STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU SPRZEDAŻY Z AUTOMATÓW

Wiesław Ciechomski

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU SPRZEDAŻY Z AUTOMATÓW

Streszczenie: Sprzedaż z automatów jest alternatywną dla tradycyjnej sklepowej formą sprzedaży towarów. Największą grupę automatów funkcjonujących w Polsce stanowią urządzenia do sprzedaży słodyczy, napojów gorących i zimnych. Nieco wolniej wzrasta liczba automatów oferujących przekąski, środki higieniczne i bilety. W Polsce obowiązuje zakaz sprzedaży papierosów i alkoholu z automatów.

Polski rynek vendingu, w porównaniu z rynkiem brytyjskim, włoskim czy niemiec- kim, jest rynkiem bardzo młodym i małym. Polskie Stowarzyszenie Vendingu ocenia, że w kraju działa około 40 tys. automatów. Statystycznie w Polsce na 1 automat przypada 950 potencjalnych klientów, natomiast w krajach Europy Zachodniej jest to średnio około 100 osób. Światowym liderem w zakresie sprzedaży z automatów jest Japonia, w której na jeden automat przypada 23 mieszkańców.

Vending to najmłodszy w Polsce kanał dystrybucji. Zaczął się rozwijać dopiero w 1995 roku, po denominacji złotego. Na rynku działa obecnie około 300 licencjonowanych ope- ratorów. Perspektywy rozwoju tej formy dystrybucji towarów są korzystne, bowiem zagra- niczni inwestorzy planują dalszą ekspansję i sprzedaż przez automaty takich produktów, jak: kosmetyki, perfumy, mapy drogowe i turystyczne, gazety, mleko, produkty nabiałowe, kanapki i wiele innych.

Słowa kluczowe: sprzedaż z automatów, dystrybucji, rynek vendingu.

Wstęp

Sprzedaż z automatów (vending) to nowoczesna i atrakcyjna forma dystrybucji artykułów spożywczych i przemysłowych, która polega na sprzedaży produktów za pomocą maszyn samoobsługowych. Maszyny vendingowe są to urządzenia umoż- liwiające sprzedaż towarów i usług (takich jak dostęp do Internetu) bez pośrednic- twa człowieka. Zazwyczaj posiadają możliwość wrzucania monet i przyjmowania banknotów, współcześnie obsługują także karty kredytowe, oferują sprzedaż drogą

płatnych smsów. Istnieją także maszyny wydające produkty bezpłatnie, stawiane są one zazwyczaj w miejscach o limitowanym dostępie, na przykład w biurach [Rynek maszyn 2010]. Trzeba też zaznaczyć, że do sfery vendingu nie zalicza się maszyn hazardowych. Co prawda automaty do gier mają wspólne początki z au- tomatami sprzedażowymi, jednak współcześnie stanowią zupełnie odrębny rynek z odmiennymi regulacjami prawnymi.

1. Geneza powstania

Pierwsze automaty sprzedażowe pojawiły się na ulicach Londynu i Nowego Yorku około 1900 roku [Ciechomski 2010, s. 30]. Po wrzuceniu monety wydawały one takie produkty, jak pocztówki czy gumy do żucia. W roku 1902 otwarto pierwszy bar wydający wszystkie produkty z maszyn vendingowych. W latach 20. pojawiły się pierwsze automaty nalewające napoje (początkowo wodę sodową) do kubków, a w latach 60. stworzono maszyny z lodówkami umożliwiające sprzedaż zimnych napoi z puszek [Rynek maszyn 2010]. Bardzo dynamiczny rozwój tej formy handlu dokonał się w USA w latach 50. Testowano tam wówczas innowacyjny format wielkopowierzchniowego sklepu, w którym nabywcy kupują towary za pomocą żetonów do setek maszyn sprzedażowych. A jednak ten koncept nie sprawdził się w praktyce – nie tyle z powodu awaryjności prototypowego sprzętu, co wskutek odhumanizowania aktu kupna-sprzedaży, polegającego na rezygnacji z doradztwa i ograniczenia do minimum roli personelu sprzedażowego, którego zadania skupio- no jedynie na uzupełnianiu braków w automatach i zamianie gotówki na żetony.

