ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Seria: GÓRNICTWO z.71
Henryk Przybyła Joachim Czabanka
PROPOZYCJA METODY USPRAWNIANIA PROCESU PRODUKCYJNEGO I OBIEKTYWIZACJI OCENY UZYSKIWANYCH WYNIKÓW W KWK
Streszczenie: W artykule przedstawiono algorytm tworzenia wzor
cowych rejonów IOS - oraz zaproponowano metodę oceny wyników pracy uzyskiwanych w tych rejonach. Podział rejonów proponuje się dokonać w pierwszej kolejności: według cech dominujących (systemu eksploata
cji i sposobu kierowania stropem), a następnie przy pomocy metod ma- tematycznych.
Dynamiczny rozwój gospodarki narodowej wymaga dopływu coraz to więk
szej ilości surowców energetycznych będących podstawą rozwoju przemysłu.
W naszej gospodarce węgiel jest i pozostanie podstawowym surowcem energe
tycznym jak również zasadniczym składnikiem eksportu. Wzrost zapotrzebo
wania na węgiel wynika nie tylko ze stale rosnących potrzeb krajowych,ale także z potrzeb eksportu.
Górnictwo węglowe dzięki budowie nowych kopalń i rekonstrukcji kopalń ist
niejących utrzymuje względnie stały, wysoki wzrost wydobycia rocznego o o- koło 5 min ton. Tak wysoka dynamika wzrostu wydobycia możliwa jest przede wszystkim dzięki temu, że zarówno w nowych kopalniach jak i rekonstruowa
nych stosuje się najnowsze rozwiązania techniczne, technologiczne i orga
nizacyjne.
Równolegle z,e wzrostem wydobycia rośnie wydajność pracy. Do przyczyn sprawczych tych wysoce pozytywnych zjawisk należą przede wszystkim wzrost kwalifikacji załóg górniczych, mechanizacja i automatyzacja produkcji o- raz dostosowana do tej mechanizacji organizacja. Zdaniem kierownictwa re
sortu dalszy wzrost wydobycia wymaga zespolenia wszystkich dostępnych sił i środków, a szczególnie zespolenie nauki z codzienną praktyką górniczą.
Mając to na uwadze przedstawimy pewne koncepcje, które zdaniem autorów mogą przyczynić się do wzrostu- efektywności produkcji górniczej, jak rów
nież do wzrostu wydobycia.
Podstawą rozważań będzie w miarę możliwości zobiektywizowana ocena przesz
łości będąca zarazem podstawą do projektowania zdarzeń przyszłych.Ten spo
sób podejścia,aczkolwiek niezgodny z "Nadlerowską" koncepcją projektowa
nia przyszłości, ma tę zaletę, że jest umieszęzony czasowo i przestrzen
nie w warunkach jakich realizuje się proces produkcyjny - a więc rzeczy
wistych.
Z uwagi na tak przyjęty tok rozumowania proponowane rozwiązania mogą być wprowadzane do praktyki, o ile uzyskają pozytywną ocenę ze strony kie- _______ 1976
Nr kol. 470
rownictwa kopalń, ozy zjednoczeń. Przedmiotem rozważań będą rejony IOS, które w zakresie robót eksploatacyjnych (a im będzie poświęcona cała uwa
ga) określają partią pokładu wybieraną przez najwyżej jeden oddział, jed
nym systemem eksploatacji. Rejony te będą dalej oznaczane jako IOS-E.
Y/yróżnienie rejonów IOS wynika z faktu, że stanowią one elementarne jed
nostki rozliczeniowe,dla których prowadzi się rejestrację zachodzących w 1
)
nich zdarzeń '.
Dla opisu lub podania pełnej charakterystyki rejonu trzeba by użyć bar
dzo dużej liczby cech opisujących*
- warunki górniczo-geologiczne,
- technologię wybierania łącznie z parametrami wyrobisk wybierkowych, - stosowane rozwiązania techniczne i organizacyjne,
- strukturę i kwalifikacje załogi, - uzyskiwane efekty produkcyjne,
- efektywność stosowanych rozwiązań technologicznych, technicznych i or
ganizacyjnych itp.
Rozeznanie w tak ogromnej liczbie cech, które mają charakter zarówno i- lościowy jak i jakościowy jest niezwykle trudne a nawet niemożliwe. Dla
tego dla potrzeb analizy konieczne jest zbudowanie modelu^do którego wpro
wadzi się tylko te cechy, które mają istotne znaczenie dla analizowanego problemu. Za cechę istotną będziemy uważali tę cechę, którą wiąże związek przyczynowo-skutkowy z uzyskiwanymi wynikami produkcyjnymi (na przyjętym poziomie istotności). W zbiorze cech istotnych mogą wystąpić grupy cech wzajemnie skorelowanych, które utrudniają analizę, dlatego zachodzi ko
nieczność ich dalszej selekcji, którą można przeprowadzić w oparciu o al
gorytmy prezentowane w pracach D O , W , [5].
