard S z t a f r o w s k i .
W Zm arłym utraciliśmy wybitnego znawcę praw a kanonicznego, utalentow anego profesora, wychowawcę młodzieży studiującej, organizatora badań i życia naukow ego w różnych ośrodkach akademickich.
Ks. prof. E. S z t a f r o w s k i urodził się w dniu 19 września 1929 r. w Pińczowie, ja k o syn Jan a i Stanisławy z d. Bałazińska. W tymże samym roku, 3 listopada, został ochrzczony w kościele parafialnym w Pińczowie. W rodzinnym mieście ukończył szkołę powszechną, a następnie G im nazjum i Liceum im. H ugona K ołłątaja. W 1948 r. po uzyskaniu świadectwa dojrzałości wstąpił do Seminarium D uchownego w Kiel cach, które ukończył w 1954 r. otrzymując, przez posługę biskupa Franciszka Sonika, święcenia kapłańskie. Przez dwa kolejne lata pełnił funkcję w ikariusza współpracow nika, najpierw w Lelowie, a potem w Bodzentynie. Rzetelnie odbyte studia sem inaryj ne dobrze przygotowały ks. E. Sztafrowskiego do pracy duszpasterskiej. Ujawniły również drzemiące w Nim wielkie możliwości naukow e i zdolności wychowawcze. Stąd też w roku 1956 został skierowany przez władzę diecezjalną na dalsze studia specjalistyczne w Lublinie, na W ydziale Praw a K atolickiego U niw ersytetu Lubels kiego. W 1959 r. uzyskał na wspomnianej uczelni tytuł m agistra, a w 1960 r. stopień naukow y doktora praw a kanonicżnego przedkładając rozprawę pt. Warunki budowy
kościoła w prawie kanonicznym. Po studiach kanonistycznych pracow ał w Sądzie
Biskupim Diecezji Kieleckiej na stanowisku notariusza, a później obrońcy węzła małżeńskiego i p rom otora sprawiedliwości. O d stycznia 1961 r. podjął wykłady z zakresu teologii moralnej fundam entalnej i historii doktryn społecznych, a następnie praw a kanonicznego w Wyższym Seminarium Duchownym w Kielcach. W roku akadem ickim 1967/68 został zatrudniony na W ydziale Praw a Kanonicznego A kade mii Teologii Katolickiej w W arszawie w charakterze adiunkta przy K atedrze Kościelnego Praw a Cywilnego. Od samego niemal początku swej pracy nauko wo-dydaktycznej ks. E. S z t a f r o w s k i interesował się praw em osobowym. W yra zem tych zainteresowań stał się najpierw podręcznik pt. Współpracownicy biskupa
diecezjalnego w pasterskim posługiwaniu, a następnie liczne artykuły, wśród których
szczególne miejsce zajm ują następujące: Uprawnienia biskupów w sprawach małżeńs
kich; Nowe aspekty prawne posługiwania proboszczowskiego; Kapłaństwo wspólne; Uprawnienia Konferencji Biskupich; Kolegialność Biskupów według konstytucji soboro wej ,,Lumen gentium"; Synod Biskupów nowym organem kolegialnym; Kolegialność hierarchii przed Soborem W atykańskim II. Szczególnym owocem tych właśnie
208 M A T ER IA ŁY D O H IST O R II N A U K I I L IT ER A TU R Y [2]
biskupów na tle Vaticanum II, któ ra porusza bardzo ważny dla kościelnego praw a
osobowego problem kolegialności. Jest to całościowe ujęcie zasady kolegialnego działania biskupów, poparte pełnym aparatem naukowym przy uwzględnieniu bezpośrednich źródeł, jakim i są dokum enty soborowe i ich schematy oraz praw odaw s two posoborowe. W pracy zostały również om ówione nowe formy kolegialnego działania, jakie powstały po Soborze, a mianowicie Synod Biskupów, Konferencje Biskupów, czy też większy udział biskupów w pracach K urii Rzymskiej. Podkreślenia wymaga fakt, że aspekt kanoniczny dzieła został pobudow any aspektem teologicz nym.