Sprzedaż za pomocą maszyn vendingowych jest, obok sprzedaży internetowej,

„najmłodszym” kanałem dystrybucji. Historia vendingu w Polsce jest stosunkowo krótka – sięga połowy lat dziewięćdziesiątych. Co prawda pierwsze automaty sprzedażowe pojawiły się w Polsce w latach 70., ale nie przetrwały zbyt długo.

Pierwszą nowoczesną maszynę vendingową zainstalowano w naszym kraju w 1995 roku. W kilku poprzednich latach, pomimo zmiany ustroju państwa, zbyt wysoka infl acja i dokonywanie płatności banknotami, a nie bilonem skutecznie zniechęcało inwestorów do zakupu i montażu automatów sprzedażowych.

Maszyny inkasujące płatność banknotami, a nie tylko monetami były już zna- ne w wysoko rozwiniętych krajach od lat 60., lecz ich relatywnie wysoki koszt i duże ryzyko oszustw nie sprzyjało rozwojowi tej formy handlu pozasklepowego.

Dopiero denominacja złotego z 1995 roku i wejście do obrotu gotówkowego kilku- złotowych monet o nominale adekwatnym do ceny sprzedawanych towarów stało się przełomowym momentem. Paradoksalnie to opóźnienie w rozwoju vendingu w Polsce ma swoje pozytywne strony, ponieważ większość automatów to maszyny estetyczne, nowoczesne i przystosowane do zmian w zakresie wdrożenia nowych aplikacji, na przykład płatności w euro. Ponadto trzeba podkreślić, że początek tego wieku przyniósł olbrzymi rozwój technologii w branży i umożliwił łatwe

konstruowanie nowych automatów. Miarą tego postępu jest zasada, że jeżeli towar nie posiada zbyt wielkich gabarytów, to można go sprzedać za pomocą maszyny vendingowej.

2. Asortyment towarów dystrybuowanych przez automaty

Można wyróżnić automaty do sprzedaży gorących napojów i zup oraz automaty do sprzedaży produktów spożywczych i przemysłowych w opakowaniach jednostko- wych. W ten drugi sposób sprzedaje się na przykład kanapki, czipsy, batoniki lub inne słodycze, ale również bilety, ochraniacze na obuwie, chusteczki higieniczne, przedmioty codziennego użytku i wiele innych artykułów. Największym rynkiem poza spożywczym jest sprzedaż szpitalnego obuwia i odzieży ochronnej, pamiąt- kowych medali, pocztówek. Istnieją automaty umożliwiające doładowanie baterii w telefonach komórkowych, dostęp do Internetu czy lornetek w miejscach widoko- wych. Automaty ustawiane przy basenach i pływalniach umożliwiają zakup czepka, szamponu, odżywki, żelu i innych artykułów higienicznych i kosmetycznych.

Vending w Polsce to w 80% sprzedaż napojów gorących, mianowicie herbaty, kawy, czekolady. Poza automatami kawowymi dość popularne są snackowe, ze słodyczami i czipsami oraz sprzedające napoje zimne, głównie wody mineralne oraz napoje gazowane. Ponadto w automacie kupić można również soki owocowe i zupy z koncentratów. Ostatnio wzrasta znacząco liczba automatów do sprzedaży artykułów o krótkim terminie przydatności do spożycia, takich jak zapiekanki, a nawet pierogi czy naleśniki gotowe do podgrzania w mikrofalówce.

Pojawia się również coraz większe zainteresowanie automatami, które serwują gotowe ciepłe posiłki [Kamiński 2009, s. 86]. W większych miastach można już kupić frytki z automatu. Niewykluczone, że wkrótce w menu pojawią się hot dogi i inne ciepłe przekąski [Otto 2010, s. 1]. Firma Techno Serwis od niedawna ofe- ruje automaty, które na oczach klienta, na przykład na stacji paliw, przygotowują świeżą pizzę [Pizza 2010]. Pizza z automatu to coś dla głodnych i niecierpliwych podróżnych. Cały proces trwa zaledwie trzy minuty. W tym czasie wyrabiane jest ciasto z mąki, dodawana świeża mozzarella i w zależności od wyboru klienta szynka, salami lub boczek, a następnie pizza jest pieczona w piecu. Klient ma do wyboru cztery różne smaki oraz możliwość zapłacenia bilonem lub banknotami o nominałach 10 i 20 zł. Obsługa maszyny jest bardzo wygodna i prosta.