Ujęcie modelowe wymaga również aby występujące w nim.cechy były skwan- tyfikowane, tzn. wyrażone były w liczbach.
Ponieważ wprowadzone do modelu cechy w różnym stopniu przyczyniają się do uzyskiwanych wyników, muszą być zróżnicowane przez przypisanie im odpo
wiednich wag.
(Do wyznaczenia wag proponujemy wykorzystanie metody - opinii ekspertów).
Tezę naszego opracowania można sformułować następująco*
- wypracowanie wzorcowych rejonów IOS dla grup rejonów statystycznie jed
norodnych może przyczynić się do wzrostu efektywności produkcji górni
czej .
Dla wypracowania wzorcowych rejonów IOS należy*
- dokonać podziału zbioru rejonów IOS na podzbiory statystycznie bardziej j ednorodne,
- wyróżnić w danym podzbiorze cechy uważane za najlepsze,
- utworzyć z tych najlepszych cech rejon IOS-T, czyli rejon wzorcowy,
1 i n f o r m a c j e te podaje się do COIG na specjalnych kartach informacyjnych wypełnianych w kopalniach)
Propozycja metody usprawniania procesu..» 293
(używając określenia najlepsze cechy rozumiemy przez to: [3j najwyższe wartości cech - stymulanty,
najniższe wartości cech - destymulanty),
- wyznaczyć dla każdego rejonu IOS miernik rozwoju.
Z uwagi na technikę eksploatacji oraz wpływ rozwiązań technologicznych ( ściśle skorelowanych z warunkami górniczo-geologicznymi), na wyniki pro
dukcyjne, proponujemy w pierwszej koleności wyróżnić podzbiory w zależ
ności od:
- sposobu kierowania stropem (Zi ) - na rejony, w których kierowanie stro
pem odbywa się z zawałem stropu, podsadzką hydrauliczną, podsadzką su
chą,
- systemu eksploatacji (Z.y) - na ścianowy podłużny, ścianowy poprzeczny, zabierki itd.
Tak wyróżnione podzbiory, chociaż niejednorodne sensu stricto, cechują się tym, że duża część cech opisujących i wyróżniających je zależy w znacz
nej mierze od projektanta a negatywny ich wpływ na wyniki produkcyjne mo
że być kompensowany np. wpływ twardości węgla na prędkość urabiania może być ograniczany przez stosowanie maszyn urabiających o większej mocy.
Dalszego podziału rejonów w wyróżnionych podzbiorach Z^.. można dokonać sto
sując odpowiednie metody matematyczne np. taksonomię wrocławską [3], lub wielokrotny tekst rozstępu [1] .
Utworzone podzbiory Z ^ ^ statystycznie jednorodne umożliwiają wyznacze
nia najlepszych cech rejonów danego podzbioru i budowę rejonu wzorca IOS-T.
Mając utworzone rejony wzorcowe w podzbiorach możliwe staje się przenoszenie i adaptowanie tych rozwiązań technologicznych,technicznych i organizacyjnych wyrażanych przez najlepszą cechę z danego podzbioru do każdego rejonu z tego podzbioru. Z uwagi na stale dokonywujący się po
stęp techniczno-organizacyjny obliczenia prowadzimy cyklicznie z uwagi na co rejony wzorcowe są ciągle aktualizowane i mają charakter dynamiczny.
Warunkiem koniecznym do uzyskania określonych efektów produkcyjnych jest zapewnienie przepływu informacji o najlepszych rozwiązaniach cząstkowych i sposobach ich uzyskiwania.
W naszym odczuciu proponowany algorytm może przyczynić się także do wyt
worzenia określonych więzi produkcyjnych pomiędzy załogami rejonów z da
nego podzbioru oraz swoistego współzawodnictwa w usprawnianiu procesu pro
dukcyjnego.
Innym nie mniej ważnym problemem jest obiektywna ocena pracy i jej e- fektów, uzyskiwanych w poszczególnych rejonach IOS. Mając na uwadze ocenę pracy zawsze powstaje problem: jakie kryteria stosować i który z mierni
ków oceny uważać za miarodajny i obiektywny. Stosowane najczęściej porów
nywanie wyników uzyskanych w teraźniejszości z wynikami uzyskiwanymi w przeszłości, ma tę poważną wadę, że stawia w najkorzystniejszej sytuacji te rejony, które startowały z najniższego pułapu (uzyskiwały w przeszłoś- ci najniższe wyniki).