N aukow e zainteresow ania ks. Profesora w tym okresie dotyczą nie tylko praw a osobowego. Był on specjalistą w zakresie praw a o miejscach i czasach świętych, czego dow odem była publikacja pt. Miejsca i czasy święte. Pierwsze wydanie ukazało się w 1970 r. Drugie natom iast zmienione i poszerzone w 1982 r. Rozwijając swoje zainteresowanie tą dziedziną ujaw nione już w rozprawie doktorskiej, wykazał ks. S z t a f r o w s k i ogrom ną erudycję.
Trzeba też w tym miejscu wskazać na prow adzoną przez ks. Profesora działalność zmierzającą do udostępnienia czytelnikowi polskiemu bogatej treści praw odawstw a posoborowego, które w okresie, gdy był przygotowywany nowy K odeks Praw a Kanonicznego, było bardzo obfite. Z apoczątkow ał on i kontynuow ał przez wiele lat serię wydawniczą pt. Posoborowe prawodawstwo kościelne, której pierwszy tom (trzy zeszyty) ukazał się w 1968 r. Tłumaczenie tych praw no-liturgicznych dokum entów na język polski wymagało ogrom nego wysiłku zarów no z racji wielkiej ich liczby jak i podejm ow ania odpowiedzialności za popraw ne przełożenie na język ojczysty. W wielu w ypadkach stał się ks. S z t a f r o w s k i tw órcą popraw nej terminologii kanonicznej w języku polskim. Polska wersja kościelnych dokum entów m iała i ma szczególne znaczenie z dwóch przede wszystkim racji: znajom ość łaciny u nas w kraju nie jest zbyt wielka po n ad to przyczynia się ona w znacznym stopniu do popularyzacji znajomości podstaw obecnie obowiązującego praw a. Nic też dziwnego, że dzieło to pozostaje nieodłącznym rekwizytem w arsztatu naukow ego kanonistów polskich, służy też innym instytucjom kościelnym. Edycja dokum entów , o której mowa, obejmuje 12 tom ów w 36 zeszytach. Podobne zbiory ukazywały się również za granicą, należy jednak zauważyć iż kolekcja ks. S z t a f r o w s k i e g o jest najobszerniejsza, obej mująca niemal wszystkie dokum enty, jakie ukazały się w latach 1960-1980. Korzys tanie z tego obszernego zbioru ułatwiają liczne indeksy zamieszczone w 4 zeszycie tom u X II. Niezwykle cenny jest indeks rzeczowy, zawierający hasła do wszystkich tomów. Jest także Indeks generalis omnium voluminum Iuris Canonici Postconciliaris ułat wiający korzystanie z dzieła wszystkim nie znającym języka polskiego. Przez to dzieło, które dotarło do wielu bibliotek, także za granicą, nazwisko autora znane jest nie tylko w Polsce, lecz i poza jej granicami, o czym świadczą recenzje, które ukazywały się w czasopismach zagranicznych.
W okresie po habilitacji (po 1973 r.) pom im o tych jakże cennych, ale jakby pobocznych zainteresowań ks. S z t a f r o w s k i pozostał wierny swoim badaniom naukow ym dotyczącym praw a osobowego. K ontynuacją i pogłębieniem tych badań
[3] M A T ER IA ŁY D O H IST O R II N A U K I I LITER A TU R Y 209
był opublikowany w 1978 r. artykuł: Teoria Soboru powszechnego w świetle Vaticanum
II, wydrukowany również we francuskiej wersji językowej. N auka Soboru o Kolegium
Biskupów prow okow ała podjęcie tem atu dotyczącego relacji między wspomnianym Kolegium i Biskupem Rzymskim. Znalazło to swój wyraz w artykułach: Pozycja
Biskupa Rzym skiego w Kolegium Biskupów oraz Papież a Kolegium Biskupów. Pierwszy
z tych artykułów został opublikow any również w wersji francuskiej.