Kolejnym przykładem wykorzystania automatów do sprzedaży towarów kon- sumpcyjnych częstego zakupu jest mleko świeże, jogurty i inne produkty nabiałowe.

Mogłoby się wydawać, że tego typu artykuły powinny być sprzedawane w trady- cyjny sposób, a tymczasem na przykład we Włoszech sprzedaje się rocznie za po- średnictwem tzw. mlekomatów ponad 60 tys. litrów mleka, co może stanowić nawet do 8% rynku [Canteri 2010]. Północna część Włoch jest zdecydowanym liderem w Europie w tego rodzaju sprzedaży, a vending ma tam już ponad 30-letnią tradycję.

Silnie rozwijającym się segmentem vendingu są automaty biletowe [Co słychać 2010]. Przewoźnicy oraz podróżujący coraz częściej doceniają zalety automatów biletowych, które są wygodne w obsłudze, bezpieczne i pracują niezależnie od pory dnia. W ten sposób biletomaty przyczyniają się nie tylko do urozmaicenia oferty produktów sprzedawanych w vendingu w Polsce, ale też upowszechniają i promu- ją ten kanał dystrybucji jako nowoczesny, wygodny i możliwy do zastosowania zwłaszcza tam, gdzie zatrudnianie personelu jest mało opłacalne.

Analizując asortyment towarów sprzedawanych przez automaty, należy wspo- mnieć o lekach. Problem ten nie jest należycie uregulowany prawnie i bulwersuje środowisko farmaceutyczne. O tym, że lekarstwa, zarówno recepturowe jak i inne, nie są zwykłymi produktami konsumpcyjnymi, nie trzeba nikogo przekonywać, zatem nasuwa się pytanie o bezpieczeństwo nabywców korzystających z tej for- my sprzedaży. Z technicznego punktu widzenia wdrożenie tzw. lekomanów nie nastręcza żadnych trudności – już obecnie są one bardzo popularne na przykład we Włoszech, gdzie przypominają miniapteki, i w USA, gdzie realizują recepty¹.

Jednakże produkty lecznicze wymagają ściśle określonych warunków prze- chowywania, gdyż ich pozostawienie w otoczeniu o niewłaściwej temperaturze czy wilgotności powietrza może wywołać reakcje toksyczne [Przeniosło 2009].

Tymczasem nie ma specjalnych przepisów regulujących zasady przechowywania leków w automatach, choć każdy produkt leczniczy posiada na załączonej ulotce informacyjnej określoną charakterystykę warunków przechowywania i musi ona być bezwzględnie przestrzegana. Sprzedaż produktów leczniczych, szczególnie recepturowych, objęta jest wieloma obostrzeniami, na przykład zakazem stosowania samoobsługi w aptekach².

Kwestia dystrybucji leków za pośrednictwem automatów wymaga ustawowego doprecyzowania. Obecnie sprzedaż leków ma charakter niszowy i nie jest znana dokładna liczba urządzeń, w których można w Polsce nabyć produkty lecznicze (na przykład popularne preparaty przeciw grypie czy sprzedawane bez recepty leki przeciwbólowe), ani liczba fi rm zajmujących się rozpowszechnianiem takich urządzeń. Teoretycznie właściciele aptek mogą stawiać w nich urządzenia ven- dingowe, ale pod warunkiem, że uzyskają pozwolenie Sanepidu i Wojewódzkiego

1 Pierwsze maszyny do dystrybucji leków pojawiły się w USA w 1990 roku. Pionierem była fi rma Telepharmacy Solutions. Dziś fi rm sprzedających automaty jest kilkadziesiąt, a vendomatów kilkadziesiąt tysięcy. Rząd zezwolił nawet w 2009 roku na instalację nowych 57 automatów, wartych 4 mln USD, w amerykańskich więzieniach, tłumacząc, że dostępny w nich metadon pozwoli na skuteczniejszą rehabilitację skazanych [Sowa 2009, s. 1].

