1
SPIS ZAWARTOŚCr TECZKI
I ./ l . Relacja —
I./2. D okumenty ( sensu stricto) dotyczące r e l a t o r a --- I./3. Inne m ateriały dokumentacyjne dotyczące relatora —■*
I I I ./l. M ateriały dotyczące rodziny relatora — ■
III./2. M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. -—
III./3. M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ——
III./5. Inne .T;—
IV. Korespondencja
II. Materiały uzupełniające relację
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie
2
3
4
W TEJ SZ K O LE P R A C O W A Ł A W LA TA C H 1930 - 1939
S T A N IS Ł A W A JA W O R S K A
N A U C Z Y C I E L K A I D Z I A Ł A C Z K A H A R C E R S K A , Z A M O R D O W A N A PR Z E Z H IT L E R O W C Ó W W LESIE
W B A R B A K C E JESIEN IĄ 1939 RO K U
5
i
K IE R O W N IC T W O SZKOŁY I K O M IT E T R O D ZIC IE L SK I S Z K O Ł Y P O D S T A W O W E J N R 9 W T O R U N I U
UPRZEJMIE ZAPRASZAJĄ NA
1. O D SŁ O N IĘ C IE TABLICY PA M IĄ T K O W E J
2. N A D A N I E S Z K O L E I M I E N I A
3. W R Ę C Z E N I E S Z T A N D A R U
4. O T W A R C I E BO ISK A S P O R T O W E G O
U ro c z y s to ś ć o d b ę d z ie s ię d n ia 8 m a ja 1969 r. o g odz. 10 W S z k o le P o d s ta w o w e j n r 9 S z o s a C h e łm iń s k a 84
6
W J l f i i
AA -L MAGAZYN |
I 4 STRONA 4 10 (0 q [
Pom orscy patroni placów i ulic (1 0 )
Stanisława Jaworska
1902-1939
nauczycielka, harcerka, działaczka społeczna
Stanisław a Marianna Jaworska z Tykarskich urodziła się 8 maja 1902 roku w Rogowie w rodzinie m ałorolne
go chłopa. Franciszek Tykarski, ojciec Stanisław y ra
zem z jej m atką Leontyną z W itkowskich ciężk o praco
wał na dwuhektarowym gospodarstw ie, aby utrzym ać sześcioro dzieci. ^
W 12 i d ro k u rozpo
częła S tanisław a Ty- k a rsk a n a u k ę w 4- klasow ej Publicznej Szkole Powszechnej w rodzinnym Rogo
wie. Szkołę ukończyła w 1915 roku. Przez dw a la ta godziła obo- , - wiązki domowe, prace
„ ^ n a roli i opiekę n ad ro- dzeństw em z trudem J sam okształcenia. W 1917 roku pozytywnie zdaje egzam iny i zos
taje przyjęta do HI kla- l ^ sy G im nazjum im
\ —- \ Hetmanowej Żółkiew . skiej w Płocku. T an v—J> w stępuje do drużyny harcerskiej przy Gim n a z ju m H u m an is tycznym.
Zaw sze tr u d n e , a pu s n u c i u ojca c z a s a m i u ia iiia iy c ^iic sta ło się jej życie. M u siała ciężko praco w ać, u d ziela ć kore- 1
—' petycji, a b y zapew nić sk ro m n e w a ru n k i życia d la siebie
* ^ i b r a ta J a n k a , k tó ry rów nież uczył się w Płocku,
er^ W ro k u 1923 S ta n is ła w a T y k a rsk a z d a ła m a tu r ę z wyni- kiem dobrym . P ow raca do rodzinnego Rogowa i p odejm uje s ta r a n ia o sta n o w isk o n au czy cielk i w tam tejszej szkole.
1 .0 9 .1 9 2 3 ro k u z o staje m ia n o w a n a ty m czasow ą n au c zy - _ cielk ą w P ublicznej Szkole P ow szechnej w Rogowie, z za st- rzeżeniem , że m u s i u k o ń czy ć k u r s m etodyczno-pedago- giczny. E n tu z ja z m S ta n isła w y był olbrzym i. N ajpierw k o ń czy z w ynikiem b a rd z o d obrym 6-tygodniow y k u r s p o c z ą t
kowy w P łocku. N astęp n ie u cz estn icz y w 4-tygodniow ym k u rs ie u zu p e łn ia ją c y m w D obrzyniu n a d D rw ęcą. T a m o t
rzy m u je o cen ę celu jącą. 3 0 .0 8 .1 9 2 4 ro k u u z y s k a ła S ta n is ław a T y k a rsk a w y m ag a n e p rz e p isa m i kw alifikacje p e d a g o
giczne. ________ ISiE. • • 8 •
W yniesione z d o m u rodzinnego o raz z płockiej sta n c ji u m ie ję tn o ści ra d z e n ia sobie w tru d n y c h s y tu a c ja c h życio
w ych zaczęła S ta n is ła w a przekazyw ać uczniom . O bok p r a cy dydaktycznej o rganizuje i prow adzi liczne k u rs y gotow a
n ia d la gospodyń, bezinteresow nie przygotow uje zdolne dzieci do egzam inów , pom ag a słabym uczn io m w n a u c e . Prow adzi w Rogowie d ru ży n ę h a rc e rs k ą . N a obozie h a rc e r
sk im w 1927 ro k u p oznaje D am azego Jaw orskiego.
