Badania nad stanem flory porostów w rejonie przemysłu azotowego w Puławach - Biblioteka UMCS

ANNALES

UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA

VOL. XXVI, 24 SECTIO C 1971

Instytut Biologii UMCS Zakład Botaniki Ogólnej

Jan RYDZAK Henryk STASIAK

Badania nad stanem flory porostów w rejonie przemysłu azotowego w Puławach

klccneAOBaHMS coctoshms cpnopbi simlubhhmkob b pańOHe bbothom npoMbim/ieHHOCTM

b riynaBax

Irwestigations on the State of Lichen Flora in the Region of Nitrogenous Industry in Puławy

WSTĘP

Puławy, małe miasto powiatowe w woj. lubelskim, położone na pra­

wym brzegu Wisły, na północno-zachodnim krańcu Wyżyny Lubelskiej, było miejscowością klimatyczno-wypoczynkową. Łagodny klimat kształ­

towała odpowiednia wilgotność powietrza w dolinie Wisły oraz lasy mie­

szane i sosnowe, otaczające miasto od północy i północnego wschodu.

Flora porostów badana w r. 1953 była średnio rozwinięta i wskazywała na sprzyjające jej warunki klimatyczno-ekologiczne zarówno w mieście, jak i w okolicznych lasach. Stopień pokrycia sosen przez porosty wyno­

sił od 0 do 20%, a drzew liściastych — od 10 do 40% powierzchni pni (5).

Zmiany warunków w tym środowisku przyrodniczym rozpoczęły się w r. 1961, gdy przystąpiono do przygotowywania terenu pod budowę wielkich zakładów przemysłowych dla produkcji nawozów azotowych.

Wycięcie pod budowę ponad 500 ha lasów sosnowych w odległości 5 km od miasta w kierunku NE było pierwszym czynnikiem zmieniającym równowagę bioklimatyczną w tym rejonie. Roboty ziemne, regulacja rzeki Kurówki, melioracje terenu, budowa dróg i linii kolejowych, obiek­

tów przemysłowych i gospodarczych, przebudowa i rozbudowa miasta

oraz związany z tym ruch pojazdów mechanicznych — niosły nowe zmia-

330 Jan Rydzak, Henryk Stasiak

.Parafianka

--1O7J Njebrzegow

Borysów

Bałtów Got^b

Wólka Gołębska *

Opatkowice

Sietce

Bronowice Młynki

PUŁAWY

Góra — 'Puławska

Końskowola

Zarzecze

Parchatka Trzcianki

Boch)>tnica

janowiec

Kazimierz Din

Ryc. 1

Badania nad sitanem flory porostów w rejonie przemysłu azotowego... 331 ny w środowisku przyrodniczym. W czerwcu r. 1966 Zakłady Azotowe I uruchomiły produkcję przemysłową, a jednocześnie emisję do atmosfe­

ry wielu ton różnych związków chemicznych w postaci pyłów i gazów.

Już wiosną r. 1967 zauważono skutki działania owych zanieczyszczeń powietrza na rośliny. W okolicy osadników (p. nr 13), do których do­

prowadzane są ścieki przemysłowe, oraz w otoczeniu żużlowiska, gdzie spływają wypłukiwane z elektrociepłowni popioły, stwierdzono w po­

wietrzu znaczne stężenia amoniaku. W sąsiednich oddziałach lasu igły sosen pożółkły i opadły. Niektóre z drzew częściowo regenerowały, ale przyrosty były wadliwe, z miotełkowato skupionymi igłami o długości 16—18 cm. Bardzo wrażliwe na porażenia amoniakiem okazały się też jałowce i wrzosy. Większą odporność wykazały brzozy, dąb, borówka czernica i brusznica (2). W ciągu r. 1967 zniszczenie lasu postępowało szybko, głównie w kierunku północnym i północno-wschodnim od Za­

kładów, zgodnie z kierunkami przeważnie wiejących wiatrów.

Po uruchomieniu w r. 1967 nowych działów produkcji przez Zakłady Azotowe II wzrosło znacznie stężenie zanieczyszczeń powietrza, spowo­

dowane emisją tlenków azotu oraz oparów saletry amonowej, które w po­

staci gęstej aerozolowej mgły opadały na rośliny. Skutkiem tego roz­

szerzyły się strefy stopni zniszczenia lasu i uległy porażeniu nie tylko sosny, lecz także brzozy i dęby, co zmusiło do wycinania obumarłych od­

działów lasu i odsłaniania żywych jeszcze drzewostanów. Do r. 1969 obszar całkowitego zniszczenia lasu wyniósł ok. 27 ha, strefa średniego uszkodzenia zajęła ok. 60 ha, a słabe porażenie drzewostanów objęło już obszar ok. 95 ha (2). Przewidywane jest dalsze rozszerzanie się wpływu Z.A. na zniekształcanie środowiska przyrodniczego w rejonie Puław.

W r. 1965 Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (JUNG) podjął wielostronne badania nad stopniem zanieczyszczenia atmosfery i jego wpływem na środowisko. Badania są prowadzone stale w oparciu o zlecenia Komitetu Nauki i Techniki oraz Komitetu Badań Rejonów Uprzemysławianych przy Prezydium PAN i w porozumieniu z Dyrekcją Zakładów Azotowych, a także z Instytutem Badawczym Leśnictwa. Część wyników tych badań opublikowano (1, 2, 12). Prowadzone są ciągłe po­

miary różnych zanieczyszczeń atmosfery w 37 punktach stałych (1, ryc.

1) oraz okresowe pomiary patrolowe. Zestawienie wyników tych badań w r. 1968/69 podano w tab. 2 (1).

Ryc. 1. Szkic rozmieszczenia punktów pomiarów zanieczyszczeń atmosfery i sta ­ nowisk porostów w rejonie Puław według tab. 2, 3

Distribution scheme of the stations of air pollution measurements and lichen'

stands in the region of Puławy acc. to Table 2, 3

332 Jan Rydzak, Henryk Stasiak

© OT © in ot oo r—' co co oo co

>—<

X

X

X

H M !O O co~ I>

CO

ot ot' cm©

co io co co co m co CO^ © uo CM CO in ot ©' ot ot

cm

00 *—< c* »—<

CO CM ł-H lO co *—1 r-T ©' i> co” co ©” o>'

«-• rT -H CO OT co CO CM CM o' r-' rf ot' o”

C- OT OT © OT ł-H co 00 r- ot ©' CM I>

03 OT

CO

,-h

CM_

03' -? co' O CO co

CM^ CM^ CM CO CO co' 00' co 00' co' co oo'

I I I I CO 00 IO_ CM~ 10 OT~

10 10 10 in uo in ot

tJ*

OT 10 CM 10 03 CO 03 00 03 00

© OT oo ot ot co

cm' co

r-T

co

f-T co

cm'

10 CM~ 00 CO co t>

^{co co co}

O3~

r-' co' OT CO

ot' co'

03 CM 03 OT CO OT

«-h

00 OT OT 00 OT OT OT

O 03 O w 03

t-h

CM 03 r- 03 00 00 00 00

00 OT OT C— OT CO CO co r- 00 i> 00 i> r-

o OT O OT o —< OT 00 L— O IO 0 I>-

o r- 03 O OT OT O 00 r- o t- co o c-

CM O CM > OT OT rH 00 O co OT OT r- t>

Tab.