2 Według rozporządzenia z 2 lutego 2009 roku w sprawie kwalifi kacji osób wydających produkty lecznicze w placówkach obrotu pozaaptecznego, a także wymogów, jakim powinien odpowiadać lokal i jego wyposażenie, sprzedaż leków może odbywać się jedynie w miejscach sklasyfi kowanych jako „sklepy”. Przepis określa warunki przechowywania produktów leczniczych w ramach sklepu ogólnodostępnego: w szafach lub regałach, w sposób zapewniający oddzielenie ich od pozostałego asortymentu i zapewniający zachowanie właściwej jakości określonej przez wytwórcę, ze szczegól- nym uwzględnieniem temperatury.

Inspektoratu Farmaceutycznego. Nie jest natomiast możliwe, aby na terenie apteki stanęło urządzenie, które nie należy do jej właściciela. W obowiązujących regu- lacjach prawnych wyraźnie zaznaczono, że na terenie apteki nie może prowadzić działalności inny podmiot gospodarczy. Z drugiej strony farmaceuci podkreślają paradoksalną niekonsekwencję w istniejących przepisach, które na przykład za- braniają właścicielowi apteki wystawiania przed nią lekomatu, ale pozwalają na to innemu przedsiębiorcy, na przykład właścicielowi stacji paliw czy marketu [Leko- maty 2011]. Jest to o tyle nielogiczne, że w aptekach zatrudniony jest przeszkolony personel, który potrafi udzielić wyczerpującej informacji o lekach znajdujących się w maszynie vendingowej. Tymczasem przepisy ustawy Prawo farmaceutyczne są kategoryczne: pacjent, który kupuje lek w aptece, powinien mieć zagwarantowany kontakt z farmaceutą, by móc dopytać go na przykład o działania niepożądane, a w przypadku lekomatu, który byłby ustawiony przed apteką, takiego bezpośred- niego kontaktu z farmaceutą nie ma – dlatego jest to niezgodne z prawem.

Warto także nadmienić, że testowane są obecnie lekomaty nowej generacji, które umożliwiają klientowi bezpośredni kontakt z farmaceutą. Po zapłaceniu za produkt pacjent jest pytany o chęć dodatkowej konsultacji z aptekarzem i po udzieleniu twierdzącej odpowiedzi automat połączy go z farmaceutą, a rozmowa jest wyświetlana na specjalnym dwunastocalowym monitorze³.

Reasumując, sprzedaż za pomocą lekomanów ma wiele zalet. Urządzenie jest dostępne całą dobę, można je zainstalować nawet w miejscach o małej powierzchni, nie generuje kosztów pracowniczych i podnosi atrakcyjność miejsca⁴. Wadą au- tomatów jest to, że pozostawione bez kontroli łatwo mogą ulec przypadkowemu lub celowemu uszkodzeniu.

3. Rynek vendingu w Polsce

Najważniejszym faktem, jaki można stwierdzić o polskim rynku maszyn vendin- gowych, jest to, że automatów jest bardzo mało i że jest to rynek o marginalnym znaczeniu w dystrybucji artykułów żywnościowych. Przy wartości krajowego rynku spożywczego rzędu 223 mld zł, sprzedaż poprzez automaty stanowi mniej niż 0,4‰ [Rynek maszyn 2010]. Liczba automatów szacowana jest na 40 tys., przy czym maszyny sprzedające gorące napoje generują rocznie obroty na poziomie 21,8 mln euro, napoje w puszkach – 18,5 miliona euro i tzw. snacki – około 8 mln euro.

3 Amerykańska fi rma InstyMed zaproponowała alternatywną drogę dystrybucji medykamentów.

Chce ona wprowadzić maszynę do realizowania recept stu najpopularniejszych środków używa- nych za oceanem. Warunkiem koniecznym do wdrożenia systemu jest istnienie recept w formie elektronicznej. Z punktu widzenia konsumenta obsługa maszyny jest równie prosta jak korzystanie z bankomatu: wystarczy podać numer recepty i wprowadzić dane (między innymi datę urodzenia) przez ekran dotykowy. Płatność odbywa się gotówką lub kartą, w przypadku leków refundowanych rachunek zostaje wysłany do ubezpieczyciela [Włodarczyk 2010].