1 lipca 1928 ro k u w w ieku 2 6 la t za w iera zw iązek m a ł
ż e ń sk i z D am azym Ja w o rsk im . 3 1 .0 8 .1 9 2 8 ro k u o p u sz cz a ro d zin n e Rogowo i w yjeżdża z m ężem do T o ru n ia. Z am iesz
k u ją w k u p io n y m w p o d to ru ń sk ic h W rzosach g o sp o d a rst
wie rolnym . S ta n isła w a co dziennie p o k o n u je około 5 kilo
m etró w w je d n ą s tro n ę a b y dotrzeć do Publicznej Szkoły Pow szechnej n r 7 w T o ru n iu , gdzie p odjęła p ra c ę z d n ie m 1 .0 9 .1 9 2 8 ro k u . W ty m o k resie zn a cz n ie p o g arsz a się jej s ta n zdrow ia. U zyskuje zgodę n a p rzen iesien ie do P ublicz
nej Szkoły P ow szechnej n a W rzosach z d n ie m 1 .0 9 .1 9 2 9 ro k u .
P ra c a w szkole, p ro w a d ze n ie d o m u , pom oc te ścio m w p ra c a c h polow ych o raz w ychow yw anie trojga dzieci nie pozbaw ia jej ra d o śc i życia i z a p a łu do p rac y w ychowawczej p row adzonej rów nież poza szkołą.
J e j p a s ją było h arc erstw o . Przy b o k u m ę ża D am azego, rów nież n auczyciela, sp o łeczn ik a i h a rc e rz a , zdolności S ta n isław y rozw ijały się je szc ze bardziej. Założyła I prow adziła g ro m ad ę zu ch ó w w szkole, je d n o c z e śn ie b y ła zastępow ą h a rc ersk iej d ru ży n y pozaszkolnej oraz in s tru k to r k ą sp ra w zuchow ych w K om endzie C horągw i Pom orskiej H arcerek.
A ktyw ną p ra c ę przerw ał w y b u ch wojny.
1 7 .1 0 .1 9 3 9 r o k u w spólnie z m ężem zo staje are sz to w a n a i o sa d z o n a w „obozie przejściow ym d la in te rn o w a n y ch " - F o rt VII w T o ru n iu . 31 p a ź d ziern ik a 1939 ro k u k o m e n d a n t obozu, k a t F o rtu VII K arol F ried rich S tra u s s , wywołał z celi kobiecej n r 13 k ilk a kobiet, w śró d n ic h S tan isław ę J a w o r sk ą . Kobiety załad o w an o do sa m o c h o d u firm y J a u g s c h - B ack o n -E k sp o rt, k tórym w asy ście p lu to n u egzekucyjnego odjechały w k ie ru n k u la s u B arb ark i.
S ta n isła w a J a w o rs k a zginęła ro z strz e la n a 3 1 .1 0 .1 9 3 9 ro k u dzieląc los ók. 6 0 0 w ięźniów F o rtu VII ro zstrz ela n y ch w B arbarce.
J u ż po w ojnie w je d n e j z mogił, w czasie e k sh u m a c ji p ro w adzonej n a B a rb a rc e w d n iu 2 4 .0 9 .1 9 4 5 ro k u odnalezio
n o zwłoki 8 7 osób, w śró d n ic h ro zp o zn an o zwłoki S ta n is ła w y Jaw o rsk ie j. R ozpoznał je W ładysław D obrow olski, p re zy d e n t m ia s ta T o ru n ia, k tó ry był do w y b u ch u w ojny k ie row nikiem szkody n a W rzosach o raz m ieszk ań cy W rzosów p ra c u ją c y przy e k sh u m ac ji.
M iejska R a d a N arodow a w T o ru n iu u c h w a łą z 21 kw iet
n ia 1960 r. n a d a ła je d n ej z u lic n a M okrem im ię S ta n is ła w y i D am azego Ja w o rsk ic h . W ro k u 1969 S zkoła P o d sta w ow a n r 9 n a W rzosach o trzy m ała im ię S tan isław y J a w o r skiej, a n a b u d y n k u tej placów ki o d słonięto p am iątk o w ą tablicę.
JANUSZ PALCZEWSKI
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Jaworska S t a n i s ł a w a z d* Tyk a r s k a
H a r c e r k i 1939 - 45,
K * W o j t . , 9 5 .
str
a d
T o r u ń - W r z o s y
S z S z
299, 4CC
19
20
21
22
23
24