1.

Dane meteorologiczn e z r. 1 9 6 0 i r. 1 9 6 9 Meteorological data for the year 19 60 and 1 9 6 9 <u O .2"

C/3 O

§

co c 9 .2 c

OD °

O '3 7! o?

i OJ CTJ 0)

w

■* 3 _{O ni}

« £

g - '2 ° to 'O g ° a

O;

»-h

CO © CO co

cm' ot co

r-T

t-T

OT ^ © OT 00 OT ot 00

d-

00 r- co o

CO 00 O3~ co co co 00~

«-< 03' 10 r- co co ot CM CM co CM co CM CM 03 CO co co 00 10 CM

cm

00 co r- co co ot

*“1 »—1 »—1 »—, ł—< t—< CM

> TH in CM co^ 03 w O CO 00' co' I> r-i

OJ

CL .2

~ ź

W) W) o r< 'O -O

5 *N .N TJ

</j

w O O co O O h w

>> <3 cl

£ >>

r5 C ’ 3 "

P-.

O 03 O 03 O 03 03 co co co co co co co 03 03 03 03 03 03 03

E E E

8 c

* 3

*0 c CO .3 a co O tó

CM~ ©_

r-' t-' co' OT <0 OT co co co'

CO t> w CM~ CO 00 co'

ot' cm'

in

cn

Tf

CO OT_ OT C0 OT CO ot' co' CO OT Ot co'

CM OT © w

cm'

»-T

cm'

CM OT OT

cm' cm'

I I

CO co' co' T^' Tt<' ot

I I I I I I I CM00 CM~ TT CO CO CO OT CO <o' OT

I I I I I I I

>»

£

r5

3

CU

CJ CJ

M ŁD O C ‘O ‘O rsj .3 -N -N TJ x o O Ct3 O CU CL tt)

o

⁰³

O © O © co CO OT OT OT CO 03 03 03 03 03 03

CO G

*-»

3

cO OJ O r\

CL o H OJ

G OJ

■4->

3

CO

S o

o. 0

£ £

OT CM OT OT r* OT o r- r- c- 00 r-

CM 03 O 00 O O C” OT l> OT 00 O- t—

CM IO OT Tt<

o- O t> t>- t- t- L-

OT OT o; OT 03 10 c— r— 1?- 00 o 00 £—

OT © OT CO O

00 00 OT 00 00 00 00

00 © r- 00 00 ot r- 00 co 00 CO co 00

3 3 W

>> W) W) o c ‘O ‘O £ 3 -N -N T3 O O aj

P-l

Ph

O O

^{Ph cl, w}

O 03 O © © © © OT OT <O OT OT OT OT 03 © © © © © ©

* E

01 8

C .c

E3 w

g

O M 53 &

2 > «

a

£ <1J

£ tó

-o

Objaśnienia: p. —

1,

3 , 20 , 26 — stacje meteorologiczne i punk ty pomiarowe zanieczyszczeń atmosfery według ryc. Explanati on: p. — 1 , 3, 20 , 26 — weath er-sta tions and meas urem ent stations of air pollution acc. to Fig. 1 ,

Badania nad stanem flory porostów w rejonie przemysłu azotowego.. 333 W planach JUNG i PAN nie uwzględniono badań nad porostami, które uważane są od ponad 100 lat za bardzo czułe wskaźniki wszelkich zmian zachodzących w ich środowisku ekologicznym. Badania w tym kierunku podjęto niezależnie od wymienionego wyżej planu JUNG.

METODA BADAN

W oparciu o obserwacje z r. 1953 (5) wybrano w r. 1965 kilkanaście drzew w lesie otaczającym tereny Z.A. jako stanowiska kontrolne do wieloletnich obser­

wacji zachowania się różnych gatunków porostów w zmieniających się warunkach środowiska. Na tych stanowiskach rozwinięta była normalnie f ora porostów, po ­ dobna do stanu z r. 1953.

W r. 1967 zbadano drzewostany w promieniu ok. 2 km od obiektów przemysło­

wych. Wobec niespodziewanie szybkiego zaniku flory porostów rozpoczęto w je­

sieni r. 1969 badania całego rejonu, na którym były prowadzone przez JUNG pomiary zanieczyszczeń atmosfery (ryc. 1). Badania zakończono 15 VI 1970 r.

W określonych odległościach od centralnego punktu pomiarowego (ryc. 1, p. 8) poszukiwano żywych plech porostów na wielu pniach drzew od strony fabryki 1 od strony przeciwnej. Każde drzewo, na którym znaleziono nawet tylko resztki żywych plech porostów, oznaczono na ryc. 1 numerem stanowiska i podano w tab. 3. W okolicy o większej liczbie drzew z żywymi okazami porost!w wybie ­ rano stanowiska najbardziej porośnięte i oceniano stopień pokrycia według skali 10-stopniowej (1 = pokrycie od 1 do 10% połowy powierzchni pnia do wysokości 2 m). Jednocześnie wyznaczono drzewa jako stanowiska kontrolne do okresowych obserwacji w następnych latach. W laboratorium prowadzono badania mikrosko ­ powe martwych lub uszkodzonych plech porostów.