4 Por. dane Polskiego Stowarzyszenia Vendingu: [http://www.psv.org.pl 2010].

Tymczasem w Europie Zachodniej ekspansja tego formatu handlu pozasklepo- wego następuje w szybkim tempie. Detaliczni sprzedawcy dóbr szybkozbywalnych obserwują z coraz większym niepokojem silną konkurencję w postaci automatów do sprzedaży produktów konsumpcyjnych bez udziału personelu, przy wykorzystaniu bardzo zaawansowanej techniki.

Na polskim rynku działa obecnie około 400 licencjonowanych operatorów maszyn vendingowych, związanych z największymi producentami produktów spożywczych⁵. Przedsiębiorców vendingowych w Polsce w prowadzonej działal- ności wspiera Polskie Stowarzyszenie Vendingu (PSV). Promocja, integracja, in- formacja i wsparcie w zakresie spraw branży to fi lary działalności stowarzyszenia.

Ambitnym celem PSV jest powołanie wiosną 2011 roku Uniwersytetu Vendingu – inicjatywy organizacji cyklu nieodpłatnych szkoleń na rzecz upowszechnienia wiedzy o polskim rynku vendingowym. PSV systematycznie organizuje również Targi Vending Poland w Warszawie, w których bierze udział kilkudziesięciu wystawców.

Krajem o zdecydowanie największej liczbie maszyn vendingowych, w ilościach bezwzględnych, jak i w przeliczeniu na osobę, jest Japonia. Jedna maszyna ven- dingowa przypada tam na 23 osoby, a ich całkowitą liczbę szacuje się na 5,4 mln [Rynek maszyn 2010]. W Europie najwięcej maszyn vendingowych także w liczbach bezwzględnych jak i per capita jest w Hiszpanii – na jedną maszynę vendingo- wą przypadają 93 osoby. Podobne wskaźniki per capita odnotowano w Holandii, Szwajcarii, Belgii i we Włoszech. Jednak już w Czechach i na Słowacji na jedną maszynę vendingową przypada około 500 osób. Europejski ranking zamyka Rosja z wynikiem 11 867 osób na jeden automat. Polska z wynikiem 950 osób na maszy- nę vendingową zajmuje 17. miejsce w Europie. Jest to rezultat dziesięciokrotnie gorszy niż w Hiszpanii i czterdziestokrotnie gorszy niż w Japonii.

Zdiagnozować można kilka przyczyn tak znacznego dystansu do Hiszpanii czy Japonii. Główne spośród nich to:

– brak zaufania polskich konsumentów do automatów sprzedażowych (w tym przypadku chodzi o psychologiczną barierę powodowaną wieloma wątpliwo- ściami, na przykład czy potrafi ę obsługiwać ten automat, czy wyda on towar?

czy towar będzie świeży? itd.),

– bardzo tania siła robocza (przez wiele lat koszt pracy ekspedientki był niższy niż koszt zakupu, instalacji i obsługi automatu sprzedażowego, a ponadto maszyny vendingowe sprowadzane z zagranicy były drogie),

– niedofi nansowanie przedsiębiorstw handlowych i usługowych (maszyny vendin- gowe są biznesem wymagającym relatywnie dużych nakładów inwestycyjnych), – brak serwisów (barierą wejścia dla wielu fi rm vendingowych jest konieczność

posiadania własnego serwisu, co znacznie podnosi koszty przedsięwzięcia.

5 Prekursorem sprzedaży vendingowej w Polsce jest Coca-Cola. Kilka tysięcy automatów, szcze- gólnie w miastach powyżej 50 tys. mieszkańców, posiada Mars Polska oraz Coca-Cola HBC Polska.

Inwestor musi bowiem uwzględniać fakt, że lokalizując automaty w dużej odległości od siedziby fi rmy, poniesie wysokie koszty logistyczne).