Kolegialność biskupów znalazła swój praktyczny wyraz w różnych instytucjach zrzeszających biskupów. W spom niane zagadnienie doczekało się aż dwóch m ono grafii. Czasowo rzecz ujmując najpierw należy wymienić opublikow aną w 1981 r. Kurię
Rzym ską, następnie zaś w 1984 r. Konferencje Biskupie. Pierwsza z nich stanowi liczący
się w kład jej au to ra do literatury kanonistycznej. Uwzględnia zarów no historię Kurii Rzymskiej jak o instytucji, która kształtowała się przez wieki, ja k i dzieje poszczegól nych jej dykasterii. W opracow aniu tym znajdujemy zestawienie obszernej literatury przedm iotu z uwzględnieniem opracow ań ogólnych dotyczących całej kurii oraz opracow ań odnoszących się do poszczególnych jej organów. Jest to pierwsza m onografia n a tem at K urii Rzymskiej w kanonistyce polskiej. N ie straciła ona nic ze swoich walorów mimo, iż po kilku latach papież Jan Paweł II dokonał nowej reformy tej instytucji. Zm iany dokonane przez obecnego Papieża w 1988 r. zostały omówione przez ks. Sztafrowskiego w obszernym 60-cio stronicowym artykule pt. Kuria Rzym ska
Jana Pawia I I opublikow anym w 1990 r.
Konferencje Biskupów to również cenna m onografia, pierwsza w polskiej kanonis
tyce i jedna z niewielu w światowej literaturze kanonistycznej. Pozostaje ona w związku z zainteresowaniami ks. Profesora kolegialnością biskupów i stanowiła w szerokim znaczeniu kontynuację badań nad tym zagadnieniem. W wymienionej m onografii zostały omowione konferencje biskupie przed Soborem W atykańskim II (w różnych krajach), ja k i w świetle dokum entów tegoż Soboru oraz posoborow ego ustaw odaw st wa kościelnego. Poszczególne etapy kształtow ania się norm praw nych określających stan praw ny i kompetencje konferencji, zwłaszcza na Soborze i w prawodawstwie posoborow ym zostały potraktow ane szczegółowo i wyczerpująco. Dzięki temu opracow anie, o którym mowa, ma charakter wyczerpującego studium tej instytucji.
Obydwie powyższe m onografie stanowią bardzo cenny wkład w rozwój kanonis- tyki. Należy też powiedzieć, że dzięki nim stal się ks. Profesor szczególnym znawcą zagadnień dotyczących zarów no K urii Rzymskiej ja k i Konferencji Biskupów. To sprawiło, iż brał on czynny udział w opracow aniu nowych statutów polskiej Konferencji Episkopatu.
W krótce po w ydaniu nowego K odeksu opublikował artykuł na tem at: Lud Boży
w strukturze Kościoła. Przekazał w nim syntetyczne ujęcie tem atów zaw artych
w drugiej księdze Kodeksu.
N a skutek podjęcia funkcji prom otora pastoralnego synodu we własnej diecezji, opracow ał ks. Profesor w kilku artykułach zagadnienie dotyczące nowego ujęcia synodu, zwanego synodem pastoralnym . Podobny charakter posiadają inne artykuły, związane z powyższym zagadnieniem, a dotyczące parafii, wikariuszy ponadparafial- nych i parafialnych.
210 M A T ER IA ŁY D O H IST O R II N A U K I I LIT E R A T U R Y [4]
W twórczości naukowej ks. E. S z t a f r o w s k i e g o ważne miejsce zajmują pom oce do nauki przedm iotu dla studentów. D o wykładów przywiązywał wielką wagę. Bez przesady m ożna powiedzieć, że dydaktykę upraw iał z pewną pasją i z sukcesem. W czasie moich studiów, kiedy wykładał, zawsze z pewną dozą niecierpliwości czekaliśmy na jego wykład. D la potrzeb tych wykładów oraz dla potrzeb wszystkich zajmujących się praw em kanonicznym , od samego początku swej twórczości pracow ał on nad podręcznikowym ujęciem praw a kanonicznego. Najpierw opracow ał kom entarz do przepisów kodeksowych pt. M iejsca i czasy święte, który doczekał się dwóch wydań (1970 i 1982), a o którym wspomniałem już wyżej. N astępanie opublikował inny podręcznik pt. Współpracownicy biskupa diecezjalnego
w pasterskim posługiwaniu, który również posiada dwa w ydania (1968 i 1977). W ydanie
drugie, zmienione i poszerzone, adresowane do studentów praw a kanonicznego, zbliżało się przy om aw ianiu poszczególnych instytucji do opracow ania m onograficz nego. Rozbudow any aspekt historyczny poszczególnych instytucji prawnych, posiadał charakter wprowadzenia do pełniejszego ujęcia i zrozum ienia obowiązujących przepi sów praw nych w danej materii. D rugi niejako tom podręcznika zatytułowany:
Współpracownicy papieża w pasterskim posługiwaniu ukazał się w 1979 r. i zawierał
również sporo elementów opracow ania monograficznego. Uwzględniając aspekt historyczny omówił ks. Profesor, w tym podręczniku, te osoby i instytucje, które pom agają Biskupowi Rzymskiemu w kierow aniu jego własną diecezją rzym ską oraz całym Kościołem powszechnym. Było to omówienie sumienne i szczegółowe.