WYNIKI

W r. 1966 stwierdzono, że większość drzew kontrolnych została wy­

cięta, a na pozostałych drzewach były tylko resztki martwych plech po­

rostów. Na wiosnę r. 1967 w okolicy osadnika ścieków Z.A., przy drodze z Puław do Gołębia, w pobliżu punktu pomiaru zanieczyszczeń atmosfe­

ry (ryc. 1, p. 13) sosny w borze zrzuciły igły w wyniku awaryjnego wy­

dalenia amoniaku przez Z. A., w lecie większość sosen wytworzyła nowe igły, ale sosny i topole, rosnące bliżej osadnika i brzegów starego ko­

ryta rzeki, zamarły. Na pozostałych w lesie drzewach znaleziono 4X 1967 r. tylko jasnobrunatne martwe plechy Hypogymnia (Parrnelia) physodes i sczerniałe resztki Pseudevernia (Parrnelia) furfuracea. Nato­

miast koło Wólki Profeckiej (p. 7) na wierzbach i dalej na S, bliżej krańców miasta, na wierzbach (Salix fragilis) i jesionach (Fraxinus pen- syluanica) rosła normalna dla drzew przydrożnych, bujna i nie uszko­

dzona flora porostów, pokrywająca powierzchnie pni w 60%. Odległość tych stanowisk (ryc. 1, nr 1, 2, 3) od osadnika, będącego wtórnym źród­

łem trującego działania na las, wynosiła ok. 3 km. W czerwcu r. 1970 na

owych drzewach znaleziono te same gatunki porostów, tylko częściowo

334 ^{Jan Rydzak, Henryk Stasiak}

Tab. 2. Przeciętne roczne ilości zanieczyszczeń powietrza Mean yearly amounts of air pollution in the region Sektor

Sector

Nr punktu pomiarów

No.

of measure- ment station

Całkowita sedymentacja

Total sedi- mentation

s/so4

a

SO2 ^N/NH, NH, ^b

Zakłady 8 155 6,5 0,26 12,1 8,62

Azotowe 9 84 3,5 — 9,3 —

10 42 2,8 0,29 2,5 1,47

11 60 4,4 0,27 5,2 1,69

12 41 2,9 — 3,3 —

13 43 3,5 0,35 4,0 6,69

33 170 5,6 0,26 25,3 5,44

m 85 4,2 0,29 8,8 4,70

Miasto 1 42 3,2 0,43 1,7 0,35

Puławy 7 91 2,8 0,46 1.5 0,37

17 53 2,4 0,31 1,6 —

28 62 2,7 0,37 1,5 0,19

29 93 2,8 — 1,1 —

32 54 2,0 0,15 1,8 —

m 66 2,6 0,34 1,5 0,30

NE 20 34 2,7 0,29 1,9 0,45

21 43 2,3 0,28 1,6 0,16

22 48 2,1 0,13 2,1 0,11

23 29 2,2 0,20 1,5 0,16

24 38 2,3 0,17 1,6 0,15

34 58 3,1 0,07 6,6 0,45

35 54 2,4 0,11 2,9 0,26

36 49 2,8 0,13 5,2 —

m 44 2,5 0,17 2,9 0,25

SE 6 36 1,9 — _1,1 —

18 54 2,3 0,13 1,9 0,16

19 68 2,7 0,27 2,1 0,44

25 38 2,6 — 1,6 —

26 34 2,4 0,34 1,7 0,18

27 52 2,4 — 1,8 —

m 47 2,4 0,25 1,7 0,26

SW 2 39 2,2 0,32 1,2 0,32

3 48 2,3 0,22 1,5 0,30

4 38 2,1 0,40 1,3 0,23

5 40 2,2 0,28 1,3 0,18

30* 71 2,4 — 1,7 —

31 * 59 1,6 — 1,6 —

37 57 2,6 0,35 1,6 —

m 40 2,3 0,31 1,4 0,26

NW 14 50 2,4 0,18 '1,8 0,14

15 48 2,0 0,14 1,6 —

16 37 2,1 0,27 1,5 —

m 45 2,2 0,20 1,6 —

Objaśnienia: a — adsorbcja w mg SO 2 /100 cm ! PbO2 na dobę. Wyniki pomno ­

żone przez 0,09 dają liczbę mg/m 3 ; b — mg NH 4 /100 cm2 H2SO4 na dobę, pomiary

od IV do X. Inne wyniki pomiarów w tonach/km 2, m — średnia dla sektora, * —

nieczynne od XII do III, nie wliczono do m.

Badania nad stanem flory porostów w rejonie przemysłu azotowego... 335 w rejonie Puław w okresie od XI 1968 r. do X 1969 r.

of Puławy from November, 1968 to October, 1969

N/NOj

pff

Ca Mg PjO 5 K Na

max. min.

5,78 7,9 6,5 2,8 0,56 0,07 1,19 0,75

6,17 8.2 5,8 1,1 0,55 0,04 1,18 0,57

0,65 6,6 4,4 1,1 0,28 0,08 0,48 0,48

2,36 7,4 6,1 0,9 0,23 0,24 0,52 0,33

0,75 7,0 5,4 0,8 0,18 0,11 ^{0,29 0,48}

0,41 7,9 5,4 0,9 0,23 0,07 0,29 0,41

23,80 7,3 5,4 1,3 0,30 0,08 0,37 0,34

5,70 — — 1,3 0,33 0,10 0,62 0,48

0,18 6,5 4,0 1,3 0,27 0,10 0,36 0,46

0,20 6,6 4,0 1,6 0,31 0,21 0,69 0,37

0,27 6,8 4,6 1,4 0,31 0,08 0,46 0,47

0,20 6,4 4,0 1,2 0,30 0,14 0,42 0,31

0,15 7,3 4,2 2,6 0,35 0,08 0,36 0,34

0,35 6,6 4,5 1,0 0,26 0,13 0,80 0,47

0,22 — — 1,5 0,30 0,12 0,52 0,40

0,26 6,4 4,6 0,7 0,18 0,09 0,48 0,28

0,17 6,4 4,6 0,8 0,16 0,12 0,38 0,33

0,23 6,6 4,5 0,7 0,23 0,08 0,41 0,38

0,19 6,6 4,1 0,7 0,24 0,07 0,34 0,30

0,16 6,7 4,8 0,7 0,25 0,10 0,37 0,42

3,46 7,3 6,0 0,8 0,20 0,06 0,30 0,52

0,72 7,0 5,8 0,9 0,24 0,05 0,45 0,35

1,46 7,3 6,0 0,9 0,28 0,11 0,37 0,31

0,83 — — 0,8 0,22 0,08 0,30 0,36

0,17 6,0 4,1 0,8 0,19 0,05 0,37 0,37

0,33 6,7 4,6 0,9 0,20 0,12 0,42 0,43

0,50 7,5 4,6 1,4 0,34 0,11 0,50 0,49

0,22 6,4 4,4 0,8 0,34 0,10 0,38 0,40

0,23 6,4 3,8 0,7 0,19 0,09 0,26 0,42

0,23 6,0 4,4 1,0 0,23 0,06 0,35 0,35

0,28 — — 0,9 0,25 0,09 0,38 0,41

0,20 6,2 4,0 0,8 0,22 0,10 0,32 0,37

0,14 6,2 5,0 0,9 0,22 0,07 0,37 0,43

0,16 6,7 4,3 0,9 0,20 0,14 0,38 0,45

0,16 6,2 4,1 1,0 0,26 0,11 0,37 0,52

0,19 — — 1,5 0,32 0,19 0,64 0,55

0,14 — — 1,0 0,31 0,14 1,34 0,37

0,39 6,6 4,0 1,0 0,21 0,07 0,42 0,39

0,21 — — 0,9 0,22 0,10 0,37 0,43

0,21 6,7 5,3 1,0 0,29 0,10 0,47 0,44

0,31 6,8 5,0 0,8 0,19 0,06 0,38 0,37

0,19 6,9 4,6 0,7 0,17 0,07 0,30 0,35

0,24 — — 0,8 0,22 0,08 0,38 0,39

Explanation: a — adsorption in mg SO2 /100 cm! PbO2 per day. The results

multiplied by 0.09 give the number mg/m 1; b — mg NH 4 /100 cm* H2 SO4 per day, the

measurements from June to October. Other results of measurements in tons/km*,

m — mean for a sector, * — closed down from December to March, .not included

into m.

