R E C E N Z JE 115
18; 24, 3, gri7.jp I g l S f f i f f 'K f i H S j r 'ien ^e ” m a m y w y riffil„p ro jjb ctw o ”, czy 24, 3, g d zie z a m ia s t „ k tó ry (B a |||im ) i g g o c z y z a m k n ię te ” m am y , „ k ttjry m a oczy p rz e n ik liw e ” .
d) T a k ż ^ | ^ j | i | | | p | i f c ę P e n ta te u c h u — F m m | H P ra w o — zao p a trz o n o w n o w y w s tę p , k tó g f p o d a je w s p ó łc z esn e z a p ą g jy w a n ijii u c zo n y ch n a p o w s ta n ie te j k sięg i. P o z a g |B |B - u g i e |i H f t n i e te j k się g i n ie w ie le ró ż n i się od p o p rz ed n ieg o . P o z o stały b o w iem n i p n ie m ółsriące ty tu ły ja k n p . „W K a d e l f r 1, 19-25 czy „N ie g ro zić E d o m ito m ” 2, 1 -T |llu b „N ie n a p a d a ć M o a b itó w ” 2fj|8-15 i 2, 16-23 „N ie z ac zep iać A m m o n itó w ”. N a d a l n ie k tó r e ty tu i f i są n ie s p re c y z o w a n e n p . 4, H K 6, l - 2 a j | g 6 i in . P o z a ty m n ie w y ró ż n io n o w k o ń c o w y ch p a r tia c h a k lg a ln e j K | j | g i P o w tó rz o nego P r a w a p o d z ia łu k o d e k su d e u te ro n o m ic zn e g o n a m n ie js z e z b io ry p r a w n e , a n i n a części litu rg ic z n e , k tó r e z a w ie ra ją p o u c ze n ia o sp o s o b ie o d n o w ie n ia p rz y m ie rz a . W szystko to u ł a t w i ł o ® z ro z u m ie n ie księg i. T y tu ły t a k i e m ó g ł d a ć je d y n ie te n t ł u m acz, k tó r y je s t S p a p c z e ś n i e z n aw c ą z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z d a n ą k s ię d B cB rli je j k o m e n ta to r. N ie u s u n ię to f jp iiN n iew ła śc iw eg o p j i e k ł a d u p e w n y c h w y ra ż e ń h e b ra js k ic h litS B f l'IB In f f l#— p i s a n e Ś S ), 91, czy
bfem ah
trz o d y z a m ia st — bydłfil(20, 14).W id ać w ięc, że n o w e w y d a n ie P lic io k s ię g u w B T 2 je s t n a ogół ||| | a I | H i k i e m z B T 1. J a k p rz e d s ta w ia ją się p ozoigałe k sięg i, u k a ż ą to z a p e w n e o c e n y .ja ta p ih r e cenzentów .
K s. Stanisłim o Ł a ch
li. S a b o u r l i n : T h e P sa lm s , jB ieir O rig in a n d M e a n in g . V ol. 1-2. A lb a HoiflJ
se— S ta te iip s la n d . N ew Y o rk 1969. V ol. 1 ss. X I X + 253; Vol. 2 ss. X IX = f 373. O d n o w a litu rg ic z n a z a p o c z ą tk o w a ła jeszcze ży w sze niż d o tą d z a ję c ie się P s a ł terz em . T ego z re s z tą d o m ag a się od k a to lik ó w V a tic a n u m II w sw ej K o n s ty tu c ji p : litu rg ii (n r 7, 30, 89, 90, 91) — s tą d m n o ż ą się s tu d ia n a d P s a lm a m i.