Zatem do głównych barier rozwoju vendingu w naszym kraju należy zaliczyć nieufność Polaków do korzystania z automatów, brak odpowiedniego wsparcia fi nansowego ze strony banków w postaci korzystnie oprocentowanych kredytów i innych funduszy na szeroko zakrojone akcje promocyjne. Pewną przeszkodą jest również fakt, że niemal wszystkie produkty sprzedawane w automatach są tanie, co przy danym wolumenie sprzedaży nie pozwala na szybki zwrot kosztów zakupu i eksploatacji urządzeń.

W krajach o dużym nasyceniu automatami sprzedażowymi istnieje duża różno- rodność sprzedawanych towarów. O ile w Hiszpanii istnieją maszyny sprzedające produkty rolne, świeże mięso, o tyle w Japonii funkcjonują automaty oferujące napoje alkoholowe (po sprawdzeniu daty urodzenia z dokumentu tożsamości⁶), wydawnictwa pornografi czne, prezerwatywy, papier toaletowy, mrożony stek, mięso na grilla, żywe homary, kwiaty, książki, buty, perły. Sprzedaż bardzo drogich wyrobów jubilerskich jest możliwa dzięki temu, że Japonia jest krajem o bardzo niskiej przestępczości, a automaty są doskonale zabezpieczone i monitorowane za pomocą systemu kamer. Popularność automatów w Kraju Kwitnącej Wiśni może wynikać z szybkiego tempa życia mieszkańców pozytywnie nastawionych do wszelkich innowacyjnych wynalazków.

Polski rynek vendingowy znajduje się wciąż w fazie rozwoju oraz konsolidacji i systematycznie skraca dystans do rynków zachodnich. Rok 2010 był okresem dalszego dynamicznego rozwoju ilościowego i jakościowego vendingu, Polska jest perspektywicznym, wciąż bardzo dalekim od nasycenia oraz bardzo chłonnym rynkiem. Korzystnym dla operatorów zjawiskiem jest rosnąca akceptacja dla kart płatniczych i kredytowych, które wykorzystywane są w najnowszych, innowacyj- nych urządzeniach. Wraz ze stopniowym wzrostem liczby kart i gadżetów opartych na technologii zbliżeniowej Polacy zaczynają doceniać prostotę, wygodę i bezpie- czeństwo płatności opartych na nowej technologii [Co słychać 2010]. W ubiegłym roku upowszechniały się tzw. płatności bezstykowe, a karty zbliżeniowe używane w tym celu będą coraz bardziej popularne.

4. Zalety i wady sprzedaży z automatów

Automaty sprzedażowe minimalizują koszty i czas niezbędny na dotarcie do no- wych klientów, ułatwiają życie konsumentom i pełnią wiele rozmaitych funkcji. We współczesnych urządzeniach wykorzystywane są najnowsze osiągnięcia z dziedziny

6 Warto zaznaczyć, że sprzedaż alkoholu i papierosów w automatach vendingowych jest w Pol- sce zabroniona ustawowo ze względu na zakaz ich sprzedaży osobom niepełnoletnim i konieczność weryfi kacji wieku klienta przy zakupie tych produktów.

elektrotechniki, a także charakteryzuje je estetyczny wygląd i wysoka jakość wyko- nania. Zapewnia to bezawaryjność maszyny, niewielki pobór energii elektrycznej i długoletnią wydajność [http://www.pjpvending 2011]. Maszyny vendingowe można ustawiać niemal wszędzie, w biurach, zakładach pracy, szkołach, ośrodkach turystycznych i wielu innych miejscach publicznych.

Vending jest bardzo elestyczną formą sprzedaży towarów. Instalowanie urządzeń samoobsługowych przynosi inwestorowi wiele korzyści:

– bardzo krótki czas amortyzacji środków,

– obniżenie kosztów sprzedaży, brak kosztów zatrudnienia i kosztów socjalnych personelu sprzedażowego, na które składają się między innymi wynagrodzenia, składki ZUS, płatne urlopy i zwolnienia lekarskie,

– korzystną rentowność sprzedaży,

– zwiększają atrakcyjność i prestiż danego miejsca, przyciągając do niego klien- tów,

– możliwość instalacji w wielu miejscach, ze względu na małe wymogi powierzch- niowe,

– podniesienie atrakcyjności miejsca, w którym automat jest ustawiony,

– automaty mogą być znakomitym nośnikiem informacji i reklamy [Łęczycka 2010, s. 58]⁷,

– możliwość nieustannego poszerzania działalności.