Po tym częściowym opracow aniu praw a kanonicznego podjął się ks. S z t a f r o w - s k i w ydania pełnego kom entarza do wówczas obowiązującego K odeksu (1917 r.) i późniejszego ustawodaw stw a kościelnego. D okonał tego wydając dwutomowe
Prawo kanoniczne w okresie odnowy soborowej (W arszawa 1976 i 1979). Było to jedyne
pełne opracow anie ustaw odaw stw a kościelnego obow iązujągo po Soborze W atykańs kim II, więc w stosunku do K odeksu z 1917 r. znacznie zmienionego. Podręcznik ten dobrze spełniał zadanie do czasu ukazania się nowego K odeksu Prawa Kanonicznego (1983). Przygotowywanie zbioru pt. Posoborowe prawodawstwo kościelne dawało ks. Profesorowi możliwość bliższego zetknięcia się na żywo z dokonyw aną odnow ą prawa kanonicznego, a zwłaszcza z jego częściową kodyfikacją w postaci licznych dokum en tów praw a posoborow ego i czyniło go kom petentnym do opracow ania wspomnianego podręcznika. W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę na okoliczności, w których powstawały wyżej wymienione opracow ania podręcznikowe i podkreślić godną podziwu odwagę ks. Profesora, któ ra towarzyszyła m u przy podejm owaniu decyzji w tej materii. Czas był jak najbardziej niesprzyjający takim inicjatywom. Trzeba bowiem pam iętać, że był to okres gruntownej przebudowy praw a kanonicznego. Obowiązywał wprawdzie K odeks, ten z 1917 r., ale powoli rodziły się zarysy nowych ujęć, które w trakcie dalszych przemyśleń ulegały ciągle nowym przem ianom . Proces ewolucji trwał, a pojawiające się raz po raz dokum enty Stolicy Apostolskiej, które usiłowały ująć życie K ościoła w nowe wymiary norm atyw ne, miały charakter w wielu w ypadkach eksperym antalny. Trud, którego podjął się ks. Profesor wymagał od niego wielkiej odwagi, sam ozaparcia i ogrom nego wysiłku.
[5] M A T ER IA ŁY D O H IST O R II N A U K I I L IT ER A TU R Y 211
G runtow na znajom ość zarów no dokum entów Soboru W atykańskiego II, jak i dokum entów posoborowych pozwoliła ks. S z t a f r o w s k i e m u n a przygotow a nie, w krótkim czasie po prom ulgacji nowego K odeksu (1983) nowego cztero tom owego Podręcznika prawa kanonicznego, którego dwa pierwsze tom y ukazały się w 1985 r. a dw a następne w 1986 r. O publikow any ta k szybko podręcznik służy zarów no wykładowcom, ja k i studentom praw a kanonicznego. Dzieło to stanowi rzetelny kom entarz do obecnie obowiązującego zbioru praw a. N a uwagę i podkreś lenie zasługuje nie tylko sam o wydanie nowego podręcznika i jego nowy układ dostosow any do nowego K odeksu, lecz także jego wewnętrzna zawartość. Niezwykle pożyteczne jest sygnalizowanie, na początku poszczególnych ksiąg, części, sekcji itd., treści danej jednostki redakcyjnej. Opracowanie zaś niektórych kwestii, zwłaszcza tych, które stanowiły specjalność ks. Profesora, wychodzi poza ram y zwykłego podręcznika.
