Michał Kabata
Jan Detko (31 stycznia 1931 - 24
października 1979)
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 71/2, 405-407
V. К R О N I К А Z M A R L I P a m ię tn ik L ite r a c k i L X X I, 1980, z. 2 P L IS S N 0031-0514 JA N DĘTKO (31 stycznia 1931 — 24 października 1979)
W paźd ziern ik u 1979 zm arł w W arszaw ie profesor d o k to r h ab ilito w any J a n Dętko, dziekan W ydziału Polonistyki U n iw ersy tetu W arszaw skiego.
U rodzony w 1931 r. w K am ionce początki życiowej i naukow ej drogi przebył w tru d a c h i żm udnej pracy, w łaściw ych tem u — d o rastającem u w czas w o jn y i kształcącem u się bezpośrednio po niej — pokoleniu. S tu diował polonistykę na U niw ersytecie W arszaw skim i tu także, po uzy skaniu m agisterium , rozpoczął w 1955 r. pracę dy daktyczną i naukow ą. W w arszaw skim środow isku akadem ickim zdobyw ał też kolejne ty tu ły naukow e: doktora w 1964, doktora habilitow anego w 1968 i profesora nadzw yczajnego w 1976 roku. Nie urodzeniem , ale w yborem zw iązany z W arszaw ą i jej u n iw ersy tetem , tem u m iastu pośw ięcił w iele sw ych naukow ych zainteresow ań, sta ją c się jed n ym z n ajw y b itn iejszych i n a j- w ytrw alszy ch badaczy epoki postyczniow ej, au to rem cenionych studiów i m onografii pośw ięconych pisarzom i problem om arty sty c z n y m lite ra tu ry pozytyw izm u.
Pierw sza praca naukow a Ja n a D ętki — teza doktorska opubliko w ana pt. Eliza Orzeszkowa wobec tradycji narodowow yzw oleńczych. (Zarys monograficzny) (1965) — przyniosła od ra z u now atorską, n ie zw ykle in te resu jąc ą analizę i in te rp re ta c ję dorobku au to rk i Gloria victis pod k ątem politycznych, m oralnych i społecznych związków p isark i z tra d y c ja m i pow stańczym i i dem okratycznym i, zwłaszcza zaś z p o w sta niem styczniow ym .
Dociekliwość d cierpliw ość badaw czą, ta le n t in te rp re ta c y jn y i w ra ż li wość naukow ą wobec istotnych, choć nie zawsze docenianych przejaw ów życia artysty czn ego epoki postyczniow ej u jaw n ił J a n D ętko jeszcze w szechstronniej w sw ej kolejnej p rac y zaty tu łow an ej A n to n i S y g ie ty ń - ski. E s te ty k i k r y t y k (1971), na której podstaw ie uzyskał stopień dok to ra habilitow anego. Była to pierw sza ta k pełna i w y czerpująca m ono grafia p ro g ram u estetycznego d działalności k ry ty czn ej Sygietyńskiego, jednego z n ajw y b itn iejszy ch przedstaw icieli polskiego natu ralizm u i m y śli estety cznej d ru g ie j połow y X IX w ieku. P oglądy Sygietyńskiego zo sta ły tu zaprezentow an e na szerokim tle europejsk ich koncepcji a r ty stycznych, z licznym i odw ołaniam i do Tadne’a, F lau b erta, Zoli i innych tw órców oraz teo rety k ó w n atu ralizm u we F rancji. P rz y tej okazji za
406 Z M A R L I
dem onstrow ał D ętko św ietn ą znajom ość w spółczesnych kieru nków i osiągnięć badaw czych, zarów no polskich jak i europejskich, rzeczowość i odpow iedzialność w ich w y k o rzy stan iu oraz u m ia r i ta k t w fo rm uło w aniu sądów w arto ściu jący ch .
K olejna m onografia au to rstw a D ętki stanow iła pow rót do prob lem a ty k i polskiej pro zy popow staniow ej, a tak że do tem a tu jego pierw szej rozpraw y, nosiła bow iem ty tu ł Eliza Orzeszkowa (1971). K siążka ta jest jed yny m do dzisiaj całościow ym opisaniem dorobku prozatorskiego p i sarki, dziełem łączącym w alo ry p rzejrzy steg o w y k ła d u z w ielką dociekli wością i in w en cją in te rp re ta c y jn ą . A u to r nie tylko analizuje k o n stru k c ję i p ro b le m aty k ę u tw o ró w O rzeszkow ej, ale porząd k u je je w edle okre ślonych — w łaściw y ch epoce — reg uł św iatopoglądow ych. Szczególną zaś w arto ść posiada rozdział pośw ięcony Nad N iem nem ; in te rp re ta c ja tej powdeści w w yko n an iu D ętki już w cześniej, p rzy okazji pierw szej p rac y pośw ięconej O rzeszkow ej, zyskała sobie e n tu zjasty czn e opinie badaczy ta k w nikliw ych i sędziów tak surow ych jak Ju lia n K rzyża nowski.