M oże n a jg ło ś n ie js z ą j e s t p r a c a o. L . S a b o u rin a , p r o fe s o ra P a p ie s k ie g o I n s ty tu tu B ib lijn eg o w R z y m ie , n a p is a n a w jęz. a n g ie lsk im , p rz e z n a c z o n a d la sz e ro k ie g o k r ę gu czy teln ik ó w . A utor- o p a r ł s ię n a n a jle p s z y c h w sp ó łc z e sn y c h k o m e n ta rz a c h do P salm ó w , ja k im i są k o i f ^ n t a i M M. D ah o o d a, H. L . K p u is a , S. M o w in ck ela, A. W ei- s e ra i R. T o u rn a y a ( f jw y d . z 1964 r.). D la c z y te ln ik ó w p ra g n ą c y c h d o k ła d n ie j p o z n ać p ro b le m a ty k ę P s a lm ó w p o d a je L . S. o b fitą b ib lio g ra fię (30 s t r o n |j | W ięk szą część o b sz e rn e j in tr o d u k c ji (178 stro n ) z a jm u ją z a g a d n ie n ia dotycząc®:! teo lo g ii P s a l m ó w (tzw . „ T h e B e lie fs o f P ie ty ” v o l. 1 s. 65-188). W k w e s tia c h tru d n ie js z y c h f iw ą tp liw y c h L . S. k ie r u je s ię ro z w a g ą i p rz e w a ż n ie o p g fife d a się za ro z w ią z a n ia m i o g ó ln ie p rz y jm o w a n y m i. N ie p rz e m ilc z a je d n a k o p in ii n o w y c h i d y s k u to w a n y ch , ale, je ś li s ię n a w e t o p o w ia d a za n im i, czy n i to z d u ży m u m ia re m . P s a lm y są s k la sy fik o w a n e w e d łu g k ry te r ió w lite ra c k ic h (ScEc 1964 s. 23-53) i o b ja ś n io n e szczegółow o. K a ż d y z n ic h je s t u m ieszczo n y , o ile to m o żliw e, w k o n te k ś c ie o m a w ia ją c y m o k o liczn o ści i m ie js c e jeg o p o w s ta n ia .
J e s t to d zieło d o b rz e ta f o r a n d jlpBBi tM H H f c h p ro b le m a c h d o ty cz ąc y c h P s a lm ó w i m oże stanow ić! jnie! ty lk o d la z a in te re s o w a n y c h B ib lią , a le i d la z aw o d o w y ch t | | b lis tó w z n a k o m ity p rz e w o d n ik , o r ie n tu ją c y ich uiw g w M I BSiy o lb rz y m ie j dziś r a tu r z e o P s a lm a c h .
K s. S ta n is ła w Ł a c h
A . D e i s s 1 e r : D ie P sa lm e n . D ie B o ts c h a ft G o ttes. E ine b ib lisc h e S c h r i ft e n - reich e. L eip zig . B. r. S t. B en n o V erlag .
O podobriffSii p rz e z n a c z e n iu ja k k o m e n ta rz L. S ä jib u rin a je s t k o m en tarz!; b o P s a lm ó w A. D e is s łe ra , w y d a n y w 1962 r. n a jp i e r w >w N ie m ie ck iej R e p u b lic e F # j e - ra ln e j; a p ó ź n ie j :w N ie m ie c k ie j R e p u b lic e D e m o k ra ty c z n e j o ra z w e F r a n c ji p t.p L e
liv re d es P s a§ # n Ä t (V e rb u m S a lu tis. A n c ien T e s ta m e n t 2 vol. P a r is 1966.
ch esn e).
P rz e d m io te m n in ie jsz e g o o m ó w ien ia j w t f t K H W E r z do P s a lm ó w , wydaifgg w N R D . L iczy |j> n d w a to m y , p ie rw s z y p o w p ro w a d z e n iu (s. 11-29) z a w ie ra ofipjB w ie n ie 72 (71) P s a lm ó w , d ru g i p o z o sta ły c h , tj. 73 (7 2 )lp 0 .