336 ^{Jan Rydzak, Henryk Stasiak}

uszkodzone (ok. 20%). Badania prowadzone w październiku r. 1967 w bezpośrednim sąsiedztwie Z.A. wykazały znaczne zubożenie flory po­

rostów. W okolicy punktów pomiarowych 9, 10, 33 na większości sosen pozostały tylko resztki martwych plech. Ale na niektórych sosnach oraz na dębach i brzozach znaleziono żywe okazy Hypogymnia physodes, Pseudevernia furfuracea — 2 plechy, Parmelia sulcata, Cladonia conioc- rea, Lecidea olwacea, Lecanora carpinea, Phlyctis argena i Lepraria aeruginosa. Nawet w okolicy p. 8 na młodym dębie rosnącym na skwe­

rze koło hotelu było kilka zdrowych plech Parmelia sulcata, Euernia prunastri, Lecidea olwacea i Lecanora carpinea. Tych stanowisk w tab. 3 nie podano. W kwietniu r. 1970 w okolicy p. 9 w drzewostanach na N, E i SE od ogrodzenia terenów fabrycznych nie znaleziono nawet śladu porostów. Natomiast w lasach Instytutu w r. 1967 (ryc. 1, nr 4—21) stan flory porostów był tylko częściowo zmieniony w porównaniu ze stanem z r. 1953. Rzadko znajdowano porażone plechy. W drzewostanach okolicy dworca kolejowego nielicznie występowały gatunki krzaczaste Euernia prunastri, Ramalina farinacea i R. pollinaria, a z listkowatych Parmelia caperata. Gatunki te były tu w r. 1953 bardzo pospolite i występowały w dużych ilościach (5, stanowiska 71—81). W r. 1970 znaleziono na tych stanowiskach te same gatunki żywe (nawet Euernia prunastri), ale nie­

które okazy były martwe, a inne w różnym stopniu uszkodzone. Stopień uszkodzenia oceniono w przybliżeniu na 50%.

Stan flory porostów na badanym obszarze (ryc. 1) wykazano przy pomocy zestawu 11 stanowisk w tab. 3. Zasięg „pustyni porostowej”

w kierunku N, NE, E, SE nie przekracza na ogół 3 km, a ku zachodowi 2 km, co wynika z częstości wiatrów. Im dalej od źródła emisji za­

nieczyszczeń, tym częściej były spotykane żywe plechy porostów na stro­

nie pni zwróconej ku fabryce. Na stronie przeciwnej znajdowano poros­

ty bliżej i częściej. Drzewa poza ścianą liściastych drzewostanów, osła­

niających je od ciągów zanieczyszczonego powietrza, miały lepiej roz­

winięte zbiorowiska gatunków porostów. Mimo tego uszkodzone plechy znajdowano w okolicy p. 24, odległego od p. 8 i terenów przemysłowych o ponad 11 km. Martwe lub uszkodzone plechy miały nienormalne dla gatunku zabarwienie: popielatobiałe, żółtawobeżowe, brunatnoczarne.

Często znajdowano plechy Xanthoria parietina popielatego koloru. W ple- chach jeszcze żywych przeważnie tylko wzniesione końce łatek były jaś­

niejsze. W laboratorium oznaczanie gatunku z pozostałych resztek plech było trudne, a często też niemożliwe, gdyż stosowanie barwików diagno­

stycznych nie zawsze było skuteczne. Plechy pozornie martwe, gdy po zwilżeniu przynajmniej lekko zazieleniały się — uważano za żywe.

W preparatach mikroskopowych martwych plech znajdowano wśród bez­

barwnych komórek gonidiów bardzo nieliczne zielone, żywe komórki.

Badania nad stanem flory porostów w rejonie przemysłu azotowego... 337 W porażonych, zbielałych końcach łatek stwierdzono ok. 10 do 20% zie­

lonych gonidiów. Strzępki grzybów były często splazmolizowane. Na ple- chach nawet bardzo uszkodzonych apotecja zachowywały najdłużej wy­

gląd zbliżony do normalnego. W preparatach mikroskopowych nie zau­

ważono plazmolizy trwałej ani w workach, ani w zarodnikach. Żywot­

ności zarodników nie sprawdzano. Pospolicie występowały żywe glony nadrzewne, osiedlające się nawet na martwych plechach porostów. Dość często soredia na uszkodzonych a nawet martwych plechach zaziele­

niały się po zwilżeniu wodą, co przyjmowano za objaw życia. Również znajdowano części plech rozpadające się w proszkowatą masę soredialną, zieleniejącą po zwilżeniu wodą — najczęściej u Hypogymnia physodes.

W obrębie „pustyni porostowej” pospolicie spotykano proszkowatą ple- chę Lepraria aeruginosa, zmieniającą barwę po zwilżeniu. Najdłużej utrzymywały się przy życiu: Xanthoria parietina, Physcia dubia, Phys- cia grisea, Physcia adscendens, Lecanora carpinea, Lecidea olwacea.

W sąsiedztwie tych gatunków najczęściej martwa lub uszkodzona była Parrnelia sulcata. Znajdowano w niektórych miejscach (w szczelinach kory) bardzo małe plechy Xanthoria parietina i jakichś gatunków Phys­

cia. Prawdopodobnie były to młode okazy regenerujące po przejściu w poprzednich okresach zabójczych fal nadmiernie stężonych gazów.

Rozpoczęto w rejonie Puław badania porównawcze nad żywotnością róż­

nych gatunków porostów i szybkością ich regeneracji.