Wieloletnie i aktyw ne zaangażow anie się w tłumaczenie dokum entów posoboro wych zapewne sprawiło, iż ks. S z t a f r o w s k i podjął się tłumaczenia nowo wydanego K odeksu Praw a Kanonicznego na język polski. W yrazem uznania dla tej pracy ze strony władz kościelnych stanowi fakt wykorzystania jego tłumaczenia K odeksu w urzędowym w ydaniu łacińsko-polskim (Pallotinum 1984). O dtąd tekst polski tego ważnego zbioru praw a kościelnego zaczął docierać do rąk licznej rzeszy odbiorców.
O statni Sobór nie tylko sam przybrał charakter duszpasterski, ale wysunął postulat, aby i praw o kanoniczne bardziej służyło duszpasterstw u. Idąc po tej linii opublikował ks. Profesor w 1985 r. opracow anie pt. Małżeństwo chrześcijańskie (pomoce praw- no-pastoralne). Tem u sam emu celowi służyły między innymi następujące artykuły:
Sakrament małżeństwa w nowym Kodeksie Prawa Kanonicznego oraz Urzeczywist nianie się Kościoła w duszpasterstwie parafialnym.
Należy też odnotow ać kilka artykułów wiążących się z problem atyką innych sakram entów (chrztu, bierzmowania, Eucharystii, namaszczenia chorych). Są to doniosłe studia ukazujące, w aspekcie praw nym , rolę wymienionych sakram entów św.
N a marginesie właściwej pracy naukowej um iał ks. S z t a f r o w s k i również dzielić się z innym i zdobytą wiedzą praw niczą w artykułach o znaczeniu popularyzato rskim.
Twórczość naukow o-badaw czą łączył ks. S z t a f r o w s k i umiejętnie i z pow odze niem z działalnością dydaktyczną i pedagogiczną, prow adząc przez wiele lat wykłady w A kadem ii Teologii Katolickiej w Warszawie i w Seminarium D uchownym w Kielcach. N a jego sem inarium naukow ym napisano kilka rozpraw doktorskich i wiele prac magisterskich. Ponadto często był proszony o recenzje w przewodach doktorskich i dwóch habilitacyjnych. Należał do tych uczonych, którzy posiedli dojrzałe umiejętności badawcze i tw órczą pasję. Pozostawił nam spuściznę naukow ą bogatą, z której długo będziemy mogli korzystać. Nie sposób tutaj wymienić wszystkie pozycje tworzące jego dorobek naukowy.
Należy też na koniec podkreślić, aby mieć pełny obraz osoby ks. S z t a f r o w s k i e g o, iż był on nie tylko badaczem naukow ym , profesorem , był przede wszystkim
212 M A T ER IA ŁY D O H IST O R II N A U K I I L IT ER A TU R Y [6]
kapłanem o wielkim sercu. Podejm ował chętnie obowiązki zlecane m u w Kościele kieleckim, do którego należał, między innymi obowiązki dyrektora Studium Teologi- czno-Pastoralnego dla księży, p rom otora synodu swojej diecezji, referenta do spraw praw nych w Kurii Diecezjalnej, członka Kolegium K onsultorów , prepozyta kieleckiej K apituły katedralnej. Uczestniczy! też w kierownictwie Komisji przygotowującej II Polski Synod Plenarny. Był znanym profesorem , a równocześnie kochał duszpasterst wo i w swoim kapłańskim sercu nosił ogrom ną miłość dla potrzebujących i biednych. Praca naukow a nie odryw ała go od duszpasterstw a, które było drugą pasją jego życia. W spierał je czynem i piórem. O publikow ał kilkanaście tom ików wprowadzeń i kom entarzy biblijno-liturgicznych do Mszy św. niedzielnych, świątecznych, ob rzędowych, poprzez które chciał pom óc duszpasterzom . Troszczył się o dobre wychowanie kleryków, przyszłych kapłanów . Troszczył się również o kapłanów, którzy chętnie do niego zwracali się o porady w swoich problem ach kapłańskich i duszpasterskich. Bez cienia przesady m ożna powiedzieć, iż ponad wszystko ukochał Kościół, jem u poświęcił swoje zdolności naukowe, zamiłowania duszpasterskie, swoje kapłańskie serce.