116 R H i p J E
W e w p ro w a d z e n iu a u to r p o ru s z a jjia stęp u jąc e zag a d n ie n ia: n a z w a P s a lm ó w i ich p o l |i a ł , ty tu ły P s alm ó w , d z ie je h e b r a js k ie j p s a lm o d ii, g a tu n k i P s a lm ó w : h y m n y i la m e n ta c je — in d y w id u a ln e i zb io ro w e, P s a lm y d z ię k cz y n n e n a ro d u i in n e g a tu n k i. J e s t g o d n e p o d k re ś le n ia , ż e D e issle r n ie w y ró ż n ia o so b n ej g ru p y P s a lm ó w d z ię k cz y n n y c h je d n o s tk i, g d y ż są d z i, ż e ich tr e ś c ią je s t c h w a le n ie B o g a z a to , co u c zy n ił O n d la P s a lm is ty , d late g o są o n e f a k ty c z n ie h y m n a m i (por. C. W e s te r- m an n ). W g ru p ie g a tu n k ó w sp e c ja ln y c h ro z ró ż n ia D eissler d w ie m n ie js z e g ru p y : P s a lm y p ro ro cz o -e sc h ato lo g ic zn e i P s a lm y d y d a k ty c zn e . W k o ń c u o m a w ia c ie k a w e z a g a d n ie n ie | | r w j a k i sp o só b P s a łte r z m im o s w y c h n ied o sk o n ało śc i s ta ł się o fi c ja ln y m m o d lite w n ik ie m now ego lu d u Bożego — c h rz e ś c ija n i to ju ż od czasów ap o sto ls k ic h , k ie d y to n a ś la d o w a n o w ty m w z g lęd z ie p o stę p o w a n ie C h ry s tu s a .
P o ty m w p ro w a d z e n iu n a s tę p u je p rz e g lą d i k o m e n ta rz do po szczeg ó ln y ch P s a l m ów . K o m e n ta rz s k ła d a s ię z k ró tk ic h u w a g d o ty czący ch te k s tu , ro d z a ju lite r a c k ieg o , ś ro d o w is k a i czasu p o w s ta n ia P s a lm u o r a z w łaściw eg o k o m e n ta rz a , często b a rd z o su g e sty w n e g o i d oskonałego. W n ie k tó ry c h — a u to r d a je w sk az ó w k i, ja k c h rz e ś c ija n in w in ie n c zy tać k o m e n to w a n y P s a lm . S zk o d a, ż e te n d o b ry k o m e n ta rz n ie u s trz e g ł się s z e re g u b ra k ó w . Do n ic h n a leży p rz e d e w s z y s tk im z b y t k r ó tk ie w p r o w a d z e n i^ , w k tó ry m z u p e łn ie n ie om ó- w io n q l|v ła ś c iw o ś c i p o e z ji h e b ra js k ie j. N ie dość te ż je s t u z a s a d n io n e w s k a z y w a n ie n a szk o łę m ę d rc ó w ja k o śro d o w is k o p o w s ta n ia w ie lu P s a lm ó w — n a le ż a ło b y ł ą czyć ich p o w s ta n ie ra c z e j z P rz y m ie rz e m , ś w ią ty n ią , k u lte m , ro lą D a w id a i jego d y n a s tii w Iz ra e lu . W ątp liw o ści b u d z ą n ie k ie d y ró w n ie ż an alizy a n to lo g icz n e P s a l- m ów *,3£0cazujące n a z b y t w ie lk ą ich z ależn o ść jjijg łn n y c h u tw o ró w b ib lijn y c h . N ie u z a s a d n io n a w y d a je się ta k ż e te n d e n c ja „ o d m ła d z a n ia ” P s a lm ó w (n a w e t k r ó le w sk ich ) d o p a tr u ją c a się fiiasu ich p o w s ta n ia - * ^ o k re s ie p o k r ó le w s k lllp il
M im o w s jijfttfl^ c h tu b ra k ó w d zieło i t t t l l f f p l n a le ż y za
w lito ś c io w iilz w ła s z c z a d la ty ch , k tó rz y p ra g n ą z a z n a j s ^ n i się z P s a lm a m i,, a nie m a ją I ś a s u a n i p rz y g o to w a n ia do s tu d iu m zaw iłydjj p r a j m o n o g r a f ic z n ||h .
K s. S ta n is ła w Ł a ch
W. B e y e r 1 i n : D ie R e ttu n g d er B e d r ä n g te n in d e n F e in ä p s a lm e n d e r E in z e l
n e n auf] in s titu tio n e ile Z u s a m m e n h ä n g e u n te r s u c h t. (F o rs c h u n g e n z u r Ifceligißnsund
L it e r a t u r des /B j u n d N T . H e ft 99). G ö ttin g e n 1970.