DYSKUSJA

Pod wpływem zanieczyszczeń powietrza wydalinami przemysłowymi zamierają drzewa, jałowce i wrzosy w lasach otaczających tereny Za­

kładów Azotowych w Puławach. Flora porostów została zniszczona na obszarze ok. 5 km2, a częściowe uszkodzenia plech znajdowano w odle­

głości 11 km w linii powietrznej od źródła emisji. Szybkość degradacji środowiska przyrodniczego jest nadspodziewanie wielka. Tej szybkości i zasięgu zmian nie można wytłumaczyć ani przy pomocy dotychczaso­

wej hipotezy o szczególnej wrażliwości porostów na SO2 (3, 11), ani w oparciu o hipotezę, że dla gatunków porostów nadrzewnych nieko­

rzystne są wszelkie zmiany warunków ekologicznych siedliska, a zwłasz­

cza jego wilgotności (4—8, 10). Wrażliwości porostów nawet na niskie stężenia SO2 w powietrzu nie potwierdziły badania w średnich i małych miastach, gdzie na jednych siedliskach brak było porostów, a na sąsied­

nich, ekologicznie odpowiednich, żyły różne gatunki mimo jednakowego stężenia SO2. Również w okolicach o wyższych stężeniach SO2 w po­

wietrzu na niektórych stanowiskach znajdowano porosty, np. w Toma­

szowie Mazowieckim (7), w Tarnobrzegu (9), a także w Szwecji (11)

22 Annales, sectio C, vol. XXVI

338 Jan Rydzak, Henryk Stasiak

i w Czechosłowacji (3). Natomiast na wielu drzewach w lasach i przy drogach często stwierdzano brak porostów (10). Oczywiście, bardzo duże stężenia dwutlenku siarki mogą działać zabójczo na każdy organizm, jak każdy czynnik działający w nadmiarze. Z tab. 2 i 3 wynika, że w niektórych sektorach rejonu Puław o wyższych stężeniach SO2 w po­

wietrzu, np. w sektorze SW (p. 2—5), można znaleźć stanowiska poros­

tów, a w pobliżu Z.A. (p. 8, 9, 10, 11, 12, 13, 33), o niższym stężeniu SO2, giną drzewa i jest zupełna „pustynia porostowa”. Niższe stężenia SO2 w tych punktach pomiarowych wynikają z opadania spalin na ob­

szarach odległych od komina wysokiego na 160 m oraz prawdopodobnie z wiązania się SO2 z amoniakiem i wodą na związki amonowe. W po­

równaniu z zagłębiem siarkowym w Machowie w rejonie Tarnobrzegu (9, tab. 1) stężenie SO2 w atmosferze w rejonie Puław nie jest wysokie, chociaż elektrociepłownia wydala na dobę ok. 60 tys. m3 SO2. Najwyższe średnie roczne stężenie wynosiło w r. 1967 w mieście w p. 1 (1, tab. 1) 0,51 mg SO2/100 cm2 PbO2 na dobę = 0,05 mg SO2/m3 powietrza (0,09 przelicznik empiryczny). W styczniu i w lutym r. 1968 najwyższe stę­

żenia notowano w punktach pomiarowych 13 i 4, tj. 1,22 i 1,20 mg SO2 /100 cm2 PbO2 na dobę, czyli 0,11 mg SO2/m3. Stanowi to */7 i Vs do­

puszczalnej prawnie dla terenów chronionych normy, wynoszącej 0,35 mg SO2/m3 średnio w ciągu doby. Powyższe dane oraz inne według tab. 2 i 3 nie potwierdzają więc poglądów o aż tak wielkiej wrażliwości poros­

tów nawet na ślady SO2 w powietrzu, że powodują one zanikanie tej flory. Badania nad stanem flory porostów w środowiskach naturalnych, miejskich i innych gospodarczo zmienionych przez człowieka (10) wyka­

zują natomiast, że różne gatunki porostów są bardzo wrażliwe na zmia­

ny warunków ekologicznych środowiska. Budowa i kilkuletnie oddziały­

wanie potężnego ośrodka przemysłowego na środowisko przyrodnicze wniosły głębokie i wielorakie zachwianie równowagi zjawisk i procesów biologicznych w tym rejonie. Między innymi wiele czynników zmniej­

szyło wilgotność powietrza, w którym olbrzymia ilość gazów i cząstek skał bez przerwy adsorbuje parę wodną. Powstały zmiany nie tylko mikroklimatu siedlisk, ale i klimatu lokalnego. Wyrażają to w pewnym stopniu nawet średnie miesięczne wilgotności względnej powietrza we­

dług stacji meteorologicznych, np. z sierpnia 1960 i 1969 r. (tab. 1).

Zmiany warunków ekologicznych niewątpliwie przyczyniły się do zani­

kania niektórych gatunków. Jednak „hipoteza suszy” nie wystarczy do wyjaśnienia dużej szybkości zamierania flory porostów w badanym re­

jonie. W okolicy Puław decydujący wpływ na porosty wywarły związ­

ki azotowe zanieczyszczające powietrze. Zakłady Azotowe wyprodukowa­

ły bowiem do 1 VI 1970 r. 1,5 NH3, a NH4NO3— 1,6 milionów ton. Pro­

dukcja amoniaku wynosi 3 000, a saletry amonowej — 6 000 ton dzień-

Badania nad stanem flory porostów w rejonie przemysłu azotowego.. 339 nie. Na 1 ha opada rocznie ponad 30 kg N w postaci związków. W toku cyklu produkcyjnego wydalane są do atmosfery wielkie ilości amoniaku, saletry i tlenków azotu. Szczególnie zabójcze są dla porostów i drzew zrzuty amoniaku i saletry w postaci aerozolu podczas okresowych za­

burzeń technologicznych w przebiegu produkcji. Wówczas stężenie amo­

niaku w powietrzu jest kilkadziesiąt razy większe od prawnie dopusz­

czalnych norm. Niektóre gatunki porostów są tak wrażliwe na owe związki chemiczne, że ulegają uszkodzeniu na znacznych odległościach od źródła emisji i mogą być sygnałem ostrzegającym o niebezpieczeństwie zagrażającym lasom. Gatunki te byłyby jedynymi wskaźnikami w tych okolicach, gdzie brak jałowców i wrzosów. Badania korelacji między stę­

żeniem związków azotowych w powietrzu a stopniem porażenia różnych gatunków porostów umożliwiłyby dobranie takich indykatorów, które by szybko pomogły ocenić przybliżony stopień zanieczyszczeń atmosfery.

WNIOSKI

1. Zamieranie flory porostów w rejonie Zakładów Azotowych w Pu­

ławach powodują zanieczyszczenia atmosfery przede wszystkim amonia­

kiem i saletrą amonową oraz zmiany warunków ekologicznych w śro­

dowisku biologicznym, wywołane przez wielki ośrodek przemysłowy.

2. Stężenie dwutlenku siarki w rejonie Puław nie niszczy badanych gatunków porostów. Tylko bardzo duże stężenie SO2 uniemożliwia im życie.

3. Konieczne są badania porównawcze nad korelacją między stęże­

niem związków azotowych w atmosferze a wrażliwością na nie różnych gatunków porostów.

