opracowany w ramach projektu
„Tworzenie programów nauczania oraz scenariuszy lekcji i zajęć wchodzących w skład zestawów narzędzi edukacyjnych wspierających proces kształcenia ogólnego w zakresie kompetencji kluczowych uczniów niezbędnych do poruszania się na rynku pracy”
dofinansowanego ze środków Funduszy Europejskich w ramach
Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, 2.10 Wysoka jakość systemu oświaty.
Warszawa 2019
SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE IV
Program nauczania języka polskiego dla szkoły podstawowej
MAŁGORZATA JAS
O NIEROZŁĄCZNEJ PRZYJAŹNI…
POZNAJEMY ZWIĄZEK
PODMIOTU I ORZECZENIA
Bożena Święch dr Beata Rola
Agnieszka Ratajczak-Mucharska Redakcja językowa i korekta – Editio
Projekt graficzny i projekt okładki – Editio Skład i redakcja techniczna – Editio Warszawa 2019
Ośrodek Rozwoju Edukacji Aleje Ujazdowskie 28 00-478 Warszawa www.ore.edu.pl
Publikacja jest rozpowszechniana na zasadach wolnej licencji Creative Commons – Użycie niekomercyjne 4.0 Polska (CC-BY-NC).
https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/deed.pl
3
Tytuł lekcji:
O nierozłącznej przyjaźni… Poznajemy związek podmiotu i orzeczenia (kompetencje kluczowe: porozumiewanie się w języku ojczystym, myślenie matematyczne, podstawowe kompetencje naukowe)
Cele kształcenia (wymagania ogólne)
I. Kształcenie językowe. 3) Poznawanie systemu językowego (słownictwa
i gramatyki) (…). 4) Rozwijanie wiedzy o elementach składowych wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz ich funkcjach w strukturze tekstów i w komunikowaniu się.
II. Tworzenie wypowiedzi. 4) Poznawanie i świadome wykorzystywanie elementów retoryki w rozumieniu (...) retoryczno-kompozycyjnym (wyrażanie i interpretowanie komunikatów w mowie i na piśmie w sposób zrozumiały dla odbiorcy, uporządkowany pod względem logicznym i kompozycyjnym (…) oraz poprawny językowo (…).
Treści kształcenia (wymagania szczegółowe)
II. Kształcenie językowe. 1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń: 1) rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik, rzeczownik), określa ich funkcje w tekście;
3) dostrzega rolę czasownika w wypowiedzi; 4) rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju gramatycznego odpowiednio: rzeczownika, czasownika;
8) nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach (podmiot, orzeczenie); 12) rozpoznaje w tekście typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze.
III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Elementy retoryki. Uczeń: 3) tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź (…). 2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
9) wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach.
Metody/Formy pracy
m. praktyczne: praca z tekstem źródłowym; m. problemowe, aktywizujące:
rozsypanki zdaniowe; formy pracy: zbiorowa, grupowa.
Środki dydaktyczne
paski z rzeczownikami (podmiotami) i czasownikami (orzeczeniami) przygotowane przez nauczyciela.
Przed lekcją
Nauczyciel przygotowuje na oddzielnych paskach różne zdania pojedyncze składające się z podmiotu i orzeczenia (jedno zdanie na parę uczniów). Rozcina paski na potrzeby rozsypanki.
Opis przebiegu lekcji:
Pary uczniów losują po jednym czasowniku (orzeczeniu). Nauczyciel pyta, jakie to części mowy. Pyta następnie, jaką funkcję pełnią czasowniki w zdaniu.
Uczniowie szukają rozłożonych na oddzielnych stolikach lub na podłodze
rzeczowników, które – dopasowane do czasownika – utworzą zdanie. Siadają w ławce.
Nauczyciel podchodzi do każdej ławki i sprawdza, czy uczniowie dobrze dobrali wyrazy.
Nauczyciel utrwala lub wprowadza termin podmiot. Prosi, aby uczniowie podali pytania, na jakie odpowiadają ich podmioty (Kto?/Co?), następnie zaczyna tworzyć z uczniami mapę myśli pt. „O nierozłącznej przyjaźni podmiotu i orzeczenia”.
Zapisuje pierwszą gałąź: podmiot i dwie gałązki: Kto? i Co?
Uczniowie podają ze swoich zdań przykłady podmiotów odpowiadających na pytanie Kto? Nauczyciel podkreśla, że o zwierzęta pytamy Co? Nauczyciel
uzupełnia gałązkę Kto? wybranymi przykładami rzeczowników (powinny mieć różną liczbę i rodzaj gramatyczny). Uczniowie jednocześnie notują w zeszytach.
Uczniowie podają ze swoich zdań przykłady podmiotów odpowiadających na pytanie Co? Nauczyciel uzupełnia gałązkę Co? dodatkowymi gałązkami:
zwierzęta – (przykłady ze zdań); rośliny – (przykłady ze zdań); rzeczy – (przykłady ze zdań); uczucia, emocje – (przykłady ze zdań); zjawiska przyrody – (przykłady ze zdań) itp.
W podobny sposób powstaje gałąź i jej rozgałęzienia w przypadku orzeczenia (Co robi podmiot?/Co się dzieje z podmiotem?/W jakim stanie jest podmiot?), potem nauczyciel podaje przykłady (powinny to być czasowniki w różnych osobach, liczbach, rodzajach gramatycznych).
Nauczyciel pyta: Co się dzieje, gdy podmiot „pokłóci się” z orzeczeniem?
i pokazuje kilka przykładów błędnych konstrukcji, przekształcając w tym celu zdania z pasków (np. Czy można powiedzieć lub napisać: Kwiaty zakwitli? albo:
Ania poszedł?, albo: Kwiatów zakwitły?). Uczniowie ustalają, jakiego rodzaju zgodność musi wystąpić między podmiotem a orzeczeniem (zgodność liczby, rodzaju, osoby, przypadka).
Uczniowie w parach ustalają formy gramatyczne wyrazów ze zdań z rozsypanek. Nauczyciel wyświetla na slajdzie wszystkie zdania, uczniowie wybierają swoje zdanie i jedno dowolnie wybrane z zestawu. Tworzą tabelę (podmiot – rzeczownik występujący w funkcji podmiotu – przypadek, liczba i rodzaj rzeczownika/orzeczenie – czasownik występujący w funkcji orzeczenia – osoba, liczba i rodzaj czasownika). Nauczyciel podchodzi do każdej ławki i sprawdza poprawność wykonania zadania.
Zadanie domowe: Wybierz z lektury (np. z powieści pt. „Skrzynia Władcy Piorunów”) dowolne zdanie pojedyncze. Przepisz je do zeszytu (zapisz poprawnie źródło cytatu).
Podkreśl w zdaniu podmiot i orzeczenie. Na wzór przykładów z lekcji określ w tabeli formy gramatyczne podmiotu i orzeczenia.
5
Komentarz metodyczny
Lekcja umożliwia aktywne badanie zagadnień gramatycznych każdemu uczniowi, w tym uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Ich zaangażowaniu sprzyja praca w parach oraz włączenie do aktywności umysłowej ruchu (wspólne układanie „drzewek” zdań).