Do w a ż n ie js z y c h szczegółow ych m o n o g ra fii z a j m u ją jf c h się P s a lm a m i n a le ży d y s e rta c ja B e y e rlin a d o ty cz ąc a p e w n e j g ru p y P salm o w ą » w rk tó ry ch je s t m o w a o j a k ich ś n ie p rz y ja c io ła c h in d y w id u a ln y c h . C h o d zi w n ie j o to, czy c a ła ta g r u p a P s a l m ó w m a p o w ią z a n ia z k u lte m i jeg o in s ty tu c ja m i, ja k głoszą H . S c h m id t (Das G e
b et d er A n g e k la g te n im A T . G ie sse n 1928. BZA W ) i L . D e le k a t (A s y lie u n d
S c h u tz o r a k e l a m Z io n h e ilig tu m . E in e U n te rs u c h u n g z u d e n p r iv a te n F e in d p sa lm e n .
L e id e n 1967), czy te ż co n a jw y ż e j n ie k tó r e z n ic h są z w iąz an e z k u lte m , ja k sąd zi B. G e m s e r (T h e R ib - or C o n tr o v e r s y -p a tte r n in H e b r e w M e n ta lity in: W isd o m in
Isra el a n d in th e A n c ie n t N ea r E a st. V T S 1960, n r 3 s. 120-137), u trz y m u ją c , że n a
rz e k a n ia P s a lm is tó w d o ty cz ą r e a ln e j rz ec zy w is to ś ci, a n ie są ty lk o k u lto w y m i m o d e la m i, ja k im i się p o słu g iw a n o w ś w ią ty n i.
B e y ę rlin p rz y c h y la się zasad n iczo do p o g lą d ó w S c h m id ta i D e le k a ta , czyli do k u lto rc p -in s ty tu c jo n a ln e g o z n a c ze n ia P s a lm ó w w s p o m in a ją c y c h n ie p rz y ja c ió ł, ale zn ac zm e o g ra n ic z a ich liczbę w y k lu c z a ją c n p . P s a lm y : 9-10; 12; 25; 54; 55; 58; 59; 62; 64; 86; jf e s j s f a 142; 143 (zob. s. 18-36). P o n a d to B e y e rlin u jm u j& j| p o w ią z a n ia p o zo stały ch P s a lm ó w z k u lte m in a c z e j, n iż to u c z y n ili o b aj jeg o p o p rz ed n icy . G d y b o w iem w e d łu g S c h m id ta n a r z e k a ją c y n a n ie p rz y ja c ió ł są w tr ą c a n i do w ię zień św ią ty n i, a n a s tę p n ie p rz e z p rz e w ó d są d o w y u n ie w in n ia n i lu b z a s ą l i a n i n a k a rę , a p B S ą B g D e le k a ta n a rz e k a ją c y m i n a n ł e A y j a c i ó ł m |i i |l b y ć s z u k & c y a z y lu n a S io n ie i ta m o c z e k u ją c y n a zb aw c z ą w y ro c zn ię B ożą, to B ä § e rlin vltf-zynwkje, ż e a n i w P s a lm a c h w s p o m in a ją c y c h n i e p r z y j a c i o ł o m też ijp o z a ty m i P s a lm a m i n ie m a §j|XM II! n a p ie rw s z ą czy d i& ą ffflip o tez ę (s. 43-53). P o lij/y k lu c z e n iu « p p o p rz e d n io 1 « P s a l m ó w z liczb y 25 \ | i i § | f i a j ą c y c h n ie p rz y ja c ió ł — n a podstaw iępljpozostałych lijP s a lm ó w , tj. 3; 4; 5; 7; 11; 17; 23; 26; 27; 57; 63 i n a p o d s ta w ie W j 22, 7 n.; P w t |j|t, 8-13; 19, 16-20; 1 K r i 8, 31 n .; S o f 3, 5 i K o h 9, 2 — wjf^fezuje is tn ie n ie s ą d u