PIŚMIENNICTWO

1. Adamczyk-Winiarska Z., Górski T., Siuta J. : Badanie zanie­

czyszczeń atmosfery w rejonie Puław. Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysła­

wianych, 34, 91 —113, Warszawa 1969.

2. Jakubczak Z., Koter T., Siuta J.: Wpływ emisji przemysłowych na roślinność leśną w rejonie Puław. Zeszyty Badań Rejonów Uprzemysławia ­ nych, 34, 76— 90, Warszawa 1969.

3. Pisut I.: Bemerkungen zur Wirkung der Exhalationsprodukte auf die Fle- chtenvegetation in der Umbgebung von Rudńany (Nordostslowakei). Biológia,

17, 481 —494, (1962).

4. Rydzak J.: Rozmieszczenie i ekologia porostów miasta Lublina (Dislocation und Okologie von Flechten der Stadt Lublin). Ann. Univ. Mariae Curie-Skło­

dowska, sectio C, 8, 233—356, Lublin 1953.

5. Rydzak J.: The Influence of Smali Towns on the Lichen Flora. Part IV.

The Regions of Lublin, Kielce, Fodlasie: Puławy, Zamość, Busko, Siedlce, Bia-

340 Jan Rydzak, Henryk Stasiak

łowieża. Ann. U,niv. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C, 10, 321 — 398 (1955), Lublin 1957.

6. Rydzak J.: Influence of Smali Towns on the Lichen Vegetation. Part VII Discussion and General Conclusions. Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska, sectio C, 13, 275 — 323 (1958), Lublin 1959.

7. Rydzak J., Krysiak K.: Flora porostów Tomaszowa Mazowieckiego. An.n.

Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C, 22, 169—194, Lublin 1968.

8. R y d z a k J.: Lichens as Indicators of the Ecological Conditions of the Habitat.

Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska, sectio C, 23, 131—164, Lublin 1969.

9. Rydzak J., Piórecki J.: Stan flory porostów w okolicach tarnobrzeskiego zagłębia siarkowego. Ann. Univ. Mariae Curie-Sklodowska, sectio C, 26, 343—

352, Lublin 1971.

10. Rydzak J.: Flora i ekologia porostów drzew przydrożnych. Ann. Univ.

Mariae Curie-Skłodowska, sectio C, 25, 149—157, Lublin 1970.

11. Skye E.: Luftfóroreningars inverkan pa busk-och b!adlavfloran kring skif- feroljeverket i narkes Kvarntorp. Svensk Dot. Tidsk., 52, (1), 133—190 (1958).

12. Siu ta J.: Badania nad zmianami warunków przyrodniczych i rolniczych w strefie zanieczyszczeń atmosfery rejonu puławskiego. Zeszyty Badań Re­

jonów Uprzemysławianych, 34, 66 — 75, Warszawa 1969.

PE3KDME

B 1961 r. Haqann cipomenbCTBO óonbworo a3OTHoro 3aBOfla b riy- naBax. B 1966 r. BbiLuna nepBan npoflyKUMfl a3OTHbix yfloópeHMft. H3Me- HeHMB 3KonornMecKMX ycnoBMH b ÓMonorMHecKOM ÓMOTone, a raKwe 3arp«3- HeHkte BO3flyxa, Bbi3BaHHbie stmm npe,qnpmiTMeM (Ta6n. 1, 2), Bbi3biBatoT qpe3MepHo óbidpoe OTMMpaHwe cocHOBoro neca, OKpywaioinero 3aBOfl.

KpoMe coceH onenb nyBCTBHTenbHbiMu oKa3anncb Calluna vulgaris (L.) S a 1 i s b. u Juniperus communis L. Ha paccTosiHMM okojio 3 km Ha boc -

tok u 2 km Ha 3anafl ot M3MepHTe/ibHoro nyHKTa N° 8 cpjiopa jiHUjanHMKOB coBepiueHHO yHHHTOłKeHa („nycTbiHH jimuaMHMKOB''). H flawe Ha paccTosiHMM 11 km m óonbine ot TeppuTopnn npeflnpnaTHSi, b HanpaB/ieHnn npeuMyune- CTBeHHo BeioiMHX BeTpoB, T.e. Ha BOCTOKe, HafifleHbi MepTBbie jimóo ncnop- neHHbie TannoMbi pa3Hbix bhaob (Taón. 2, 3). Bo BpeMS HccneflOBaHHH b 1953 r cpjiopa nnujaHHHKOB Ha stom TeppuTopnu óbizia pa3BMTa cpeflHe (5). ripWMMHOM yHHHTOHteHHSl CpJlOpbl SBnBKJTCJI a3OTHbie COeflHHeHMS 3MMT- THpoBBHHbie

^b

aTMoccpepy, r/iaBHbiM o6pa3OM aMMuaK (NH3) u aMMwaM- Haa cennTpa (NH4NO3), KOTopan b tpopMe a3po3ozibHOH nbinn cafluTca Ha pacTeHMfl. BpeMeHaMH KOHLteHTpam-is aMMwaKa npeBbiwaeT HopMbi

b HecKonbKO flecsTKOB pa3. KoHL(eHTpaL(M5i cepHHCToro ra3a Ha MccneflOBaH-

hom TeppHTopwM He npeBbiLuaeT flonycTMMOM HopMbi flnsi oxpaH«eMbix

pafioHOB, KOTopas paBHa 0,35 mt / m 3 BO3flyxa b cyTKn. Hanóojiee BbicoKaa

KOHL(eHTpat4na b n. 13 u 4 paBHsinacb 1,22 m 1,20 mt SO2/100 cm 2

PbOj/cyTKM, T.e. 0,11 mt SO 2 / m 3. CepHMCTbiM ra3 (SO2) b stom pafioHe

He HBJlSieTCH CfiaKTOpOM yHMMTOZKaiOlUMM JIMWaMHMKM. CpaBHeHMe 2 M 3 Ta-

Mcc/ieflOBaHHS

coctohhms

(pnopbi /imuaMHMKOB

b

pańoHe a3OTHOM npoMfeiujneHHoCTM...341

6 jimu noKa3biBaeT, mto b He«OTopbix MecTOHaxo>KfleHMHX, rfle cpeflHss KOHueHTpauMB SO2 6buia 6o/ibwe, cocTosw-ie cpnopbi jimu 3 mhmkob óbino flocTaTOMHO xopoLŁinM (Hanp., okobo 2 u 4 M3MepnTejibHoro nyHKTa). 3aTO b OKpecTHOCTBX 8—13, 33, 34 nyHKTa, rfle KOHueHTpanHs SO2 6bina 6onee HM3Kaa, ecTb „nycTbiHa jimiiaHHMKOB". 3 to cBMfleTenbCTByeT o tom , mto nMwaMHMKH He BBnntoTCB MyBCTBMTenbHbiMM flawe Ha He3HaMHTenbHbie koh - 4eHTpauHH SO2, KaK npeflnonaratoT HeKOTopbie nHxeHoronn. KoHeMHO, oMeHb BbicoKne KOHLteHTpauHH 3Toro ra3a fleMCTBytoT naryÓHO, Ka« h kb > k -

flbiM cpaKTop, BbicTynatoiflHH CBepx Mepbi (9).