O statn im zrealizow anym , choć jeszcze nie opublikow anym p rzedsię w zięciem badaw czym J a n a D ętki jest — przygotow yw ana p rzez szereg la t — m onografia pośw ięcona tem a ty c e w arszaw sk iej w tw órczości pol skich naturaliistów . Z grom adzony przez badacza ogrom m ateriału , in te resu ją ce założenia m etodologiczne, o bszerny ko n tek st porów naw czy z li te r a tu r ą fra n c u sk ą czynią z tej ro zp ra w y dzieło pionierskie, którego p ożytek dla w iedzy o polskiej lite ra tu rz e końca X IX i początków XX w. będzie n iew ą tp liw y i długo trw ały .
W ym ienione dotychczas ty tu ły nie w y czerp u ją naukow ego dorobku D ętki. W spólnie z K rzy szto fem D unin-W ąsow iczem opublikow ał pracę W spółu czestn icy narodowej s p ra w y (1973), w k tó re j przed staw ił literack i obraz chłopa — bojow nika o w olność narodu. Był też autoirem prac z serii „B iblioteka A naliz L ite ra c k ic h ”, rozlicznych studiów i rozpraw zam ieszczanych w „P rzeglądzie H u m an isty czn y m ” , „P am iętn ik u L ite rac k im ” , „S tu d iach F ilozoficznych”, „M issięczniku L ite rac k im ” , a rty kułów k ry ty c z n y ch d ru k o w an y ch w w arszaw skich czasopism ach spo
łeczn o -ku ltu raln y ch .
W pam ięci sw ych akadem ickich kolegów i uczniów u trw a lił się Ja n D ętko nie tylko jako badacz dziejów lite r a tu r y polskiej o uznany m do rob k u i w ysokim a u to ry tec ie naukow ym . W y bitn y h isto ry k lite r a tu r y był rów nocześnie energicznym i u tale n to w an y m działaczem i organiza torem , zam iłow anym pedagogiem , sum ienn ym nauczycielem studentów , tro sk liw y m opiekunem tych, k tó rz y pod jego k ieru n k iem opracow yw ali m agistersk ie i dokto rsk ie rozpraw y. Jako w ic e d y re k to r In sty tu tu Filo logii Polskiej U n iw e rsy te tu W arszaw skiego, d y re k to r O środka K u ltu ry Polskiej p rzy Sorbonie, d y re k to r I n s ty tu tu L ite ra tu ry Polskiej U n iw er sy te tu W arszaw skiego, w końcu dziekan W ydziału P olonistyki był zaw
Z M A R L I 407
sze J a n Dętko aktyw nym , pełnym in icjaty w y kierow nikiem licznych przedsięw zięć, k tó re m odernizow ały proces d yd ak ty czn y i badaw czy, czyniły z U n iw ersy tetu nowoczesną placów kę w ychow aw czą i naukow ą. Realizow ał te przedsięw zięcia także w swej w łasnej działalności d y d ak tycznej — jako prow adzący ćwiczenia, prosem inaria i sem inaria, jako prom otor licznych m agisteriów i doktoratów . N iezw ykle rze teln y i p r a cowity, a p rzy ty m serdeczny i opiekuńczy, nie szczędził swego czasu w iększym i m niejszym spraw om swych podopiecznych, by ł dla s tu dentów , m ag istran tó w i doktorantów nie tylko a u to ry te te m naukow ym , lecz rów nież przykładem życiow ej m ądrości i dobroci. U jm ow ał bez pośredniością sposobu bycia, łagodnością i życzliwością dla ludzi — ap ro b atą ich zalet i w yrozum iałością wobec wad.
J a n D ę t k o
Był J a n Dętko uczonym, k tó ry nie izolował się w zaciszu bibliotek i gabinetów , a nau k h u m anistycznych udzielał nie tylko w u n iw ersy teckich salach w ykładow ych; był h um anistą o tw a rty m na w szelkie p rze jaw y życia społecznego i um ysłow ego sw ych czasów, nauka stanow iła dla niego nie ucieczkę, lecz sposób poznaw ania i przekształcania rzeczy wistości. Był działaczem społecznym i politycznym , ak ty w n y m popula ry za to re m w iedzy historycznoliterackiej, człow iekiem m ądrym , skro m nym , uczciw ym i dobrym . T akim też pozostanie w pam ięci sw ych p rz y jaciół, kolegów i uczniów.