Hależy tutaj również dodać, że ocena pracy każdej jednostki, uwarunko
wana jest od sytuacji politycznej i gospodarczej. Weźmy dla przykładu za
sadę gospodarności, która mówi, że pozytywne są te działania,które umoż
liwiają:
- uzyskać określone wydobycie minimalnym nakładem sił i środków (zasada oszczędności).
- uzyskać możliwie największe wydobycie określonym nakładem sił i środków (zasada wydajności).
Powstaje pytanie czy zasady (oszczędności i wydajności) są równoważne w każdej sytuacji. Mając na uwadze zapotrzebowanie na węgiel, wysokie ceny uzyskiwane na rynkach zagranicznych, preferować będziemy rozwiązania umoż
liwiające uzyskiwanie możliwie największego wydobycia - (zasada wydajnoś-
Drugim przykładem mogą być koszty wydobycia.
Kopalnie A i B dla określonego wydobycia ponoszą koszty tej samej wy
sokości, z tym jednak, że różnią się one swoją strukturą. Kopalnia A ma wyższe koszty robocizny przy niższych kosztach amortyzacji,kopalnia B ma niższe koszty robocizny przy wyższych kosztach amortyzacji. Jeżeli w da
nym rejonie będziemy odczuwali brak pracowników, to mimo tych samych kosz
tów, na uznanie zasłuży jedynie kopalnia B (zakładam, że kopalnia A i B mają podobne warunki górniczo-geologiczne, które umożliwiają pełną mecha
nizację i automatyzację produkcji).
Z powyższego wynika, że problem oceny jest problemem wysoce skomplikowanym i uwarunkowanym aktualną sytuacją gospodarczą. Do najważniejszych mierni
ków oceny należą: wydobycie, wydajność i koszty.
Kierownictwo resortu posiadające rozeznanie w aktualnej sytuacji gos
podarczej powinno w trakcie przekazywania zadań jednostkom sobie podpo
rządkowanym przekazywać również informacje dotyczące preferencji poszcze
gólnych rozwiązań.
Proponuje się, aby ocena poszczególnych rejonów IOS-E oparta była na zbli
żaniu się do wyidealizowanych wzorców tychże rejonów
m r - miernik rozwoju a zarazem podstawa oceny,-
ot. - znaczenie (ranga) jakie przypisuje się poszczególnym mier
nikom cząstkowym,
n - liczba mierników cząstkowych,
m ti- miernik oceny cząstkowej uzyskanyww IOS-ET, i=1,2,...n - numer kolejnego miernika cząstkowego.
Jeżeli ot^ = cząstkowe mierniki oceny m^ i mi+.. uważamy za rów
noważne. Oznacza to również, że działania prowadzące do poprawy tych mier
ci).
gdzie:
Propozycja metody usprawniania procesu.. 295
ników, czy też j e d n eg o z ni ch są tak samo oceniane (zarazem pożądane). Ze pożądane u w aż a ć b ę d z i e m y takie działania, które pro wa dz ą do zmniejszania się m i e r n i k a r o z w o j u (zbliżenia do IOS-T). N a l e ż y także dodać, że im w y ż sze cC tym w y ż s z ą ocenę u z y s k u j ą działania zmier z aj ąc e do zbliżenia się lub nawet osiągania t a k i c h wyników, jakie zawarte są w r e j on i e w z o r c o w y m IOS-T.
Ilość i zn ac z en ie p o s z cz eg ól n yc h c z ąs tk o w y c h mie rn i kó w o ce ny z a leży od przyjętej s tr at eg i i gospodarczej i a k t u a l n y c h potrzeb gospodarki n a ro do wej. Dopuszcza się z a t e m z m i a n y ilo śc io w e i ja ko ś ci ow e (wag) mi e rn ik ów cząstkowych, z tym za st rzeżeniem, - żs i n fo rm ac j e te są w od po w i e d n i m c z a sie przekazywane do p os zc z e g ó l n y c h wykonawców.
W naszym p rz ypadku do k i e ro wn i ct wa k o pa lń i r e jo nó w IOS.
Dla przykładu - ki er o w n i c t w o r e s o rt u pragnie zmienić strukturę wydobycia preferując w y d o b y c i e g r u b y c h so r ty m e n t ó w (gdy m i e r n i k d o t yc zy całej kopal
ni - dla r e j o n ó w IOS nie można w y k a z a ć st ru kt u ry wydobycia) to w mi erniku zamiast w yd o by ci a całej kopa l ni podawana będzie wielkość wydobycia po
szczególnych s o r ty me nt ó w oraz odpowi e dn io dobrane wagi.