ripMMHHOH OTMMpaHMB CpnOpbl JIHUJdHHHKOB B paHOHe a3OTHOrO 3aBOfla b riynaBax sbjibkjtcsi 3HaMHTenbHbie H3MeHeHH« 3KonornMecKMX ycnoBHH b ÓMonornHecKOM ónoTone, Bbi3BaHHbie npoMbiujneHHbiM npeflnpHSTHeM h 3arpB3HeHneM BO3flyxa aMMHaKOM u SMMuaMHoii cenmpoH b 6onbiunx KOHneHTpaunsx. rio3TOMy Heo6xoflHMbi cpaBHMTenbHbie HCcneflOBaHns Kop- penaUHH Mewfly KOHi^eHTpauneH a3OTHbix coeflHHeHHH b BO3flyxe h qyB- CTBHTe/lbHOCTbtO Ha Hee pa3HblX BHflOB JlHUiaHHHKOB fl/lfl TOTO, MTOÓbl H3HTH MyacTBHTenbHbie HHflHKaTopbi 3 thx coeflHHeHHH b npnpoflHOH cpefle.

SUMMARY

In 1961 there has been started the construction of great Nitrogenous

Factory in Puławy. The production of nitrogen fertilizers has begun in

1966. Changes in the ecological conditions of habitat and the pollution

of air by this industrial center (Table 1, 2) have brought an excessive

and quick decay of pine forest surrounding the Factory. Beside pines,

heather (Calluna vulgaris (L.) S a 1 i s b.) and juniper (Juniperus com-

munis L.) have appeared to be very sensitive. About 3 km going east

and about 2 km going west from the measurement station No. 8, that

is 11 km away from industrial areas (Table 2, 3), the flora of lichens

was destroyed ('Tichen desert”). In 1953 the lichen flora investigated

in that area was well developed (5). The present destruction has been

caused by nitrogen compounds emitted to air — mainly ammonia (NH3)

and Norway saltpetre (NH4NO3) which in the form of aerosol dust falls

on plants. Periodically the concentration of ammonia goes several dozen

beyond the legał norms. The concentration of sulphur dioxide in the

examined area does not exceed the norm reąuired by the regions under

preservation and amounting to 0.35 mg/m’ air per day. The highest

concentration was found at the measurement station 13 and 4 and it

amounted to 1.22 and 1.20 mg SO2/100 cm2 PbO2 per day, that is

0.11 mg SO2/m3. Sulphur dioxide is not an agent which destroys lichens

in this area. The comparison between Table 3 and 2 points out to the

342 Jan Rydzak, Henryk Stasiak

fact that the state of lichen flora was fairly rich at sonie stations at which average SO2 concentration was high (e.g. near the measurement stations 2, 4). On the other hand there is a ”lichen desert” near the stations 8—13, 33, 34 where SO2 concentration was Iow. This shows that lichens are not sensitive even to the traces of SO2 as some of licheno- logists do suppose. Obviously too high concentrations of this gas are of harmful effect like every agent appearing in excess (9).

The decay of lichen flora in the region of Nitrogenous Factory in Puławy is brought by great changes in ecological conditions of habitat, which, in turn, are caused by the pollution of air with ammonia and Norway saltpetre of high concentration. Thus, it seems necessary to carry out comparative studies on the correlation between concentration of nitrogen compounds in the air and sensitivity of various lichen species to them in order to find sensitive indicators of these compounds in the natural habitat.

Pap. druk. sat. III kl., 80 g Format B5 (70X100) Stron druku: 14+1 wkl.

Annales UMCS, Lublin 1971 Drukarnia Uniwersytecka w Lublinie Zam. nr 12 z dnia 18.1.1971

950+50 egz. A-7 Maszynopis otrzymano 18.1.1971 Druk ukończono 25.VIII.71

Tab. 3. Stanowiska porostów w okolicy Fuław— Lichen stands in the vicinity of Puławy

L.p.

No.

Gatunek Species

1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57

2 S S Fp Q Ps Q Q Q Ps Q Q P Q Q Q S Ps Ps S Al Q Q Q Pt S P

s

^S S S S S S P S S S k S S P P R Ps Ps P S S J Pc M S

s

^S R P S

3 60 40 32 40 48 41 40 40 20 35 35 38 39 15 30 60 25 25 80 40 90 60 50 15 30 99 30 ‘ 38 84 65 35 40 19 94 79 77 60 — 99 88 99 99 12 35 35 99 46 37 31 48 33 99 74 95 33 95 30

Buellia punclaia (H o £ £ m.) Mass. . Caloplaca pyracea (A c h.) T h. F r. . Candelaria concolor (Dick.) Stein; . Candclariella xanthostigma (Pers.) Le Cladonia coniocraea (Fik.) V a i n.

Euernia prunastri (L.) Ach.. . . Graphis scripta (L.) Ach...

Hypogymnia physodes (L.) N y 1. . Lecanora allophana (Ach.) R ó h 1.

Lecanora carpinea (L.) V a i n. . . Lecanora chlarotera N y 1 . . . Lecanora subfuscata M a g n. . . Lecanora symmictera N y 1. . . . Lecanora varia (E h r h.) A c h. . . Lecanora sarcopis (W a h 1 b.) R ó h 1.

Lecidca olivacea (H o £ £ m.) Mass.

Lecidea scalaris (A c h.) N y 1. . . Lepraria aeruginosa (W i g g.) S m.

Opegrapha lichenoides Pers. . Parmciia caperata (L.) Ach. . Parmelia subaurifera N y 1. . . Parmelia fuliginosa (Web.) N y 1 Parmelia sulcata T a y 1. . . Pseudeuernia furfuracea (L.) Z o p £ Parmelia verruculifera N y 1.

Parmeliopsis aleurites (Ach.) L e 11.

Pertusaria albescens (H u d s.) C h o i s Pertusaria amara (A c h.) N y 1. . . Phlyctis argena (A c h.) F 1 o t. . . . Physcia aipolia (E h r.) V a i n. . . . Physcia adscendens (T h. F r.) Oli v.