Z kolei ich zalety dla nabywców wynikają z tego, że automaty:

– skracają czas transakcji, co przekłada się na brak kolejek, – są wygodne i łatwe w użyciu oraz dostępne 24 godziny na dobę,

– zapewniają komfort (nie trzeba iść do oddalonego sklepu) i anonimowość za- kupów,

– oferują dobrej jakości produkty po przystępnych cenach,

– minimalizują barierę językową, jaka występuje podczas zawierania transakcji.

W automatach stosowane są coraz powszechniej alternatywne systemy płat- ności: za produkty można płacić gotówką (monetami i/lub banknotami, przy czym urządzenie wydaje resztę) lub w formie bezgotówkowej (karty debetowe, kredytowe, chipowe, sms-y z telefonów komórkowych itp.). W naszym kraju rozliczenia bezgotówkowe w automatach, choć coraz częstsze, jednak nie są jeszcze powszechne.

Branża vendingu jest branżą nowoczesną, atrakcyjną, ale też bardzo specyfi czną.

Automat wymaga odpowiedniej lokalizacji, fachowego i sprawnego serwisu, regu- larnej obsługi, a także utrzymania maszyny w czystości. Wymaga też specjalnych opakowań, od których w znacznej mierze zależy niezawodność jego funkcjono-

7 Niedawno w Warszawie postawiono pierwszy coffee point. Ten budzący duże zainteresowanie mebel miejski spełnia dwie funkcje, łącząc niejako przyjemne z pożytecznym: po pierwsze można dzięki niemu napić się gorącej kawy, a po drugie – oferuje do zagospodarowania przestrzeń reklamo- wą. Koncept jest niewątpliwie ciekawy w kontekście wykorzystania go jako zewnętrznego medium [Włodarczyk 2011].

wania oraz wygoda i zadowolenie klientów, którzy z niego korzystają [Kamiński 2010, s. 28]. Ponadto jest to bardzo kosztowna forma sprzedaży z powodu wanda- lizmu. Stosowanie automatów jest także ograniczone olbrzymią różnorodnością produktów i problemem ich standaryzacji (na przykład kupując owoce czy mięso klientki wybierają konkretną sztukę produktu i nie jest im obojętne, który produkt poda im sprzedawca).

Najlepszymi miejscami do ustawiania automatów vendingowych są dworce kolejowe, autobusowe, przystanki komunikacji miejskiej, lotniska, szpitale, hotele, urzędy, galerie handlowe, hale sportowe i widowiskowe, biurowce i uczelnie, gdzie wielu pracowników lub studentów ma zajęcia do późnych godzin wieczornych.

Wciąż też brakuje automatów na ulicach miast. Przy wyborze takiej lokalizacji operator musi jednak wybrać urządzenia odporne na ataki wandalizmu. Przyjmuje się, że lokalizacja automatu jest dobra, gdy z urządzenia korzysta co najmniej 1 tys.

klientów miesięcznie. Gdy jest ich o połowę mniej, sprzedaż przestaje się opłacać.

Urządzenie serwujące kawę na dworcu czy w aquaparku może przynieść nawet 2 tys. zł dochodu miesięcznie, ale ustawione na przykład w niewielkiej przychodni lekarskiej zarobi najwyżej 200–300 zł. Dlatego fi rmy vendingowe zarabiające na sprzedaży napojów czy słodyczy z automatów nieustannie rywalizują o najlepsze lokalizacje.

Trzeba też pamiętać, że aby proces sprzedaży odbywał się bez zakłóceń, należy na bieżąco uzupełniać zasobniki wewnątrz automatu, tak aby nie zabrakło żadnego towaru czy komponentu. Należy również systematycznie dokonywać przeglądu automatów, aby działały one sprawnie, nie zacinały się oraz aby oferowały pro- dukty czyste i smaczne. Czynności te obejmują czyszczenie automatu, stosowanie i regularne wymiany fi ltrów itp. Warto też regularnie opróżniać kasety z gotówką, zwłaszcza jeżeli automat zlokalizowany jest w ogólnie dostępnym miejscu publicz- nym i może być narażony na kradzieże. Ponadto należy systematycznie uzupeł- niać monety do wydawania reszty, aby klienci dokonujący zakupu nie poczuli się oszukani. Jest to tym bardziej istotne, że poirytowanego lub zniechęconego klienta bardzo trudno ponownie pozyskać.