Podobnie mo żn a op erować k o s z t e m jako c ałością lub w ro zb ic iu r o d z a j o wym. P r o p o n o w a n y m i e r n i k r o z w o j u s pełni s w o j ą funkc ję jeżeli zwi ąz an y z nim będzie s y s t e m zachęt, czyli o d po w ie dn ie umo ty w ow an ie wskaz a ne go k i e runku działań. W a rt o tutaj także podkreślić, że m o ż l iw oś ć z m i a n s a my ch m ie rników c z ą s t k o w y c h oraz i c h w a g czyni proces z ar ządzania na tyle e l a styczny, że mo że do st o s o w y w a ć się do a k t u a l n y c h potrz eb gospodarczych.Prag- niemy tutaj j e dn ak zaznaczyć, że a cz ko l w i e k dopuszcza się zmiany, i n f o r macja o z m i a n a c h i r o d z a j u z m i a n y mus i być przekazana odpow i ed ni o w c z e ś niej. W y p r z e d z a n i e to jest ko n ie c z n e z u wagi na s t at yc zn o ść semego proce
su p rodukcyjnego i s pe cy f ik ę produkcji górniczej. W k a ż d y m będź razie dla rejonów i s t n i e j ą c y c h "autor zmiany" m u s i r o z w a ży ć c zy jest możliwa p o ż ą dana przez niego r e a kc j a wykonaw cy . 0 ile nie, proponowana zmiana mo że do
tyczyć tylko r e j o n ó w pr o je k t o w a n y c h - p r z e wi dz ia n yc h do eksploatacji.
Proponowany to k pos tę p ow an ia obejmujący:
- podział r e j o n ó w IOS na p o dz b i o r y s t at y cz ni e jednorodne, - określenie n a j l e p s z y c h c e c h w d an ym podzbiorze,
- budowa r e j o nó w w z o r c o w y c h dla danej podgrupy,
- określanie p o c z y na ń te ch n ic zn o- o r g a n i z a c y j n y c h , d z i ę k i k tó ry m w rejonie z danej g r u p y u z y s k a n o n a j l e p s z ą cechę,
- przekazanie o k r e ś l o n y c h inform ac j i do r e j on ów z danego podzbioru, pr zy czyni się do po dn iesienia ef ek tywności produkcji oraz wzros t u w s p ó ł z a wodnictwa pom ię dz y załogami po sz c z e g ó l n y c h rejonów.
LITERATURA
D ] B ru s ki -Z ie m bi ck i - Metoda klas yf ik ac j i zbiorów. Prz eg l ąd St a ty styczny Nr 2/74 r.
[2] J. Czabanka, H. Przybyła - Rachunek korelacji i regresji w zarządzaniu produkcją górniczą - w druku.
[3] Z. Hellwig - Taksonomia wrocławska. Przegląd Statystyczny Hr 4/68 r.
[4] Z . Hellwig - Zastosowanie przekształcenia ortogonalnego do wyznaczenia dopuszczalnych wartości zmiennych objaśniających w modelu ekonometrycz- nym.
Przegląd Statystyczny Nr 3/74 r.
£53 W, Pluta - Zastosowanie metod taksonomicznych i analizy czynnikowej do konstruowania syntetycznych wskaźników techniczno-ekonomicznych.
Przegląd Statystyczny Hr 2/75 r.
nPEjyiOJKEHHE M E T O M yCOBEPMEHCTBOBAHHH IIP 0H 3B 0,H C T B E H H 0r0 nPO H ECCA H 0EhEK TH BH 3AIiH H OREHKH I> E 3 y jIb T A T 0 B nOJiyHAEMNX HA yrO JIb H H X IHAXTAX
P e 3 b m e:
B c i a i s e npeflC iaB aaeT ca aJiropHTM o6pa30BaHHH o6pa3ąoBHX pakoHOB I O S , a
la ia c e n p e ^ Jia ra e T c a ueTOfl o h s h k h p e3yjibiaiO B pafioxu noayiaeM ux b s t h x p afio - H ax. J^ejieHHe pako h o b n p e fljia ra e x c a npoBecTH b nepByio onepeflŁ*
no flOMHHHpyiomHM npH3HaKau (cHCieMH aK cnjiyaiaiyiH h c n o c o b u ynpaB aeH aa K po-
B J ie g ) , a b o t o m o iio m o ię łio i t a i e M a i a q e c K H X M e T o ^ o B .
A SUGGESTION OP THE PRODUCTIVE PROCESS IMPROVEMENT AND OP THE EVALUATION OBJECTIVIZATION, CONCERNING RESULTS OBTAINED IN KWK
S u m m a r y
In the paper an algorithm of model IOS regions establishing has been presented and a new method of work results estimation in vhese areas has been suggested.
The areas division should be done according to the following sequence:
a) the predominant features (winning system and ways of directing the roof)
b) by means of mathematical methods.