Physcia detersa (N y 1.) N y 1. . . . Physcta dubia (H o f f m.) L e 11. . . Physcia grisea (L a m.) L e 11. . . . Physcia orbicularis (N e c k.) D R. . Physcia pulverulenta (S c h r e b.) San

Physcia stellaris (L.) H a r m. . . . Ramalina fraxinea (L.) A c h. . . . Ramalina pollinaria (West.) Ach. . Rinodina pyrina (A c h.) A r n. . . . Xanthoria fallax (H e p p.) A r n. . . Xanthoria parietina (L.) T h. F r. . . Xanthoria polycarpa (E h r h.) R i e b e Usnea hirta (Wigg.) em. Mot. . . Lecanora sp...

+ + + +

+ 1

+ +

d s,

2 3 1

+ +

± + +

+ +

+*

± + +

+*

+* +*

+ +’

1 + 1

+

+

+ +

+’

58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121

P S P P Q Q Q As Mo Q Q Q Q T Q Q Pt Q Q Q Q Q C Ps Q Q Q Ps Ps Q Q Q Ps C Ps Q Q Q Ps Ps S P P Pt Pt P p P Ps Ps S Ps Q Pt Ps Al B Pt P S Pt B Ps Ps

40 99 75 38 99 99 99 44 41 70 23 38 50 35 18 40 30 38 30 20 17 35 22 25 40 40 36 34 47 14 40 54 29 25 27 42 30 17 28 30 30 40 40 25 50 40 80 30 30 50 45 40 20 20 15 40 60 27 60 40 30 20 25 5

2

u

6 1 3 2 1 + 1 1 1 4 3 2 1 1 2 + + + 2 1 2 + 1 1 2 1 3 + 1 + 2 1 1 + 2 3 + 3 2 + 7 5 5 2 3 6 3 5 1 1 1 2 4 1 4 1 + 4 4 7 1 + + +

+ + * + 9 2

1 __

± + + • + + + 10 1

6 —

+ 3 _

± +• 1 + + ’ + + +’ + * 1 + +• +• +• +• 1 + ± + + + ’ + * 34 16

+ 1 + ’ + 4 3

± +• + 1 1 2 3" + * ± 18 11

• + + + 1 + + 10 _

+ + + 2 ± 1 r 1 + + 1 + ’ 1 1 1 + + 1 + + + + 34 2

+ + + + 7 __

• + + + 3 _

+ 1 _

+ 1 __

2 _

+ + r +• +• 1 1 r +* i 4’ + ’

+ + +

3 1 1 3* r i 1

2 2 1 1 2 6 + + 3 r +• r ± 7 i i ± 2* + 1 r 5 3 i i + 1

+ i 4* ± 1

+

+ » • + i + + 1 +• + + + +

+

+ + + + +

1 1 + +• + r + r i i ± ± i

+• 1’ + + ± +* i*

2 2 i + 4 + + i 1 1

+ + +

+ +

+ ± + + + + +

+

2 1

+

+ + +

± + + ± 1 +

+•

+’

+* r

+

1 r 2 +

1 1 + + + +

±

1 1 + + 1

+*

35 11

8 8

1 1 i 2 6 __

+ + 2 _

± +• + 8 3

+• + + + ’ 8 4

+ + + + + + + + 11 2

± + 1 3’ 3 r + + + + ± 1 1 ± +• 1* + r +• + 2* r + 1 + + 4* + r 1 52 31

+ * + ’ r +• ± 7 6

+ 1 _

+ 1 __

r 2 1 4 1

± +• + +• 1 8 3

+• +• 2* 1 + i r ± 1 1 1 2* 1 2’ 1 1 i 1 + i 25 10

+• 4 1

+• + + + 1 r i + 3* + + i 1 29 10

+ + + 7 _

+• 1 ± +• + r +• 1 i i + + + + 1 22 8

4 1 2 1 1 + i + + i + + + 1 + + + 1 i* 3 50 11

5 2

+ 2 __

1 + + 1 + 1 +• + 20 2

+ 2 _

+ + + + ’ 4 2

+ + 8 _

+ 2 __

2 1 1 1* 1’ ± + + +• + 2 2 2 2 3 2 3 + i 2 1 5* + 59 17

+ + 1 1 + 9 _

+ + + + 6 _

+ + + + 13 1

— Pinus siluestris L. Q — Quercus sp. (robur, sessilis), R — Robina pseudacacia L., S — Salix sp. (fragilis, alba), T — Tilia cordata Mili.; 3 — średnica pnia w cm, gdy była większa od 100 cm oznaczano 99; 4 — ogólny stopień pokrycia w skali 10-stopniowej: 1 do 10% powierzchni połowy pnia, + = mniej niż 1% powierzchni pnia, 5 — stopień pokrycia, 2* — pokrycie od 11 do 20%

Objaśnienia: 1—nr stanowiska według rys. 1; 2 —podłoże: Al — Alnus glutinosa (L.) Gaertn., As — Acer pseudoplatanus L, C — Carpinus betulus L„ B — Betula verrucosa Ehr., Fp — Fraxinus pennsyluanica Marsh., J — Juglans regia L., M — Malus domestica Borb., Mo — Morus alba L., P — Populus sp., Pt — Populus tremula L., Pc — Pirus communis L., Ps powierzchni połowy pnia przez plechy lekko uszkodzone, 2 — pokrycie przez plechy bardzo uszkodzone, 2 — pokrycie przez plechy martwe, k — drewno. W stanowiskach nr 1—24 podano stan flory porostów z października 1967 r. W r. 1970 na tych stanowiskach znaleziono ok. 20% plech w różnym stopniu uszkodzonych i ok. 10% martwych.

Explanation: 1—No. of stand acc. to Fig. 1; 2 — substratum: Al — Alnus glutinosa (L.) G a e r t n., As — Acer pseudoplatanus L., C — Carpinus betulus L., B — Betula verrucosa Eh r h., Fp — Fraxinus pennsyluanica Marsh., J— Juglans regia L., M — Malus domestica B o r b., Mo — Morus alba L., P — Populus sp., Pt — Populus tremula L., Pc — Pirus communis L., Ps — 2"_cover from 11% to 20% of the surface of a ha’f of trunk by slightly injured thalli, 2 —cover by very injured thalli, 2 —cover by dead thalli, k — wood. For the stations Nos 1—24 there was given the state of lichen flora from October, 1967. In 1970 in the same stations there was found about 20% of thalli of various degrees of injury and about 10% of dead thalli.

Pinus silvestris L., Q — Quercus sp. (robur, sessilis), R — Robina pseudacacia L., S — Salix sp. (fragilis, alba), T — Tilia cordata Mili.; 3 —the diameler of trunk in cm, when larger than 100 cm it was indicated by 99; 4 —total cover acc. to the 10-degree scalę: 1 = from 1% to 10% of the surface of a half of trunk, + = less than 1% of the trunk surface, 5 —degree of cover

Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska, sectio C, vol. XXVI, 24

•;

•

• .

. ■

. . ... • •

i'

: . . . . .. •

... . . . ■ ■ ..

■