Podsumowanie

Kryzys gospodarczy nieco spowolnił rozwój vendingu w Polsce. Jednakże jest to z pewnością rynek perspektywiczny – pod warunkiem, że nie pojawią się do- datkowe bariery spowalniające jego rozwój. Branży vendingowej sprzyjają takie okoliczności, jak: integracja Polski z Unią Europejską, perspektywa wprowadzenia wspólnej waluty, budowa dróg szybkiego ruchu i autostrad oraz organizacja Mi- strzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku i związany z tym przyjazd tysięcy kibiców i turystów.

Bibliografi a

Canteri, G., 2010, Vending rozpycha się w Polsce coraz bardziej, http://www.stosunki.pl/

[dostęp: 16 lipca 2010].

Ciechomski, W., 2010, Koncentracja handlu w Polsce i jej implikacje dla strategii konku- rowania przedsiębiorstw handlowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.

Co słychać w vendingu?, 2010, http://www.napoje.pl/ [dostęp: 27 sierpnia 2010].

Formaty handlu. Przestrzeń niezagospodarowana, 2011, http://www.detaldzisiaj.com.pl/

[dostęp: 5 stycznia 2011].

http://www.psv.org.pl/ [dostęp: 12 grudnia 2010].

http://www.pjpvending.com/pl/ [dostęp: 7 stycznia 2011].

http://forsal.pl/ [dostęp: 15 grudnia 2010].

Kamiński, S., 2009, Vending czyli automaty spełniające zachcianki, Eurofi rma, nr 1.

Kamiński, S., 2010, Opakowania w vendingu, Opakowanie, nr 2.

Lekomaty. Na stacji benzynowej tak, ale nie w aptece, 2011, http://wiadomosci.gazeta.pl/

[dostęp: 12 stycznia 2011].

Łęczycka, J., 2010, Dystrybucja i promocja w jednym, OOH Magazine, nr 2.

Otto, P., 2010, Polacy coraz chętniej kupują w automatach, Dziennik Gazeta Prawna, nr 62.

Pizza z automatu na stacjach paliw, 2010, www.petrolnet.pl [dostęp: 16 kwietnia 2010].

Przeniosło, P., Lek wyjmiesz z automatu, http://www.rynekzdrowia.pl/ [dostęp: 20 listopada 2009].

Rynek maszyn vendingowych w Polsce, 2010, http://www.gentle.pl/ [dostęp: 8 lipca 2010].

Sowa, Ł., 2009, Automaty niezgody, Medical Tribune. Farmacja, nr 14.

Włodarczyk, S., 2010, Totalna-automatyzacja, http://www.bankier.pl [dostęp: 12 grudnia 2010].

THE PRESENT CONDITION AND PROSPECTS OF

DEVELOPMENT OF SALES FROM VENDING MACHINES

Summary: The sale from vending machines is an alternative to traditional forms of the sale of goods in shops. The largest group of vending machines being in use in Poland is devices for sale of confectionery, hot and cold drinks. Somewhat slower is the pace of growth in the number of vending machines offering snacks, hygiene products or tickets. In Poland there is a ban on the sale of alcohol and tobacco products from vending machines.

The vending market in Poland, as compared to its British, Italian or German coun- terparts, is relatively new and shallow. The Polish Vending Association estimates that currently there are approximately 40 thousand vending machines in operation in Poland.

Statistically in Poland there is 1 vending machine per 950 potential customers, whereas in western European countries the fi gure is approximately 100. The world leader of vending machine sales is Japan, where there are 20 people per one machine.

Vending is the newest distribution channel in Poland. It started to develop as late as in 1995, following redenomination of the zloty (the Polish currency). There are about 300 licensed operators in the market. The prospects for development of that form of distribution are promising, as foreign investors are planning further expansion and vending machine sales of such products as cosmetics, perfumes, road maps and tourist guides, newspapers and magazines, milk and dairy products, sandwiches, and many others.